Hydra
Ishulli grek Hydra në juglindje të Peloponezit ka një histori të gjatë shkruar me gjuhën, zakonet dhe bëmat a arvanitëve, një histori për të cilën krenohen fort hydriotët dhe grekët përgjithësisht. Por në versionin zyrtar, historia e Hydrës ka fshirë tërësisht gjithçka arvanite në ishull, përfshirë edhe vetë emrin arvanit. Tani është një ishull grek veçantia e të cilit, veç bukurisë dhe shtëpive të bardha si nuse zamani, karakteristike për shumë ishuj grekë, janë mushkat që presin kokulura në molin e ishullit të marrin turistët nëpër shtëpitë me qera në rrugët e ngushta që qarkojnë fshatin duke iu ngjitur drejt malit. Veçantia etnike e ishullit është fshirë: askush nuk mund të gjejë gjurmë të dukshme të rrënjëve jetëgjata e komplekse të arvanitëve aty.
Nga vizitat e vjetëve të fundit në Greqi, kam vënë re se njerëzia në masë njeh vetëm versionin zyrtar; një version alternativ i historisë i fyen dhe i bën njerëzit agresivë. E kam hasur thënë nga njerëz të shtresave e hapësirave pa lidhje se Shqipëria pushtoi Vorioepirin, pa zënë me gojë idenë që grekët rrjedhin direkt nga Sokrati dhe kanë po atë ADN si ai. Shumica, si kudo, do të besojë atë që e lëviz sa më pak ose asfare gjendjen e tanishme të njohjes që kanë. Gërmimi, dyshimi dhe përmbysja e dijes, ende janë lodra të rrezikshme… si në Mesjetë. Ndërtimi i krenarisë kombëtare, si në plot vende të tjera, kryhet nëpërmjet ndërtimit të miteve të thjeshta e të fuqishme (sado pak realiste qofshin) që pastaj konsumohen nga njerëzit. Në Ballkan janë të pakëta forcat intelektuale që synojnë dekonstruktimin e mitit dhe ndritimin e të vërtetave historike dhe shkaqeve të tyre. Greqia, ashtu si Serbia, Shqipëria etj., s’bëjnë përjashtim. Shumë e kufizuar është në Ballkan edhe larmia e llogarive historike të shumë autorëve dhe shkollave që do ta bënte ndoshta redundant intelektualin vetëkritik aq të nevojshëm ndër ne. Ndaj e vërteta e vuajtur, këtu është edhe më e rreckosur se tjetërkund. Vdekja e shumëllojshmërisë etnike dhe gjuhësore të popullsive të ndryshme në territorin e Greqisë lidhet pikërisht me krijimin e miteve të tilla agresive dominante që shfarosin gjithçka jogreke si të ulët e të turpshme, mite që përvetësohen e fuqizohen nga minoriteti aq sa nga grupet dominante. Hydra është një rast tipik i kësaj shfarosjeje ‘me dëshirën e vetë grupeve etnike’ ose grupeve që rastësisht ‘harrojnë’ gjuhën dhe të shkuarën e vet. Historia e Hydrës është në fakt histori e doktoruar, dhe mospërmendja e qëllimshme e shumë fakteve e bën atë histori të rreme.
Zbres nga anija në molin modest të Hydrës mbushur me kafene e restorante plot turistë, që servirin një sallatë të vogël me domate për 9.5 Euro. Pa dyshim nuk kaloj pa vënë re mushkat e gomerët që më duken të ëmbël e të vuajtur nën saçin e diellit. Para se të shkoj në Muzeun historik të Hydrës, bëj një shëtitje nëpër rrugët me dredha që i ngjiten fshatit. Bukur, pastër dhe vapë, por asgjëkundi nuk ka shenjë të shqipes së arvanitëve; as kur fshatarët pleq flasin me njëri-tjetrin, as nëpër emra rrugësh e sheshesh, as nëpër emra kafenesh e restorantesh. Shoh buste të heronjve ishullarë të revolucionit grek, dhe e di që shumica janë arvanitë, por kjo as thuhet e as nënkuptohet.
Kur hyj në Muzeun historik drejtohem për nga biletaria. Dy vëllezër rreth të njëzetave punojnë për mirëmbajtjen e muzeut, japin sqarime dhe presin biletat. Janë të mësuar e të sjellshëm. Pasi pres biletën u them se jam aq e gëzuar që gjej një muze historik të kuruar nga Ministria e Edukimit dhe Çështjeve fetare të Greqisë, në një qytezë kaq të vogël. Shtova se jam e sigurtë që do gjej plot materiale për punën që po bëj për arvanitët, historinë dhe gjuhën e tyre. “Fshati nuk më dha asnjë shpresë se do gjeja diçka; ndaj mund të mësoj këtu me bollëk atë që s’e gjeta në rrugët e fshatit”- shtova. Njëri nga vëllezërit, ai më energjiku e me sy më të qeshur, më tha: “Po në muze, në fakt s’ka gjë për arvanitët… ndoshta edhe ka…hëm… nuk besoj se ka gjë.” Tani ishte radha ime ta humbja për pak. Edhe aq e papritur nuk më erdhi, por nuk e mbaja dot gojën që të mos pyesja. “Po a nuk është Hydra një fshat arvanit? Si s’paska gjë për arvanitët në një muze historik të Hydrës? Ti je prej këtu? Ka arvanitë sot në Hydra?” “Jo, sot nuk ka…Po, unë jam nga Hydra.” “Je arvanit?”, e pyeta. “Po në origjinë ashtu jemi gati të gjithë këtu.” “A ka njerëz që ende e flasin, pleq a plaka shumë të vjetër”. “Jo. Nuk besoj se ka ngelur njeri”- vazhdoi vëllai i qeshur, ndërsa vëllai tjetër rrinte ngrysur. “Po ti a di ndonjë fjalë në arvanitika? Gjuha ka jetuar deri para pak dekadash ketu… jam e sigurtë që ka lënë gjurmë.” Djali pa nga i vëllai dhe më tha “Unë di ca… por vëllai im di më shumë. Ka ca fjalë të veçanta që ne i përdorim vetëm në këtë ishull… kur nuk duam që të kuptohemi. E dimë që ato vijnë nga arvanitika ” Por vëllai merrte pjesë pak ose aspak në bisedë. Atëherë u dhashë një copë letër dhe u thashë të më shkruanin në një listë gjithë sa dinin a mbanin mend, ndërsa unë vizitoja muzeun. Do ta merrja listën në dalje.
Në muze
Muzeu më bëhet shtëpi për ato pak orë. Ka pak dhoma… pesë a gjashtë gjithsej në strukturën e një godine të pasur tradicionale dy-katëshe (muzeu ideal sipas meje), si dhe korridoret që gjithashtu mbajnë dokumente dhe piktura, skica e foto. Pjesa e arkivave, që në fakt i jep emrin muzeut, nuk është e publikuar, por historia e Hydrës në dy shekujt e fundit është qendrore dhe e vizualizuar disafish me foto, piktura, skica dhe ndonjë dokument. Nuk ka vizitorë grekë; ka vetëm europianë perëndimorë: francezë e anglezë kryesisht. E di që kam një lidhje më të veçantë se vizitorët e tjerë me portretet që varen nëpër muret e muzeut. Shumica e admiralëve, politikanëve apo piktorëve, si dhe grave të bukura të pikturuara, kanë mbiemra shqip, ndonjëri me një “s” shtuar pas: rreth dhjetë personazhe nëpër muze mbajnë emrin Kriezi, dhe janë nga admiralë e pronarë anijesh – heronj të Revolucionit Grek, në artistë, pasunarë e politikanë të pas-pavarësisë. Pastaj vijnë ‘krerët’ e tjerë: Kriemadhi, Kriekuqi e Kriebardhi; pastaj, Zogu e Mavridera; plot admiralë nga dera e Kunduriotëve, Kuluriotëve dhe Shahinëve; pastaj parakalojnë portretet e anijeve me vela të familjeve arvanite dhe betejat ku këto anije luftuan si kapitenë e admiralë që ndërruan më pas fatin e Greqisë sidomos nga familjet Kundurioti (që mbanin emrin Zerva kur ishin ende në Sul), Krieziu dhe Miaulis (ky i fundit nga fisi i Bokëve apo Vokëve të Eubeas që flisnin shqip para e pas revolucionit grek, e që mbiemrin Miaulis e patën marrë si nofkë, e që mbushnin me qindra ishullin e Hydrës). Portreti i Eleni Krieziut pikturuar nga Nikolla Voko (Boko) hijeshon dhomën me dritën e syve të butë të Elenit. Më kujton shumë Motrën Tone të Idromenos. Pastaj vijnë veshjet e grave e burrave hydriotë, që kanë fokus të merituar në muze si veçanërisht të bukura e karakteristike. Një plakë e Hydrës është pikturuar në vaj me kostumin e vet, e më tej shfaqet edhe kostumi i saj original dhuruar muzeut. Një vitrinë e gjerë e mbushur me fustanella, fustane të rënda leshi të grave dhe shami karakteristike të Hydrës. Pastaj shihen të tjera piktura që po ashtu theksojnë veçantitë e veshjeve grarishte dhe burrërishte të hydriotëve, si dhe veçantitë e tyre kulturore e shpirtërore.
