Një shembull, që do ta ilustroj gjerësisht më poshtë, për të shpjeguar pse Çabej – në etimologjitë e veta – i qaset shqipes si gjuhë e gjallë në hapësirë dhe në kohë, jo si një tërësi rrënjësh për t’u etimologjizuar.
Fjalën thikë, Meyer-i dhe të tjerë pas tij e patën nxjerrë nga latinishtja sica me kuptim të ngjashëm; derisa Bariçi, një etimolog kroat, vuri re se një s- latine nuk mund të kish dhënë th- në shqipe; dhe se kjo sica e latinishtes nuk dilte gjëkundi në gjuhët e tjera romane – dhe që këtej arriti në përfundimin që thikë ishte fjalë vendi e shqipes. Arbëreshi La Piana, nga ana e vet, jo vetëm e mbështeti këtë hipotezë të Bariçit, por edhe solli si dëshmi një varg të poetit Ennius, “Illyrii restant sicis sybinisque fodentes”, për të konkluduar se latinishtja sica është emri i një arme me burim ballkanik (të vërehet se latinishtja ka edhe sicarius, vrasës). U përsiat se thika vinte nga një proto-shqipe *tsikā, me gjasë fjalë ilire, dhe se romakët e shihnin këtë sica si armë karakteristike të ilirëve. Michiel De Vaan, në Fjalorin etimologjik të latinishtes dhe të gjuhëve të tjera italike (Brill, Leiden Boston 2008), vëren se sica e latinishtes nuk mund të shpjegohet si fjalë e trashëguar, prandaj duhet të jetë huazim.
Gjithë duke përjashtuar, me Bariçin, që thikë mund të ketë ardhur nga latinishtja, Çabej e gjykon të mundshëm burimin ilir të fjalës – në kuptimin që shqipja mund ta ketë trashëguar atë nga ilirishtja; një hipotezë e mbështetur edhe gjuhësisht, edhe me argumente kulturore-historike. Në fakt, arkeologët kanë treguar se arma, që latinët e quanin sica, përdorej jo vetëm nga ilirët, por edhe nga trakët dhe dakët, dhe se e kish origjinën në kulturën e Halstatt-it. Kjo origjinë dhe përhapje e armës nuk ka, megjithatë, lidhje të drejtpërdrejtë me origjinën dhe përhapjen e emrit të saj, sepse trakët dhe dakët, ose edhe ilirët vetë, mund ta kenë quajtur me një emër të ndryshëm nga sica. Çfarë dimë me siguri, nga ana gjuhësore, është sica e latinishtes dje dhe thika e shqipes sot.
Që një fjalë si thikë mund të ketë shtegtuar nga proto-shqipja në latinishte, në lashtësi, për të dhënë atje sica, kjo gjetje do ta kish lumtuar ndoshta çdo etimolog të shqipes – meqë ky, në punën e vet, si rregull do të kish ndeshur me të kundërtën, ose me fjalë gjuhësh të tjera që kanë hyrë në shqipe, përfshi edhe mizërinë e fjalëve latine-romane. Por Çabej nuk mjaftohet me kaq. Mbase barazimi shqip thikë latinisht sica i duket pak si tepër i thjeshtë, për t’u ndalur atje. Prandaj ai e sheh me vend të qëmtojë edhe më tej, për lidhje të fjalës thikë brenda shqipes, dhe pikërisht për marrëdhënien e saj me thekë.
