Një pyetje në dukje e pafajshme, u bë shkas për këtë shkrim: çfarë do të thotë të jesh patriot sot?

Sipas fjalorëve, patrioti është dikush që “e do atdheun dhe popullin e vet dhe u shërben atyre”; një përkufizim ky që kombinon dashurinë me dëshirën a gatishmërinë për të shërbyer.

Mes shqiptarësh, patriotizmi shpesh është paraqitur si përkushtim ndaj çështjeve kombëtare – mbrojtja e pavarësisë dhe e sovranitetit kombëtar; mbrojtja e gjuhës dhe e kulturës kombëtare; përkushtimi ndaj çështjes së bashkimit kombëtar.

Dhe këtu nuk po dua të merrem fare me aspektet përjashtuese të këtij nocioni (unë patriot, ti tradhtar).

Kështu, një person që denoncon me forcë “dhënien e detit Greqisë” përcaktohet vetvetiu “patriot”; dhe kështu vijon të konsiderohet edhe kur këtë denoncim të dhënies së detit e shndërron, bie fjala, në platformë elektorale ose subjekt të një baleti; të thuash se ky kur të vijë në pushtet do t’i zgjidhë problemet e administrimit të shtetit me metodën e “rimarrjes së detit” (të trojeve, të heronjve, të simboleve).

Në rrethana të luftës, ose kur mbijetesa e komunitetit, popullit dhe e shtetit tënd rrezikohet, patrioti identifikohet lehtë (“nga lufta veç ai largohet…”); çfarë nuk e bën dot, përkundrazi, në rrethana të paqes.

Një sipërmarrës që hap një restorant peshku dhe i rri biznesit mbi kokë, duke u shërbyer qindra klientëve çdo ditë; dhe që paguan rregullisht taksat, i përmbush për bukuri kriteret formale të patriotit.

Një prezantues televiziv, të cilin e ndjekin dhe e pëlqejnë çdo natë me dhjetëra mijëra teleshikues anembanë vendit, është edhe ai patriot.

Një botues që i jep lexuesit ajkën e letërsisë bashkëkohore, në përkthime cilësore, është gjithashtu patriot i mirë; të paktën jo më pak ai tipografi me kontakte të mira në Bashki, që u pasurua duke prodhuar flamuj kombëtarë, të përmasave të ndryshme, për përdorim publik.

Edhe pse të qenët patriot mund të mishërohet në forma të ndryshme, është e qartë se çfarë nuk të bën patriot: (1) të deklarohesh si i tillë, pavarësisht nga forca e zërit (vikama) dhe timbri (burrnia) dhe (2) të krijosh ose të militosh në formacione politike, të cilat përcaktojnë me fjalë se kanë për synim suprem mbrojtjen e interesit kombëtar.

Pa folur pastaj që, në përfytyrimin folklorik sot e kësaj dite, patrioti është mashkullor (burrnor, luftarak, mustaqelli, hero), ndërsa tradhtari femëror (bishtdredhur, bythec, bushtër, kurvë).

Patriot është ai që vepron si patriot, jo ai që u kumton të tjerëve se është i tillë. Një gjë është të të qajë zemra për mëmëdheun, një gjë tjetër t’i thuash auditorit se të qan zemra për mëmëdheun – jo se përjashtojnë njëra-tjetrën, por as e implikojnë gjë.

Meqë temat patriotike (trojet, gjaku, viktimat, të rënët, shkronjat shqipe, copëtimi, dëbimi) vijnë me ngarkesë emocionale sa të fuqishme, aq edhe kolektive, është e pashmangshme që forcat politike të portretizojnë veten dhe programet e tyre si “patriotike”, ose të përpiqen t’i imponojnë një agjendë “patriotike” debatit publik, në mënyrë të tillë që kundërshtarët e tyre t’i shtyjnë e t’i shporrin vetvetiu në krahun e kundërt të spektrit: si antipatriotë.

Kështu, dihet se patrioti lufton për të ruajtur pavarësinë dhe sovranitetin e vendit të vet – e megjithatë, pakkush do ta quajë anti-patriot dikë që lufton për ta afruar Shqipërinë me Europën e Bashkuar, ku pavarësia dhe sovraniteti kombëtar do të ripërmasohen menjëherë.

Patrioti i vërtetë është ai që vë interesat e vendit mbi ato të vetat dhe të së tjerëve (përfshi këtu edhe shtetet e tjera); por kjo nuk i pengon disa që si kriter të patriotizmit të zgjedhin miqësinë me Amerikën dhe karshillëkun me Serbinë ose me Rusinë; ose qëndrimin ndaj KOASH-it dhe kryepeshkopit; ose çështje të tjera të momentit.

Kush është pra patriot?

Kur dëgjoj ndokënd të përdorë i rrëmbushur fjalën patriot, qoftë duke iu referuar vetes, qoftë të tjerëve, unë i them vetes: kujdes, dikush po përpiqet të ta hedhë. Kjo ngaqë shpesh, cilësimi patriot është përdorur dhe do të përdoret për të përligjur pisllëqe nga më të mëdhatë, p.sh. filani vërtet vrau dhe preu kundërshtarët e vet, por ama ishte patriot; ose fisteku vërtet ka bërë kërdinë me paranë publike, por ama është patriot (kije inat dhe foli hakun).