Muzeu është i mbushur me emra e bëma heronjsh, vargje politikanësh të mençur e trimash të çartur, si dhe me dëshmi kulturore e artistike që lëvdohen me patos të spikatur. Por emri “arvanit” e “arvanitika” nuk janë zënë me gojë as edhe një herë të vetme në muze. E nis nga e para… nga kati përdhes deri tek dritarja e fundit në dhomën gjysmë boshe të katit që sheh mbi det një pamje përrallash, se mos më ka shpëtuar fjala pa vënë re. Jo! Etniciteti i këtyre njerëzve që përndryshe u është numëruar sasia e dhëmbëve në gojë, është totalisht i munguar. Flitet për veçantitë e veshjeve, të trimërive, të profesioneve e të pasionit që i hodhi në detra lufte, por nuk thuhet gjëkund se të gjithë i përkisnin një komuniteti a “katundi” që s’qe grek për nga etniciteti, dhe se që të gjithë flisnin një gjuhë që nuk ishte greqisht. Unë nuk prisja të lidhnin këtë grup me shqiptarët apo shqipen. Këtë lloj naiviteti ka vjet që e kam kaluar, sepse kam lexuar edhe studiues grekë me doktorata që kujdesen (padashje?) të mos lidhin kurrësesi “arvanitët” me “shqip apo shqiptarë”. Por prisja që së paku fjalën ‘arvanit’ ta gjeja në çdo mur dhome këtu. Përmendja e origjinës së këtyre njerëzve (origjinë që ata e jetuan përgjatë gjithë jetës dhe që nuk ishte veç rrënjë formale historike) nuk është e domosdoshme vetëm ngaqë kur flet për veçantinë e ishullarëve, nuk mund të harrosh pikërisht atë çfarë e bën këtë ishull të veçantë e të ndryshëm nga të tjerë. Por është e domosdoshme edhe sepse jemi në një muze që po tregon historinë e këtyre njerëzve nën tutelën serioze e zyrtare të shtetit (Ministrisë së Arsimit dhe Çështjeve Fetare), histori e cila nuk mund të tregohet kurrë duke u fshehur etnicitetin dhe gjuhën që flisnin.
Në këtë pikë jam e mbushur me trishtim, dhe jo vetëm se është e padrejtë dhe e paramenduar ajo që shoh edhe sikur të mos kish të bënte me një kombësi që unë ndaj me gjysma-heronjtë e muzeut ose me historitë e tyre politikisht të doktoruara; jam e mbushur me trishtim se shoh sa pa shpresë jemi ende ne në Ballkan të shohim në sy historinë dhe njëri-tjetrin: pa hile, pa “të futme”, pa urrejtje të fjalësuara a të nivelit para-verbal. E shoh se shtetet jo vetëm nuk prijnë me shembull progresiv njerëzit, por u ushqejnë vështrime rrenacake e armiqësore. E shoh se ajo që duket në horizont sot nuk është e bukur, dhe pa dyshim që furnizon me energji të reja negative grupet super-patriotike që, teksa tundin flamurë festash, shpërndajnë pluhur të hidhur urrejtjeje për tjetrin. Ëndrra europiane e Ballkanit, si për ata që Pavarësinë formale e fituan në shek. XIX si për ata që e fituan në të XX, është vërtet vetëm aq: një ëndërr, shpesh edhe e keqpërdorur.
Në ikje
Në të dalë ndaloj rishtaz me dy vëllezërit tek hyrja e muzeut. Më ftojnë të hyj në studion e Muzeut. U flas për zhgënjimin në muze. U thashë se eliminimi i përmendjes së gjuhës dhe etnicitetit të fshatit nuk është i drejtë, nuk është shkencor, nuk është as human. Më thonë se “ndoshta ngaqë kuruesit janë përqendruar tek historia”… mua këtu m’u duk se nuk kishte më kuptim të vazhdoja argumentimin. U thashë vetëm se shtëpia ku Muzeu u ndërtua në fillim të ekzistencës së vet në 1918, iu dhurua shtetit po nga një arvanit, Gjikë Kuluri, pronar anijesh si shumë bashkëfshatarë të vet, sepse donte që historia e katundit të vet me shqipfolës si ai, të mos harrohej. Por në fakt ‘u harrua’ copa më qenësore e saj. Me njërin vëlla mund të lidhesha e të bisedoja hapur, tjetri më shihte vazhdimisht me një lloj shemërie të shurdhët, dhe e dija që ky i dyti ishte Ballkani i vjetër burrëror, patriot e patriarkal që jeton ende ndër plot 20-vjeçarë. I pyeta nëse mund të më jepnin listën e fjalëve arvanite që ende përdoren në ishull. E mora dhe nisa prapë bisedën e lehtë dhe gazmore me njërin vëlla. Po përpiqej të më shpjegonte se ç’donin të thoshin shprehjet që ai i kish shkruar si “Hana mounou!” dhe tjetrën si “M bitha!”. “Janë fjalë të turpshme… nuk t’i them dot se ç’duan të thonë”- më tha pasi m’i lexoi si i shqiptonin. Iu përgjigja se unë flas shqip dhe i kuptoj mirë që të dy shprehjet që përdoren ende në Shqipëri. Pastaj folëm për ca fjalë që lidheshin me peshkimin dhe me detin, dhe ca të tjera që s’i mora vesh. Njëra që m’u duk simbolikisht me vend të mos e merrja më vesh, kish kuptimin “jemi të një soji, jemi të ngjashëm e të pandarë”, dhe ishte: “Tatsi, mitsi, kotsi!” (shkruar prej tij kështu, por shqiptuar si “taci, mici, koci”). Ndoshta do të thoshte “tasi, mishi, kosi/koci” në kuptimin e ndarjes së ushqimeve bazë të grupit apo lidhur me mishin e kockën? Nga ishulli më mbeti një ndjesi e fortë humbjeje… fjalësh, historie, miqësie, komunikimi, jete.
Te lexosh Hidren sipas shenimeve te udhetimit ne fjale, nisur nga premisa e se vertetes se mohuar dhe kerkimit te asaj qe historia nuk i dha te drejte ekzistence, por vetem te drejten historike te nje kujtimi romantik, do te thote te shpalosesh nje prirje inverse shqiptare te mbulimit te se vertetes. Sepse kane kaluar 150 vjet, gjerat kane evolucionin e tyre normal, njerezit krijojne lidhje te natyrshme me vendin dhe nuk i ha shume meraku se cfare mendon fqinji apo . Jeta ecen dhe fiton kuptim permes aktivitetit, duke konservuar ne rastin me te mire nje kujtim te vagullt per te kaluaren dhe ne rastin me te keq nje memorie qe aktivizohet ne menyre problematike…ne ndjekje te mirazhit. Ate qe banoret e dine dhe nuk pelqejne shume ta thone me ze te larte, apo si te drejte te mohuar, po ua kujtojme ne. Ngjan dicka me rastin e vellait te Obames, mbetur ne Kenia e te cilin here pas here me shpresen se po ben ndonje qoke shume te holle e sjell me botime dhe me figure ne Tirane, Fahri Balliu. Kujtoj po ashtu nje liber te autorit Hamdi Bushatit http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=83545, qe flet per origjinat e familjeve ne Shqiperi. Jane te njejtet qe bertasin per etnine dhe kombin. Une them se duhet te jete pune pedagogjie, ndonje teze doktorature qe me klimen e krijuar mund te kete sukses, Tani qe e mendoj, po e them hapur, reportazhi si zhaner ka diçka raciste brenda. Shkon te tjetri dhe e mat e gjykon nga kembet te koka. Natyrisht eshte prirje njerezore e mirekuptoj.
Perhere kur shkruhet per arvanitasit na paraqitet pothuaj e njejta klishe: shteti grek , megjithe strukturat e tij, qe fsheh dhe zhduk rrenjet shqiptare te kesaj popullsie.
Mirepo kjo eshte vetem njera ane e medaljes, se ana tjeter e saj nuk permendet aq sa eshte kthyer ne tabu.Ajo per te cilen e kam fjalen ,ka te beje me ate se c’ka mendojne vete arvanitasit per kete ceshtje.
Ka shume deshmi te drejtperdrejta nga vete arvanitasit, qe deshmojne se ata nuk se jane edhe aq entuziaste per origjinen e tyre, per te mos thene se shume prej tyre ju vjen turp per origjinen shqiptare!
Nese disa nga arvanitasit e medhenj te revolucionit grek pohonin gjakun e tyre shqiptar, por ne te njejten kohe deshmonin grekesine e tyre me shpirt dhe me zemer , keta te sotmit shkojne deri aty sa ju vjen turp per prejardhjen dhe e mohojne ate.
Mund te flitet pafund, dhe me te drejte, per politikat e rrepta ,bile te ashpra te shtetit grek ne asimilimin e kesaj popullsie, por ku vate karakteri, dinjiteti, krenaria e famshme e arvanitasve qe te marrin gjak ne vetull?!
Nuk do te ishte keq te behej nje studim ne lidhje me nje femomen te tille, sepse keshtu do te njiheshim me shume, jo vetem me arvanitasit, por (c’ka eshte me e rendesishmja) edhe me natyren e shqiptareve ne pergjithesi.
Edhe dicka: para ca vitesh, pyetjes se nje gazetari per pensionet greke ne himare, nje ish-mesues himarjot iu pergjigj keshtu: shteti shqiptar duhet te tregohet me i mencur me himarjotet! Por c’duhet te beje shteti shqiptar ,sipas mesuesit te nderuar? Ti jape ai pensionet?!!
“Por c’duhet te beje shteti shqiptar ,sipas mesuesit te nderuar? Ti jape ai pensionet?!!”
Të mos i vrasë shqiptarët kur shkojnë e protestojnë në sheshe, është një fillim i mbarë.
Shteti shqiptar me himariotet, te beje ate qe ka ne dore nese nuk ben dot ate qe nuk ka takat ta beje. Pra te pakten te mos u mare pronat por tua ktheje. Kjo do te ishte “A”- ja e nje asimilimi “soft” dhe te pranueshem nga palet. Po ketu po jo fusim kot dhe po ngaterrojme kekun me byrekun, se po krahasojme shtetaret inteligjente greke me shtetaret idiote shqiptare. Buka behet me miell e jo me krunde.
Shteti shqiptar ua mori pronat te gjitheve, jo vetem himarioteve.Por shteti shqiptar- as ai i Enver Hoxhes- nuk ua mori gjuhen grekeve etnik.Pronat t’u kthehen pronareve, e jo mirditoreve, labeve apo himarioteve.Por keshtu po dalim nga tema…
Meqe dola nga tema, po dal krejt: sot Obama ia uroi Kosoves pavaresine.Se paku keshtu po lajmerojne mediat gjermane.
Duke i shkruar keta rreshta -Eureka!- ja pse jane shtetaret greke inteligjente:
ata se lejuan gjuhen e huaj ne trollin helen sepse e kane ditur se neser mund t’ju dalin nga dora trojet me popullsi jogrekefolese.
Shtetaret serb, malazez, maqedon, edhe sot i lejojne shkollat shqipe ne shtetet e tyre.Çfare idiotesh!
