Në Shqipërinë e ditëve tona, politikja – pavarësisht se ç’emër shoqëron: hapësirën, shtresën shoqërore, paritë, interesat, apo një rreth të caktuar – është konsideruar gjithmonë sinonim i “të fuqishmes.” Ajo shpesh përdoret me një qëllim shumë praktik, pikërisht për të mjegulluar vendin e vërtetë ku qëndron pushteti, pavarësisht dukjeve. Siç ka vërejtur dikur shkrimtari i shquar sicilian Leonardo Sciascia, “Pushteti qëndron gjithmonë diku tjetër.” 

I marrim ose jo në shqyrtim përjetimet e shqiptarëve përpara viteve 1990, kur vendi ishte nën sundim stalinistësh, apo në periudhën menjëherë pas rrëzimit të regjimit, në vitin 1991, marrëdhënia midis qeveritarëve dhe të qeverisurve ka qenë vërtet e pazakontë. 

Gjatë epokës staliniste në Shqipëri, nën sundimin autoritar të Enver Hoxhës, paria politike ngriti një regjim shumë të centralizuar, të karakterizuar nga politika izolacioniste. Udhëheqja ndoqi një politikë të vetë-mjaftueshmërisë, duke e veçuar Shqipërinë prej bashkësisë ndërkombëtare. Ky izolim kontribuoi në ndjesinë e shkëputjes së parisë qeverisëse nga shoqëria më e gjerë. Taktikat e pamëshirshme të regjimit, duke përfshirë spastrime politike, burgosjen e kundërshtuesve të tij, si dhe një kulturë të përhapur frike, e përforcuan ndarjen midis parisë politike dhe njerëzve të thjeshtë. Popullsia e shihte kryesisht klasën sunduese si të largët, e cila vështirë se mund të thërritej në vëmendje.  

Ende sot, kur flasim për sferë politike, ajo përfaqëson një botë të fuqishme që funksionon me logjikën e saj unike, shpesh krejtësisht të ndryshme, kur nuk është krejt e kundërt, me logjikën që përshkon shoqërinë. Është një botë që mund të jetë e mbyllur dhe e paprekshme, ashtu si në epokën e komunizmit, kur politika banonte në Olimpin e vet, e mbushur me dramat e brendshme – intriga, vetëvrasje, spastrime – dhe me llojin e vet të komedisë, të shprehur kryesisht përmes pompozitetit të fjalimeve zyrtare ose nivelit intelektual të atyre parvenus që i rrinin në krah regjimit. 

Megjithatë, ajo është një botë që mund të jetë gjithashtu qartas e tejdukshme, si në Shqipërinë e sotme, në të cilën politika është shndërruar në një spektakël publik, ku vijat midis tragjedisë dhe komedisë janë bërë gjithnjë e më të pashqueshme, duke e bërë atë të përshtatshme për një shfaqje televizive argëtuese. Kalimi në demokraci dhe reformat e tregut kanë sjellë elemente të transparencës dhe hapjes në sferën politike. Megjithatë, ato i kanë dhënë jetë gjithashtu një forme të veçantë të teatrit politik. Politika bashkëkohore shqiptare, herë pas here, ka marrë formën e një spektakli, me mosmarrëveshje publike dhe skandale që teatrojnë shpesh në media. Kjo shfaqje mund të shihet si përgjigje ndaj mbylljes, fshehtësisë, së regjimit të mëparshëm. Një shembull i dukshëm i këtij evolucioni është dalja në skenë e figurave karizmatike politike, të cilët shfrytëzojnë personalitetin e tyre publik dhe ekspozimin në media për të fituar popullaritet. 

Megjithatë, gjatë të dy epokave, qoftë kur duket si e ngujuar apo qoftë kur del në dritë të diellit, politika është përftuar vazhdimisht si e largët, që banon diku tjetër, që qeveris nga lart dhe që mishërohet nga të tjerë. Në kontrast të fortë, të ndërvarurit prej saj, ose thjesht “populli”, zënë një pozitë më të ulët. Gjatë epokës komuniste, termi “populli” përdorej shpesh për të përcjellë një ndjenjë uniteti, në përputhje me narrativën propagandistike të shtetit. Megjithatë, emërtesa ishte gjithashtu një mjet manipulimi, pasi shteti kontrollonte narrativën dhe impononte përshtatjen pas rregullave. 

