‘‘Nuk do të ketë të qeshura
veҫ të qeshurës së triumfit mbi armikun.
Në doni një imazh të së ardhmes,
përfytyroni një ҫizme
ngjeshur në fytyrën e dikujt,
…përjetësisht.’’[1]

Jo më larg se kësaj fundjave zgjodha të shihja filmin Yarden nga regjisori suedez Måns Månsson i cili është bazuar në novelën me të njëjtin titull të autorit, gjithashtu suedez, Kristian Lundberg dhe është shfaqur për herë të parë në janar të këtij viti në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit të Gӧteborg-ut në Suedi. Bëhet fjalë për një film padyshim interesant por dëshpërak; një film që ndoshta nuk do ta kisha zgjedhur për të shtunën në mbrëmje nëse nuk do të dëshiroja të nxisja një debat politik/filozofik dhe të përfshihesha në të.

Yarden (Oborri) është një punim i pastër kinematografik që rrok një audiencë specifike. Për shikuesin mesatar i cili kërkon të argëtohet nga kinemaja, filmi do të ishte i mërzitshëm. Në qendër të veprës vendoset shfrytëzimi i punëtorit dhe dehumanizimi gradual i tij derisa ky i fundit detyrohet t’ia shesë shpirtin sistemit. Personazhi ynë është një burrë në moshë të mesme i cili kapërcen nga profesioni i shkrimtarit në atë të punëtorit më të ulët të një kantieri. Në film tregohet se si pavarësisht që punëtorët si shumësi përfaqësojnë të njëjtën shtresë sociale dhe ekonomike, ndërmjet tyre ekzistojnë diferenca goxha të qenësishme. Për shembull, një punëtor vendas (i bardhë dhe suedez këtu, si protagonisti ynë); është më i privilegjuar sesa emigranti i cili përpos se trajtohet si kafshë pune, duhet gjithashtu të durojë diskriminimin që i bëhet si i huaj, si tjetri ndryshe dhe i përҫmuar që ka zënë vend krahas punëtorit autokton. Personazhit tonë i kushtohet më tepër kujdes dhe vëmendje se sa emigrantit arab apo zezak. Paҫka se ai është po aq i shfrytëzuar nga sistemi dërrmues, prapësëprapë edhe në shtypje bëhen dallime; edhe në shtypje ka mbajtje me hater e  padrejtësi…

Një fakt interesant dhe që regjisori e shfaq me mjeshtëri gjatë filmit, janë zgjedhjet që punëtorët detyrohen të bëjnë; zgjedhje imorale si për shembull, të spiunojnë sho-shoqin tek eprori. Këto zgjedhje ama nuk vijnë pse këta njerëz janë domosdoshmërisht servilë dhe të ligj por pse mënyra se si kushtet e funksionimit të punës janë ndërtuar në kompani, i DETYRON këta të fundit, të sillen në mënyrë të shëmtuar. Në fillim të filmit kur personazhi kryesor dëshmon se si përgjegjësi i turnit e trajton padrejtësisht njërin prej punëtorëve arab, i del në mbrojtje këtij të fundit duke marrë përsipër fajin që s’ishte faj – në fakt s’kishte asnjë faj por pretekst për ta poshtëruar dhe tallur punëtorin emigrant. Ky gjest e afron suedezin me arabin. Fundja ata s’janë aspak të ndryshëm nga njëri-tjetri: të dy shfrytëzohen, të dy paguhen keq, të dy trajtohen keq. Megjithatë kur këtij personazhi (suedezit) i mbahen para nga shuma e rrogës mujore për shkak të vonesave në punë, vonesa të shkaktuara jo prej përtacisë dhe neglizhencës së tij por pse rradha për të kaluar portën e sigurisë ҫdo mëngjesi ishte aq e madhe sa e ngadalësonte ritmin e ditës; ky detyrohet t’i rrëfejë shefit edhe pse pa dëshirë, të gjitha gabimet, fajet dhe thyerjen e rregullave që arabi kish kryer. ‘’Nëse dëshiron të përftosh shtesa në rrogë, duhet të përdorësh bonuset.’’, e këshillon njëri prej të punësuarve i ngërthyer pas tryezës, duke nënkuptuar kështu me bonus privilegjin, pra sjelljen dinake dhe mizore.

