Nga Martin Heidegger
Përktheu Irma C.
Shënim i përkthyeses:
Mbas kaq shumë vitesh të kaluara në Baden Württemberg, vihem të përgatit një ekskursion modest në Todtnauberg. Kasollja e Heidegger-it në majë të Pyllit të Zi, është një ëndërr e vogël për shumë krijimtarë/e. Këtu nuk lejohet hyrja brenda, (përpos me leje të posaçme) pasi është ende pronë private, por nga livadhet përreth mund t’i hidhet një sy jashtazi. Ndërsa përpilimin e rrugës për atje ua lë shoqërues/eve të udhëtimit, unë sipërmarr pjesën time të preferuar: të hulumtoj rishtazi në shkrimet e Heidegger-it. Lidhja e tij e fortë me peizazhet e fshatit nuk është fare sekrete: në 1947 Heidegger shkruan poezinë Waelder lagern Baeche stuerzen; më 1949 tregimin autobiografik Der Feldweg. Por në mënyrë më të drejtpërdrejtë, Heidegger kish shkruar më 1933, në shkrimin Schoepferische Landschaft – Warum bleiben wir in der Provinz? (Këtu: Peizazh krijimtar – Përse qëndrojmë në provincë?) Ky shkrim është një përgjigje publike e refuzimit të ftesës së dytë (përkatësisht më 1930 dhe 1933) për të dhënë mësim në Universitetin e Berlinit dhe për të qëndruar – siç e sugjeron dhe titulli – në provincë. Filozofi, tashmë i mirënjohur dhe vepra e të cilit Sein und Zeit studiohej universiteteve, vendos të ndjekë këshillën e mikut fshatar dhe qartëson më së miri në këto rreshta përse qëndron këtu.
Nuk e di a do ta gjej kasollen, siç e përshkroi Celan në poezinë Todtnauberg “Arnika, ngushëllim për sytë, të pirët nga burimi me kubin yll sipër […]”, vargje që ai i shkroi më 1 gusht të vitit 1967 në Frankfurt, pak ditë pas takimit epokal me Heidegger-in; por po sjell një përkthim timin të Peizazh krijimtar – Përse qëndrojmë në provincë?
Në shpatin e një lugnaje të një mali të lartë në jug të Pyllit të Zi, gjendet në 1150 metra lartësi, një kasolle e vogël skijimi. Në planimetri mat 6 metra me 7. Çatia e ulët mbulon 3 dhoma: kuzhinën, e cila është dhe sallon, dhomën e gjumit dhe një birucë studimi. Në thembrën e ngushtë të lugnajës, të shpërndara dhe përballë, në të njëjtin shpat te rrëpirtë, strehohen të shtrira gjerësisht fermat e fshatarëve me çatitë e mëdha të varura. Përgjatë shpatit shtrihen livadhet dhe kullotat deri në pyllin me bredhat e tij të errët, të lartë e madhështorë. Mbi gjithçka shtrihet një qiell i kthjellët veror, në hapësirën shkëlqimtare të të cilit, rrotullohen lartazi në rrathë të mëdhenj dy skifterë.
Kjo është bota e punës sime – e parë me sytë zhbirues të mikut dhe të vizitorit veror. Unë vetë, në fakt, nuk e vëzhgoj askurrë peizazhin. Unë përjetoj ndryshimin e tij të përorshëm, të ditë-natshëm në baticat dhe zbaticat e stinëve. E rënda e maleve dhe fortësia e shkëmbinjve të hershëm, rritja e ngadaltë e bredhave, madhështia e thjeshtë e vezulluese e livadheve në lulëzim, pëshpëritja e përroit malor në të gjatën natë vjeshte, thjeshtësia e ashpër e sipërfaqeve me borë të thellë, të gjitha këto, lëvizin dhe ngjishen dhe vibrojnë përmes ekzistencës (Dasein) së përditshme atje lart.
Dhe kjo, nga ana tjetër nuk ndodh në çastet që dëshirojmë, përgjatë një kredhjeje shijuese apo ndijimi artificial, por vetëm kur ekzistenca (Dasein) jonë futet në punën e saj. Veç puna mundëson hapësirën për këtë të vërtetë mali. Ecja e punës mbetet e ngërthyer në çka ndodh në peizazh.
