nga Anna Shkreli

Megjithëse shkruan poezi e prozë shqipe të nivelit sipëror prej më se një dekade, për Shkëlqim Çelën vetëm këto vitet e fundit është filluar të flitet. Libri i tij më i ri, Barërat e së keqes, që sapo ka dalë nga shtypi te Botime Çabej, është vëllimi i shtatë në prozë i autorit dhe vjen si përmbledhje prozash të shkurtra, të cilat nxjerrin bukur në pah trajtat e stilit të njërit prej autorëve më të spikatur e më interesantë të letrave shqipe në ditët tona. Poet, romancier e tregimtar, Shkëlqim Çela ka botuar deri më tash përmbledhjet në prozë Mëmëdhembje, Kulmak, Ishulli Ruzvelt – ky i fundit edhe fitues i çmimit të dytë të Ministrisë së Kulturës më 2014, Tuneli i dhëndurëve, Embriologji – fitues i “Çmimit Kadare 2016”, romanin Një zgjues për ty si edhe përmbledhjen poetike në anglisht Dogleg.

Vepra e tij poetike në gjuhën shqipe, përveç vëllimit Zgjimi i ushtarit nga vdekja fushore e ndopak botimeve online, është ende e pabotuar.

Vëllimi Barërat e së keqes nyjëtohet në tri pjesë, nga të cilat e para “strehohet” kryesisht në kontekst amerikan, ku edhe rron prej shumë vitesh autori. Ndonëse mbruhet nga përsiatje, mendime e ndjesi të përditshmërisë amerikane, ndërhyjnë aty hera-herës si zëra sfondi kujtime a qëmtime nga Shqipëria e dikurshme, e kështu Çela zgjedh t’i shpalohet lexuesit i plotë në përjetimet e veta mes së tashmes e së shkuarës. E shkuara bartet në aktualitet e përmbajtur poedhe e pambarimtë. Në këto proza të shkurtra mungon detajimi i personazheve, por nuk mungon detajimi i rrethanave në të cilat ata vendosen, duke e grishur lexuesin të kridhet në atmosferat e selitura.

Pjesa e dytë e librit mbërrin si “letërsi kujtese” mbi Shqipërinë, a më imtisht mbi jetën në Shqipërinë e së shkuarës. I qartë se tërheqja e lexuesit te një skutë e kohës do mbetej veçse një ushtrim nostalgjik, autori zgjedh që në tablonë e së shkuarës të skicojë, mu si nervatura ato forca të përhershme e të pandryshueshme në shoqërinë dhe politikën shqiptare. Skicon pra të qenësishmen tonë. Këto “proza nga Shqipëria” nuk janë thjesht kujtime të autorit, por situata të cilat çdokush mund t’i identifikojë si pjesë të kujtesës kolektive të një populli.

Pjesa e tretë karakterizohet kryesisht nga proza më të gjata se dy pjesët pararendëse.

Stili i autorit sa autoironik e plot humor aq edhe elegant e poetik nuk i bën buzë asnjë mjeti gjuhësor të shqipes e asnjë regjistri ligjërimor që ofrohet për të vizatuar realitete. Ky mozaik shqip ndjell ndjesi me shije të forta duke buluar deri edhe erëmimet e periudhave të caktuara apo aromat prej dorëzonje të rrugicave të Tiranës. Më anë tjetër, prozodia e tekstit, ritmi i brendshëm dhe pauzat i bëjnë këto proza ideale për t’u kumtuar me zë. Hijshëm e pa bujë autori na avit përdore te galeria e tij me motive, vende e njerëz që shkojnë nga semaforët e hekurt te qerpiçët e avllive, nga shtjellat e autostradave të Amerikës te spërdredhja e kulprave kryeneçe, të cilat marrin sytë e autorit për të kundruar me ta, ai vetë dhe lexuesit e tij fatlumë, të vërtetat tona të pakohshme.

Më poshtë mund të ngjëroni një prozë të shkurtër nga libri.