Shqipja thekë përdoret kryesisht në shumës, me kuptimin “xhufkat që varen si stoli në fund të një petku a qilimi a perdeje”, por sipas Çabejt edhe “halat e kalliut”; madje ky dijetar shënon që në gegnishten veriore fjala e ka shumësin thakë, me kuptimet “thelët e petkut” dhe “halat e kalliut të grurit”; dhe se kjo formë, thak-u, përdoret edhe në njëjës. Këtu Çabej krahason shumësin e tanishëm thek > thakë me shumësa të tjerë të parregullt: rreth > rrathë dhe thes > thasë, ku gjithashtu njëjësi dhe shumësi kanë ndërruar vend në rrjedhë të kohës. Nga ana tjetër, që thekë shënon halat e kalliut shërben edhe për të rrëzuar, me Joklin, një etimologji tjetër të Meyer-it – thekër nga latinishtja sécale (për secale)[1] dhe që të dy këta, Jokli dhe Çabej, e shohin, përkundrazi, si shumës të singularizuar të thek-[2]. Gjithsesi, Çabej shpjegon tani se trajta primare e fjalës thekë është thak me kuptimin bazë “gjemb, majë”; dhe me këtë formë e kuptim fjala përfshihet në krahasimet indo-europiane të Meyer-it dhe të tjerëve. Nëse është kështu, vazhdon Çabej, te thikë do të kishim shkallaren e fundit të shkallëzimit a:e:i në emra (thak : thek(ë) : thikë), pa çka se kjo nuk e sqaron nëse kjo fjalë e shqipes ka apo jo lidhje me burimin e vjetër ballkanik të latinishtes sica.
Çfarë ka të re këtu, në krahasim me etimologjizimet tradicionale të fjaës thikë? Përpjekjen për të mos u ndalur te një barazim sado intuitiv, sado evident, madje sado në favor të primatit të fjalës shqipe (ose rolit “dhënës” të shqipes), por për ta parë fjalën në sistemin leksikor (lidhja me thak > thekë), gramatikor (metafonia a:e:i, singularizimi i shumësit) dhe fjalëformues; dhe gjithsesi, brendagjuhësor. Çfarë do të thotë se etimologu, para se të hidhet dhe të kërkojë lidhje të fjalës shqipe (thikë) me fjalë gjuhësh të tjera indo-europiane, mundohet ta vendosë këtë fjalë brenda sistemit të shqipes – dhe evolucionit të këtij sistemi në kohë. Për ta arritur këtë, në rastin konkret, Çabejt i kanë shërbyer edhe dëshmitë dialektore – dhe pikërisht, ekzistenca e një forme thak, krahas thekë; dhe e kuptimit “halat e kalliut”, që e parakupton menjëherë idenë e të prerit, të shpuarit, të therurit; e cila çon pastaj te thikë.
Meqë neve sot nuk na vjen e vetvetishme lidhja e thekë (dhe aq më pak e thekër) me thikë, duhet vështrimi i stërvitur i historianit të gjuhës që ta shquajë, dhe jo vetëm; sepse ky historian duhet edhe të jetë mësuar me idenë se, edhe kur analiza e kthen mbrapa në kohë, fazat më të vjetra të gjuhës janë gjithnjë faza të një gjuhe të gjallë, jo tabela rrënjësh për t’u krahasuar. Kjo ka rëndësi edhe metodologjike. Shqipen thikë do ta kishin barazuar me latinishten sica edhe sikur ajo të dilte në një mbishkrim të vetëm të një gjuhe përndryshe të vdekur. Por, duke qenë shqipja e gjallë dhe e dëshmuar, në shkrim dhe në dialektet, në hapësirë dhe në kohë, fjalët e saj është më mirë të shihen si nyja tiparesh dhe zhvillimesh sistemike, para se të shihen si atome (të izoluara).
Karakteristike për Çabejn është edhe se ai i vë pranë e pranë hipotezën ilire (sica) dhe hipotezën e një formimi brendagjuhësor, nga thak > thek(ë) > thikë; duke e lënë të hapur mundësinë që fjala thikë, si produkt i një vargu metafonik (a:e:i) të ketë ekzistuar në proto-shqipe edhe herët në lashtësi, nga ku ta ketë marrë latinishtja. Sa gjasë ka të ketë ndodhur huazimi? Për Çabejn, kjo nuk ka shumë rëndësi. Tek e fundit, albanologut nuk është se i intereson shumë etimologjia e një fjale latine, sica; prandaj ai mjaftohet me konstatimin, e Bariçit dhe të tjerëve, se shqipja thikë nuk mund të vijë nga latinishtja sica. Pas kësaj, ai kufizohet me diskutimin e etimologjisë së shqipes thikë, jo të latinishtes sica – nëse kjo është apo jo fjalë ilire, mund të ketë interes për dijen; por nuk ngre peshë në etimologjinë e fjalës shqipe thikë.