Nëse një natë dimri të thellë vjen stuhishëm në kasolle një furtunë e egër bore me shpërthimet e saj dhe pllakos e mbulon gjithçka, atëherë është koha më e volitshme për Filozofi. Pyetjet e saj duhet atëherë të bëhen të thjeshta dhe thelbësore. Të përpunuarit e çdo mendimi nuk mund të jetë ndryshe nga i ashpër dhe i mprehtë. Mundimi i të shprehurit të diçkaje gjuhësisht është si rezistenca e bredhave të lartngritur kundër stuhisë.
Dhe puna filozofike nuk përparon si veprimtari anashkalimtare e një të çuditshmi. Asaj i takon të jetë në mes të punës së fshatarëve. Kur fshatari djaloshar, tërheq slitën e rëndë brinjëlartë nëpër shpat dhe të sapombingarkuar me trungje ahu, e drejton nëpërmjet një zbritjeje të rrezikshme, për në oborrin e tij, kur bariu me hap të ngadaltë e ëndërrues nget lart shpatit bagëtinë e tij, kur fshatari rreshton gati për punë të panumërtat ballanike për çatinë në odën e vet, atëherë, është puna ime e të njëjtës natyrë. Aty rrënjoset përkatësia e drejtpërdrejtë me fshatarët. Qytetari mendon, ai “ulet gju më gju me popullin”, sapo denjohet në një bisedë të gjatë me një fshatar. Nëse unë në mbrëmje, gjatë pushimit nga puna, ulem me fshatarët në stolin pranë zjarrit, apo në tavolinë pranë këndit të Zotit[1], atëherë në të shumtën e rasteve nuk bisedojmë fare. Ne thithim heshtazi llullat tona. Herë pas here ndoshta themi një fjalë, si për shembull, që bërja e druve në pyll tani shkon drejt fundit, apo që natën e kaluar, zardafi u fut në kotecin e pulave, apo që nesër ndoshta një lopë do të pjellë viç, që xhaxhai i dikujt ishte nevrikosur, që moti do të “ndërrojë” së shpejti. Përkatësia e brendshme e punës sime me Pyllin e Zi dhe njerëzit e tij, vjen nëpërmjet një rrënjosjeje të pazëvendësueshme mbi njëqindvjeçare në truallin gjermano-shvabian.
Qytetari, e shumta e shumta, do të “stimulohet” një herë nga i ashtuquajturi pushim në fshat. Por e gjithë puna ime mbartet dhe udhëhiqet nga bota e këtyre maleve dhe e fshatarëve të saj. Ndonjëherë, së fundmi, puna ime atje lart është ndërprerë për kohë të gjata për shkak bisedimesh, udhëtime konferencash, mbledhjesh dhe punës së mësimdhënies këtu poshtë. Por sapo kthehem sërish atje lart, që në orët e para të të ekzistuarit në kasolle, e gjithë bota e pyetjeve të hershme, përmblidhet me forcë tek unë, pikërisht ashtu siç e kisha lënë. Unë thjesht transportohem nga ritmi i vetë i punës dhe nuk kam në fakt, asnjë fuqi përkundrejt ligjit të saj të fshehtë. Qytetarët habiten shpesh mbi të qenit vetëm për një kohë të gjatë e monoton të fshatarëve në male. Por kjo nuk është të jesh vetëm, kjo është vetmi. Në qytetet e mëdha, njeriu në fakt, mund të jetë me lehtësi kaq vetëm, si kurrvend tjetër. Por atje ai nuk mund të jete kurrë i vetmuar. Sepse vetmia ka fuqinë e saj tipike, e cila nuk na izolon të veçuar, por projekton komplet ekzistencën (Dasein) tonë në afërsinë e gjerë të esencës (Wesen) së çdo gjëje.
Atje jashtë, dikush mund të bëhet “i famshëm” sapo hap e mbyll sytë nëpërmjet gazetave apo revistave. Kjo është ende mënyra më e sigurt, që idetë e dikujt të keqkuptohen dhe të harrohen shpejt e tërësisht.
