nga J. L. Borges

Pata menduar një herë që të bëja një studim të pararendësve të Kafkës. Në fillim, e kisha besuar aq të veçantë, sa feniksin e lëvdatave retorike; por pasi kalova kohë në tekstet e tij, u binda se mund t’ia njihja zërin ose zakonet në tekste nga letërsi dhe periudha të ndryshme. Do të përmend disa prej këtyre tani, në rend kronologjik.

I pari është paradoksi i Zenonit kundër lëvizjes. Një objekt lëvizës në A (thotë Aristoteli) nuk mund të arrijë pikën B, sepse më parë duhet të mbulojë gjysmën e distancës midis dy pikave; dhe para kësaj, gjysmën e gjysmës; dhe para kësaj gjysmën e gjysmës së gjysmës dhe kështu me radhë, deri në pafundësi; forma e këtij problemi të mirënjohur është saktësisht e njëjtë me të Kështjellës, ndërsa objekti lëvizës, shigjeta dhe Akili janë personazhet e parë kafkianë në letërsi. Në tekstin e dytë, që më doli përpara rastësisht, afërsia nuk është në formë por në ton. Është një apolog nga Han Yu, prozator i shekullit të nëntë, që na e sjell Margouliès-i, në Anthologie raisonnée de la littérature chinoise (1948). Ja paragrafi, misterioz dhe i shtruar, që më bëri përshtypje: “Pranohet nga të gjithë se brivetmi është një qenie e mbinatyrshme që sjell mbarësi; kështu thonë të gjitha odet, analet, biografitë e burrave të shquar dhe tekste të tjera, me autoritet të pakundërshtueshëm. Edhe fëmijët dhe gratë e fshatit e dinë që brivetmi sjell fat. Por kjo kafshë nuk ndeshet mes kafshëve shtëpiake, nuk gjendet lehtë dhe as klasifikohet lehtë. Nuk është si kali ose si demi, si ujku ose si dreri. Në kushte të tilla, ne mund të gjendemi ndonjë ditë ballë për ballë me brivetmin dhe të mos jemi të sigurt se çfarë kemi përpara. Dimë që kjo kafshë me jele është kalë, dhe kjo tjetra, me brirë, është dem. Por nuk dimë se ç’pamje ka brivetmi.”[1]

Teksti i tretë vjen nga një burim më i pritshëm: shkrimet e Kierkegaard-it. Afëria shpirtërore e këtyre dy shkrimtarëve njihet nga të gjithë; por çfarë nuk është vërejtur ende, me sa di unë, është fakti që Kierkegaard-i, si Kafka, shkroi shumë parabola fetare me tema bashkëkohore dhe borgjeze. Lowrie, në veprën e vet Kierkegaard, citon dy prej tyre. Njëra është historia e një kallpazani (falsifikatori parash) që, nën mbikëqyrje të rreptë, numëron kartëmonedhat në Bankën e Anglisë; në të njëjtën mënyrë, Zoti nuk i pat zënë besë Kierkegaard-it dhe i pat ngarkuar një mision, pikërisht ngaqë e dinte se ky ishte i familjarizuar me të keqen. Parabola tjetër ka për temë ekspeditat drejt Polit të Veriut. Priftërinjtë danezë patën deklaruar, nga amvonat e tyre, se pjesëmarrja në këto ekspedita i shërbente shpëtimit të shpirtit. E kishin pranuar, megjithatë, se ishte e vështirë, në mos e pamundur, që ta arrije Polin dhe se jo të gjithë njerëzit mund ta ndërmerrnin këtë aventurë. Më në fund, ata do të shpallnin se çdo udhëtim – le të themi nga Danimarka në Londër, me avulloren e linjës, ose një shëtitje të dielën me karrocë taksi – është, po ta shohësh mirë, ekspeditë drejt Polit të Veriut. Paralajmërimi i katërt që kam gjetur është ai në poemën “Fears and Scruples”, të Browning-ut, të botuar në 1876. Një njeri ka, ose beson se ka, një mik të famshëm. Nuk e ka parë kurrë këtë mik dhe, në fakt, ky nuk e ka ndihmuar kurrë, edhe pse qarkullojnë histori për virtytet e tij fisnike dhe ekzistojnë letrat e tij autentike. Pastaj dikush i vë këto virtyte në dyshim dhe grafologët deklarojnë që letrat janë apokrife. Atëherë ky njeri pyet, në vargun e fundit: “Po sikur ky mik të ishte… Zoti?”