Edhe më tej: kjo etimologji e Çabejt nuk sjell aq të re raportin e (ri)zbuluar të thikë me thekë (thak) dhe aq më pak konfirmimin që thikë nuk mund të vijë nga latinishtja sica – por faktin që, në vetvete, ajo harmonizohet me etimologji të tjera të po këtij studiuesi; në kuptimin që parimi i analizës së fjalëve brenda sistemit të gjuhës (fonetik, morfonologjik, gramatikor) zbatohet prej tij në ansambël, dhe jo vetëm gjen konfirmim veç e veç, sipas fjalëve; por edhe shërben pastaj për të konfirmuar krejt korpusin e fjalëve të etimologjizuara. Meritë e Çabejt është këtu se e sheh shqipen e vjetër, para-shkrimore, të Mesjetës dhe të antikitetit, jo si tabelë rrënjësh ose tërësi rindërtimesh algjebrike, por në gjallërinë e saj – të pavërtetuar, por të padiskutueshme. Ajo shqipe na vjen si një gjuhë e ngjashme me tonën, çfarë ka rëndësi; por edhe e dallueshme prej saj, çfarë ka gjithashtu rëndësi. Rëndësi ka edhe, më në fund, që ngjashmëritë dhe dallimet të jenë, edhe ato të harmonizuara; në kuptimin që, në shqipen e sotme (moderne, etj., përfshi edhe dialektet gjeografike) do të gjejmë gjurmë, të fjetura ose të izoluara ose të narkotizuara, të një shqipeje tjetër.
Shënim: etimologjitë e Çabejt janë nxjerrë nga Studime etimologjike në fushë të shqipes VII, Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, Tiranë 2006.
© 2019, Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.
[1] thekër nuk mund të vijë nga sécale për të njëjtën arsye sikurse thikë nuk mund të vijë nga sica: s-ja nistore e latinishtes, e ndjekur nga zanore, ka dhënë sh- në shqipe
[2] Gjithnjë te Çabej lexoj se, sipas Gazullit, thikëz në Veri shënon “çingla grash në trajtë thike.”
Ju falenderoj per kete shkrim dhe analizen tuaj. Faktikisht, gjithnje kam menduar se thikë eshte huazim nga arabishtja (sikkin) ne shqip, edhe pse ne turqisht eshte nje fjale krejtesisht tjeter. Paska qene iluzion
Me arsye, emrat e sendeve të tregtueshme, si armët, veglat, stolitë ose produktet ushqimore, qarkullojnë lehtë nga një gjuhë në tjetrën, të shtyra nga rrymat e tregtisë. Mund të spekulohet që një fjalë si sica të ketë hyrë edhe në latinishte edhe në ilirishte nga një gjuhë e tretë, semite, si fenikishtja ose me ndërmjetësinë e fenikasve. E megjithatë, vetëm mbrëmë po shihja, te fjalori etimologjik i latinishtes i De Vaan-it, që latinishtja s(a)cēna, me kuptimin “sëpatë e përdorur për sakrifica”, duhet krahasuar me hebraishten śakkīn, aramaikishten sakkīn, “thikë për therje”; sipas Rosén-it, të dyja këto fjalë – latinishtja dhe versioni semit – janë me gjasë të huazuara nga një gjuhë e tretë e panjohur.
Pikerisht kjo lloj analize e kerkimit te nje fjale tek nje gjuhe e caktuar, per te arritur ne rezultatin se x-fjale vjen nga y-gjuhe, eshte krejt ne kundershtim me pretendimin e shikimit dhe trajtimit te zhvillimit te fjaleve dhe gjuheve si subjekte pa kufinj e nacionalitet. Cabej e njeh dialektiken e zhvillimit te tingujve-toneve-fjaleve, po keshtu e njeh edhe A. Vehbiu, si dhe gjuhetaret e tjere. Por kur vjen puna e studimit te nje fjale, ajo trajtohet si e kaluar dhe e ardhur nga kjo fjale dhe gjuhe!