Këtu ka një dallim që më tërheq vëmendjen: grekët i kanë asimiluar arvanitët dhe pastaj ua kanë hapur të gjitha dyert (besoj – por nuk jam i sigurt); ndërsa sllavët ua njohin pakicave shqiptare të drejtën për ta ruajtur identitetin, por i trajtojnë pastaj si pariah, ose qytetarë të kategorisë së dytë.
Asimilim nga njëra anë, diskriminim nga tjetra. Pse vallë kjo diferencë? Të ketë lidhje thjesht me fenë (e njëjtë, në rastin e grekëve; e ndryshme në rastin e sllavëve)?
Mesa duket, nuk janë vetëm arvanitët ata me diferencim gjuhësor në Greqi. Janë edhe vllehët, si komunitet i veçantë gjuhësor, janë edhe pomakët e Trakës, të cilët kanë diferencim miks – si gjuhësor ashtu dhe fetar, janë dhe myslymanët po në Trakë, janë dhe një pjesë e vogël sllavësh, sidomos në zonat rreth Follorinës. Më të integruarit në shoqërinë greke, janë dy komunitetet e para, vllehët dhe arvanitët.
Identiteti i shtetit modern të Greqisë, bazohej në fe. Kushtetuta e vitit 1830, citohet shpesh dhe thuhej: grek është ai që jeton në Greqi dhe beson në Krisht. Ka dhe shkaqe dytësore përveç fesë… pomakët psh dhe përgjithësisht myslymanët, janë komunitete kompakte, të izoluara dhe periferike. Po kështu dhe sllavët. Vllehët dhe arvanitët, përveç se janë lokalisht kompakte vende vende, kanë shtrirje të gjerë gjeografike. Arvanitët i gjen në Peloponez, në ishuj rrotull, i gjen në luginën e Evros, në Atikë etj.
Shteti grek që prej krijimit iu përgjigj një politike centralizimi dhe kompaktësimi përsa i përket gjuhës. Dmth, shteti një gjuhë të vetën dhe të vetme propogandonte, këto komunitete lokale dhe rurale, ishin të paafta, po gjithashtu as nuk kishin ndonjë vullnet kundërshtimi ndaj të mësuarit greqisht. Përkundrazi. Ajo që nuk bënë dot, dhe u penguan sporadikisht, ishte të lëvrinin veçantinë e tyre gjuhësore – si formë paralele, apo diferencuese.
Ajo çka ka ndodhur atëherë, besoj është e krahasueshme me përpjekjen e shtetit komunist për alfabetizmin e masave. Kam dëgjuar kohët e fundit një term shumë interesant “alfabetizëm ideologjik”.
Xhaxha, greket dhe arvanitet kane histori shume, teper te perbashket ne shekuj. Te njejtet miq, te njejtet armiq, pra te njejtat luftera ne te njejten llogore, te njejtat zakone e kulture dhe mbi te gjitha te njejtin besim. Te mos harrojme qe ky i fundit, sa me shume ikim prapa ne kohe aq me i rendesishem dhe identifikues behet. Te gjitha keto, te para edhe ne prizmin e nje perqasje shume soft te arvaniteve ne territoret greke(askush nuk ishte i huaji), çoi ne kete shkrirje harmonioze te ketyre dy popullatave. Ndaj dhe arvanitet sot thone me bindje te plote “ne dhe greket jemi e njejta gje”.
Ndersa ndermjet sllaveve dhe shqiptareve nuk ekziston asnje nga keto karakteristikat e mesiperme, asnje ngjajshmeri. Njeri ishte vendasi dhe tjetri i huaji qe erdhi. Ai qe per njerin ishte armiku, per tjetrin u be miku. Pra njeri luftoi armikun, ndersa tjetri u njesua me te duke i mare edhe fene edhe zakonet edhe kulturen. Derisa ishte Kastrioti, me te njejten fe, me te njejtin armik, me te njejtat emra e me te njejtat nena e baballare, ishin gati e njejta gje aq sa vihet ne dyshim nese babai, a gjyshi, a stergjyshi i njerit ishte nga rraca e tjetrit dhe anasjelltas. Po nga momenti qe drejtimi politik, ideollogjik, fetar, kulturor i njerit, kap tangjenten dhe iken ne tjeter drejtim, lind natyrshem kunderpergjigja e tjetrit ne te gjitha fushat. Ketu nuk flitet me per bashkejetese te ngjajshmish, po per mbijetese me armikun.
Gjendja e sotme eshte trashegimi e se djeshmes, trashegim nga Jugosllavia. Serbia dhe Mali i Zi nuk mund ti mbyllin shkollat shqipe ne shek. 21.Kemi te bejme me te drejten e fituar me heret.
Fillimisht, kur shqiptaret u pushtuan nga Serbia dhe Mali i Zi, ndaj tyre u be gjenocid dhe deshen ti debojne krejt. Rrethanat historike bene qe debimi i shqiptareve te nderprehej (plasja e Luftes se Pare Boterore, kur Serbia hyri ne lufte me Austro-Hungarine).
Pas L.P.B. u krijua Jugosllavia dhe ky ishte nje shtet shumeetnik.Politika e debimit vazhdoi por ne menyre me te ”bute”. Sllavet ishin te bindur se nuk mund t’i asimilonin shqiptaret per shkak te numrit te tyre te madh, te kompaktesise territoriale dhe te fese, edhe pse nuk kishin hequr dore asnjehere nga politikat asimiluese.Fene islame e kishin pengese per t’i bere shqiptaret serb, por gjithashtu e kishin ndihmese per t’i bere shqiptaret ”turq”.Per kete arsye politika e debimit ishte kryesore.Ne kete Jugosllavi te ”Krajlit” nuk njiheshin shqiptaret si etni.Zyrtarisht njihej feja islame.Derisa per nje abetare te kontrabanduar nga Shqiperia te çmontonin nen dajak, ne ushtri kishte ushqim te ndare per muslimanet.Per ‘kazanin’ per muslimanet ne ushtrine e Krajlit kam degjuar nga gjyshi im, por edhe nga disa gjysh’ tjere.Ne shkolle nuk e ka permendur kush.
Debimi i shqiptareve nga Jugosllavia u nderpre me plasjen e Luftes se Dyte Boterore.
Fashistet italiane dhe gjermane ”e bashkuan” Shqiperine dhe keshtu shqiptaret e viseve qe deri dje ishin nen Jugosllavi i fituan shkollat e veta ne gjuhen amtare.
Me fitoren e komunisteve Shqiperia u ”çbashkua” por shqiptaret tashme kishin fituar shkollat e tyre.U krijua Jugosllavia socialiste qe i njihte edhe shqiptaret si popull me vete dhe ua dha autonomine.
Ajo çka di me siguri eshte se diskriminimi i shqiptareve nen sllavet ishte me i madh kur nuk njihej identiteti i tyre etnik se pasi u njohen si popull.Bile ka pasur nje periudhe prej vitit 1968-1981 kur pothuajse i kishim te hapura te gjitha rruget.
Çka do te behej me arvanitet po te fitonin komunistet ne Greqi?
Nuk e di, por duke marre parasysh qe procesi i asimilimit kishte shkuar larg, pra ishte vone per ndonje rilindje te tyre, dhe fakti qe komunistet greke nuk njihnin te drejten e vetevendosjes, jam skeptik.
Greket ishin populli me nacionalist ne Ballkan, besoj qe edhe sot jane me nacionalistet ne Bashkimin Europian.
Duket qe ske te qarta shume koncepte kur fut ne nje thes tre kategori te ndryshme njerezish. Ose e ben qellimisht per te justifikuar politikat makabre te asimilimit te qeverive shqiptare. Nuk te ve faj. Qeverite dhe qeveritaret idiote diku e kane burimin, nuk jane malle importi. Ajo babanacja me krunde nuk mesohet te gatuhet kur behesh minister. Mesohet qe kur je i vogel dhe ka nje fjale te urte ketej nga jetoj une qe thote “kush lind rrumbullak, veshtire te vdese katror”.
“Po nga momenti qe drejtimi politik, ideollogjik, fetar, kulturor i njerit, kap tangjenten dhe iken ne tjeter drejtim, lind natyrshem kunderpergjigja e tjetrit ne te gjitha fushat”-Andreas
Pash Zotin Xha Xha! I kam lexuar komentet e Andreas edhe te shkrimi “E bene telef” ku flet per te ashtuquajturen kafsheri te muslimaneve shqiptare dhe sinqerisht nuk e kuptoj si mund dhe te lejohen komente te tilla kaq raciste ne kete blog. Per te mos i hyre temes qe ia vlen vertet te diskutohet se nga i buron gjithe kjo urrejtje e veshur me fjali te sterholluara te nje pjese te minoritetit grek per shqiptaret dhe Shqiperine.
Me vjen keq qe po te drejtohem keshtu se personalisht jam kunder censures por tipa si ky po ta helmojne debatin qe perndryshe eshte shume i frutshem.
Andreas kështu ka zgjedhur ta prezantojë veten – por unë kam përshtypjen se është vetëm një maskë, ose rol. Pastaj, qëndrime të tilla i gjen kudo, mes një kategorie bashkatdhetarësh, sado që jo kaq të sinqerta. Për mendimin tim, Andreas provokon, duke kërkuar që myslimanët t’i përgjigjen në mënyrë të ngjashme. Nëse kjo ndodh, unë do të detyrohem të ndërhyj dhe të censuroj komentet: pra, edhe myslimanët diskreditohen, edhe Xha Xhai konfirmohet si censurues, edhe Andreas ngushëllohet në rolin e vet si detonator. Jam i bindur që ky person mund ta argumentojë mendimin e vet pa i ndezur të tjerët që ka përballë…
P.S. Nuk më duket e rastit që këto sulme ndaj myslimanëve po e deformojnë debatin pikërisht në një shkrim që e nxjerr nacionalizmin grek në dritë të keqe, sidomos sa i përket spastrimit etnik të historisë së Greqisë!
Xhaxha si u gdhive?