Në shënimet e mia, kam edhe dy histori. Njëra është marrë nga Histoires désobligeantes të Léon Bloy-t dhe rrëfen për ata njerëz që zotërojnë gjithfarë globesh, atlasesh, oraresh hekurudhore dhe valixhesh, por që vdesin pa arritur kurrë të largohen nga qyteti i tyre i lindjes. Tjetra, me titullin “Carcassone”, ka për autor Lord Dunsany. Një ushtri luftëtarësh të paepur niset nga një kështjellë pafundësisht e madhe, pushton mbretëri dhe ndeshet me përbindësha dhe nuk le cep të shkretëtirave dhe maleve pa shkelur, por nuk arrin dot kurrë në Carcassonne, edhe pse një herë e sheh për së largu. (Kjo histori është, siç kuptohet lehtë, krejt e kundërt me të mëparshmen; në të parën nga qyteti nuk largohesh kurrë, në të dytën, qytetin nuk e arrin dot kurrë.)

Nëse nuk gabohem, këto copëza heterogjene që përmenda i ngjajnë Kafkës; nëse nuk gabohem, jo të gjitha ngjajnë mes tyre. Ky fakt i dytë është edhe më domethënës. Në secilin nga këto tekste, gjejmë idiosinkrazinë e Kafkës në shkallë të ndryshme, por sikur Kafka të mos kish shkruar asnjë rresht, këtë nuk do ta kishim pikasur dot; me fjalë të tjera, nuk do të ekzistonte. Poema e Browning-ut, “Fears and Scruples”, e parathotë veprën e Kafkës, por leximi prej nesh i Kafkës dukshëm e qartëson dhe e orienton leximin që ia bëjmë poemës. Browning-u nuk e pat lexuar siç e lexojmë ne sot. Në terminologjinë e kritikut, fjala “pararendës” është e domosdoshme, por ajo duhet pastruar nga çdo lloj polemike ose rivaliteti. Fakti është që çdo shkrimtar i krijon pararendësit e vet. Puna e tij e modifikon konceptimin tonë të së kaluarës, sikurse do të modifikojë të ardhmen.[2] Brenda kësaj marrëdhënieje, identiteti ose pluraliteti i personave që përfshihen nuk ka rëndësi. Kafka i hershëm i Betrachtung është më pak pararendës i Kafkës së miteve të zymta dhe institucioneve të frikshme, se ç’është Browning-u ose Lord Dunsany.

[1] Mosnjohja e kësaj kafshe të shenjtë dhe vrasja e saj, herë e kobshme herë fatkeqe, prej njerëzve, janë tema tradicionale në letërsinë kineze. Shihni kapitullin e fundit të Psychologie und Alchemie të Jung-ut (Zürich, 1944), i cili përmban 2 ilustrime kurioze.

[2] Shihni T.S. Eliot: Points of View (1941), ff. 25-26.

[Origjinali spanjisht “Kafka y sus precursores”, në Otras Inquisiciones, 1952.]

[Lutem mos bëni komente publike në lidhje me gjuhën dhe zgjedhjet specifike të këtij përkthimi. Kush gjykon se një fjalë ose një fragment i tekstit duhej përkthyer ndryshe, është i mirëpritur të më dërgojë për botim versionin e vet ose të më shkruajë privatisht.]