marrë nga vëllimi Beasts and Super-Beasts (1914)

përktheu Arben Dedja

Ishte një mbasdite tërë zagushi, vagoni ish po aq mbytës dhe duhej edhe një orë e mirë për të mbërritur në ndalesën tjetër, në Templecombe. Kabinën e kishte zënë një vajzë dhe dy fëmijë më të vegjël, djalë e vajzë. Tetoja e tyre rrinte ulur në ndenjësen e qoshes dhe kish përballë një burrë, beqar, i huaj për grupin, por në fakt ishin fëmijët që e kishin energjikisht në dorë kabinën. Tetoja bashkë me fëmijët bezdisnin me muhabete bajate, një çikë si ai zekthi që nuk do që ta sprapsin. Zakonisht fjalitë e gruas fillonin me ‘Mos’, ndërsa gati të gjitha fjalitë e fëmijëve fillonin me ‘Pse?’. Burri nuk fliste.

“Mos, Ciril, mos”, klithi tetoja, teksa djali shkundte jastëçkat e ndenjëses duke çuar pas çdo goditjeje një re pluhuri.

“Hajde këtu të shohësh nga dritarja”, shtoi.

Djali u afrua, por pa shumë qejf. “Pse po i largojnë delet nga livadhi?” pyeti.

“Besoj që t’i çojnë ku ka më shumë bar”, tha tetoja, jo edhe aq e bindur.

“Po ky livadh ka bar sa të duash”, protestoi djali. “Ka vetëm bar. Teto, ka kaq shumë bar livadhi.”

“Ndoshta bari i livadhit tjetër është më i shijshëm”, tha tetoja, pak si kot.

“Pse?” u dëgjua menjëherë pyetja e pashmangshme.

“Ua, pa shikoji lopët!” klithi tetoja. Praktikisht para çdo livadhi nga kalonin shinat kishin parë lopë dhe mëzetër, por toni i saj sikur desh të nxirrte në pah diçka të veçantë.

“Pse bari i livadhit tjetër është më i shijshëm?” ngulte këmbë Cirili.

Ngrysja në fytyrën e burrit beqar po shndërrohej në gërmushje. Burrë i vrazhdë dhe antipatik, mendoi tetoja. Ndjehej krejt e pazonja për të marrë një vendim për së mbari rreth barit të livadhit tjetër.

Vajza e vogël bëri një si punë shmangie teksa nisi të recitojë “Udhës për në Mandalay”. Dinte vetëm vargun e parë, por i shfrytëzoi me themel njohuritë e saj të pakta, duke e përsëritur e stërpërsëritur me zë ëndërrimtar, të vendosur e të qartë; burrit beqar iu krijua përshtypja se dikush pat vënë bast me të se nuk do të ish në gjendje ta përsëriste vargun më shumë se dymijë herë rresht. Cilido të kish qenë ai, bastin mund ta konsideronte të humbur.

“Hajdeni t’ju tregoj një përrallë”, tha tetoja, mbasi që burri beqar ia nguli sytë dy herë asaj dhe një herë sixhimit të alarmit.

Fëmijët iu afruan, me nge. Me sa duket nuk se kish ndonjë famë të madhe si përrallëtare.

Me zë të ulët e të butë, e ndërprerë me intervale të rregullta nga pyetjet zëlarta e të paturp të dëgjuesve të vegjël, tetoja filloi të tregonte një përrallë me një intrigë dhe mungesë interesi për të qarë hallin, që sillej e përsillej rreth një vajze zemërmirë, plot miq e shokë dhe që shpëtoi nga një dem i tërbuar vetëm falë dashamirëve të shumtë të zemrës së saj flori.

“Po të mos ish aq e mirë, a do ta kishin shpëtuar?” pyeti e madhja. Ishte tamam pyetja që desh të bënte edhe burri beqar.

“Posi”, e pranoi tetoja, me ton jo shumë të sigurt, “por nuk besoj se do të tregoheshin kaq të shpejtë po të mos e kishin dashur aq fort.”

“Është budallallëku më i madh që më kanë zënë veshët”, tha e madhja, me bindje të thellë.

“Unë as që e dëgjova, ishte kot fare”, tha Cirili.