Në kohët tona pastaj, “populli” mund të shihet si një identitet më i larmishëm dhe i fragmentuar. Peizazhi politik bashkëkohor, me partitë e tij të shumta dhe interesat që mbivendosen mes tyre, ka sjellë segmentimin brenda popullsisë, secili me prioritetet dhe lidhjet e veta. Ky ndryshim pasqyron pluralizmin e ideve dhe lëvizjeve politike në Shqipërinë post-komuniste. 

Sot, sfera politike mbetet kryesisht e paprekshme, përveç disa shtrëngimeve duarsh ceremoniale. Unitetit të hamendshëm të pushtetit—ose, më saktë, grupi i kompromiseve apo pakteve të bëra pas dyerve të mbyllura mes politikanëve ose anëtarëve të parisë—i korrespondon përçarja e të njëjtit në sferën publike. Kjo përçarje përkeqësohet nga fragmentimi i partive politike dhe prania e grupeve të shumta të interesit, duke e bërë të vështirë për popullsinë të formojë një zë të përbashkët dhe me ndikim në procesin politik. Si rezultat, peizazhi politik mund të duket monokromatik, me dinamikat e vërteta të pushtetit të fshehura nën sipërfaqe. Ndjenja e bashkësisë si një parim udhëheqës i veprimit duket e cenueshme për shkak të natyrës aktuale monokromatike të pushtetit. 

Duhet pranuar gjithqysh se ekrani televiziv ka zhbërë murgërinë e dikurshme të politikës, duke i bërë përfaqësuesit e saj të duken më të brishtë në sytë e publikut. Qasja e ekranit televiziv, së bashku me ardhjen e epokës digjitale, ka shembur barrierën dikur të padepërtueshme mes sferës private, nga njëra anë, dhe angazhimit publik në politikë, nga ana tjetër. Ajo që dikur ishte një arenë e largët, madje pothuajse asketike, tani shfaqet e prekshme, e zhveshur para vëzhgimit publik. Debatet televizive, mbulimi mediatik dhe rrjetet sociale kanë nxjerrë në pah mekanizmat e brendshëm dhe dramat e botës politike, duke e bërë atë më të depërtueshme dhe, herë pas here, më të cenueshme. 

Herë pas here, thirrjet retorike për përfshirjen e të rinjve në politikë ose për demokratizimin/rivitalizimin e klasës politike frymëzojnë njëfarë shprese në shoqëri për të çarë paprekshmërinë e përftuar. Këto thirrje për ndryshim shërbejnë si një fener optimizmi, duke ftuar një brez të ri qytetarësh të hyjnë në arenën politike. Brezi i ri, i pajisur me mjetet moderne të komunikimit dhe një këndvështrim të freskët, sjell një gjallëri unike në peizazhin politik, duke sfiduar normat e vendosura dhe duke rishkruar marrëdhënien mes të qeverisurve dhe qeverisësve. Kjo ringjallje e klasës politike, edhe pse has në qëndresën e strukturave tradicionale të pushtetit, ushqen besimin se qytetarët mund të luajnë një rol më të drejtpërdrejtë dhe aktiv në formësimin e së ardhmes së vendit të tyre, duke kapërcyer kështu hendekun mes sferës private dhe asaj publike në angazhimin politik. 