[divider style=”shadow” margin_top=”30px” margin_bottom=”30px”]

XHIRO – VJESHTË E DYTË, 1990

Arjani e rregulloi për Belgjikë. Ou? E si? Ka sajuar garanci. Ku i gjejnë, o burrë i dheut! Arjani pra, palluqja. Rri ti, ha mut në Ali Dem. (Dikush thërret nga ana tjetër e trotuarit.) O Aljosha, a ta dha Miri atë adresën, e? Jo. Ia dhashë qysh dje. S’më ka dhënë gjë. Thuaji bjer adresën që të dha Jari, thuaji, se nuk e mbaj mend përmendësh tani. Mirë. Hajt shnet. Çfarë adrese? Njeh njërin në Hollandë. Çne në Hollandë ti? Do takoj Krujfin. Nuk po tallem. Mirë, po mos i trego njeriu. Jo. Do ikim me maune. Deri në Austri. Aty në Salzburg kalohet kollaj kufiri për Gjermani. Që nga Gjermania për Hollandë është si me qenë Kinostudio-Kombinat pastaj. Ëhë. Ja pra, kaq është e gjitha. Ëhë? Atje në Hollandë pastaj, ky shoku im, përkthyes turistash, njeh njërin që ka pasë qenë turist këtu te ne. Hollandezi i ka dhënë adresën dhe numrin e telefonit. Unë do t’i them jam shok i Kujtimit nga Shqipëria. E paske terezit për së mbari. Mos i thuaj njeriu. Po jo, o burrë, as që bëhet llaf. Po ti ç’ke bërë? Unë kam shumë variante. Hë, njëherë? (Nxjerr bllokun). Kam një numër që ma ka dhënë Landi. Gjë e sigurt fare. Ja ku është. Si i kanë këto telefona, mër jahu, s’mbaron numri. Ky këtu është një shqiptar i arratisur herët, daja i një shoku që e ka mbajtur fshe- hur me vite, s’ia dinte njeri gjallë në botë jo. Kjo këtu është adresa dhe numrat e Karitasit. Këto të dyja janë dy murgesha që i ka njohur Titi që iku me ambasadat. Ëhë. Kurse ky këtu është i fortë fare, profesor, rob Zoti. Hallall. Prit, të gjej edhe Fredin… ja ku e ke. Çfarë bën Titi andej, ke marrë vesh gjë? Titi gjithë ditën në pishinë. Not dhe akullore. Shih shih. Përrallë, mër, për- rallë. Nc nc nc…

(Dikush përballë). Nasho, ku je mër, ç’kemi! Mirë. Ça bëni ju. S’të kemi parë. Këtu kam qenë, këtu. Si i mërzit’ po dukesh. Jo mër, s’kam gjë. Si është puna. Hiç, hiç. Hë pra… Ja, u kthye plaku nga Greqia. Ou? Po çne, ai e kish për shumë muaj vizën. U mërzita, tha, atje. Si, si? Jo, mër, jo. Po, mër. Të gjithë iknin në punë, tha, unë vetëm gjithë ditën me katër muret, s’kisha ç’bëja atje. Jo, mër, jo. M’vika keq. Manall, mër! Unë po prisja kur po më rregullon dhe mua. Ec e mbaj prapë radhë te greku tani. Po ju çfarë keni bërë? Unë për Hollandë sikur e kam syrin. Fiuuu… Haj-de! Të shohim, të shohim. Mirë aty. Po si do bësh? Mund t’i bie nga Sllovenia, kam një skicë të sigurt si kalohet kufiri me Austrinë. Ma ka dhënë njëri. Në Austri duhet me shku deri në Tirol, po s’ka problem, se brenda shtetit nuk kontrollon njeri. Edhe me autostop shkohet. Atje vdesin për brunat. Dhe femrat kanë të gjitha makinë. Po në Tirol? Nga Tiroli kam një tjetër skicë se si kalohet në Gjermani. Po dole në Gjermani pastaj, për Hollandë është si Kinostudio-Kombinat. Po deri në Slloveni? Për Slloveni rroftë Nekja! Vizë fallco? Po. I qëndis. Po çne deri në Hollandë? Pse nuk sajohesh në Gjermani? Në Hollandë është njëri që e njeh ky shoku im që është përkthyes me turistat. A-ha! Ai i ka dhënë adresën dhe numrin e telefonit. O, po ti e paske gatit punën. Ça me bo. Mos na harrosh kur të ikësh andej. Jo, o burrë. “Mos harro”, i thotë. Harro, mër budalla! Harro çdo gjë. Bëj transfuzion gjaku. Dhe ne na harro. Ik dhe shpëto. Edhe po të vi unë edhe të t’flas atje, kush je ti, më thuaj, nuk të njoh, nuk të kam parë ndonjëherë. Po vura këmbën unë andej, e di vetë pastaj. (Bën zig-zage me dorë në formë sllallomi, shenjë e çarjes përpara në jetë.) Ika, çuna. Shnet, Nasho. Mos u mërzit. Ej, po edhe në Austri xham është. Jooo, mër… A e ke pa koncertin e Vienës? Po lëre tani, se më ka treguar Vangjo që del me maune. Gjithë austriakët vdesin me shku në Gjermani. Ashtu, ë? Po Ho- llanda? Hollanda pastaj, tjetër muhabet. Si tjetër? Tjetër. Berri Hulshov, të çan rrjetën… budalla. Shiko! Miri. Lëre dreqin. Pse? I kan hyp pordhët që kur mori garancinë. Pse edhe Miri garanci, e?! Po, po. Ueeee. S’ngeli çun mami pa garanci. Ia pashë me sytë e mi. E kopsitme për së mbari. Për Spanjë. Malagenja salerosa. Ba ba ba… Si janë ato spanjollet, ë? Shkon e i bie bixha Mirit. Ej, po më duket sikur vetëm unë e ti s’kemi garanci.

