nga Agron Alibali

Është njëfarë rregulli i pashkruar që, për lehtësi praktike, nisma të ndryshme legjislative të marrin emrin e propozuesit ose personit të parë në listë.

Në lëvizjen e tanishme për ndryshimin e neneve përkatëse të Kushtetutës që lidhen me Kuvendin dhe sistemin zgjedhor spikasin dy propozime, që po i quajmë Amendamentet Meksi dhe Stojku.

“Amendamenti Stojku”, që merr emrin e deputetit dibran, përbën një përpjekje të sinqertë për të ndryshuar Nenin 64 të Kushtetutës, duke thyer kështu një tabú të politikës shqiptare. Mirëpo nisma është sa qëllim-mirë, aq edhe e përciptë e jo e mirëstudiuar. Për të jemi shprehur më herët në këtë revistë.[1]

Kurse “Amendamenti Meksi”, i formuluar prej ish-kryeministrit të Shqipërisë, na vjen përmes faqeve të shtypit shqiptar te ky shkrim.

Kujtojmë se z. Meksi është njëri prej aktorëve kryesorë në hartimin e akteve kushtetuese pas rënies së diktaturës dhe vendosjes së pluralizmit politik në Shqipëri. I përcjellë kësodore nga penda e njërit prej personaliteteve më dinjitoze dhe figurave më të respektuara të së djathtës, Amendamenti Meksi sjell në tryezën e debatit politik një përpjekje serioze për përmirësimin themelor të sistemit dhe procesit zgjedhor në vend. Kësisoj ai meriton vëmendjen e plotë e të menjëhershme të vendimmarrësve të politikës shqiptarë.

Në thelb, propozimi i ish-Kryeministrit Meksi anulon marrëveshjen politike të vitit 2008 dhe rivendos sistemin e përzier maxhoritar-proporcional, të miratuar me konsensus, dhe që u zbatua nga vitet 1992-2005. Mbajmë parasysh se sistemi i përzier gëzon legjitimitet më të lartë se sistemi aktual, pasi u miratua me referendumin e vitit 1998. Ai përputhet me traditën vendase, fuqizon raportin zgjedhës – i zgjedhur [lidhje e drejtpërdrejtë], duke ruajtur një balancë të arsyeshme përfaqësimi për partitë e vogla përmes aspektit proporcional.

Kësisoj, Amendamenti Meksi përmirëson ndjeshëm nivelin e demokracisë në vend edhe duke vendosur rregulla të qarta për shmangien e të metave të vërejtura dikur. Për shembull, dukuria e Dushkut [2001] mënjanohet përmes kriterit sipas të cilit votimi i raundit të parë – dhe jo i dyti – është përcaktues për listat shumë-emërore të proporcionalit.

Përmbledhurazi po japim disa nga propozimet kryesore të Amendamentit Meksi:

1. Reduktohet numri i deputetëve në Kuvend, nga 140 në 100, ku 80 zgjidhen sipas sistemit maxhoritar, dhe 20 sipas sistemit proporcional;[2]
2. Shpërndarja e 20 deputetëve të listave proporcionale bazohet në rezultatet e ditës (raundit) të parë të votimit;
3. Fleta e votimit përmban njëkohësisht edhe emrin e kandidatit [listë një-emërore], edhe partinë. Rregulla të veçanta parashikohen në rast koalicionesh;
4. Kandidatët në zgjedhjet bashkiake janë “vetëm shtetasit që janë me banim të përhershëm në territorin e njësisë vendore përkatëse” [çka mënjanon kryebashkiakë “me korrespondencë”];
5. Abrogimi i KQZ-së dhe kthimi në një organizëm të depolitizuar e me mandat jo të përhershëm, që funksionon vetëm për periudhën zgjedhore;
6. Eliminimi i karakterit të përhershëm të Kolegjit Zgjedhor – “përvojë jo pozitive e deritanishme” sipas z. Meksi – dhe përcaktimi i anëtarëve të tij me short, nga Gjykatat e Apelit dhe të Shkallës së Parë;
7. Perfeksionimi i rolit të Komisioneve të Qendrave të Votimit; mbyllja hermetike e kutive të votimit para transferimit tek Komisionet Zonale, dhe hapja e tyre vetëm “me shkallmim”;
8. Buxheti i shtetit të financojë vetëm partitë “e demokratizuara”, d.m.th. “me anëtarësi reale e zyrtare, me zgjedhje të organeve drejtuese periodike e sipas parimeve demokratike”;
9. Ana organizative e administrative e procesit zgjedhor i lihet tërësisht Drejtorisë së Përgjithshme Elektorale pranë Ministrisë së Brendshme;