E vogla nuk bëri ndonjë koment, por kish rifilluar prapë të mërmëriste atë vargun e përsëritur.

“Nuk më duket se jeni tregimtare e suksesshme”, tha befas beqari.

Tetoja kaloi menjëherë në mbrojtje ndaj këtij sulmi të papritur.

“Është shumë e vështirë të tregosh histori që fëmijët ta kuptojnë dhe njëkohësisht t’u pëlqejë” tha, e acaruar.

“Nuk jam në një mendje”, ia bëri burri.

“Ashtu? Pa tregoni ju një histori atëhere”, ia ktheu ajo.

“Po, po, na trego një përrallë”, tha e madhja.

“Na ishte mos na ishte”, filloi ai, “na ishte një herë një vajzë që quhej Berta dhe që qe jashtëzakonisht e sjellshme”.

Interesi i vogëlushëve, që ish zgjuar për një çast, filloi menjëherë të zbehej; të gjitha përrallat ngjanin llahtarisht njësoj, pavarësisht kush i rrëfente.

“Bënte gjithmonë çfarë i thoshin, nuk gënjente kurrë, nuk bëhej pis, hante çdo gjë pa bërë naze, mësonte shumë dhe kish një sjellje shembullore.

“A ishte e bukur?” pyeti më e madhja.

“Jo sa ju të tre”, tha ai, “por ishte tmerrësisht e mirë.”

Shoqërimi i fjalës tmerrësisht me mirësinë qe një risi e tillë që shkaktoi shpërthim reaksionesh pozitive. Fuste një element vërtetësie që u mungonte rrëfimeve të tetos.

“Ishte aq e mirë”, vazhdoi beqari, “saqë fitoi një varg me medalje, që ajo i mbante gjithmonë të qepura në fustan. Kishte një medalje për bindjen, një për përpikmërinë, një të tretë për sjelljen e mirë. Medalje të mëdha metali që tringëllinin në çdo hap. Askush në qytetin ku banonte nuk kish fituar ndonjëherë tri medalje, kështu që të gjithë e njihnin si vajzë jashtëzakonisht të mirë.”

“Tmerrësisht të mirë”, e korrigjoi Cirili.

“Të gjithë flisnin për mirësinë e saj dhe, kur zërat mbërritën deri tek ai, Princi vendosi t’i jepte leje të vizitonte parkun princëror një herë në javë. Ishte një park i mrekullueshëm në të dalë të qytetit dhe asnjë fëmijë nuk ish lejuar të hynte aty ndonjëherë, ndaj ish vërtet një nder i madh që po i bëhej Bertës.”

“A kish dele në park?” pyeti Cirili.

“Jo”, u përgjigj beqari. “Dele nuk kish.”

“E pse jo?” iu bë pyetja e pashmangshme.

Tetoja i lejoi vetes një buzëqeshje, më mirë të themi një ngërdheshje.

“Në park nuk kish dele”, tha beqari, “se një herë mamaja e Princit kish parë në ëndërr sikur i biri do të vdiste, i vrarë nga një dele ose nga një sahat që do t’i binte në kokë. Ja pse Princi nuk mbante kurrë dele në park e as sahate në pallatin e tij.”

Tetoja mbyti një piskamë admirimi.

“Po pastaj Princi u vra nga delja apo nga sahati?” pyeti Cirili.

“Është akoma i gjallë, kështu që nuk e dimë nëse ëndrra do të dalë”, tha beqari me indiferencë; “gjithsesi, dele në park nuk kish, por kish derrkucë.”

“Çfarë ngjyre?”

“Të zinj me turi të bardhë, të bardhë me pulla të zeza, skrop të zinj, të hirtë me lara të bardha, disa krejt të bardhë.”

Tregimtari heshti ca, që ideja e thesareve të parkut t’u linte mbresë fëmijëve; pastaj vazhdoi:

“Berta u ndje keq që në park nuk kishte lule. Me lot në sy, u pat premtuar të emtave që nuk do të këpuste asnjë lule nga të Princit dhe deshi ta mbajë fjalën, por vetja iu duk si budallaqe kur pa që nuk kish lule për të këputur.”