Vete fjala “thike” na tregon me se miri kete mos-ekzistence kufinjsh gjuhesh, kombesh. Mbi te gjitha dhe me pare dallojme tek kjo fjale nje ton, te cilin e gjejme me se shumti ne greqishten e vjeter dhe shqipen e sotme, ndersa ne gjuhe te tjera shume ralle ose thuajse fare; ky eshte toni “th(ë)” me te gjithe variantet e tij “th(a), th(e), th(i), th(o), th(u), th(y)”. Duke e ndjekur historikisht ky ton na vjen nga lashtwsia prej Egjypti dhe Lindja e Afert, (mundesia e kundert, ajo e transportuar atje permes popujve europiane ketu e 5-6 mije vjet me pare, nuk mund te nenvleftesohet teresisht, por ky kalim duket dhe paksa metafizik). Keshtu e gjejme ne shkrimet biblike dhe ato te shtyllave egjyptiane, si “kapthor” (maje, dalje toke ne det, dalje shkembinjsh ne det), Thor (dere, porte, Zeusi skandinav, pishtar zjarri), Thot ose Toth, ose Thoth (perendia egjyptase e dijeve, etj), Hathor (perendi egjyptase), thafer ose thafel (sot Tafel, tabele ku shkruheshin ligjet hyjnore), e mjaft e mjaft te tjera. Interesant eshte qe ky ton (sebashku me tonin “dh(ë)”) gjindet me se shumti vetem ne shqipe, ndersa gjuhet e tjera e kane reduktuar ne “t”. Ndaj kemi sot akoma ne shqipe: thua (thonjte), thep (maje mali ose shkembi), thepis (rrezon poshte), thepinj (shkembinj me maje e te pjerret), thember, thinja, tha (thote, flet), than (fruti), than (thare), etj.. Duke pare se fjala “kapthor” na gjindet ne shkrime te vjetra edhe ne kuptimin e shtyllave (vendeve te dala) ku shkruheshin ligjet e Zotit (Egjypt), ka mundesi qe ky ton/ kjo fjale, “thor” te kete kaluar per fjalet e thena, keshtu kemi sot ne shqipe sinonimin e “flas”, “te folurit” – “tha”, “thote”, “thone”, “thënë”.
Gjithkund ky ton, “th(ë)”, ka patur lidhje me “majen”, “thep-in”, e derisa sot kemi dhe thelbin (e hudhres ose muhabetit).
Duke ardhur tek thika, shohim se kuptimi i majes gjindet aty, por aty gjindet edhe kuptimi i copetimit çika-çika, ku kemi nje ton tjeter, “ç(ë)”! Cfare na jep te hipotezojme, se mund te kemi patur edhe variantin “çika” ose “tsika” per thiken. Por varianti “thika” ka mbizoteruar nga shkaku se kultura nga ka ardhur toni “th(ë)” mund te kete qene me e larte. Pra, shohim si nje evolim te ketij toni ne fjale me kuptime te peraferta, ashtu dhe kalime te nje toni dhe fjale nga nje fis (grup, popullsi, kulture) i caktuar tek nje tjeter jo i ngjashem. Cfare nuk luan as nje rol nese sot keto dy grupe perbejne nje grup. Evolucioni gjuhesor eshte mjaft i larmishem dhe jo kalime nga ketu atje! Dhe kjo kuptohet kur studjojme nje periudhe te gjate kohe, prej disa mijra vjetesh. Vete toponimi “Himar-a” dhe zberthimi i tij i mundshem ne “gji mar-a” (gji deti) na tregon se si kemi ketu dy fjale, te cilat sot gjinden ne dy gjuhe te ndryshme. Si ka mundesi?
r.th., të lutem më bind që nuk je duke folur përçart, duke më sjellë ndonjë referencë a mbështetje për sa më lart. Mua më duken budallallëqe, por e pranoj që mund ta kem gabim.