Fillove ti muhabetet me kapsolla e minatore kinez? Kujt i duket se po vihem ne pozita rraciste e po sulmoj musulmanet, po loxon nga e djathta ne te majte me duket. Jam shprehur qarte “eshte shume i pranueshem nje mazllem qe vete ne xhami dhe aspak i pranueshem nje mazllem qe vete me thike ne dasem”. Fatkeqesisht, mazllemet shqiptare i perkasin me shumice kesaj kategorise se dyte. Dhe ky eshte problemi qe duhet te kene edhe ata te kategorise se pare nese vertete jane te tille, sepse duan apo nuk duan, kjo eshte nje kategori qe u perket atyre dhe ata vete e mbrojne me force perfshirjen e saj tek 70% i famshem. Ne kohe me te hershme kishte mazlleme shqiptare me koshient per kete kategori, si p.sh. Sami Frasheri dora vete qe shprehet keshtu:
“…. Kështu Shqipëtarëtë kishin zën të marrënë besën e Tyrqet e të bëhen myslymanë që pa rënë Shqipëria në duart Tyrqet. Po si u bënë këta zotërinj të Shqipërisë, kthyerja e besës u shtua shumë më tepër edhe më të gjithë anët e Shqipërisë zunë të marrin besën e mundëset, duke thënë ku është kordha është besa! Shqipëtarët kanë këtë veti që rëndohen shpejt nga një besë e duan gjithmonë ta ndërojnë. Si panë edhe që Tyrqit s’u bëjnë nder atyre që s’janë në besë të tyre, spërtuan për ta marrë atë besë…”
“….. Turqit gjetën te shqipëtarët një shok të luftës të fortë e të besës, dhe shqipëtarët gjetnë në tyrqit një zot, që u hapte përpara shesh të gjërë e të çpenguar për të bërë të gjitha ato sa ju donte zemra.
Shqipëria në kohën e Turqisë u bë më e pasur dhe e begatë se kurdo, se Shqipëtarët suleshin bashkë me Turqit nëpër gjithë anët e botë edhe ktheheshin të ngarkuar me ar e me argjënd, me armë të vjedhura e me kuaj të bukur të Arabisë, të Egjiptianëve, të Kurdistanit, të Hungarisë etj……..
…… Vetëm zadrazemë, dmth vezirë janë bërë afro 25 shqipëtarë dhe më të mirët më të dëgjuarit e atyre që kanë ndënjur në këtë vënd janë shqipëtarë. Pa le në shqipëri që nuk vinte kurrë i huaj. Gjithë ata që qeverisën Shqipërinë të vegjël e të mëdhenj, ishin të gjithë e gjithnjë shiqpëtarë. Mundemi të themi se Shqipëria qeverisej vetë prej Shqipëtarëve e me zakonet e saj. S’ ishte poshtëruar as pak nën Tyrqet e spaguante gjë përveç gjakun, që derdhte në luftë i cili paguhej e shpërblehej fort shtrenjt. Kjo është gjëja që ka lidhur Shqipëtarët me Tyrqit. Shqipëtarët gjenin në turqit atë që donin, gjë, nder, armë, kuaj, rrëmbime sa të donin dhe liri sa ju duhej. Dhe Turqit gjenin tek Shqipëtarët atë që donin : trimëri, besë e gjak të derdhur pa kursim.”
Kam pershtypjen se me qarte se sa shpehet Samiu, nuk do te mundja kurre te shprehesha edhe me km te tera shkrimi.
Ky citim me le te kuptoj qe arvantasit jane gjendur nen nje presion qe i ka shtyre te zgjedhin nje identitet me te ‘qyteteruar’ sesa ai ‘barbar’ qe kishin. A eshte kjo veper e ‘grekut’ apo e ‘gjermanit’ qe shpiku grekun mbetet per tu diskutuar.
Ka plot raste ne histori, kur dy a me shume etni gjenden te perziera brenda nje shteti, nje etni asimilon tjetren apo te tjerat. Nuk ka te beje shume me qyteterimin, psh akadet barbare asimiluan sumeret e qyteteruar, ose turqit barbare asimiluan popullsite bizantine te qyteteruara.
Per mua eshte çeshtje parish, si e shikojne te lidhur pushtetin, prandaj çdo rast eshte per t’u analizuar me vete, nuk ka nje rregull.
Halli eshte qe ketyre u ka ndodhur nje zvetenim i cuditshem: kane qene ‘paria’ e jane kthyer ne ‘pariah’. Per mua kjo ndodhi sepse nuk i pershtateshin konceptit bavarez te ‘helenit’.
Kush do të lexojë në greqisht për arvanitët, ky është një nga blogjet më të famshme: http://dimitrisdoctor2.blogspot.gr/search/label/%CE%91%CF%81%CE%B2%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%82-%CE%91%CF%81%CE%B2%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1
(pasi faqja të ngarkohet e gjitha, duhet të shtypni butonin “stop”, që të mos ju çojë në një faqe tjetër)
Kam përzgjedhur tabelën që përmban tema vetëm për arvanitët. Autori është vetë arvanit, i zonës së lumit Evros, në verilindje të Greqisë. Ai komunitet arvanitësh aty, duke qënë se ka shkuar vonë të banojë në atë zonë, e njeh dhe identitetin kombëtar si “shqiptar”. Është i vetmi komunitet arvanit në Greqi që identifikohet kështu.
Unë aty kam mësuar shumë gjëra për arvanitët. Kam mësuar për “lidhjen e arvanitëve”, një klub me tipare kulturore që udhëhiqej prej Aristidh Kolës, entuziazmin dhe zellin e fillimit për reklamimin dhe vlerat kulturore të komunitetit arvanit, më pas, me lëvizjen masive të shqiptarëve në Greqi, frikën dhe haluçinacionet me të cilat duhet të përballeshin etj. Kam mësuar gjithashtu se gjuha arvanitase nuk lejohej të flitej nëpër shkolla, autori i blogut përmend shpesh sesi i jati ka ngrënë dru si gomari sa herë ka folur arvanitçe etj.
Megjithatë, autori i blogut, ashtu si pjesa më e madhe e arvanitëve, e shohin me dyshim dhe si një lloj hipokrizie të fshehur, këtë zellin e tepërt për t’i quajtur “shqiptarë”. Apo edhe për tu identifikuar me ta. Besoj se është njëlloj si ajo ndjesia e stepjes së momentit kur dy vëllezër psh, marrin vesh jo vetëm lidhjen midis tyre, por edhe ekzistencën e njeri tjetrit.
Bota e atëhershme, nuk është kjo që njohim sot. Edhe identifikimet etnike që i marrim si të mirëqena, nuk ishin si sot. Madje as nesër nuk do jenë si të sotmet. Arvanitët nuk do jenë ndonjëherë “shqiptarë”, nuk janë pjesëmarrës të projektit politik dhe identitar si shqiptarë për të paktën 100 vjet (meqë kjo është mosha e shtetit tonë). Në Greqi nuk njihen si grup etnik. Njihen si grup kulturor me veçanti gjuhësore (për aq sa ky dialekt i tyre qëndron gjallë). Identiteti i tyre si arvanitas, i brendashkruhet identitetit etnik të grekëve.
Besoj se është njësoj si të shkosh në një muze kombëtar në Vlorë dhe të kërkosh gjurmë të identitetit të veçantë lab. A do t’i gjesh? Po, por në trajta folklorike, veshje, ornamente, kostume, armë, karakteristika arkitekturore etj.
Po sigurisht që ata si komunitet, ndajnë karakteristika të përbashkëta me shqiptarët e sotëm. Ndajnë origjinën e njëjtë dhe dialektin arvanitas, si pjesë e gjuhës shqipe. Normalisht duhet të ishin diçka që grekë e shqiptarë do i bashkonte më shumë.
Kisha një detyrë për të bërë këto kohë, do analizoja të dhënat statistikore të një bashkie greke, e zonës së Evros. Ajo zonë përmblidhte disa fshatra arvanitësh. Më bëri përshtypje identifikimi i thekshëm kulturor dhe kombëtar. Zona nuk kishte infrastrukturë shumë të zhvilluar (gjithnjë sipas standarteve greke), po këto klubet, organizatat, lidhjet në fshatra ishin relativisht të dendura. Periferia gjen gjithnjë strehë tek theksimi i identitetit etnik.
Me rrespekt, po me kete analogji ja ke fut kot. Nuk deshi labi te bente nje shtet dy-gjuhesh labo-shqiptar.
E mirë, jo labët, mirditorët, himariotët.
Nuk është madje dhe histori e veçantë shqiptare. Ai dokumentari grek (1821), përmend një rast ku disa banorë lokalë të Peloponezit, nuk mbaj mend cilët ishin tamam, donin të ngrinin dogana për mallrat që kalonin nga zona e tyre.
Arvanitet apo Arvanitine nuk e pushtoi greku-ata zgjodhen se ne cilen ane te qendronin kur behej lufta per pavaresi. Mes tyre dhe turqve qendron mbulesa Osmane, zberthimi i se ciles ne nje rrafsh praktik te ngjarjeve zbulon kategorine shume interesante te Turko-alvanes, apo turko-shqiptareve. Kjo padyshim nxjerr ne pah dy gjera: dallimin fetar dhe percaktimin e ketij dallimi si prioritar ne raport me afersine etnike. Ka nje film te vjeter grek per Ali Pashane, ku ne nje duel mes suliotit Goka Drako dhe kapedan Gjolekes mund te lexohet mire se si ka ecur filli i kesaj historie. . http://www.youtube.com/watch?v=0z_spgCJRE8&feature=related. Shiko me vemendje, se aty ka vetem nje Flamur dhe vetem NJE ETNI. Por…jemi ne kushtet kur na duhet te bejme reportazhe dhe hulumtime. (Filmi pajton te vertetat e dokumentarit te sjelle nga J. para disa ditesh).
Ne mes eshte gjaku i shqiptareve, por edhe zgjedhja e tyre historike. Arvanitet luftuan per Greqine, nuk i pushtoi kush. Ti mund te me thuash se nuk kupton greqisht dhe si do e perkthesh kete. Nuk ke cfare te besh: po ta shohesh me vemendje per greket, suliotet jane heronjte, Aliu armiku. Per NE, Aliu eshte heroi, por edhe suljotet duhet te mos i shajme. Vetem greket jane armiqte. Edhe si skenar i rrymes “Rrumpalla”, nuk qendron.