Megjithkëtë, nuk kalon shumë kohë dhe kjo perspektivë optimiste duket se shndërrohet në një mundësi të largët. Një ndjenjë e mprehtë e pafuqisë është pasoja e menjëhershme e kësaj ndjesie. Ajo buron nga aftësia e parive për të kapërcyer, për përfitimin e vet, rregullat e vendosura mbi të ndërvarurit. Me fjalë të tjera, nga aftësia e parive për të jetuar përtej, ose më saktë përmbi, kufizimet që vetë krijuan brenda regjimit dhe që, në një fazë të mëvonshme, shkaktuan rrëzimin e tij. Në imagjinatën kolektive, pushteti ushtrohet nga një pakicë të përzgjedhurish që i tejkalon dallimet mes regjimeve, qofshin ato autoritare apo demokratike. Regjimet mund të mishërojnë këto dy forma abstrakte, por paritë perceptohen thjesht si pari, të pandryshueshme pavarësisht racionalizimeve të çastit që liderët e tyre ose intelektualët i ofrojnë për veprimet politike dhe ruajtjen e interesave vetjake. Të njëjtat pari mbetën në pushtet gjatë regjimit autoritar dhe arritën të vazhdojnë dominimin e tyre përmes një kalimi të zgjatur në një demokraci formale. Komunistë qofshin apo liberalë, ata që kanë mbajtur pushtetin dhe ende e kontrollojnë atë në Shqipëri shihen si mishërim i fytyrave të Janusit, hyut të moçëm romak. Po të flasim në parim, një regjim është thjesht një grup konstruksionesh abstrakte, që kanë për qëllim të ndajnë sferën e autoritetit nga ajo e nënshtrimit. Kjo është arsyeja pse i njëjti numër dhe, sigurisht, e njëjta cilësi individësh duket se mbajnë frenat e pushtetit si gjatë komunizmit ashtu edhe pas tij. Prandaj në perceptimin shqiptar mbi pushtetin, regjimet vijnë e shkojnë, por paritë u mbijetojnë atyre. 

Mund të hedhim dritë mbi lojin e fatalitetit të përshkruar këtu duke mbajtur parasysh atë që Hannah Arendt e quajti “mynxyra e qytetarisë” (calamity of citizenship, në “Essays in Understanding, 1930-1954. Formation, Exile, and Totalitarianism”, Schocken, 2005, f. 334). Ky përkufizim, i përdorur nga filozofja e shquar gjermane, shërben për të theksuar konfliktin e vazhdueshëm dhe të papërmbyllur midis sferës publike dhe asaj private të jetës në një demokraci liberale. Të dy sferat kanë rëndësi, ashtu siç kanë rëndësi edhe rolet e qytetarit dhe individit, por lidhja e tyre thelbësore, megjithëse shpesh merret si e mirëqenë, nuk përjashton mundësinë e konflikteve. Siç thekson Arendt, dallimi midis qytetarit dhe individit bëhet problematik sapo të njohim mospërputhjen midis jetës publike, në të cilën unë jam një qytetar si të gjithë të tjerët, dhe jetës personale, në të cilën unë jam një individ i ndryshëm nga çdokush tjetër. 

Ky dallim i dukshëm në marrëdhëniet e përditshme midis atyre që sundojnë nga lart dhe atyre që sundohen nga poshtë (siç përvijohet në imagjinatën kolektive), nxjerr në pah veçoritë e shqueshme mes asaj që përfaqëson jeta publike dhe ajo private për të parët dhe të dytët. Ajo thekson shenjtërinë e jetës private të një politikani, siç përcaktohet nga ligjet që vlejnë për çdo qytetar. Megjithëse është qytetar, i zgjedhur nga dhe mes qytetarëve të tjerë, një anëtar i shtresës politike nuk do të jetë kurrë i barabartë me ta. Në këtë kuptim, politikani mbetet një individ, veçoria e të cilit e vendos atë mbi çdo koncept barazie që zyrtarisht rregullon jetën e qytetarëve. Sipas perceptimit popullor, jeta private e një politikani, pra qëndrimet dhe interesat e tij individuale, janë aq mbizotëruese sa që jeta e tij publike është thjesht një fasadë, që shënjon përkatësinë e tij ndaj një sfere tjetër—një sfere që qëndron gjetiu, ashtu siç qëndron efektivisht vetë pushteti. 

Për më tepër, shqiptarët ndiejnë se me kalimin e tyre përmes tranzicionit politik, nga pas-diktatura drejt demokratizimit të përgjithshëm të sistemit të tyre politik, ata, për një arsye të paqartë, kanë humbur qendërsinë e institucioneve zakonore si familja, lidhjet farefisnore dhe marrëdhëniet fqinjësore në jetën e tyre të përditshme dhe në raportet e tyre të brendshme. Ndjenja e rrënjosur thellë e komunitetit dhe e përkatësisë, që dikur këto institucione e ushqenin, duket se është zbehur. Ky shndërrim nuk kufizohet vetëm në sferën personale; ai depërton edhe në vetë strukturën e jetës publike.  

