Kur është fjala për subtilitete frazeologjikë përkthimi mbetet një fushë delikate. Nuk ka asnjë rregull se deri ku mund të (ri) krijosh, gjëkund nuk thuhet se çfarë forme mund t’i japësh asaj fjalie që ke patur guximin ta dekompozosh, nuk gjen asnjë rregull se në çfarë raporti është kërkesa për saktësi të mendimit dhe ajo për saktësi të emocionit që sjell, të atmosferës që krijon.

Megjithatë ka gjëra që nuk i kalon dot në heshtje. Një ndjenjë të tillë pata kur duke u interesuar për praninë në gjuhën shqipe të veprave te Zh. P. Sartrit, ndesha në një botim të shtëpisë botuese Fan Noli e cila kishte sjellë në shqip  një nga romanet e triologjisë “Shtigjet e Lirisë”. Atë me titull « La Mort dans L’âme”. Vetë ky titulli është përkthyer: « Vdekja në shpirt”.

Në të vërtetë duke i vënë romanit të tij titullin « La mort dans l’âme » Sartri ka përdorur një shprehje frazeologjike të gjuhës frënge, një shprehje librore, por që e dëgjon edhe në jetën e përditshme, në gjuhën e folur. Kuptimi i saj është “Me keqardhje të madhe”, “Me pikëllim të thellë”, “Me zemër të thyer” etj.. Ka mjaft që mund ta hollojnë e të gjejnë shprehje përkatëse në shqip mjaft me të mira se këto që solla unë e që më erdhën ndërmend këtë çast që hedh këto shënime.

Pa hyrë pastaj në detaje, po themi vetëm se kjo shprehje ka tre-kater shekuj që evoluon në gjuhën frënge, për të ardhur në formën e sotme. Kur ne shek. XVII-të fjala “mort” u shfaq pêr herë të parë ne shprehje të natyrës “avoir la mort au coeur“, ajo kishte kuptimin të ndjesh dhimbje, pikëllim, dëshpërim, brengë etj.. Fjalorët thonë se forma e sotme: “faire quelque chose la mort dans l’âme” është shfaqur ne shek. XIX-të dhe jep idenë e një force të jashtme që i kundërvihet ashpërsisht vullnetit tê dikujt. Shpirti këtu është vetë personi në fjalë. Me fjalë të tjera shprehja do të thotë të bësh diçka pa dëshirën tënde, thënë kjo në kuptim të pêrgjithshëm, pastaj sipas kontekstit, social, publicistik, artistik, etj., mund të lëvizë në ngjyresa të ndryshme, më të theksuara a më të temperuara.

Por unë e kam të vështirë të kuptoj se çfarë i thotë lexuesit shqiptar titulli “Vdekja në shpirt”?

Nuk e di cili është përkthyesi, por edhe po ta dija nuk do ta jepja emrin këtu. Duke folur për individët ulet pesha që ka fenomeni. Me kohë opinioni ka vërejtur se përkthimi në shqip është shndërruar në një gjësendi pa vlerë e pa kënaqesi. U bënë të largëta ato kohëra kur diskutonim natë e ditë për versionet e ndryshme f.v.j. të poezive te Pushkinit që kishin përkthyer Bllaci e të tjere.

Versionin shqip të romanit në fjalë nuk e kam lexuar ende, por nga paraqitja që i bën botuesi në një sit shitjeje në linjë, del që emri i personazhit kryesor, Mathieu të jetë përkthyer Methju, gjë që të jep të kuptosh se libri është përkthyer nga anglishtja dhe jo nga origjinali.

Thamë më sipër që përkthimi është një fushë ku mungojnë rregullat e qarta (aq më mirë, mbase), por ka një rregull absolut, i cili në një mënyrë a një tjetër u është bërë i njohur të gjithë përkthyesve të rinj (V. Kokona nuk ngurronte ta përsëriste sa herë që kishte rast): Një frazë më mirë është ta përkthesh gabim se sa ta lësh të paqartë. Në këtë vështrim forma e errët si është përkthyer titulli ynë, paraqitet edhe si shprehje e një mungese “burrërie” profesionale, shprehje e nje dêshire për të lënë një shteg hapur, për të bërë dredha më pas, e kisha apo nuk e kisha me këtë kuptim etj..

Pra kuptohet se përveçse libri është përkthyer nga anglishtja (nuk e shohj si krim por më duket se nuk është zgjidhje e përligjur sot kur në Shqipëri frëngjishtja flitet edhe nga gjysma e të papunëve që rrinë te Partizani i panjohur), ai ka kaluar dhe është masakruar në duart e dikujt që nuk e njeh ndjenjën e dyshimit te vetja e nuk merr mundimin të verifikojë punën e tij, ndërkohë që sot mundësitë janë të panumërta.

Cekëm këtu, ca kohë më parë, problemet e përkthimit ne Kosovë në vitet ’70, ’80. Edhe pse nuk duhet përgjithësuar, sot më duket se e njëjta problematikë, në shumë raste, po shfaqet edhe në Tiranë.