Keta ketu e kane ndare me shpate shapin nga sheqeri, nuk ka pse te bejme ne buke me vaj e me sheqer qe te kemi ne xhep harten qe na pelqen.
Meqe ra fjala, Gjoleka me siguri eshte lab. E shikon ti qe labi aty, ose te pakten Gjoleka ka nje rol krejt te ndryshem nga ideja per te bere shtet?
Shkruan:
Nuk di sa mund të qëndrojë kjo. Unë s’jam gjë i krishterë dhe aq më pak ortodoks; por mua suliotët dhe sakrificën e tyre gjithnjë m’i kanë rrëfyer me simpati të madhe, si gjestin sublim të kujt dëshiron të jetojë i lirë.
Nëse Aliu është pikturuar ndonjëherë si hero, kjo është bërë në kontekstin politik të shkëputjes së shqiptarëve nga Perandoria Osmane, jo në atë të masakrimit të grekëve; edhe pse, në thelb e në analizë të fundit, nga rebelimi i Aliut ishin grekët që përfituan, jo shqiptarët.
Ne po kete blog ju keni shkruar se Ali Pasha eshte figure e mitizuar nga historiografia jone, ide per te cilen une kam shprehur mendimin se ai eshte me shume i adoptuar si mit ne Jug. Ndaj eshte njera gje njohja e thelluar e dikujt qe eshte i interesuar per histori nga procesi edukues masiv dhe rrefimi sundues. Ali Pasha ne perceptimin e nje shqiptari eshte dikush i forte, por mbi te gjitha ai ushqen krenari sepse njefaresoj mundi greket. Pra funksionalizimi i figures se tij ka nje shkeputje nga e verteta historike dhe kompleksiteti i saj. Madje degjon shpesh te thuhet se ai coi ne Pavaresine e Greqise, duke vendosur keshtu ne debatin imagjinar me fqinjet nje borxh te madh moral dhe nje kredo nacionale qe vlen sidoqofte si izolant i agresionit shoven grek. Ketu suliotet jane periferi e diskutimit pervec rasteve kur qemtohen origjinat. Nga ana tjeter deri me sot, te pakten ne komunizem, mbi natyren fetare te konfliktit eshte mbajtur heshtja (nuk eshte meshuar), pasi kjo do yshtte urat e nje analize me te thelluar dhe pra do te vinte puna te reportazhi. Edhe Sabri Godua dikur rrefeu se per librin e tij Ali Pasha, ai fillimisht ishte nisur te shkruante per suliotet, por motivimi dhe kontakti me te vertetat historike e coi te heroi i vertete.
Sa per luften greke per pavaresi, qendrimi zyrtar eshte artikuluar nga Aleks Buda, sipas te cilit veprimet e Filiqi Eterise dhe Riga Velestinlisit ne fillese niseshin nga idete e iluminizmit francez. Madje ai gjen analogji dhe ndikime te tyre te rilindes te caktuar shqiptare. Pra kerkohen pika takimi dhe ketu mbi Aline e do puna te mbahet heshtje. Sikurse edhe per suliotet.
Thua: Fakti që greqishtja kish traditë shkrimore mijëvjeçare, ndërsa arvanitikishtja nuk shkruhej fare, e vulosi menjëherë natyrën kombëtare të shtetit të ri që po krijohej.
Se pari ky nuk eshte persekutim dhe as ndonje proces qe duhet gjykuar nga pozicioni i sotshem. Se dyti rendom nder njerez te ndryshem, por pse jo edhe ndonje autor i caktuar preferon te thote se ne Kuvendin e pare te Greqise diskutohej se cila do ishte gjuha zyrtare per arsye te pranise se madhe dhe rolit te arvaniteve. Kostumi kombetar grek u huazua prej tyre dhe ne fakt kjo flet per mardhenie qe konstituon limfen e stabilitetit dhe kohezionit nacional grek ne kohen moderne. Nese ndjenja etnike e arvaniteve do te ishte predominuese ne raport me greket, atehere represioni kryesor ndaj tyre do te udhehiqej nga Kisha e cila ne gjurmen historike te substratit te perbashket fetar do te nderhynte. Por lufta e arvaniteve ndaj osmaneve dhe preferenca per te mbetur arvanite, apo albanofone flet per nje raport problematik te tyre me shqiptaret. E ndoshta edhe me Shiftaret.
E nderuara autore e reportazhit sjell fakte nga terreni, i qep ato mire ne funksion te argumentit dhe shqetesimit qe trajton, por a mjafton kjo? Edhe une kam fakte me te degjuar e pare vete sesi pleq thone se “po na erdhen do na katarepsin fare”, sesi ky presion shqiptar i orkestruar me mesymje te pergjithshme propagandistike shqeteson shumekend dhe e ben deklarimin e arvantitit si te tille te kumboje me kuptime te reja ne raport me bashkqytetarin dhe bashkekombasin e tij grek.
Qe t’i ndajme gjerat; zonja Autore priret nga qemtimi i se vertetes, (e cila duhet te nise te secili nga vetja, si ne rastin e Hamdi Bushatit) por problemi i minoriteteve, sepse ky diskutim con ne kalimin e arvaniteve drejt nje statusi zyrtar te ri ne Greqi, eshte ne thelb regresiv edhe per vete kete komunitet. T’i thuash dikujt qe ka te gjitha te drejtat se tani do behesh pakice zyrtare kombetare, me shtet ame Shqiperine dhe se ate gjuhe qe e fliste gjyshja ne fshat, ke te drejte po deshe ta mesosh edhe ne shkolle, do te thote qe te ofrosh segregimin e brendshem si finale te maredhenies greko-arvanite, qe eshte Greqia e sotme ne mase te madhe.
Padyshim, nuk perjashtohet qe kjo te sherbeje edhe si nje hap per emancipimin e vete Greqise dhe do te ishte e mirepritur qe keqkuptimi te mos lindte. Por une mendoj se prania e 700 mije emigranteve ne kushtet e riperkufizimit te statusit te arvaniteve, i panevojshem them une dhe nje presim i sponsorizuar mire i komunitetit cam mysliman nga Shqiperia katalizon problemin drejt nje Greqie multietnike. Le te themi nje Greqi qe ne rastin me te mire do te ishte plot larushi, si kostumi, por ne rastin me te keq, nje Greqi laramane. E thjeshte, ky eshte problem strategjik per stabilitetin.
http://www.bilgesam.org/en/index.php?option=com_content&view=article&id=526:minorities-in-the-balkans-seminar&catid=132:seminars&Itemid=37
Ketu ka nje paraqitje modeste te te dhenave per minoritetet ne Ballkan-qe jane lenda iniciale e cdo konflikti. Jo vetem per sot, por edhe potencialisht kurdohere. E kam fjalen qe ka ca qe edhe hartat i kane gati.
Shkruan:
Në fakt, pati intelektualë arvanitë që u përfshinë njëfarësoj në Rilindjen shqiptare; edhe pse ma merr mendja se Shqipëria që ëndërronin të ishte ajo e sunduar numerikisht, nesër, prej myslimanëve; sidomos po të kemi parasysh trajtimin që iu bë vetë myslimanëve në Greqi.
Ndoshta arvanitët kanë pasur dhe kanë një raport problematik me myslimanët – qofshin këta shqiptarë, qofshin grekë, qofshin turq.
Përndryshe, unë besoj se arvanitët janë arvanitë dhe shqiptarët shqiptarë; nuk janë i njëjti popull sot, edhe pse kanë rrënjë të përbashkëta. Arvanitët mund të trajtoheshin si pakicë etnike, ose kulturore, ose gjuhësore pa u sjellë fare në vështrim lidhja e tyre historike me shqiptarët.
Megjithatë, ma merr mendja se në kohën kur u shpall pavarësia e Greqisë, kish një vijueshmëri albanofone që fillonte nga ishujt si Hidra, për të mbaruar në Shkumbin; dhe arbërishtja e arvanitëve lidhej vijueshëm me shqipen tjetër nëpërmjet çamërishtes. Ndarja që gjejmë sot është produkt procesesh historike të vona, përfshi këtu edhe spastrimin që iu bë myslimanëve në tokat e shtetit të ri grek.
Arvanitet jane arvanite dhe shqiptaret jane shqiptare.
Qe ketej te gjitha analizat cojne ne nje dekonstruktim te plote te rrefimit historik te deritanishem ne Shqiperi. Dhe kuptohet pse. Sepse Arvanitet mbeten arvanite, pra jo greke, por as shqiptare dhe dikush mbeti shqiptar, apo u be i tille rruges brenda kontekstit osman dhe marredhenies se tij me boten helene dhe ate latine. Ndaj shqiptari si i ketille, i krijuar ne mesin e dialektikes se tensionit nderkufitar te klulturave dhe feve e me tej akoma ne raport me unikalitetin e identitetit arvanit nderton nje ekuacion qe ende nuk i eshte dhene zgjidhje.
Sa per raportin e arvaniteve me greket meqe sot u shqetesokan shume, ky mua me ngjan me ate punen e vlleheve te Shqiperise. Elita e ketyre te fundit punoi per shtetin shqiptar, bashkoi forcat, shkriu energjite, duke u veteperfshire me te njejten ndjesi ne ceshtjen e kombit dhe sot ne vitin 2012 dikush ngrihet dhe u kujton se “ti je vllah”. Vete mesazhi i fillimit po shperbehet teresisht per arsyen e thjeshte se sikunder e thote nje reklame makine a ku di une ketej nga Tirana: i sapoardhuri ka cdo gje, vetem ndrojtje jo.
PS: Qafir, per Shen Kozmane nga Etoline, Pellumb Xhufi hedh hije dyshime se ishte me gjak arvanit. Dhe ai i bente keto muhabete ketej nga HImara.
Ne fakt Kisha pati disa prifterinj misionare, ndermjet tyre njeri qe e kane bere edhe shenjtor, qe gjezdisnin me ungjill e kenge patriotike tip “mos flisni arberishten, hajt behemi te gjithe helene”
Shkruan:
Në fakt, na është thënë se lufta e grekëve për pavarësi filloi si luftë për të çliruar Rumelinë nga zgjedha otomane, madje edhe për të rikthyer sovranitetin ortodoks mbi Kostandinopojën.