Pjesëmarrja publike në politikë dhe aktivizmi politik dikur ishin të pandashme dhe shprehje e drejtpërdrejtë e lidhjes së një individi me këto institucione, me familjen qendrore në këtë marrëdhënie. Në rrethana shqiptare më tradicionale, përfshirja politike shpesh ishte një shtrirje e interesave familjare, ku sfera personale dhe ajo politike ndërthureshin ngushtë. Ndikimi i familjes tejkalonte kufijtë e shtëpisë, duke formësuar përkatësitë dhe veprimet politike të individit. Kjo lidhje e ngushtë midis sferës private dhe asaj publike theksonte ekuilibrin e ndërlikuar mes detyrimeve personale dhe atyre qytetare. 

Megjithatë, me evolucionin e strukturave shoqërore, po rritet ndjenja se këto institucione zakonore janë tërhequr nga roli i tyre dikur qendror në formësimin e identiteteve individuale dhe kolektive. Ky ndryshim ka ngritur pikëpyetje mbi natyrën e angazhimit qytetar bashkëkohor dhe lidhjen e tij me ndjenjën e përkatësisë së individit. Si pasojë, shqiptarët ndeshen me një gjendje pasigurie, duke lundruar në një peizazh në ndryshim, ku lidhjet që dikur bashkonin familjen, komunitetin dhe angazhimin politik janë bërë më të paqarta, duke krijuar një ndjesi shkëputjeje dhe një pasiguri mbi vendin e tyre brenda peizazhit politik dhe shoqëror në evolucion. 

Pavarësisht këtyre, ekziston një faktor tjetër që, nën rrethanat në zhvillim—të diktuara këto prej kontekstit historik—e ka pasuruar pak e nga pak perceptimin aktual të sferës politike në sytë e publikut të gjerë. 

Pas rënies së komunizmit, institucionet shtetërore shqiptare u përballën me një mosbesim të thellë nga ana e publikut, kryesisht për shkak të lidhjes së tyre me idenë e një shteti mbizotërues dhe gjithëpërfshirës. Regjimi i mëparshëm karakterizohej nga centralizimi dhe etatizmi i plotë, ndaj tejkalimi radikal i tij i dha theks nevojën për të vënë në plan të parë zhvillimin e koncepteve dhe praktikave të lidhura me sipërmarrjen private dhe, sigurisht, shoqërinë civile. Ky ndryshim ndodhi me shpejtësi, veçanërisht në vitet 2000, kur organizatat joqeveritare (OJQ) dhe shoqatat private u shtuan ndjeshëm. Edhe partitë politike, së bashku me rolin e tyre ndikues në jetën institucionale, iu përshtatën këtij mjedisi të ri shoqëror. 

Organizatat e shoqërisë civile në Shqipëri kanë luajtur një rol thelbësor në nxitjen e ndryshimeve shoqërore, zhvillimin e komuniteteve dhe promovimin e pjesëmarrjes politike. Ato janë shndërruar në platforma ku qytetarët mund të shprehin shqetësimet e tyre, duke kontribuar në një diskurs politik më dinamik. Nisma të tilla si projektet e zhvillimit të drejtuara nga komuniteti, avokimi për të drejtat e njeriut dhe përpjekjet për mbrojtjen e mjedisit janë shembuj domethënës të ndikimit të tyre. 

Megjithatë, ky tranzicion nuk ka qenë pa pengesa. Rritja e ndikimit të organizatave të shoqërisë civile ka sjellë ndërlikime në balancimin e interesave të sektorit privat me të mirën e përgjithshme publike. Herë pas here lindin konflikte, veçanërisht kur interesat individuale ose të grupeve bien ndesh me objektivat e këtyre organizatave. Menaxhimi dhe zgjidhja e këtyre acarimeve ka qenë dhe mbetet një proces i vazhdueshëm në kontekstin shqiptar. Ky ndryshim jo vetëm që e ka ridimensionuar rolin e entiteteve shtetërore, por gjithashtu ka futur dinamika të reja në qeverisje. Decentralizimi i pushtetit dhe lulëzimi i organizatave të shoqërisë civile mundësuan një përfshirje më të madhe të qytetarëve dhe artikulimin e interesave të ndryshme. 