(Anash dëgjohet kalimthi nga grupe të vegjël: Më duhen dhe dy garanci për Shqipen dhe Aurorën. Albën e rregullova. Po, ka garanci. Po, po, të noterizuar. Edhe me vërtetim banke. Vizën e merr se s’bën ajo, se ka ftesë, por austriaku nuk ka ambasadë këtu. Duhet dhe tranziti… S’kam garanci. Nuk dërgojnë. Nuk duan me dit’ për ne. Ja, kjo është e vërteta. Vdis thonë. Kush ishte i zoti, iku e çau me ambasadat, ne të tjerët të vdesim këtu, mirë të na bëhet. Komb i shkërdhym! Landit mos ia qa hallin ti, se del me sportin. Po dy garanci i ka të garantuara ai…)

Shih, Nekja. Ku mër? Ja. O Neke! Fiiuu, o Neke! Bën sikur s’dëgjon, shkërdhata. O Neke. Na pa. Ndalo një sekondë. Hë, çuna. Si i bëhet asaj vizës jugosllave? Për kur e doje ti? Sa më shpejt. Shpejt nuk bëhet dot. Kam shumë porosi. Po e lamë sa kërkove, mër. Të gjithë aq japin. Hej, a bën turke ti? Po mër, në vend. Sa kërkon? Sa për sllaven. E ke nxjerrë pashaportën ti? Po. Mirë duku nga shtëpia. Turke the, ë? A ka siguri që s’e kapin kontrollorët? Deri tani nga dora ime s’kanë kapur gjë. Po pate gjë, e ke prej vetes. A? Po ja, po shkove me frikë, duke u dridhur e duke u zverdhur. Duku i qetë, me vetbesim. Biles duku pak i bezdisur që ç’janë gjithë këto kontrolle. Po as me bezdinë mos e tepro shumë. S’di si ta them tani… Po i mbushe mendjen vetes që je me vizë të rregullt, s’ka si të kapin. Pastaj ti të rregullt e ke, nga Ambasada e Nekes. Po mirë, o burrë, se vizat kanë numër, po mori në telefon ambasadën e vet ai, dhe e kap që numri është fallso? Po nuk e bën pra, po të jesh i qetë, normal dhe pa frikë. Ça të them më tepër unë. Rri këtu pra, po deshe. Ali Demin s’ta heq njeri, jo. Ka dalë njëri, është në Angli tani, që numri i faqes me vizë në pashaportë nuk ishte njësoj me faqet e tjera. Një tjetër që s’kishte në rregull fotografinë, ja, si me marrë foton e Aljoshës për taten. Tani ne kinezë nuk jemi sa të mos na dallosh nga njëri-tjetri. Me shans janë binjakët se përdorin vetëm një… Varet si qëllon edhe roja që kontrollon, domethënë. Për këtë e them. Ika tani se kam punë. Mundohu pak për atë jugosllaven time. Kur t’i vijë radha. Ti për turken hajde njëherë, se është një myshteri që më duket s’po do t’i marrë dy viza që ia kam bërë. Ka shpresa për vizë të rregullt, duket. Të shohim mos i sajojmë ato dy për ty. Ke ndonjë tjetër ta marrësh me vete? Ndonjë dashnore, për shembull? T’i bëj me ulje. Pse, bën edhe zbritje? Po, mër. Biznes tamam, domethënë. Jo, për xhymertllik… nuk e ke idenë sa çifte ka