Një tjetër element filmik i gjetur dhe që i mëshon alienimit të njeriut nga sistemi kapitalist, janë numrat që punëtorët mbartin. Secili prej tyre jo vetëm që ka një numër të qepur mbi uniformë por numri shndërrohet në emrin, identifikimin dhe identitin e punëtorit. Ai është THJESHT një numër e të gjithë bashkë një tufë statistikash. Numrat kësisoji dhe thirrjet/të trajtuarit e punëtorëve si numra, më ndërmendën fituesin e Oscar-it për Filmin më të Mirë të Huaj, Son of Saul (2016) të regjisorit László Nemes. Në këtë film punëtorët duken si të burgosur brenda një kampi përqëndrimi, një burg i madh ku dhuna është ciklike dhe e vazhdueshme ashtu porsi tek Son of Saul (I biri i Saul-it), pavarësisht që patjetër, ndryshon forma (në një kamp vdekjeje shtypja është më e drejtpërdrejtë, më makabre, ndërsa këtu vjen më butë duke e bërë dhunën të duket pothuajse normale) – përmbajtja mbetet gjithsesi e njëllojtë: shqelmi i sistemit, surratit të më të dobëtit.

Një tjetër element që më tërhoqi vëmendjen dhe që nxjerr në pah robotikën e punëtorëve janë rregullat që u tregohen atyre me t’u pranuar në punë, rregulla absurde që do të bënin sens vetëm për një pajisje mekanike por kurrsesi për një person. Atyre nuk u lejohet telefoni, cigaret, ҫamҫakëzët, të shkojnë në tualet, etj. Kaq shumë bëhet punëtori shtojcë e makinerisë së sistemit, kaq shumë alienohet ai, sa edhe pasi përfundon orarin e detyrueshëm, nuk del dot jashtë rolit mekanik që në mënyrë të pavetëdijshme ka përftuar. Vizualisht kjo paraqitet në film me 111811-ën (protagonistin) i cili edhe pasi është kthyer në shtëpi, vijon të mos i heq kominoshet e punës, madje edhe qenin e nxjerr shëtitje me to mbathur.

Fragmenti kulminant shenjon minutën e 20-të dhe gjithashtu fotografinë më të bukur në film: një rradhë e pafundme në të ftohtë me makina të bardha dhe midis tyre personazhi ynë, një pikë e vogël e kuqe. Pika më e lartë filmike e paraqitjes vizuale të vetmisë dhe depresionit.

Krahas depresionit, një tjetër ndjenjë e fortë që del në pah është apatia. Protagonisti duket se nuk ka as fuqi dhe as dëshirë të nevrikoset, të rebelohet, të kundërshtojë apo edhe të debatojë; as në punë, as në shtëpi me të birin adoleshent me të cilin ka një raport jo të mirë edhe për shkak të faktit se puna ia gërryen kohën familjare, paҫka se ai e do të birin dhe netëve kur ky i fundit është sëmurë e gdhin mbi kokën e tij.

Është interesante të dëshmosh si reflektohet gjendja që profesione të caktuara nën kapitalizëm mbartin, në mënyrë të veҫantë punët intelektuale si profesioni i shkrimtarit për shembull. Poezia nuk shet dhe një diҫka që nuk shet automatikisht zhvlerësohet. Pakkush gëzon kushtet për t’iu dedikuar me kohë të plotë leximit apo mendimit. Kinematografikisht këtu do ta kritikoja filmin duke qenë se kalimin e protagonistit nga njëri stad socio-ekonomik në tjetrin, e kryen në mënyrë të vagullt. Nga këndvështrimi i filozofisë politike që s’do t’ia dijë fort për teknikalitetin kinematografik, ky moment godet si duhet.

Yarden (Oborri) është një film politik i cili deklaron kushtet e klasës punëtore jo vetëm në Suedi por në një perspektivë disi më globale ku goditet alienimi i shtresës së mesme dhe të varfër, konditat e tyre të punës, trajtimi dhe shfrytëzimi i pamëshirshëm sidomos i emigrantëve; ku goditet me ironi dhe satirë nacionalizmi, e gjitha kjo nga pikëpamja në fund të fundit pothuajse romantike e një vendi të zhvilluar dhe social si Suedia.

Do t’ia këshilloja këtë film shumëkujt në Shqipëri, në Shqipërinë ku ndarja midis pakicës së pasunarëve dhe popullit të thjeshtë është ekstremisht e dallueshme; ku varfëria nuk është varfëri po skamje, në Shqipërinë ku punëtorët vdesin përditë dhe askush s’do t’ia dijë për jetët e tyre; në Shqipërinë ku për udhëheqësin e vendit mungesa e sindikatave dhe mungesa e organizimeve të punëtorëve për të drejtat që u mohoen, është krenari dhe mburrje, jo dramë sociale dhe po aq, politike.