Arvanitët që luftuan nuk e bënë këtë për të çliruar grekët, po për t’u çliruar vetë; si të krishterë ortodoksë dhe si arvanitë. Megjithatë, fakti që greqishtja kish traditë shkrimore mijëvjeçare, ndërsa arvanitikishtja nuk shkruhej fare, e vulosi menjëherë natyrën kombëtare të shtetit të ri që po krijohej.
Mos ia keput si kau peles, diferencimi i identitetit etnik nga ai kombetar, ku i pari shihet si paresisht socio-gjuhesor e i dyti politik, i ben arvanitet etnikisht shqiptare por jo kombetarisht te tille.
Shqiptaro-amerikanet jane etnikisht shqiptare, kombetarisht amerikane, arvanitet jane etnikisht shqiptare dhe kombetarisht greke.
Shqiptaret or bir njeriu kane qene etnikisht te tille edhe kur nuk vetequheshin te tille.
Po duke u marre me sofizma identitare domosdo ngaterron babat me zhabat.
Tjeter gje etnia, tjeter kombi. Pale po na u krahasokerka arvaniti brenda Greqise me labin brenda Shqiperise, hajde mendje hajde. Deny Ignorance, Stop Bullshitting.
Po t’i shikosh si etni, tamam ashtu si e bën ti, të gjithë jemi pasardhës të arbërorëve. Ose në atë kohë, të gjithë ishin arbër. Thua, identitet socio-gjuhësor. Ok, sa i dallueshëm duhet të jetë ky lloj identiteti socio-gjuhësor, që të ndahet në dy a më shumë të ndryshme? Apo është thjesht i pandashëm? Mjafton të jetë aq i dallueshëm, sa të kërkosh ta ripërkufizosh? Dmth, nëse të gjithë ishim arbërorë, përse më pas u ripërkufizuam si shqiptarë? Si mundesh me një term (shqiptar), të derivuar relativisht vonë dhe të panjohur për një pjesë të arbërve, të kërkosh monopolin e gjithë “farës”?
Pa ik pyet arbëreshët e Italisë, a jeni shqiptarë? Si do të përgjigjen ata?
Po boshnjakët çfarë janë? Po kroatët? (përveçse sllavë) Analogjia tënde, u sugjeron të jenë serbë.
Po këta: http://en.wikipedia.org/wiki/Cretan_Muslims
çfarë janë?
Integrimi, me sukses, i arvanitasve ne shoqerine greke nuk ka pse te shikohet me ndonje ngarkese te posacme emocionale.Eshte nje proces krejt i natyrshem, dhe padyshim i kuptueshem .Natyrisht shume shqiptare ,dyshimtare per nga natyra, nuk mund te mos i perfillin emocionet, sidomos kur kujtojne se arbereshet e italise , edhe pse ne nje mjedis shume me te ngritur kulturalisht se ai grek, krenohen me prejardhjen e tyre shqiptare, bile edhe e kultivojne kete krenari.
Gjithsesi ajo qe le nje shije te njelmet, eshte vaniteti ,shpesh here idiot i shqiptareve kur mburrren me asimilimin e suksesshem te arvanitasve( njeri kryeminister, tjetri minister etj etj).
Për fat të keq, këto farë mburrjesh gjithnjë mbështeten mbi premisën e heshtur se “ne shqiptarët, si rregull, nuk jemi të zotët për asgjë.”
Per miqesine shqiptaro-greke eshte folur dhe shkruar shume , sidomos nga shqiptaret.
Kadare, kur flet per alergjine qe kane serbet ndaj shqiptareve, alergji qe shkon deri ne mospranim , nuk harron te shtoje se greket perkundrazi e kane pranuar popullin shqiptare si te tille.
Kurse konica shkon edhe me tutje, ai flet per nje despot bizantin te Janines , i cili kishte nje afeksion te tille per shqiptaret , sa nuk i rezistonte dot deshires te kishte suvenire prej tyre si hunde, veshe etj.
E ta mendosh se jemi prapa shume prapa ne kohe , dmth ne nje kohe kur shqiptaret e Janines kishin shume gjera te perbashketa me greket, e sidomos ate, kryesoren, fene!
Mirepo sic ndodh pothuaj gjithmone, jane vete “greket e ligj” qe nuk duan ta pranojne nje histori kaq te bukur e mallengjyese dashurie!
Dhe keta nuk jane dosido por historiane te njohur bizantine, te cilet shihnin tek shqiptaret nje nder faktoret kryesore te rrenimit te Bizantit. Tashme, jemi akoma edhe me mbrapa ne kohe.
Jam larg shtepie dhe e ngarkuar, pa kohe te shkruaj, por dua te sqaroj disa gjera. Nga komentet me duket se menyra se si e trajtoni poziten e Arvaniteve ne Greqi eshte a pasakte dhe e paplote. Sidoqofte, shkrimi nuk eshte as per miqesine as per armiqesine shqiptaro-greke sot apo ne mone e shkuar. Eshte per nje padrejtesi qe u behet minoriteteve tradicionalisht ne Greqi. Eshte Greqia e vetmja? Jo. Por atje kombi eshte ndertuar duke shkelur me kembe te rende mbi minoritetet… te gjitha, ndonjehere perfshire edhe ishullare qe jane konsideruar me greke sesa arvanitet, si psh kretasit. Statusi minoritet as nuk u eshte njohur ndonjehere ne Greqi pakicave, sido qe termi ‘pakice’ per arvanitet edhe sot do perkufizuar me kujdes, e jo me para 50 vjetesh. Historine nuk e kthejme dot mbrapa, sido qe faktet e saj rishkruhen pafundesisht. Megjithate rishkrimi i asaj greke ende sot behet nen kornizat e te njejtave filozofi politike te vjeteruara te shtetit komb ne ditet e tij me te erreta e te ashpra. Shkruajta sepse se paku sot, kur themi se jemi bere te gjithe mendjehapur, duhet te jetojme ne lartesine e asaj qe themi. Nuk eshte shkrim racist (pastaj edhe human??), por eshte shkrim kunder diskriminimit te nje grupi, sidomos diskriminimit historik te vullnetshem e zyrtar… pra e kunderta e atij racist. Une kam po ato probleme me diskriminimin qe u behet pakicave kudo, perfshire Shqiperine. Nuk eshte as ceshtje shqiptarie dhe as nostalgji apo mall per gjakun e shprishur. Eshte deshire per te zbuluar nje abuzim te rregullt historik qe sot ka sjelle nje gjendje anomale, nje ngaterrim te keq identitar te grupit, dhe humbjen e nje gjuhe te vjeter e pasurie kulturore; Vdekja e gj. arvanitika nuk eshte aspak normale apo e natyrshme si thuhet diku. Gjuhet ndryshojne natyrshem, por nuk ndalojne se perdoruri kur folesit i njohin per bukuri. Dhe Arvanitika nuk eshte nje gjuhe qe sic thote dikush me lart na qenkej folur para 150 vjetesh. Ka plot arvanite qe e flasin shkelqyer sot, vecse me mua, e jo natyrshem sic do duhej te qe. Rrotullohu neper glob nder gjuhet ne rrezik dhe shih sa i rralle eshte nje rast si ky: gjuha njihet ne menyre masive me competence mesatare ose perfekte e te plote, por ama ne kokat e folesve. Zinxhiri i transmetimit te natyrshem gjuhesor nuk nderpritet keshtu, por ne menyre graduale.
Ku e keni gjetur qe arvanitet kane qene e jane trajtuar gjithnje si greke? Te gjithe studiuesit serioze te gjuhes arvanite deri ne vitet 80 (Trudgill, Tzavaras, Hamp, Tsitsipis) sjellin ne drite diskriminim te grupit, ndjesi te te trajtuarit si pa vlere, stigmatizim te sjelljes, gjuhes, zakoneve. Madje edhe ne nje studim per paraqitjen e arvaniteve ne shtypin grek ne gjysmen e dyte te shek te XIX (pra fill pas revolucionit ku shqiptaret qene dhe vazhdonin te ishin pjesemarres active, si dhe ne periudhen kur themelet ideologjike te shtetformimit ne Greqi po hidheshin vrullshem) ka nje fushate intensive e komplekse te denigrimit te arvaniteve. Me pas te gjitha keto pesime ideologjike e kulturore qe kryhen shoqerisht, grupi i varur i ben te vetat, e vete-stigmatizohet; dhe dalin edhe komentues qe thone: he, se vete e kane fajin se s’duan ta mbajne gjuhen. Gjuha arbereshe po vdes edhe ne Itali, por ne nje menyre krejt ndryshe, pa dukuri abuzive, me komunitete qe jane ne paqe me veten, me te shkuaren, me Tjetrin, me origjinen. Komunitete te tilla jane shoqerisht me te pasur dhe me te prirur drejt kooperimit me te pangjashmin. Dhe me te pasur e bejne edhe shoqerine se ciles i takojne ne pergjithesi.
Eshte koha qe, se paku deformimet skandaloze historike si ato te eliminimit total te emrit arvanit, apo aludimit ndaj tij, te vihen ne vend. Nje denigrim sistematik nga lart poshte nuk vihet ne vend me nje lenie ne harrese tani qe e mori ferra uraten. Ky do ishte rimohim I histories dhe insistim ne kulturen e vjeter te te shkruarit dhe te trajtimit te pakicave. Rikthimi i gjuheve dhe etniciteteve te demtuara nga lart, vjen prape me rruge institucionale. Dhe sado i varfer qofte shteti grek, ne trajtimin e pakicave ka shume per te bere, dhe s’mund t’ia lere shekullit te ardhshem. Se paku mund te nise me permendjen e emrit te tyre sa, ku e si duhet. Dhe flas per emrin ‘arvanit’ ketu. Shkrimi nuk kerkon identifikim me shqiptaret, nuk ka asnje lloj metimi te gjesendi, njerez, toke apo historie. Fakti qe une gjuhen e tyre e ndiej afer, s’do te thote asgje te tille. Eshte thjesht nje rezistence ndaj manovrave politike duke doktoruar historine. Une humbjen e kulturave e gjuheve te ndryshme (me shumice) brenda Greqise e quaj humbje te madhe jo vetem per Greqine. Vecantite e arvaniteve jane nje nder to.