Sipas z. Meksi, zgjedhjet e reja vendore duhen bërë në nëntor të këtij viti, kurse ato të përgjithshme në pranverën e vitit të ardhshëm.  Në imazhin më poshtë jepet Amendamenti  Meksi i plotë:

Z. Meksi propozon edhe një rikonfigurim të hartës së pushtetit vendor në vend. Ndarja e re territoriale, sipas tij, duhet të ketë 70-80 bashki, kurse numri i Qarqeve, “(krahinave)” apo prefekturave duhet të reduktohet nga 12 në 7.

Është e qartë se Amendamenti Meksi ka shumë anë pozitive. Kurse ndër përmirësimet e mundshme do të përmendnin, së pari, nevojën që Kushtetuta të përmbajë vetëm normat dhe kriteret themelore. Hollësitë t’i lihen Kodit Zgjedhor. Së dyti, sa i takon pushtetit vendor, shtrohet domosdoshmëria e rivendosjes në nivel kushtetues të rrethit, krahas me komunën dhe bashkinë. Për mendimin tonë Qarku duhet eliminuar, dhe bashkë me të edhe polikotomia ngatërruese dhe e panevojshme “qark, rajon, krahinë, prefekturë”.

Pra, sipas modelit të Dispozitave Kryesore Kushtetuese, njësitë e pushtetit vendor mund të jenë përsëri “komuna, bashkia dhe rrethi”. Kurse prefekturat mund të kthehen në rolin e vet thelbësor, si organizma administrative – dhe jo të zgjedhura – të ushtrimit të tagreve pushtetit qendror drejtpërdrejt në terren e në nivel kapilar.

Opinioni publik është i lodhur nga maratonat pa bukë të kinse përmirësimeve të Kodit Zgjedhor, gjegjësisht edhe me “asistencën” e OSBE/ODIHR-it. Ka gjasë se Amendamenti Meksi do të gjejë mbështetje të gjerë në opinionin publik, si dhe tek shoqëria civile në vend. I paraqitur nga një përfaqësues i spikatur dhe i respektuar i së djathtës, Amendamenti Meksi lipset gjithsesi të krijojë reflektim dhe të gëzojë mbështetje më së pari nga vetë Partia Demokratike. Kurse marrja në konsideratë dhe vënia në jetë e ideve dhe propozimeve themelore të tij përbën sfidë të guximshme për mbarë spektrin politik në Shqipëri.

Politikëbërësit në vend kanë sot në tavolinë një propozim mirëfilli pozitiv e konstruktiv për përmirësimin e qeverisjes, të sistemit e procesit zgjedhor, dhe përparimin vijues të demokracisë shqiptare. A do ta pranojnë apo jo sfidën ata? Kjo mbetet për t’u parë.

© 2020, Agron Alibali. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Fotoja në ballinë është e marsit 1991 dhe i përket NDI.

[1] https://peizazhe.com/2020/07/08/per-ndryshimin-e-propozuar-te-kushtetutes-se-shqiperise/

[2] Reduktimi i numrit të deputetëve çel rrugën e krijimit në të ardhmen të Senatit, si dhomë e lartë, si dhe rrit cilësinë dhe efektivitetin e punës së Kuvendit, duke i kursyer buxhetit të shtetit shuma të konsiderueshme, përvojë që duhet ndjekur edhe nga organizma të tjera të shtetit shqiptar.