Te Diario Notturno, Ennio Flaiano rrëfen një episod që e ka përjetuar vetë, në Romën e vitit 1948 – të sapodalë nga Lufta e Dytë, ende të varfër, të poshtëruar, me plagët të pambyllura.

Para një kafeneje në Via Veneto, dy fotografë amerikanë nxjerrin foto çasti të njerëzve të veshur mirë, që shijojnë ditën me diell. Italia vërtet sapo mund të ketë dalë nga lufta, por Via Veneto është Via Veneto. Amerikanët pastaj e zhvendosin objektivin dhe fillojnë të fokusohen te lypësit, që rrinë te dyert e kafenesë. Të pranishmit nuk e miratojnë këtë. Dalin nga lokali tre të rinj, u kërkojnë fotografëve që të largohen që andej, nuk duan që t’u fyhet atdhedashuria. Të pranishmit duartrokasin. Dëgjon të zihet në gojë “populli italian” dhe fotografëve të përtejdetit u bëhet thirrje të kthehen në vendin e tyre e t’i lënë italianët të vdesin rehat, në “mjerimin e tyre dinjitoz.” Edhe lypësit e miratojnë këtë, por nuk reshtin, megjithatë, së kërkuari lëmoshë, edhe pse – vëren Flaiano – me më shumë dinjitet se më parë, madje duke u ndier pak nacionalistë. Tek e fundit, duket sikur kërkojnë të thonë, Italia ka lypësit më të mirë në botë.

Flaiano-ja (1910-1972), që ua pat shkruar skenarët disa prej filmave më të njohur të Fellini-t, kushedi e ka pasur në mendje La Dolce Vita që atëherë; Via Veneto, një nga rrugët më elegante dhe luksoze të Romës, e ka marrë emrin nga beteja e Vittorio Veneto-s, moment vendimtar i aventurës italiane në Luftën e Parë Botërore; kujtimi i një fitoreje më të vjetër e bën më të dhimbshme katastrofën më të re; pa folur pastaj që në Via Veneto e ka selinë, dhe pikërisht në Palazzo Margherita, ambasada amerikane në Romë (që në vitin 1931), si përkujtesë e painjorueshme e hierarkive të Pasluftës; për emrin që ka, por edhe për shkak të famës së rifituar nga filmi La Dolce Vita i Fellini-t, Via Veneto gjithnjë ka shërbyer si magnet për turistët në Romë, përfshi këtu edhe vetë amerikanët, që kushedi ndihen mirë në afërsi të ambasadës së tyre; nuk është ndonjë çudi që kamerat e fotografëve që përshkruan Flaiano-ja më lart të kenë shërbyer, pa dashur, si paraprijëse a kasnece të filmit aq të suksesshëm që do të vinte më pak, aq më tepër si pika takimi midis “italianes” dhe “së huajës”, por edhe fiksuese të kontrastit mes luksit dhe mjerimit mu në zemër të Romës.

Por mua tek episodi i rrëfyer prej Flaiano-s më pëlqyen veçanërisht lypësit, që përjetuan një moment krenarie të beftë, teksa e panë veten si mishërim të Italisë “tjetër”, asaj që ish hequr zvarrë deri në dyert dhe vetrinat llamburitëse të Via Veneto-s por vetëm për të figuruar në një foto të amerikanëve, për t’u përjetësuar nga një foto e amerikanëve; se përndryshe do të kish mbetur, të paktën atje, e padukshme; madje jo vetëm e padukshme, por edhe e papranueshme, e papajtueshme me estetikën e dritës së pasdites – po ia lejoj vetes të përfytyroj se ishte pasdite – në qelqet e hoteleve, të dyqaneve dhe të syzeve të vizitorëve chic. Kur dëgjojnë protestat e klientëve të rrugës, lypësve u zgjohet vetëdija jo vetëm aktoriale por kushedi edhe klasore për rolin e tyre në logjikën e dritëhijeve të rrugës, dhe sakaq gjejnë shelbim te krenaria patriotike. Ndonjëri do të jetë edhe përlotur.

Nuk di pse mua, këtu, më shkoi pra mendja te ngushëllimi “o sa mirë me qenë shqiptar.”