Fillimish thuhet se …”kornizat e te njejtave filozofi politike te vjeteruara te shtetit komb…
Me pas shkruhet se …”Rikthimi i gjuheve dhe etniciteteve te demtuara nga lart, vjen prape me rruge institucionale”…
Ka plot distance midis dy ideve, sa mund te mbushesh libra.
Filozofia mbisunduese e kohes mbi vjetersine, apo edhe vdekjen e shtetit komb eshte thjesht teori apo deshira akademishe(kesh). Planeti qoshe me qoshe eshte i mbushur me rivendikime popujsh te mbeshtetura ne baze gjaku. Madje edhe vete Europa e iluminuar nuk i shpeton dot fenomenit.
Flamenet ne Belgjike, skocezet ne GB, apo katalonet dhe basket ne Spanje kane zene radhen per te “blere” shtetin e tyre.
Elokuenca e pa mbeshtetur ne fakte kthehet ne retorike. ( njeri tha andej nga fillimi i viteve ’90 se me se fundi historia vdiq. U desh te vriteshin ndofta mbi 1 miljon vete qe te vertetohesh e kunderta)
Ne lidhje me arvanitet ne Greqi, vendikasit ne gjysmen e dyte te viteve 1400 vinin re se arberit dhe greket nuk e donin njeri tjetrin, nuk martoheshin me njeri-tjetrin, nuk pranonin te ishin nen komanden e njeri-tjetrit, nuk pranonin sherbesa fetare nga prifterinjte e njeri-tjetrit. Por ama bashkepunonin kur u duhesh te perballeshin me kundershtarin e perbashket.
Nje fryme te njejte e permendin edhe udhetaret e viteve 1800.
Per mendimin tim rrenjet e ketij animoziteti shekullor duhen pare ne kundershtite e kulturave te te dyja etnive.
Greket, te cilet ne njemije e nje forma te ndryshme trasheguan thesaret e te kaluares se tyre, qofte laike apo ekumenike, kane pasur gjitnje si base te kultures se tyre logos-in, ne kuptimin aristotelian te fjales.
Shqiptaret, nga ana tjeter, nuk evoluan dot asnjeher ne nje stad te tille. Baza e kultures sone ngelet ajo e nje prakticiteti dhe pragmatizmi determinisht materialist.
Hydra mund te shihet si nje prodhim hibrid i ketyre dy kulturave, padyshim interesant ne llojin e vet.
Sa me poshte eshte nje pershtypje udhetimesh e nje britaniku ne shek, 19, mbi ishullin e Hydres:
“ Kaluam afer Hydres dhe patem mundesi te shihnim ishullin dhe qytetin. Nuk besoj se ka tjeterkund dicka me te ashper dhe absolutisht te paarritshem se sa e gjithe pamja e ketij vendi. I gjithi eshte i perbere nga nje mal i larte, absolutisht shkembor, pa asnje shkurre apo peme. Thuhet se i gjithe ishulli s’ka toke qofte edhe per nje varr. Edhe gjiri vete (porti), e vetmja e mire qe natyre i ka ofruar ketij vendi te shkaterruar, eshte i pasigurte, dhe deri ne nje fare mase, artificial; edhe ne ditet e madheshtise se tyre detare e tregtare, kur frynin erera te medha, hydriotet ishin te detyruar ti strehonin anijet e tyre mbara disa ishujve shkembore aty afer.
E vetmja gje qe e bente kete vend te vlefshem ishte siguria qe ai ofronte kunder shtypjes se turqve. Te shtyre nga nje dashuri fisnike per lirine, keta njerez te guximshen ndertuan nje qytet ne bregun shkembor, i cili shume shpejt mori nje rendesi te madhe tregtare. Hydriotet ishin te gjithe tregtar dhe marinare, dhe u pasuruan ne saje te zanatit te tyre. Para Revolucionit ata kishin nje qytet te ndertuar prej graniti dhe mermeri, nje popullsi prej 4 mije vetash, dhe 400 anije. Keta, me gjithe pasurine e tyre u shkrine ne beteje per liri, megjithese qyteti asnjeher nuk u morr, sepse pozicioni i tij e mbrojti nga fati i perbashket i Greqise. Shtepite tashti jane pothuaj se bosh. 500 veta jane gjithshka mbetet nga ky popull trim. Ata s`jane me te pasur; e sigurojne mbijetesen me ndermarrje detare, por tregtia e tyre pothuajse eshte zhdukur. Hydrioti ishte instrumenti kryesor per sigurimin e pavaresise se Greqise. Ata nxorren komandantet me te afte detare. Anijet e tyre te zjarrit ishin tmerri i flotes turke, dhe sukseset e tyre ringjallen shpirtin dhe shpresat e popullit, kur ata ishin te shtypur nen peshen e fatkeqsive.
Ata qe mbeten prej ketyre njerzve e meritojne respektin e kombit. Qyteti i tyre, me kaq pak avantazhe natyrore, dhe pa avantazhe te jashtme te cilat e ngriten ate ne maja te tilla te mireqenies, eshte ndofta i destinuar per nje renie te metjeshme. Qytetet e Greqise continentale, me avantazhin e gjireve me te mira dhe me nje hapesira ku ka vend per permiresime agrikulturore, jane me terheqese per emirgrantet qe vijne nga jashte, dhe madje kane terhequr pjesen me te madhe te hydrioteve nga shkembinjte e tyre te zhveshur, per tu bere banore te zonave me te favorshme. Thuhet se shume prej tyre jane vendosur ne Syra, vend i cili zoteron avantazhe komericale te medha…”
Atë që ti e sheh si rivendikim etnik, unë e shoh si de-masivizim, decentralizim.
Është trend i ri ky. Si puna me celularët, sa më i vogël aq më mirë.
Besoj se do te pranonim se ky trend shkon pertej vlerave apo argumenteve ideologjike.
Tendenca e sa me shume ne sa me pak, ose e me te madhes brenda me te vogles u pat rene ne sy grekeve qe ne kohen e pre-sokratikeve, ne mos gaboj. Parja e te njejtit patern te riprodhuar ne te gjitha nivelet e kozmosit, qe nga me e madhja deri tek me e vogla, madje deri tek metafizika vete. Dhe ne qender eshte njeriu, qe permbledh gjithe cka eshte kozmosi.
Ku po don decentralizim me te madh se t’i kesh 4 ”kombetare” ne futboll, siç i ka Britania?
Sa per de-masivizim, kjo do t’i vlente shume kinezeve dhe indianeve, por edhe shume vendeve te tjera.
mass education, mass production, and weapons of mass destruction-tha. Kjo ishte epoka industriale. Kjo post industrialja do sjellë personalizim dhe profilizim. Këpucë me porosi dmth.
U sqarova, besoj.Se nuk kishte kuptim te flitej per ”decentralizim” kur kemi rastin e separatizmit.
E ke fjalen per shperberjen e kombeve? Per ridefinimin e shteteve ne perputhje me kerkesat e komuniteteve qe nuk jane etni?
Mua me duket se rasti i baskeve,katalonasve,skotlandezeve,flamaneve, nuk ben pjese ne kete ”trend te ri”.Jane kerkesa te hershme per formimin e shteteve kombetare perkatese.
Perndryshe ky ”trend i ri’ eshte mjaft futuristik.Jo edhe aq ai i personalizimit dhe profilizimit te prodhimit dhe sherbimeve, por ky i ”shperberjes” se kombeve.Sociologjia nuk eshte shkence ekzakte,fatkeqesisht apo fatmiresisht.( Kot na bertiste arsimtari i artit figurativ ne gjimnaz ”arti eshte shkence ekzakte!” – i mllefosur qe nuk i jepnim rendesine e duhur).
Per futuristiken tjeter jam dakord, por edhe aty ka gjera qe deri sa te realizohen mund te kaloj shume me shume kohe se qe parashikohet, ashtu siç mund te realizohen disa zbulime te paparashikuara.
Ne librin ”Sot mrekulli-neser realitet” te autorit hungarez György Botond-Bolics, perveç shume parashikimeve teper interesante, kishte edhe diçka qe nuk parashikoi: teknologjine digjitale.Kjo sot na mundeson qe ne Tokio ta degjojme Radio Saranden, kurse ai tipi ”parashikonte” nje gjuhe boterore per te na mundesuar qe kur degjojme radio apo shikojme tv ne vende si Bombei, Moske apo Rio, te kuptojme se ç’po thuhet.
Sociologet e para disa viteve nuk kane mundur t’i parashikojne efektet e internetit ne shoqeri.S’u ve faj se nuk kishte internet atehere:)
Puna është se trendi i de-masivizimit i përgjigjet separatizmit. Një lloj kombinimi “fatlum”. Në rivendikimet etnike, nuk gjendet gjëkund ndonjë kërkesë bashkimi. Flamandët psh, duan të ndahen nga Belgjika, po nuk kërkojnë bashkim me Hollandën (ose nuk ndihen kaq të zellshëm për këtë).
Në epokën industriale, humbja e territoreve, ishte humbje e krahut të punës dhe e produkteve bujqësore. Në post-industrializëm, çka mund të konsiderohet “humbje” është ajo e veçantisë së identitetit. Katalanasi “humb” kur i thua spanjoll. Flamandi “humb” kur i thua belg. Unë kam lexuar pak për flamandët, dhe kërkesa që të bën të habitesh pak, është ajo ku duan të identifikohen si nacionalitet.
Po e ka shkruar librin para dixhitalizimit, nuk ka thënë gjë ai hungarezi.
Ja një parashikim interesant: Thonë se do na duhet të mësojmë kinezçe, po pse? Për pak vjet do ketë një mjet teknologjik që do të përkthejë tjetrin në gjuhën tënde, nëse ai të flet kinezçe.
“Decentralizmi” qe konstaton ka vecori ekonomike. Ai per te cilin po flitet ka vecori etnike.
Ke nje koncept shume ‘amerikan’ per disa gjera. S’ka si te mos ishte nje Amerikan si Francis Fukyama qe te mos pelliste qe “Historia mori fund. Multinacionale do te jete bota e re”, pasi fundja vetem shtetet-ishuj te kapura nga interesa multinacionalesh per te cilat vlera e vetme eshte paraja, mund te vete-iluzionohen ne kete fare feje.
