Elbasani nuk identifikohet me shumëçka në kohën që jetojmë. Do thoja se tre janë temat kryesore për të cilat përmendet qyteti sot: titujt e kronikës së zezë, tradita e arsimit (e cila, sipas meje, mbahet gjallë tani për tani veç prej pak individëve e institucioneve, por mbi të gjitha mbi shpatullat e së shkuarës) dhe Dita e Verës. Kësaj të fundit vendosa t’i kushtoj këto mendime, ngase është kthyer në një fenomen të çuditshëm, që ngërthen më së miri çfarë ndodh në masë më komunitetin e qytetit ditët e sotme.

Historinë e Ditës së Verës thuajse të gjithë e njohin, është festë me rrënjë pagane, që prej teorive më të besueshme pranohet se na vjen nga kulti i adhurimit për Dianën Kandaviane (Diana Candaviensis), gjurmët e së cilit mund të lokalizohen sipas arkeologut austriak Karl Patsch në rrjedhën e sipërme të Shkumbinit.

Sidoqoftë, këto radhë nuk i kushtohen kësaj feste si element i identitetit të elbasanasve, si vetëdije për historinë dhe traditën që i bashkëngjitet oborreve të shtëpive përdhese të Elbasanit. Më së miri ndjesinë e ka përshkruar Jonida Xhyra-Entorf (këtu) kur thotë se po qe rritur në këto oborre nën erëmimin e portokalleve je bërë përgjithmonë rob i këtij vegimi. Unë do t’i vija pranë këtij përjetimi edhe atë të tingëllimës së kusive të bakrit, apo zhurmën e vetë brumit unik të ballakumes kur rrihet me dorë, që për efekt të forcës që kërkon në përgatitje, është rrahur përherë në masë prej burrave të shtëpisë.

Sidoqoftë, realiteti i këtyre kujtimeve është i largët nga ai që jetojnë banorët e qytetit sot. Pjesërisht me të drejtë, pasi një pjesë të traditës gjithsekush zgjedh vetë nëse do ta mbajë, apo si do ta mbajë gjallë. Por, në komunitet, siç e ndjej unë, Dita e Verës ka mbetur një vegim nostalgjik i kohëve të shkuara me vakt, për të cilat mosha e gjyshërve të mi i përgjërohet rikthimit të një mirësie të humbur mes shoshoqit, ndoshta se janë një specie njerëzish që po zhduken nga faqja e dheut. Kjo të trishton.

Festa e Ditës së Verës ka marrë sot trajtën e një festivali disaditor performativ. Muret e kalasë mbulohen prej rekuizitës së luleve e logove të stampuara mbi karton të trashë, a kushedi çfarë materiali rezistent. Kulla e Sahatit vishet me projektime holografike të animacioneve me shpërthime lulesh. Festimet fillojnë me zbarkimin e arsenalit të makinave retro në sheshin kryesor të qytetit, të cilat mund të kundrohen për ca kohë. Nata e Verës pritet me koncert të madh po në shesh, dyqane në formë shtëpizash alla tezga mbijnë si kërpudha abstrakte anash e anash. Dita e Verës e gjen sheshin të bllokuar, sa të jep idenë e një barku të fryrë kacek, që pret të shfryhet prej masës që e shtyn të maksimizojë për vdekje hapësirën e vet. Do rrugë bllokohen. Përqark zhvillohet ndonjë maratonë. Sheshi kthehet në një cirk të madh ku tradita gulçon brenda duarve të sensacionit. Të vetmin lezet e ka parakalimi i fëmijëve.