Në fakt, partitë politike shkuan përtej të qenit ndërmjetëse midis sferës politike dhe shoqërisë duke u kthyer në mjete transaksioni. Ato lehtësuan një transaksion midis rolit të tyre tradicional brenda institucioneve publike (shpesh si rezultat i suksesit zgjedhor) dhe shumës së interesave private të anëtarëve të tyre, veçanërisht drejtuesve. Në një numër të lartë rastesh, partitë politike funksionuan si zyra të tërthorta punësimi për anëtarët e tyre. Në thelb, sjellja e tyre publike nuk i dallonte nga organizatat e shoqërisë civile, të cilat, për nga natyra, synonin të avanconin interesat e bashkëpunëtorëve të tyre mbi ato të konkurrentëve. 

Thënë shkoqur, kalimi i dukshëm nga një realitet shoqëror njëngjyrësh, i mbizotëruar nga mbetjet e një sistemi një-partiak, në një jetë asociative, e shprehur në forma të ndryshme si partitë, sindikatat, klubet dhe organizatat e tjera të shoqërisë civile, nuk e përmirësoi domosdoshmërisht jetën demokratike. Duke hequr një vijë krahasuese (e pranoj, disi spekulative) me lulëzimin e shpejtë të jetës asociative gjermane në fillim të shekullit XIX—shpesh interpretuar si dëshmi e ngritjes së një borgjezie kombëtare (shih veçanërisht: Jürgen Kocka, “The European Pattern and the German Case”, në vëllimin Jürgen Kocka and Allan Mitchell, eds. Bourgeois Society in Nineteenth Century Europe (Oxford: Berg, 1993)—zgjerimi i organizatave të shoqërisë civile në Shqipëri shënoi një dëshirë të qartë të sektorit privat për të ushtruar një ndikim të paprecedent në qeverisjen publike. Ky zhvillim u pa si një sfidë ndaj monopolit që zyrtarët shtetërorë, të mbledhur në një elitë burokratike dhe të drejtuar nga shteti, kishin pasur tradicionalisht mbi çështje të ngjashme. 

Megjithatë, në mes të ndryshimeve të vrullshme dhe sfidave të kohës, u bë e qartë një kontradiktë e thellë: Shqipëria u gjend e shtrydhur midis mbetjeve të një ekonomie të sfilitur— të bazuar në bujqësi—dhe premisave të një axhende ambicioze modernizimi, të mbështetur me entuziazëm nga një shoqëri civile dinamike. Ky modernizim shpesh kuptohej si zgjerimi i sektorëve dytësor dhe tretësor të ekonomisë. Në këtë peizazh të koklavitur, galaktika asociative shqiptare pësoi një transformim, duke marrë tiparet e një zhvendosjeje fondesh financiare. 

Fillimisht të krijuara me synimin e fisëm për të zbehur monopolin e shtetit mbi sferën publike, partitë politike dhe organizatat e shoqërisë civile vazhduan të mbështeteshin fuqishëm në fondet publike dhe politikat shtetërore për shpërndarjen e tyre. Fatkeqësisht, mekanizmi i krijuar përmes negociatave të vazhdueshme ravijëzoi një tablo shqetësuese: një realitet ku interesat private, nën maskën e promovimit të zhvillimit dhe demokracisë, kishin më shumë prirje për të shfrytëzuar fondet publike për përfitimin e tyre. 

Në këtë skenar, partitë politike, veçanërisht elitat e tyre, filluan të perceptoheshin si simbol i kësaj prirjeje. Pluralizmi, i cili rezultoi nga zgjerimi sasior i jetës politike dhe qytetare, për fat të keq, nuk çoi në një përmirësim cilësor të llogaridhënies, e cila do të duhej të ishte një nga shtyllat kryesore të institucioneve demokratike dhe funksionale. 