Himare mos eshte gje Kimera greke, apo Kimera greke eshte Ki me ra … ky eshte sport popullor jo etimologji
Edhe kur e bëjnë më të zotët, etimologjia e emrave të vendeve (dhe e emrave të përveçëm në përgjithësi) është, në rastin më të mirë, spekulative. Kur e dëgjon pastaj nga një person pa përgatitjen e duhur, vlen vetëm për të krijuar një ide për atë person.
Percartja sjell nganjehere teza gjeniale, ashtu sic njerzit qe dalin nga nje tronditje dhe flasin percart thone nganjehere gjera te habitshme, apo flasin nje gjuhe te huaj, qe s’e kane pas ditur me pare. Pa u ngaterruar tani me percartjen, po sjell mos-percartjen tuaj, (zgjodha menjehere nje paragraf pa kerkuar gjate):
“Karakteristike për Çabejn është edhe se ai i vë pranë e pranë hipotezën ilire (sica) dhe hipotezën e një formimi brendagjuhësor, nga thak > thek(ë) > thikë; duke e lënë të hapur mundësinë që fjala thikë, si produkt i një vargu metafonik (a:e:i) të ketë ekzistuar në proto-shqipe edhe herët në lashtësi, nga ku ta ketë marrë latinishtja.”
Kemi ketu nje gjuhe qe na quhet “ilire”, kemi ketu nje gjuhe te caktuar qe na quhet “proto-shqipe”, gjithashtu kemi nje subjekt tjeter, gjuhen latine. Kjo e fundit ka shume fjale sinonime brenda saj, gjithashtu dallon per “latinishte te hershme” dhe “latinishte te vonme”. Tani, kur ju flisni me kaq siguri per tre subjekte te ndryshem nga njeri-tjetri, apo deri diku te ndryshem nga njwri-tjetri, i bie te pyesim, cila eshte kjo gjuhe ilire dhe ku e kemi te shkruar? Po ashtu, cila eshte kjo proto-shqipe dhe sa e ku ndryshon nga shqipja e sotme? (Nuk po i futemi problemit, se edhe popujt e sotem te ish-Jugosllavise pretendojne se rrjedhin nga iliret, sepse do te rrinim duke diskutuar deri ne mengjez pa zgjidhur gje!)
Ne lidhje me frazen e mesiperme te tekstit tuaj, te cilen une e zgjodha pa perzgjedhje te vecante, shohim edhe probleme te tjera, p.sh. ajo ne lidhje me hipotezen e huazimit te fjales ilire nga latinet (apo romaket), thika>sika. Une jam dakort qe me kollaj eshte adaptimi i “th”-es ne “s” se sa e kunderta, sic u pohua edhe ne tekst me lart. Mirpo flitet per nje komb ilir dhe latin, pra jemi diku ne shek. V para e.s deri 3-4 pas e.s., nje kohe kjo kur latinet jo vetem ishin me te zhvilluar se iliret, por duhet te kene patur patjeter edhe vegla pune si thikat. Pra, kishin fjalen e tyre per thiken! Mirpo ja qe ngjashmeria eshte e madhe, sika=thika! Atehere ka nje lidhje, padiskutim. Po ku eshte kjo lidhje? Tek ilirishtja (?!) dhe latinishtja? Apo mos edhe nja dy-tre mije vjet me pare?
Ndaj dhe e solla shembullin e “Himar”-es, ku dallojme nje fjale shqipe (gji -qe nuk e ka italishtja) dhe nje fjale italishte (mar-e, qe s’e ka shqipja)! Si u gjenden keto dy fjale kaq te lidhura? Mos proto-italianet dhe proto-shqiptaret bene nje marrveshje per emrin e qytetit!?! Ti si gjuhetar duhet ti dish keto gjera! Dhe me fakte e argumenta tu japesh fund ketyre percartjeve te mia! (E me fal qe nuk iu futa me themel shkrimit tend dhe as Cabejt, sepse percartjet kerkonin pastaj nje carcaf, ku nuk eshte vendi ketu tek komentet.)