Gjithë kjo dëshirë për t’u derdhur në shesh e për të ndjekur këngët e aktivitetet e tjera do mund t’i ngjallte dikujt idenë se Elbasani ka një komunitet aktiv e të dashur, të ngrohtë dhe të kujdesshëm për të kremtuar ngjarjet që shënjojnë qytetin. Por e vërteta është se mungesa e një organizimi më të mirë, çon në përplasjen e të parit më të dytin, turistët shqiptarë e ato pak të huaj, pasi të shkunden mirë nga gjullurdia e cirkut të verës do shkojnë në po të njëjtat restorante e lokale të pozicionuara diku në kala, apo në periferi. Delegacionet me dy-tre veta të gazetarëve e kameramanëve do të stacionohen në pika me fushëpamje të pastër të manushaqeve që kanë mbirë te Gensheri. Ata më me fat do të raportojnë nga maja e kalasë. Për një ditë, Elbasani do të përmendet për mirë, do të cilësohet madje kryeqytet i vendit, do të furnizojë rrjetin me meme pa fund, do të rizgjojë diskutimet për të folmen dhe do të presë gjithë namuz përroin e fotoalbumeve që dhunojnë ekranet, për të shitur si të magjishëm këtë qytet që magjinë e humbet dita-ditës, që me zor e ruan, por që pa dyshim nuk e ka tek mania e gatitjes së një feste të sajuar e të stampuar me diçitura të diskursit politik të superlativave, që është bërë norma imperative e pëlqimit, shpërndarjes dhe komentimit sot.

Në fakt, është pikërisht kjo ditë që zbulon apatinë e dhimbshme që e ka zënë komunitetin e një qyteti, që jeton me raste dhunshëm mbi kurriz të historisë së vet, për të cilën kanë kontribuar me të vërtetë njerëz. E vërteta është se Dita e Verës është kthyer në qokën e elbasanasve ndaj pjesës tjetër të vendit. Si me thënë, ne ju presim, ju na vini, për një ditë ne ju servirim panoramën e një kremtimi shembullor, bizneset zhvendosen nga bulevardi në shesh dhe ju jetoni pjesën e mbetur të vitit më xixat e një dite që fryn balonën e po të njëjtave fakte e histori që janë bërë telef nga stërthënia vit pas viti.

Një pjesë e mirë e banorëve vendas nuk shkelin jashtë, zhurma dhe rrëmuja janë me të vërtetë lodhëse.

Dita e Verës jeton mes traditës dhe kujtimit të atyre që na e lanë, që i humbim dita ditës dhe ritmit frenetik të një qyteti gri, ku shpirti i atyre që e jetojnë është kthyer në definicionin e kompromisit.

Heshturazi, ka shumë prej atyre që do të dëshironin një qytet me zhvillim real të jetës shoqërore, kulturore, universitare etj. Në fakt, ata që ende e zhvillojnë mirë këtë qytet janë të pakët, gjithashtu nën presionin e status quo-së së fasadës perfekte, dhe kanë zgjedhur ose të zhvillojnë me forcë pozitive specialitetin e tyre, ose të heshtin dhe të jetojnë veçmas.

Ditës së Verës i mungojnë të rinjtë që e duan qytetin, e bamja kamë, vendet për të bërë piknik sipas zakonit, shpirti i elbasanasit që kanë parasysh kur flasim për individin e dashuruar pas zhvillimit e arsimit, por që nuk i ka kurrsesi kushtet për të ekzistuar mes banalitetit, verdhëllemes dhe bjerrjes në një ambient që favorizon jetesën në gri, pasi duhet të jesh i bardhë për të mos qenë i zi, por duhet të jesh gri për të qenë politikisht korrekt.

Dita e Verës është kremtim i ringjalljes së natyrës, me të cilën Elbasani nuk është treguar politikisht korrekt. Dita e Verës do të thotë asgjë për brezin tim sot, është veçse një mundësi për të ngrënë ballakume, për t’i postuar gjëkundi e për t’i çuar miqve të ngushtë disa copë.

Nuk mund të ndahen vërtetësisht përjetimet që të fal gjithësia e zakoneve dhe fryma e Ditës së Verës, kur zhduken kushtet për të ekzistuar në formën dhe elementin e vet mundësitë për ta festuar siç duhet, kur njerëzit që e festojnë nuk përpiqen ta njohin, dhe kur ata që i bie për ta përfaqësuar nuk luftojnë për ta mbrojtur të vërtetë.

JO për forcë zakoni, mot mbarë!

(c) 2025 Alem Bedhija. Të gjitha të drejtat janë të autorit.