“Cili është ai vend i botës ku do të doje të shkoje?” – më pat pyetur një herë, në 1984, një mysafir francez i Akademisë së Shkencave, të cilin më kishin vënë ta ndihmoja për të mësuar shqipen.

“Ishulli i Pashkëve,” iu përgjigja.

“Ishulli i Pashkëve?”, u habit ai. “Ndoshta duhet të mësohesh me idenë se atje nuk do të shkosh dot kurrë.”

Dhe unë. “On ne sait jamais.” Nuk i dihet.

Mahnia ime pas Ishullit të Pashkëve, ose Rapa Nuit,  e kish zanafillën në leximet e librave të eksploratorit norvegjez Thor Heyerdahl: më parë “Një udhëtim me Kon-Tikin”, dhe më pas “Aku-Aku dhe ishulli i gjigandëve”, që të dy të përkthyer në shqip.

Veçanërisht i dyti më kish hapur dyert e një bote aq unike, ku njerëz dhe statuja përziheshin nën të njëjtin qiell austral. Edhe sot i kujtoj në imtësi mundimet e autorit, për të shtënë në dorë një tabelë rongo-rongo, me shkrimin e padeshifruar të ishullit…

Ishulli i Pashkëve ashtu u bë për mua edhe vend i aventurës, edhe park eksplorimesh, edhe faltore – ku unë e shihja veten të rrethuar nga moai-t, statujat enigmatike, që i kanë dhënë famë prej kartoline kulturës së atjeshme.

Më pas, filmi “Vizitorë nga kozmosi”, i bazuar në idetë madhështore të Erich von Däniken, më ndihmoi edhe më, për t’ia dhënë një mbështetje vizuale fantazive të mia për Ishullin.

Por francezi kishte të drejtë: në vitet 1980, më shans kish që tek ai ishull aq i përtejmë të kthehej për vizitë një jashtëtokësor, se unë qytetari i të vetmit vend socialist në botë!

Fast forward në të sotmen. Para pak javësh, si dhuratë për një përvjetor të rëndësishëm timin, më sugjeruan që të shkonim dhe të kalonim një javë atje, në Rapa Nui, në shoqëri të moai-ve.

Ëndrra ime e kaq e kaq viteve më parë. Metafora e pamundësisë sime – dhe e të gjithëve ne – për të dalë nga Shqipëria.

E megjithatë. Të shkojmë në Rapa Nui? Jo, më mirë jo. I’d rather not. Le të zgjedhim një vend tjetër.

Tani më duket sikur mundësia për ta bërë ëndrrën reale më frikësoi. Disa vende është mirë të mbeten enigmatike, thashë.

Besova se ky udhëtim kaq i vonuar, në një cep të botës që e kisha mbjellë e rimbjellë me përfytyrime dhe dëshira në rrjedhë të viteve, veç do të ma gjymtonte përjetimin.

Meqë e kisha të drejtën e të zgjedhurit thashë (pjesërisht me vete): “Të shkojmë në një vend që nuk e kam imagjinuar ende.” Ose: “që nuk ma ka rrëfyer askush.”

Në një ishull, por jo në Ishullin e Pashkëve. Le të shkojmë, bie fjala, në Islandë.

Ishull për ishull.

Ashtu edhe e vendosëm. Pata diçka si një muaj kohë, për t’u kujdesur që të mos lexoja asgjë për Islandën – siç edhe nuk kisha lexuar më parë. Si ai dhëndri fanatik, që përmbahet deri natën e martesës, para se ta “konsumojë”.

Çfarë dija për Islandën? Asgjë – diçka për sagat dhe edat dhe vikingët; për geyser-ët dhe fjordet; ca imazhe tejet alarmante, të erupsionit të një vullkani,  Eyjafjallajökul, kërcënues edhe thjesht me pashqiptueshmërinë e emrit.

Një roman nga Halldór Kiljan Laxness, fitues i Nobelit për letërsi, dhe që e mbaja mend nga biblioteka e fëmijërisë, nuk më pat grishur kurrë për ta lexuar. Titullin nuk ia kujtoja mirë… besoj “Njerëz të lirë”, ose diçka tjetër me fjalën “njerëz”.

Vetëm kur e filluam udhëtimin atje, qiell pas qielli, ujëvarë pas ujëvare, mal pas mali, m’u kujtua befas miku i lashtë i fëmijërisë sime, alkimisti Arne Saknussem.

Protagonisti, sërish enigmatik, i romanit të Jules Verne-it, Udhëtim në qendër të tokës, autor i një dorëshkrimi në alfabetin runik të shekullit XVI, i cili rrëfente se kish zbritur në thellësitë e dheut, përmes një kalimi në kraterin e vullkanit Snæfellsjökull.

Teksa zbresin në tunelet e lavës, udhëtarët në roman dhe unë bashkë me ta, gjithnjë orientohen në bazë të shenjave që pat lënë pararendësi i tyre misterioz.

E kisha harruar Arnen, bashkë me profesorin Lidenbrock, nipin e tij Axel dhe ndihmësin vendës Hans Bjelke, kur zgjodha të fejohem me Islandën.

Por kjo nuk më pengoi, që ta shijoja gjeografinë e ishullit i çliruar nga çdo sugjerim dhe yshtje intertekstuale. Nuk u kuturisa gjëkundi në ndonjë shpellë a në ndonjë kanal të nëndheshëm, që të filloja edhe unë të kërkoja inicialet A.S. në mure.

Po të më pyesin tani çfarë pe, do të thoja: gurë, fusha lave, kuaj, ujëvara, akull, rërë të zezë, myshk, fjorde, dele. Të pakombinuara në rrëfenja dhe imazhe, të palexuara gjetiu, pa rimë.

Te një plazh me rërë të zezë si prej bloze, i njohur si Diamond Beach, pashë një mori shkëmbenjsh akulli, me zemër hipnotike gurkali, të shkëputur nga akullnaja përbri, që pluskonin derisa vinin për t’u mbështetur në breg.

Njëra prej copave, gjithë duke u zhvendosur nga rryma e ujit, kish marrë një formë prej mjellme. Origami delikat dhe i tejpashëm, me lëvizje prej shpendi të verbër. U ndala dhe e ndoqa me sy gjatë, në agoninë e saj të formës, derisa të shkrihej plotësisht.

Për Ishullin e Pashkëve patën thënë atëherë se ishte një nga vendet e vizituar prej alienëve – që kishin ndihmuar pastaj edhe me moai-t. Përkundrazi, Islanda paskësh qenë peizazh i një planeti tjetër nga yni; ku alienët ishim ne.

Disa eksperienca nuk fitojnë gjë, prej fjalëve.

© 2019, Peizazhe të fjalës.™ Të gjitha të drejtat e rezervuara.