Ose nuk u shpreha unë mirë, ose je duke m’u shmangur, prandaj ja edhe një herë. Hap një tekst të historisë së gjuhës, ose një fjalor etimologjik, ose një revistë të gjuhësisë historike. Nëse ka një gjë që do ta gjesh me bollëk, janë referencat. Shihe Çabejn vetë, asgjë të vetën nuk e thotë, pa përmendur paraprijësit, ata që janë marrë me këto punë më parë, që kanë formuluar metodën e kërkimit, e kështu me radhë. Mendimi yt në këtë punë, në qoftë se nuk futet në një kontekst nuk po them shkencor, por të paktën akademik, nuk vlen një lek. Nuk është as përçartje. Është thjesht pa vlerë. Nëse ti nuk e kupton sa e rëndësishme është kjo, kot që lodhesh ti, kot që lodhem dhe unë me ty. Prandaj sërish: ku bazohesh në këto që thua, r.th.? Ke bërë kërkime të pavarura? Nuk them se i ke gabim, mund t’i kesh edhe të sakta. Por duhet t’i bësh të qarta lidhjet, autorët të cilëve u referohesh, metodën që ndjek…
Unë të kuptova shumë mirë Ardian në lidhje me referencat, sepse nuk je i pari që po mi përmend. Por këtu ishim në komente dhe unë nuk i dhash rëndësi merakut tënd, sepse nuk kam parë nëpër komente referenca të vëna; në fund të fundit nëpër komente jepen ose mendime të mirëditura nga të gjithë ose çingërima të vogla që plotësojnë tezat themelore në shkencë, –të ditura këto të fundit po ashtu nga të gjithë njerëzit.
Në shkrimin tuaj ra sërish në sy ai problem i hershëm, të cilin e kemi diskutuar edhe më parë, ai i trajtimit metafizik të fenomenit të evolucionit të fjalëve/ gjuhëve nga ju gjuhëtarët shqiptarë, duke filluar nga i nderuari E. Çabej etj. gjuhëtarë zyrtarë, vazhduar me ju më të rinjtë sot, e përfunduar tek grupi kundërshtar i juaji, ai i Agron Dalipaj & Co., të cilët po ashtu bëjnë të njëjtin gabim si ju, teksa i shohin fjalët dhe rrënjët e tyre vetëm në përkatësinë e njërës gjuhë dhe njërit komb, ose tjetrës gjuhë e komb, a thua se evolimi i toneve dhe fjalëve nuk ka fare lidhje me evolimin e gjuhëve dhe kombeve, por këto të dytat ekzistojnë panvarsisht të parave! Ndaj dhe unë ju solla në fund shembullin me Himarën, që ju ta kuptoni pozicionin e gabuar ku ndodheni. Në këtë detyrë, më duket se këto vite të fundit gjindem i vetëm, ndaj referenca tek vetvetja më duket pa kuptim. (Mos harro se në diskutimet e para disa muajve më kërkuat mendim më konkret në lidhje me këtë metodë metafizike të Çabejt dhe unë jua nisa shpjegimet e mia pas disa ditësh; ky shkrim gjindet automatikisht edhe tek faqja ime e internetit: fjale cimbuese, tek rubrika e etimollogjisë.)
Tani le të shohim të gjithë komentin tim, për të parë se për cilën pjesë më kërkoni referencë. Nga fjala “thika” mua mu kujtuan disa probleme tonizimi, për të cilat vras mëndjen gjithnjë, ku më interesantet janë përdorimi i shkronjës “gj” dhe tonit “gjë” në gjithë variantet e tjerë, si dhe shkronjës “th” dhe tonit “thë” në gjithë variantet e tjerë: tha-the-thi-tho-thu-thy. Unë nuk di që ndonjë gjuhëtar shqiptar të jetë marrë veçmas me këtë ton (th-ë) dhe historinë e tij, në të kundërt do ta përmendja. Çabej –me sa më kujtohet– e përmend këtë ton në lidhje me x- apo y-fjalë, por jo më shumë. Unë e torra (tjerrë) nga vetja mendimin mbi këtë ton –paksa– të veçantë me thuprën time dhe jo të ndonjë tjetri.