Pyetja thelbësore që u ngrit ishte nëse shoqëria shqiptare mund të hidhte vërtet themelet e një ekonomie moderne, të lulëzuar dhe të drejtë, ndërkohë që ishte e zhytur në një rrjet varësie nga burimet shtetërore, shpërndarja e të cilave vazhdonte të ndikohej nga vetë institucionet që supozohej të reformoheshin. Ndërsa vendi përballej me këto sfida, u bë e qartë se progresi i vërtetë nuk do të kërkonte vetëm zgjerimin e sektorëve, por edhe një ndryshim të thellë në mekanizmat dhe vlerat themelore që drejtonin peizazhin ekonomik dhe politik të tij. 

Paradoksi, i cili përfshin njëkohësisht gjallërinë e pluralizmit dhe armiqësinë në rritje ndaj klasës politike, bëhet edhe më i qartë nëse shqyrtojmë shkaqet e tij thelbësore. Humbja e autoritetit nga institucionet publike gjatë viteve ka luajtur një rol vendimtar në formësimin e këtij paradoksi. Ndërsa besimi në qeverisje gërryhet dhe institucionet dështojnë të përmbushin pritshmëritë e publikut, boshllëku i krijuar mbushet shpesh nga një shtim të jetës asociative. Kjo përfshin shumimin e partive politike, sindikatave të punës, klubeve sociale, OJQ-ve dhe organizatave të tjera të shoqërisë civile. Këto entitete shpesh ndërhyjnë për të mbushur boshllëkun e lënë nga institucionet shtetërore jofunksionale, duke synuar të promovojnë ndryshimin dhe të adresojnë nevojat e qytetarëve. 

Megjithatë, ndërveprimi midis ngritjes së shoqërisë civile dhe rënies së institucioneve shtetërore mund të ketë pasoja serioze për shëndetin e një demokracie. Vepra klasike e Samuel P. Huntington-it, e paraqitur në librin e tij themelor Political Order in Changing Societies (Yale University Press, 1968), hedh dritë mbi këtë dinamikë. Kërkimi empirik i Huntington-it, qysh dekada më parë, na ofron njohuri të vlefshme mbi mënyrën se si gjallëria e shoqërisë civile dhe dobësia e institucioneve shtetërore mund të ndërveprojnë për të forcuar ose minuar vlerat demokratike. 

Duke e vijuar më tej këtë dinamikë, politologia amerikane Sheri Berman ka zgjeruar kuadrin teorik të Huntington-it për të analizuar rënien politike të Republikës së Vajmarit në Gjermaninë midis dy luftërave botërore. Studimi i saj, “Civil Society and the Collapse of the Ëeimar Republic” (World Politics, Vol. 49, No. 3, prill 1997, fq. 401-429), ilustron se si edhe një shoqëri civile e fuqishme, si ajo në Vajmar, mund të kontribuojë pa dashur në ngritjen e lëvizjeve politike ekstremiste. Në këtë rast, jeta asociative që duhej të kishte shërbyer si mburojë e demokracisë, përkundrazi, ushqeu prirjet e papërmbajtura politike që më vonë sollën nazistët në pushtet. 

Në kundërshtim me një klishe të zakonshme që sugjeron se një shoqëri civile e fortë është domosdoshmërisht bazë për mirëqenien e demokracisë, këto studime tregojnë se cilësia e mjedisit institucional ka një peshë të madhe. Nuk ka rëndësi vetëm prania e organizatave të shoqërisë civile, por edhe ndërveprimi i tyre me një aparat shtetëror funksional dhe të përgjegjshëm. Në mungesë të institucioneve shtetërore efektive, shoqëria civile mund të thellojë ndarjet politike dhe të krijojë terren pjellor për rrënjosjen e ideologjive ekstremiste. 

Ky raport paradoksal midis fuqisë së shoqërisë civile dhe brishtësisë së institucioneve shtetërore sfidon mençurinë konvencionale mbi kushtet paraprake të një demokracie të shëndetshme. Ai na kujton se, përveç një shoqërie civile të gjallë, cilësia, efektiviteti dhe përgjegjshmëria e institucioneve publike janë po aq thelbësore për ruajtjen e vlerave demokratike dhe parandalimin e ngritjes së lëvizjeve politike ekstreme. Njohja e kësaj tërësie faktorësh është themelore për të përshkuar sfidat bashkëkohore ndaj demokracisë në një botë që ndryshon vazhdimisht. 

