PENGIMET E DR. ZHIVAGOS

Duke përshkruar riformatimin aq rrënjësor të komunikimit nga teknologjia e telefonisë celulare, Umberto Eco-ja shkruan:

Do të doja të kujtoj tragjedinë e dr. Zhivagos, që, pas kaq vjetësh, e sheh Larën nga dritarja e tramit. Nuk zbret dot në kohë për ta arritur, dhe vdes. Po të kishin pasur të dy celularë, si do të kish përfunduar historia e tyre tragjike?

Gjatë gjithë kësaj skene prej disa faqesh, në roman, emri i Larës nuk përmendet; por Eco-ja, me sa duket, i referohet filmit jo librit. Zhivagoja i Pasternakut sheh vërtet një grua, por që nuk është Lara; dhe kjo e bën “të mendojë për disa ekzistenca, që shtjellohen paralelisht, që lëvizin përbri njëra-tjetrës me shpejtësi të ndryshme, dhe për fatin e një njeriu që e parakalon fatin e një tjetri në jetë, dhe për kë jeton më gjatë se një tjetër…”[1]

Si personazhe të ngecura në narrativën e një romani, alternativa e një jete me celular, për Larën dhe Jurin, do të kish qenë edhe më e pamundur se, bie fjala, për dikë të brezit tim.

Në kuptimin që Dr. Zhivago, si roman dhe si ngjarje (përfshi këtu edhe Pasternakun si autor), nuk mund të kuptohet jashtë realitetit sovjetik stalinist; dhe realiteti sovjetik stalinist nuk mund të konceptohet, në bashkëjetesë me teknologjinë e celularit; janë gjëra të pabashkëmatshme.

Eco-ja me të drejtë përsiat, edhe kur më shumë nënkupton, se humnera e distancës, hapësira negative e moskomunikimit dhe e pakomunikueshmërisë, janë shkak dramash, tragjedish dhe keqkuptimesh; tek e fundit, a nuk konsiderohet vallë mungesa e një lloji të caktuar informacioni si një nga kushtet narrative kyç të tragjedisë klasike (si Edipi, që nuk e dinte që e kish nënë Jokastën; si Romeoja që nuk e dinte se Zhulieta vetëm sa kish bërë sikur kish vrarë veten)?

Dhe më tej akoma, a nuk krijon distanca, si hapësirë e pakapërcyeshme, mundësinë e ndërlikimit, ose të ndezjes së një përjetimi a ndjenje që kërkon kohë për t’u ngjizur? Te Brave New World e Huxley-t, John Savage u dashurua pas një vajze super tërheqëse (Leninës), por nuk pranoi të bënte me të seks, kur kjo ia kërkoi: dashurisë së tij, produkt filozofik dhe moral i dramaturgjisë së Shekspirit, i duhej ende distanca; nuk dashuronte dot, pa e vonuar kënaqësinë.

Eco-ja na fton të përfytyrojmë, qoftë edhe vetëm eksperimentalisht, një variant narrativ, ku Zhivago-ja, me të parë prej së largu dikë që i duket si Lara, nxjerr sakaq telefonin celular për ta marrë; por kjo nënkupton edhe që doktori t’ia kish numrin së dashurës së dikurshme, në listën e kontakteve; por po të ishte ashtu, do t’i kish telefonuar Larës prej kohësh. Prandaj alternativa e Eco-s do të funksiononte logjikisht vetëm po ta përfytyronim celularin si ndonjë lloj dhurate magjike, të njëhershme; si një dritare që hapet dhe çon befas drejt një përmase të pamundshme.

Më duket domethënëse, në këtë kontekst, që edhe Juri Zhivagos, në roman, i bie infarkti mu kur rreket të hapë, me forcë, dritaren e ngecur të tramit njëlloj të ngecur, metaforë e historisë aq të turbulluar të Revolucionit në Rusi dhe pastaj në Bashkimin Sovjetik.

Si shumë heronj të letërsisë romantike dhe mentorë të dashurive tona të rinisë, Juri dhe Lara nuk bashkëjetojnë dot me celularin; sepse janë mirëfilli krijesa të atyre distancave që do të anulonte më pas celulari.

Brezi i sotëm kushedi nuk do të më kuptojë, por unë gjithsesi nuk rri dot pa thënë se, në vitet 1970 dhe 1980, hallet më të mëdha shpirtërore tonat gjithnjë kushtëzoheshin dhe ushqeheshin nga distancat, mungesat dhe shkëputjet: ku do ta gjeje të dashurën a të dashurin, në një botë pa jo vetëm celularë, por edhe telefona të linjës, pa folur për chat-et dhe messenger-ët? Aq më tepër, dhe jo rastësisht, kur normat e “moralit” nuk të lejonin që t’i shkoje së dashurës (dhe aq më pak të dashurit) në shtëpi? Ky lloj izolimi mundues, mbytës, shpesh absurd, ushqente pastaj mallin. Edhe unë kam kaluar orë e orë e orë, sidomos në verë, pranë hyrjes së pallatit të një vajze që e doja; me shpresë se do dilte nga shtëpia, kushedi edhe vetëm për të blerë bukën…

Pamundësia për ta takuar më dhimbte, por nuk më vinte vetëm si dhimbje. Distanca që mund të përftohej befas, në çdo rrethanë, shërbente edhe si provë e vlerës. Njëlloj siç i shërbenin “narrativës” së një lidhjeje sentimentale planet gjithnjë të ngatërruara për t’u takuar, kontingjencat, orët dhe vendet, ndërmjetësit dhe lajmëtarët, shenjat nga larg dhe letrat. Në sipërfaqe, distanca mund të duket si pengesë; por mënyrat e kapërcimit të distancës shpesh ushqenin ndjenja dhe përjetime sublime, deri atje sa distancat t’u jepnin kuptimin madhor jetëve tona (përfshi edhe distancën aq të pakapërcyeshme të brezit tim me Perëndimin).

Dr. Zhivagos, të paktën në film, i ndalet zemra mu kur niset, edhe një herë, të vrapojë pas Larës, që e ka parë për së largu, nga dritarja e tramit; për të provuar ta anulojë, edhe një herë, distancën që ia pat nxjerrë përpara fati, si pengesë. Krijesë e shekullit të vet, Zhivagoja do ta ketë menduar, madje shpesh, se çdo pengesë e tillë i vinte nga një arsye kozmike: ose që individi, me dëshirat e veta, të mos bëhej ai vetë pengesë për domosdoshmërinë.

Që këtej edhe pyetja që ia kam bërë vetes: si do të kish shkuar jeta ime, po të kisha pasur telefon celular që në kohën e gjimnazit?

[1] Romani i Pasternakut fokusohet në filozofinë e raportit mes individit dhe rrjedhës së ngjarjeve në histori; filmi i David Lean-it anon nga melodrama, edhe pse mund të jetë realizuar mjeshtërisht.