Edhe që përmenda disa fjalë (kryesisht emra) me këtë shkronjë/ton, ato janë aq të njohur sa nuk besoj se kërkojnë referim. Vetëm fjala “kapthor” mund të ishte e panjohur dhe mua mu kujtua nga një punim i imi i 10 vjetëve më parë, fjalë kjo e nxjerrë nga libri “Die Philister…” i Jurgen Spanuth-it, e që nuk ishte e nevojshme këtu për ta referuar këtë autor gjerman dhe librin e tij, as dhe punimin tim, sepse unë nuk u morra në komentin tim me analizimin e kësaj fjale, siç kam bërë 10 vjet më parë. Thjesht shpreha habinë time për këtë përdorim të bollshëm të këtij toni (th-ë) në shqipen e sotme dhe greqishten e vjetër (θ). (Hipoteza ime e vogël aty, se folja shqipe e sotme “me thën”, ( “thot”, “tha”, “thënë” etj.) mund të ketë rrjedhur nga shkrimi në shtyllat egjyptiane me shkrime të shenjta, më duket e shpejtuar, –por ky është tjetër problem.)
Kujt autori duhet ti referohem unë, nëse përpara syve kam fjalën “thika”, përpara syve kam edhe fjalën “çika-çika”, dhe po para syve A. Vehbiu më sjell edhe latinishten e shkruar “sika” për thikën, dhe së fundi unë jap një mendim timin se si mund të jetë kokolepsur ky muhabet?! Apo çdo mendim i shfaqur kërkon referencën e duhur?!
Unë nuk e di ku ishte e nevojshme referimi në komentin tim!? Tek ato mini-hipoteza të miat të zbrazura aty, të cilat padiskutim –siç dhe në raste të tjera– do të kenë edhe gabime?! Apo tek nxitja që unë i bëj lexuesit përmes pyetjeve që shtroj, si ajo mbi Himarën, e cila detyron cilindo njeri të kapërcejë pakëz konturet e ngurta të x- dhe y-gjuhe?!
Natyrisht që unë i përdor referimet dhe citimet në punimet e mia, natyrisht jo me tepricë dhe për dukje, por aty ku duhen dhe në brendësi të rreshtave, në mënyrë që ato të dallohen nga ata që e lexojnë punimin tim dhe jo ata që duan ta vlerësojnë punimin pa lexuar. Dhe, meqë meraku i referimeve më është shfaqur edhe nga dikush tjetër, unë po e sqaroj në një shkrim të veçantë këtë problem, që gjithkush të jetë i sqaruar një herë e mirë në këtë drejtim. Besoj se nesër-pasnesër ky shkrim do jetë tek faqja ime e internetit.
Shkruan:
Kjo vjen ngaqë ty të mungon përgatitja elementare për t’u marrë me këtë punë. Për historinë e th-së në shqipe, mjafton të hapësh një manual të fonetikës historike të shqipes – të Çabejt, të Orel-it, të Topallit dhe të tjera. Nuk po të çoj deri te Jokli, Pederseni dhe Meyer-i, se do të ishte e tepruar.
Njëlloj nuk di edhe që, në greqishten e vjetër, theta (θ) nuk shqiptohej ashtu si sot në greqishte dhe në shqipe (ishte mbylltore dhëmbore e aspiruar, jo frikative ndërdhëmbore). Nuk di këtë, nuk di atë: pse merresh kot me gjëra të tilla përtej kapacitetit tënd?