Disa të zgjyrosur kujtojnë, me këtë rast, se rruga e rehabilitimit kalon përmes deklarimit publik, me zë të lartë, të patriotizmit – por ky muhabet na shpie vetvetiu te streha e fundit, metaforë që e kemi konsumuar gjetiu.

Ditët e fundit u debatua, më shumë në mediat, plani rregullues i Tiranës; me ç’rast pati zëra kritikë nga shoqëria civile, të cilët shprehën shqetësimin e tyre se ky plan u shërben interesave të biznesit, jo të qytetarëve; dhe se do të çojë në betonizimin e plotë të kryeqytetit.

Për mua, zërat e paktë që ngrihen në mbrojtje të mjedisit, janë nga zërat më patriotikë të mundshëm, në rrethanat kur vendit i kërcënohet integriteti jo nga jashtë, por nga brenda – meqë edhe mjedisi është po aq pjesë e gjeografisë sa edhe sipërfaqja e përmbledhur brenda kufijve shtetërorë.

Një lumë i masakruar nga firmat e ndërtimit është po aq i humbur sa edhe deti që “ia falëm” Greqisë.

Nga një anë, kemi patriotë që shqetësohen për fatin e çamëve dhe të shqiptarëve të Preshevës; nga ana tjetër, patriotë që shqetësohen për fatin e banorëve të kryeqytetit me ajër më të ndotur në Europë.

Si njeri i arsyeshëm, unë besoj se të dy palët kanë të drejtë dhe se njëri shqetësim nuk e përjashton tjetrin; por me zemër unë i jap përparësi katrahurës së mjedisit në Tiranë, sepse atje kam lindur dhe kam jetuar një pjesë të jetës.

A më bën kjo vallë më pak të ndjeshëm ndaj çështjes kombëtare? A më bën më pak patriot?

Një mësues është patriot i mirë, jo ngaqë u flet nxënësve të vet për serbët dhe grekët dhe armiqësitë në Ballkan, as ngaqë i vë të zëvendësojnë fjalët e huaja me fjalë shqipe në tekstet; por ngaqë i edukon nxënësit e vet në mënyrë të tillë, që këta nesër të angazhohen në veprimtaritë publike dhe ta mbajnë të lartë profilin etik.

Një këngëtar është patriot i mirë jo ngaqë i këndon shqiponjës dhe xhamadanit, as ngaqë vizaton mbi lëkurë tatuazhe “etnike”, por ngaqë, me praninë e vet artistike, ua bën jetën më të lumtur dashamirësve të vet, anembanë vendit. Nëse këtë qëllon pastaj ta pëlqejnë edhe jashtë, kjo veç ia shton vlerat dhe virtytin artistik.

Një piktor është patriot jo ngase pikturon malësorë, çiftelahuta dhe qeleshe, por kur me artin e vet ia ndryshon përjetimet dhe eksperiencën publikut duke ia hapur horizontin, kushedi edhe mendimin dhe botëvështrimin.

Një shkrimtar është patriot jo kur shkruan me tetërrokësh si Naimi dhe Fishta qëmoti, as për romanin epik që ka shkruar për Selam Musain, por ngaqë vepra e tij është model i letërsisë shqipe bashkëkohore, që zë kryet e vendit në bibliotekat tona.

Vlera e kontributeve të secilit duhet matur më vete, dhe jo në bashkëlidhje me dhe varësi ndaj relevancës së tyre për “çështjen kombëtare”.

Kështu, një politikan është patriot i mirë jo ngaqë ngarend të jetë i pranishëm në çdo ngjarje me valencë “patriotike” (një përurim monumenti me mustakë a një rivarrim heroi), por ngaqë shquhet për etikë të lartë në shërbimin që ofron dhe pozicionim të çinteresuar ndaj problemeve madhore të ditës.

Një media është patriotike jo ngaqë e vendos flamurin në logon e vet kuqezi, por ngaqë kontribuon, çdo ditë, në informimin dhe ndriçimin e publikut të vet, duke ia lehtësuar këtij qasjen ndaj së vërtetës.

Patriot nuk të bën as veshja, as flamuri, as përbetimet, as profesioni, as raporti që ke vendosur me qimet e fytyrës; por vetëm përkushtimi publik.

Kjo do të thotë se patriotët profesionistë, që kohët e fundit janë shumuar si vemjet, duhen treguar me gisht për çfarë janë vërtet: tartufë të politikës.

Kjo do të thotë edhe se, përkufizimi ynë i patriotit e bën këtë të fundit, praktikisht, të padallueshëm nga qytetari; sidomos në bashkëkohësi, kur shqiptarët duket se e kanë përfunduar kalimin nga regjimi i mbijetesës, në atë të jetesës.

Patrioti i mirë është qytetar i mirë; qytetari i mirë është patriot i mirë.

Shënim: patriot, në këtë shkrim, është përdorur si sinonim me atdhetar dhe atdhedashës.