HIATUS

Po bisedonim për diçka të parëndësishme në kuzhinë, kur befas m’u bë sikur bota përreth ndryshoi, lehtë por ndjeshëm, aq sa ndryshimin nuk e shpërfillje dot. M’u desh vetëm një sekondë për ta kuptuar çfarë kish ndodhur: ish fikur frigoriferi, që deri atëherë i kish ofruar bisedës sonë një kolonë zanore monotone, jo edhe fare të pabezdisur, por të tillë me të cilën mësohet njeriu që të mos e vërë re, madje aq mësohet sa edhe ta pranojë si pjesë të normalitetit shtëpiak. Pastaj ndodh që frigoriferi ndal, me një të dridhur, jo për t’u shplodhur por më shumë për të kursyer energji, dhe ti e kupton sa shumë po të konsumonte zhurma e motorit të tij nga sfondi zanor i ditës, duke t’i mbuluar edhe ato pak cicërima zogjsh, zëra fëmijësh dhe fëshfërima të tjera që ende të hyjnë nga dritarja. Dhe ti fillon të dyshosh se, mu për shkak të kësaj “padukshmërie” të zhurmës, disa biseda që e kanë në sfond marrin tjetër rrugë, nga ç’do të merrnin po të zhvilloheshin në qetësi. Kjo edhe ngaqë frigoriferi e bën këtë shumë herë në ditë, me një alternancë që, po të përshpejtohej në kohë, do të mund të krahasohej me dridhjen frenetike të një prej atyre neonëve në korridoret e spitaleve, tashmë vetëm në filma; paçka se ndoshta e ka njeriu në tru një sensor që irritohet dhe shkallon edhe me këtë lloj paroksizmi in slow motion. Në fakt, kjo mbresë, ky perceptim të amplifikuar të çfarë ndodh me ty, me mua, me ne kur frigoriferi ndalon punën papritur, m’u duk aq i vlefshëm sa të meritonte ta përmendja në ndonjë shkrim timin, vetëm se – këtu edhe e humba entuziazmin – m’u kujtua sakaq se para pak ditësh kisha lexuar të njëjtën gjë, te një roman i John Banville-it, Shroud, ku rrëfimtari thotë se, heshtja e papritur e gruas me të cilën po bisedonte deri pak më parë, “brought a small shock to the air between us, as when the refrigerator, that has been throbbing to itself unnoticed, all at once falls silent, with a lurch”; dhe se, kur e kisha lexuar këtë pasazh, më kish pëlqyer aq shumë sa t’i thoja vetes – siç më ndodh jo rrallë – se ti “nuk do të shkruash dot kurrë kaq mirë”. Edhe një herë që qëlloi që përjetova diçka origjinale, tërheqëse, kujtesa nuk më la të kotem gjatë në iluzion. Mendova edhe se, po të mos kisha rastisur ta lexoj atë roman tani vonë, ose po të mos e kisha lexuar fare – se nuk është ndonjë roman kaq i përmendur – do ta kisha shijuar të plotë rivelacionin e lemzës frigoriferike dhe mbase do ta kisha përfshirë gjëkundi në ndonjë tekst. Mendova pastaj edhe se Banville vetë mund ta kish gjetur detajin te ndonjë shkrimtar tjetër i mëhershëm dhe ta kish “huazuar” prej tij, siç mund të bëja edhe unë, po të isha më pak sqimatar – se nuk po them sedërli – nga natyra; meqë kurrë në jetë nuk do të përdorja, me vetëdije, një metaforë a një krahasim të një shkrimtari tjetër, ose thjesht të një tjetri; paçka se nga gjërat që mendojmë e themi e që na duken origjinale shumë pak janë vërtet kështu, ndërsa të tjerat janë thënë e stërthënë, janë konsumuar me kohë dhe i vetmi shans për ty, që të vazhdosh të gënjesh veten, është aftësia për të harruar ose, edhe më shpesh, zotësia për të mos ditur, ose dëlirësia e padijes. Mendova, më tutje, se e vetmja datë e sigurt për këtë trop të Banville-it do të ishte momenti kur frigoriferi filloi të përdorej si pajisje elektro-shtëpiake, duke ia shtuar këtë kolonë zanore të përditshmes sonë, të paktën për ne që jetojmë, në çdo rast, jo aq larg nga frigoriferi, sa të mos ia dëgjojmë murmurimën ose, ndonjëherë, hungërimën dhe, më shpesh se ç’kujtojmë, heshtjen. Mendova, më në fund, se këtë aftësi për ta perceptuar rishtas hiatusin që sjell në botë ndalimi i papritur i një frigoriferi ma pat mësuar pikërisht Banville-i, njëlloj siç thuhet që artistët e mirë na mësojnë si ta shohim realitetin, në kuptimin që ca peizazhe as që do t’i vinim dot re, po të mos i kishim parë në muzeum; madje vetë fakti që mua më kish tërhequr ai pasazh, në roman, nuk tregonte veçse që unë kisha qenë gati, mendërisht gati, për ta përjetuar momentin si Banville-i; dhe roli i artistit të madh, ose të paktën i artistit që na flet, është pikërisht që të na i mundësojë këto përjetime të plota. E keqja këtu, nëse mund të shprehem kështu, është se nuk do të mundem ta përdor këtë figurë duke e cituar autorin; sepse do të ishte qesharake që ta citoje Banville-n për një krahasim që ia ke lexuar në një roman; është si të gjesh dy fjalë gjermanishte që rimojnë dhe të ngazëllehesh që këto i ka përdorur në një vjershë edhe Heine-ja. Ja ç’të bën autori që e shijon: të heq mundësinë për t’ua rrëfyer të tjerëve ca perceptime të tuat që mund të jenë, tek e fundit, edhe ato autentike, duke të privuar nga ca shpalosje të hatashme të egos. Nuk e kanë fare keq ata shkrimtarë a kompozitorë që, kur mëtojnë të sjellin diçka të re në botë, mbyllen në kullë – aq më mirë, po të jetë kjo e fildishtë – për t’i prerë marrëdhëniet me të tjerët dhe artin e tyre dhe, sidomos, për t’u qëndruar larg kuzhinave me frigorifer.

Imazhi në kopertinë: Jacqueline Rush Lee.