As mund ta studiosh seriozisht këtë punë në mënyrë autodidakte, pa njohur më parë se ç’është thënë dhe si dhe nga kush; dhe si pozicionohet kjo th-, me të cilën je apasionuar kaq shumë, brenda sistemit fonologjik të shqipes dhe pastaj të indo-europianishten.
Problemi yt nuk është, në fakt, se nuk di; por se nuk di që nuk di.
Edhe unë s’të marr dot seriozisht. Shkon deri tek egjiptianët e lashtë, por nuk ke as idenë më të vogël se çfarë është thënë dhe thuhet në gjuhësi gjatë shekullit XX. Më përmend këtu Spanuth, një autor relativisht obskur, që është marrë me Atlantidën dhe e ka lokalizuar në Detin e Veriut – por nuk njeh as di se ç’kanë shkruar albanologët për këto tema që të mundojnë.
Të inkurajoj fort që të shkruash për këto gjëra në faqen tënde dhe atje të gjesh edhe bashkëbisedues të përshtatshëm. Këtu nuk je në vendin e duhur.
Meraku i references nuk paska qene pra ne funksion te shkences dhe autorve te tjere, por qe te mw perseritesh per te disaten here: ti nuk ke haber nga keto gjera, ndaj dhe intelekti jot nuk ben per kete faqe kaq te ndritur!
Tani, nwse ti je i kenaqur vetem nen mendimet e tua, aq sa ne formen aq tw kritikuar prej teje vete, ate ad hominem, perpiqesh te neutralizosh te tjeret dhe mendimin e tyre, une mund te ta jap kete kenaqsi duke mos komentuar mw. Vetem se nuk duhet te sperdridhesh kaq shume e tw biesh ne kontradikte me veten, (nga njera ane kritikon metoden ad hominem e nga ana tjeter e perdor vete ate), por te thuash troc e hapur: mik i dashur nuk dua te te shoh me ketu tek faqja ime! Pas kesaj une do ta respektoj deshiren tende, sepse ne fund te fundit kjo eshte faqja tende dhe juaja. Ne te kundert te mbetet te diskutosh per ato qe shtrohen ne shkrim dhe ne komente. Dhe, pervec nje mufke qe sapo the, ate se Cabej, Orieli, Topalli, Jokli, Pederseni, Majeri na qenka marre ne vecanti me shkronjen/ tonin “th/thw”, tregon se une paskam lexuar me shume nga ty ne gjuhesine shqiptare nga ti. Ne te kundert te mbetet te sjellesh Ketu punimet speciale te ketyre autorve mbi kete shkronje/ton! Dhe mua me ngelet te pranoj se kam vertet pak njohuri mbi punimet e gjuhetarve shqiptare e te huaj. Me thjesht nuk ka ku te shkoje! Dhe me shume une nuk mundem te te ndihmoj ty!
Po të doja që ti të mos komentoje këtu, të kisha bllokuar nga faqja, r.th. Nuk kam gjë personale me ty, por mendoj se e ke dyfish gabim: në gjërat që thua dhe kur beson se mund të merresh me këtë temë. E kam më të lehtë të ta bëj këtë kritikë këtu, sepse shkrimi im më lart është thjesht një ilustrim, ose rikujtim, i metodës së punës të një dijetari si Çabej, të cilin e çmoj shumë. Kam një detyrim ndaj tij, siç kam edhe ndaj gjuhësisë historike, profesorëve të mi në universitet dhe më tutje dhe përpjekjeve të albanologëve seriozë anembanë botës. Nuk kam ç’të them më tepër.
Nuk ta ndaloj vleresimin per Cabejn, ashtu sic une nuk e perziej adhurimin dhe vleresimin tim per Cabejin me kritikat qe kam here-here ndaj tij. Mund ta kem gabim aty-ketu ne keto kritika, por gjerat nuk i perziej. Ty te vleresoj per disa gjera, ashtu sic te kritikoj per te tjera! Absolutizem nuk ka! Nuk je i detyruar te me ndjekesh ne parimin tim, por te pakten te me kuptosh! Qe t’mos humbim kohe me fjale jashte temave.