që duan të ikin. Si paskan duruar! Gra të martuara me të dashurit. Vijnë, se e dinë që jam zotni, s’u nxjerr llaf. Hë njëherë, na thuaj kush. Nuk e keni idenë! Ç’të duhet, o burrë, ta dish! Mos ia thuaj, Neke. S’do mend që s’i them. Jam profesionist. Ja vetëm këtu rreth e rrotull njoh nja dhjetë që u kam bërë vizat. Për ca nuk ta pret mendja kurrë. Ja, e sheh ate tullacin te cepi i Ministrisë? Atij ia bëra dje. Për Austri. Ta dish se cilën ka ai, të mërzitet vetja. Dun me ik bashkë. Cilën? Nuk e do veten të thashë. Kot që rron. Kaq mjafton. Hej, po vetë pse nuk ikën ti? E ça të bëj andej unë? Andej nuk duan viza robt. Sa turke do ti? Po nuk e di, o burrë i dheut. Unë s’kam njeri në Turqi. Kot thashë, kam dëgjuar se është mirë andej. Goni ka ikur në Turqi, se e fejuara e vet kishte njerëz atje. Domethënë u fejua me atë çamen me flokë si kashtë vetëm meqë ajo kishte njerëz atje? Po. Dhe iku. E ça thotë? Turqia është vend për së mbari, o burrë, ça diskuto ti! Ashtu, ë? Po të dëgjosh ça thonë për Rumaninë… Hej, a doni rumune? Jo, o vëlla, mos na ço në Rumani, tani! Pseee? S’e dija që qenke rrit në Shanz Elizen’ e Ali Demit ti kështu… Po deshët kam tre viza polake, një rumune dhe dy tur- ket që ju thashë. Polake? Të dëgjosh ça thonë për Poloninë, të luan mendja e kokës, mër budalla. Vallaj, me pas një Fiat polak s’është keq, or ti. Stofi polak është më i mirë se stofi engelz, po çfarë di ti. S’thashë gjë, o burrë, po nuk njoh njeri në Poloni. Tani as ti mos na bëj sikur ke lind’ në Varshavë. Mër unë sa të ve këmbën andej, pastaj e di vetë (Bën zig-zage me dorë në formë sllallomi, shenjë e çarjes përpara në jetë.) Nejse, po iki tani, kam për të sajuar një vizë portugeze, e kam për herë të parë këtë. Sfidë profesionale, hehehe… Ik, dajë, ik, hallall ta bëftë Zoti. Eusebio, gol i sigurtë. Natën! Natën. (Nekja ikën.)

Si thua, e prishim dhe ne? Ça do bëjmë më. Ikim… Dëgjo, ti s’gjen dot garanci? Vërtet nuk ke asnjeri jashtë, sa për një ftesë? Domethënë… askush nuk na fton ne?! Në të gjithë botën? S’kam. E ke shtrydhur trurin? Ty sikur të ka ikur vëllai i gjyshit në kurbet, ke thënë, në Amerikë. Ka ikur, po, ndenji dhjetë vjet, po u kthye se nuk i rrihej pa Shqipërinë. Ai dhe Naim Frashëri. Po shiko, ato dhjetë vjet atje, nuk u lidh me njeri, nuk u martua? Vallaj se ç’ka bërë loqja e stërgjyshit nuk kam nga ta di. Domethënë unë e ti, robër pa garanci… Edhe një copë televizor Lura e ka një garanci! Eh, unë e ti s’kemi as stabilizatorë, për atë punë. Natën.