“Po pse nuk kishte?”

“I hanin derrkucët”, përgjigja e beqarit ishte në majë të gjuhës. “Kopshtarët ia kishin thënë Princit që nuk mund të mbante edhe lule edhe derrkucë bashkë dhe ai kish zgjedhur derrkucët.

Vendimi i mençur i Princit u prit me një mërmërimë miratuese; shumë njerëz të tjerë do të kishin vepruar ndryshe.

“Kish plot gjëra të tjera të bukura parku: pellgje me peshq të kuq, të kaltër e të gjelbër, pemë ku rrinin strukur papagaj që orë e çast thoshin gjëra të mençura, kolibra që ia merrnin me iso këngëve popullore. Berta shëtiste gjithandej, sa s’fluturonte nga gëzimi, dhe mendonte: ‘Po të mos isha e dalluar, nuk do të më jepnin leje të vija në këtë park kaq të bukur e të kënaqesha me këto që po shoh’, dhe tri medaljet e saj tringëllinin në çdo hap, duke i kujtuar kështu sa vajzë e mirë që ish. Pikërisht atë çast një ujk i madh hyri në park të gjuante ndonjë nga derrkucët e majmë për ta ngrënë për darkë.”

“Çfarë ngjyre?” pyetën fëmijët, interesi i të cilëve ishte zgjuar befas.

“Ngjyrë baltë, me gjuhë të zezë dhe sytë gri të çeltët që i shkëlqenin nga një egërsi që s’rrëfehet. Gjëja e parë që pa në park ishte Berta; përparësja e saj dëborë e bardhë dallohej që larg. Berta vuri re ujkun t’i avitej dhe pati dëshirën të mos kish ardhur kurrë në atë park. Ia krisi vrapit me sa mund, por ujku iu qep nga pas turravrap. Arriti te një korije mërsinash dhe u fsheh pas gëmushës më të dendur. Ujku filloi të nuhasë degë më degë, gjuha e gjatë i varej nga goja, sytë gri i shkëlqenin me tërbim. Berta, e tmerruar, mendoi ‘Të mos isha kaq jashtëzakonisht e mirë, tani do të rrija rehat në qytet’. Mirëpo aroma e mërsinës ish aq e fortë sa ujku nuk po arrinte ta gjente gëmushën ku qe fshehur Berta dhe degët qenë aq të dendura sa rrëmoi gjithandej pa mundur dot ta pikasë, ndaj e ndau mendjen të shkonte të kërkonte derrkucin. Berta po dridhej e tëra teksa ujku vërtitej atypari dhe, teksa dridhej, medalja e bindjes iu përplas me atë të sjelljes shembullore dhe të përpikmërisë. Pikërisht kur ujku po largohej, i kapi veshi tringëllimën e medaljeve; u ndal të dëgjojë dhe ato tringëllitën prapë. U hodh drejt gëmushës nga erdhi zhurma, me sytë gri që farfurinin ngadhënjim dhe inat, e zvarrisi Bertën jashtë dhe e kullufiti sa hap e mbyll sytë. Nga ajo mbetën vetëm këpucët, ca fije rrobash dhe tri medaljet.”

“Po derrkucët, nuk i vrau?”

“Jo, derrkucët ia mbathën.”

“Përralla filloi keq, po fundi qe shumë i bukur”, tha e vogla.

“Është përralla më e bukur në botë”, tha e madhja, me bindje.

“Është e vetmja histori e bukur që kam dëgjuar”, tha Cirili.

Vetëm tetoja ishte kundër.

“Është një histori e padenjë, krejt e papërshtatshme për fëmijët. Ju kompromentuat kështu vite të tëra edukim të kujdesshëm.”

“Ama”, tha beqari, tek mblidhte rraqet duke u përgatitur për të zbritur, “i mbajta urtë për dhjetë minuta, që është më shumë se ç’ditët të bëni juve.”

“E gjora grua”, reflektoi më vonë, ndërsa ecte përgjatë shinave të stacionit të Templecombe-it; “për nja gjashtë muaj ata fëmijë do ta persekutojnë sheshit, duke i kërkuar t’u tregojë vetëm histori të padenja.”