Përkundrazi, kujtesa fshatare mbart një besnikëri të thjeshtë, të sigurt dhe që nuk harron kurrë. Së fundmi, erdhi atje lart një fshatare e vjetër për të vdekur. Ajo bisedonte shpesh dhe me dëshirë me mua dhe gërmonte kështu histori të vjetra të fshatit. Ajo ruante në gjuhën e saj të fortë e figurative ende shumë fjalë të vjetra dhe ndonjë thënie, që rinisë së sotme të fshatit i janë bërë tashmë të pakuptueshme dhe kanë humbur kështu përdorim në gjuhën e folur. Ende vitin e kaluar, kjo fshatarja vinte të më vizitonte – kur për javë të tëra jetova vetëm në kasolle – shpesh me 83 vitet e saj duke i hipur shpatit të mprehtë. Ajo donte të kontrollonte, siç thoshte, nëse unë isha ende aty, apo nëse “ndokush” më kish vjedhur papritmazi. Natën që vdiq, e kaloi në bisedë me të afërmit e saj. Ende një orë e gjysmë para fundit të saj, ajo kish dhënë një përshëndetje për “zotin Profesor”. – Një kujtim i tillë është pakrahasimisht më shumë se “reportazhi” më i mençur i një gazete internacionale mbi të ashtuquajturën filozofi timen.
Bota qytetare rrezikon të bjerë në një keqkuptim fatal. Një kërshëri kokëfortë shumë zhurmëmadhe dhe shumë aktive dhe shumë sipas ëndjes duket të merret shpesh me botën dhe ekzistencën (Dasein) e fshatarit. Kështu përgënjeshtrohet pikërisht ajo, çka tani lypet të bëhet: të mbahet distancë nga ekzistenca (Dasein) fshatare, duke iu lënë kjo më shumë se kurrë ligjit të vet; hiqni duart – për të mos e shtrembëruar në një bisedë dredharake të intelektualëve mbi karakterin e popullit dhe rrënjosjen e tij në truall. Fshatari nuk ka nevojë dhe nuk e do aspak këtë gjest përkujdesjeje qytetare. Ajo çka ai ka nevojë dhe do, është ndjeshmëria e ndrojtur përballë qenies (Wesen) dhe pavarësisë së tij. Por shumë prej atyre që vijnë nga qyteti dhe e njohin apo jo këtu – pa lënë mënjanë skiatorët – sillen shpesh sot e kësaj dite, në fshat apo në fermë, në njëjtën mënyrë siç “argëtohen” nëpër qendrat e dëfrimit të qyteteve të tyre të mëdha. E tillë praktikë shkatërron në një mbrëmje, më shumë sesa duan të promovojnë mësime shkencore dhjetëravjeçare mbi karakterin e popullit dhe folklorin.
T’i lëmë mënjanë të gjitha ngacmimet përulëse dhe të pavërteta përkundrejt karakterit të popullit – të mësojmë ta marrim seriozisht ekzistencën (Dasein) e thjeshtë dhe të ashpër atje sipër. Veçse atëherë kjo do të na flasë sërishmi.
Rishtazi më arriti ftesa e dytë për në Universitetin e Berlinit. Përballë një mundësie të tillë, shkova nga qyteti [Freiburg] në fshat. Dëgjova ç’më thanë malet dhe pyjet dhe fermat e fshatarëve. Shkova tek një mik i vjetër, një fshatar 75 vjeçar. Ai kish lexuar për ftesën e Berlinit në gazetë. Ç’do t’më thoshte? Ngadalë, ai fiksoi shikimin e sigurt të syve të tij të qartë në të mitë, dhe – duke mbajtur gojën mbyllur shtrëngueshëm – më vuri dorën e tij besnike-të kujdesshme në sup dhe tundi pothuajse aq sa nuk vihej re kokën. Kjo donte të thoshte: absolutisht Jo!
© i përkthimit, 2022 Irma C.
[1]Traditë në shtëpitë e krishtera, ku në dhomën e ndenjes krijohet një kënd dedikuar Zotit, dekoruar me orendi si kryqi e të ngjashme.