Siç duket edhe nga trajektorja e përfundimeve të mësipërme, Shqipëria përjetoi një transformim të ngjashëm gjatë fillimit të viteve 1990. Në atë kontekst, vendi kaloi nga një sistem politik me institucione që monopolizonin pushtetin, ku Shteti-Parti monolit shtypte çdo nismë private në organizimin politik dhe shoqëror, në një ndryshim rrënjësor të simbolizuar nga sulmi që grupet e sapokrijuara politike dhe shoqërore ndërmorën kundër administratës publike dhe arkitekturës institucionale të shtetit në tërësi. 

Pasi Shqipëria kishte marrë karakteristikat e një partitokracie të ngecur në vend, klasa politike, së bashku me morinë e organizatave të shoqërisë civile që vareshin nga interesat dhe fondet e siguruara nga partitë, filloi të shihej si e lidhur me çdo dështim që haste vendi i ri demokratik. Në njëfarë kuptimi, vetë demokracia u pa si një great game, në të cilën partitë, dhe veçanërisht liderët e tyre, mund dhe manipulonin ndryshimet rrënjësore të kërkuara nga shoqëria shqiptare. Duke ndërtuar një sistem në të cilin mbizotëronin interesat e veçanta dhe lulëzonte klientelizmi, klasa politike krijoi një lloj të ri regjimi, këtë herë të ndërtuar me qëllimin për t’u vetëmbrojtur dhe riprodhuar. 

Duke reflektuar mbi këtë, bëhet e qartë se ky Leviathan i përgjakshëm, i cili ka hedhur shtat ndër vite, përmbledh jo vetëm meritat, por edhe mangësitë e rrugëtimit të Shqipërisë gjatë tre dekadave të fundit. Ai qëndron si një dëshmi e qëndrueshmërisë dhe përshtatshmërisë së vendit përballë transformimeve të thella politike dhe shoqërore. Megjithatë, ai gjithashtu mban mbi vete shenjat e historisë së tij të trazuara, të shënuara nga lufta për pushtet, favoritizmi dhe vazhdimësia e interesave të ngulitura. 

Të gjendura në të njëjtën valle që nuk resht, gjallëria e shoqërisë civile dhe brishtësia e institucioneve shtetërore në udhëtimin demokratik të Shqipërisë na ofrojnë mësime të paçmueshme për të ardhmen. Ato theksojnë peshën që bart ndërveprimi, aspak i lehtë, mes një shoqërie civile në lulëzim dhe institucioneve publike efektive dhe të përgjegjshme, duke nënvizuar rëndësinë e tyre të dyfishtë në ruajtjen e vlerave demokratike dhe në mbrojtjen përkundër lëvizjeve politike ekstremiste. 

Ndërsa Shqipëria vazhdon të përballet me sfidat e ndërtimit të një demokracie të qëndrueshme, është thelbësore që qytetarët e saj të njohin rolin dhe përgjegjësinë e tyre në formësimin e trajektores së vendit. Prirja për ta vënë dështimin e klasës politike në shërbim të një retorike boshe duhet t’i hapë rrugë një angazhimi më proaktiv në përzgjedhjen dhe fuqizimin e udhëheqësve të tyre. Duke vepruar kështu, shoqëria shqiptare mund të marrë në dorë evolucionin e saj demokratik, duke siguruar që rruga përpara të jetë e shënuar nga progresi dhe përpjekja e përbashkët për një të ardhmeje më të begatë dhe më të drejtë. 

(c) 2025 La Maleta de Portbou. Të drejtat për këtë version shqip të botuar në “Peizazhe të fjalës” janë të autorit Edon Qesari. Imazhi në kopertinë është përfytyruar me Flux.

(Kjo ese ka dalë në spanjishte në numrin e fundit të revistës dymujore spanjolle La Maleta de Portbou* – janar-shkurt 2025, me titullin Vilificando lo político. Versioni shqip që na e vuri bujarisht në dispozicion autori botohet me leje.)