Ne kete debat jemi te gjithe pjesetare te nje shteti monoetnik-linguistik, qe ka humbur territor, nderkohe ketu po thuhet ‘e mo se ky territor nuk ishte i yni..skemi humbur gje’.. Imagjinoni te thote nje gje te tille qe nje Kalifornian qe mund te humbe shtetin nga mbipopullimi i Meksikaneve. Eshte nje absurd total qendrimi i disave ketu mbi kete ceshtje.
Nqs nje qenie e humb qellimin e vet, kjo qenie nuk ka pse te jete me. Shqiperia eshte nje qenie qe u projektua per ata qe flasin Shqip, dhe eshte humbje per kete qenie qe t’i zhduket gjuha nder territoret ku flitet Shqip
Është e vërtetë, një amerikan (ish marksist) më ka bërë për vete këto kohë.
Alvin Toffler, hidhi një sy. Sidomos librit të fundit që ka shkruar.
Ipare: kur gjuha po mbaron dhe folesi me i ri i saj eshte ne moshen 60-70 vjecare, e sidomos kur vete komuniteti foles ka zhvilluar nje kulture vete-stigmatizuese e psikologjikisht problematike per grupin, vetem institucionalisht mund te kthehet tendenca kulturore e vdekjes eminente. Madje, edhe ne nje shtet me kulture politike te shekullit te shkuar por qe aderon ne organizata e bashkesi moderne qe detyrojne se paku respektimin formal te komuniteteve me gjuhe e rrenje etnikisht te ndryshme nga shumica, mund te ndodhe dicka e tille.
Eshte normale per ata qe jane dakort te bejne kurban para altareve te konformizmit (edhe pse jo globalizmit). Fundja pse te ekzistoje Arvantika? Nuk i hyn ne pune kurrkujt. Madje te prishka pune.
Po ja më thuaj, si mundet të mbijetojë? Ai është dialekt rural, pastoral-agrar. Nuk i ka të tijat shumë koncepte që përdorim sot.
Po kerkoja neper shkrim racizmin e permendur nga komentet, po nuk gjeta pervec te kunderten ekzakte te racizmit: nje insistim te sinqerte dhe te ethshem dere me dere neper Hydra per te kerkuar europianet e premtuar greke, te Europes ku na thone se kremtohet larmia kulturore dhe ku muzeumet nuk i mbulon dot Ministria e Ceshtjeve Fetare, me. Raciste dhe te vogla, perkundrazi, jane vetem shfrimet kundershqiptare ketu, neper hiperbolat dhe zboret retorike te sederlenduarve.
E nderuar autore e shkrimit presja,
une, per vete, jam plotesisht dakord me ato c’ka shkruani ju.Por,qe te jem i drejte karshi jush, me duhet te them se keqyrja nga nje kend, pak a shume ,sentimental i ceshtjes , dhe jo vetem i kesaj por edhe i shume te tjerave, shpeshhere edhe e demton ate.Prandaj , komenti im ishte me shume si kunderpeshe ne kete kuptim.
Perhere kur flitet per ceshtje etnike , asimilime , marredhenie mes popujsh fqinje, natyrisht nuk mund te anashkalohet edhe roli qe luajne marredheniet mes shteteve dhe strukturave te tyre perkatese.
Ne rastin shqiptaro-grek , te gjithe jemi te ndergjegjshem tashme se si shteti ashtu edhe shtetaret shqiptare jane ne pozita te disfavorshme karshi shtetareve inteligjente greke. Mirepo, mendoj se pikerisht tek kjo epersi intelektuale e fqinjeve , homologet shqiptare te shohin jo dobesine e tyre, por forcen.kjo mund te tingelloje pak e cuditshme, por nuk eshte keshtu.
Shtetaret greke , ashtu si edhe greket e perralles, jane inteligjente, padyshim, bile inteligjenca e tyre e ka bere greqine , kohet e fundit , te famshme ne mbare boten!
Ata , gjithashtu, me inteligjencen e tyre tipike greke, kane krijuar edhe premisat per nje zgjerim te nocionit demokraci, apo nje zhvillim te demokracise ne pergjithesi!
Demokraci edhe ne racizem, ky eshte zhvillimi i fundit ne demokracine greke! Eshte rasti i pare ne bote kur kemi te bejme me naziskine me ngjyre, kjo mund te duket e tepruar, por mjafton te shikosh me kujdes te gjitha zhvillimet e fundit ne greqi qe e deshmojne nje fenomen te tille.
Nuk e di sesa krenare do te ishin ata, greket e lashte , te vertetit, me keto cudira te pasardhesve te tyre!
Nqs personi ne fjale do te shkruaje tezen e doktoratures, nuk e le njeri te jete emocional.
Shqiperia nuk hyn fare ne kete ekuacion: shtetet ‘perkatese’ jane Kalifati Osman, Greqia dhe Landi Bavarez.
Dimitrios Vizantios kishte shkruar në vitin 1836 një pjesë teatrale të titulluar “Babilonia”. Kryesisht qëllim kishte me titullin, që të shfaqte diferencat gjuhësore, bashkë me stereotipizmat e kohës, për të gjithë ato grupe dhe komunitete që ndërtuan Greqinë e ardhshme. Shumë pjesë interesante, e gjeta në formë filmi kinematografik në youtube të gjithin. http://www.youtube.com/watch?v=KE8_pLgO30w
kush ka kohë dhe qejf ta shohë…
Gjeni edhe arvanitin aty. Përveç tij “eptanisjotin”, anatolitin, vllehun … “intelektualin”, kretasin etj.
Presje, të përshëndes së pari. I bëra një nder vetes dhe (ri)lexova një shkrim të mëparshëm tëndin mbi arvanitët. Them i bëra nder, sepse nuk do më duhet të zgjatem shumë për komentin, duke i ditur disa gjëra paraprakisht.
Nuk e di sesa e njeh gjuhën greke, për të lexuar në greqisht rreth temës. Nëse do e njihje, do isha akoma më shumë i nderuar…
Gjithsesi, në lidhje me diskriminimin posaçërisht ndaj arvanitëve, ata do të të japin dëshmi se paraardhësve të tyre, u është mohuar përdorimi i gjuhës, edhe janë ndaluar të riprodhohen libra. Unë besoj se diskriminimi kufizohet këtu. Në kulturën popullore dhe folklorike, ka disa “fjalë të urta” denigruese ndaj arvanitëve, po kjo besoj se është brenda ‘normës” së anomalitetit ballkanik. Ekuivalente të këtyre urtësive popullore, gjenden me bollëk edhe në shqip.
Po arvanitët gjithashtu, nuk janë penguar ndonjëherë të bëjnë prokopi brenda shtetit grek. I gjen kudo, në çdo fushë dhe me çdo lloj prestigji.
Për tu përqëndruar tek pika më interesante, të cilën ju e përmendni edhe në shkrimin e mëparshëm për ta. Prej frikës se mund të ishin të “dyshimtë”, kanë krijuar vërtet disa teori fantastike të origjinës. Një psh, është ajo që i morën me zor, i çuan në Shqipërinë e sotme turqit, dhe u lanë si kusur dialektin. Është e frikshme dhe vërtet e poshtër ta besosh këtë për veten, po.
Nuk e di ama, nëse këto besime mitologjike të tyre, i ndajnë nga ata me të cilët ndajnë dhe përditshmërinë. Nëpër shkolla sërish besohet, se grekët janë pasardhës direkt të Perikleut dhe Leonidhës. Një shkrimtar dhe intelektual i mirënjohur grek, këtë besim mitoman dhe mitologjik, e ka quajtur në një nga librat e tij të shumtë si fatkeqësi. Bëhet fjalë për Nikos Dimou dhe librin “Fatkeqësia e të qenit grek”. Tek blogu i shkrimtarit, të cilin unë e kam vizituar shumë herë, gjeta dëshmi interesante të studentëve të historisë. Dikush thoshte pak a shumë se kur lexonte të vërtetën akademike, të besimit mitik që kishte mësuar në shkollë të mesme, i këputeshin lotë nga sytë. Gjithë ajo ide romantike e origjinës, e mitit kombëtar etj, i shkërmoqej para syve.
Nuk mendoj se mund të ketë kush shpresë nga sistemi arsimor grek. Është një strukturë e tërë, që e ka të pamundur të moderohet dhe modernizohet. Funksionon qoftë dhe vetëm për inerci ekzistenciale. “Aleatë” këtu mund të kesh shoqërinë civile greke, që po bën hapa madhështore në këtë drejtim (dhe nuk po ekzagjeroj fare). Me mundësinë e ndërshkëmbimit të dijeve dhe ideve që ofron interneti, e vërteta historike e ka gjetur rrugën e vet.
Këto janë kohë të arta për të vërtetën, por duhen trajtuar me kujdes. Kështu psh, ne si shqiptarë nuk mund të kemi rol tjetër veç atë të spektatorit në çka ndodh. Çdo implikim dhe përfshirje më aktive shihet me dyshim… qarqe konservatore i kanë gati gjithnjë ushtat e injorancës. Ka shembuj “të gjallë” brenda blogut që e vërtetojnë këtë.
Ne kohen e luftes ne Kosove, shkrimtari yne Ismail Kadare pati shkruar se: lufta e Kosoves do te beje qe te bien shume maska.
Ishte kohe ideale per te verteten.
Dhe me te vertete shume maska rane, shume personalitete te kultures europiane, dhe me gjere, u ndjene ne pozite te veshtire;nderkohe qe pati te tjere dolen hapur ne perkrahje te popullit te vuajtur serb.
Qendrimi i shume intelektualeve,artisteve,gazetareve, opinionisteve, filozofeve e klerikeve, me nje fjale qendrimi i pjeses me te emancipuar te shoqerise greke ishte ne anen e atyre , qe u konsideruan, konsiderohen dhe do te konsiderohen perhere si autoret e nje barbarizmi te pashembullt ne mes te qyteterimit.
Nuk flas per greket e thjeshte, sepse ata si gjithe te thjeshtet e kesaj bote, jane te genjyerit e te manipuluarit e perhershem.
Te gjitha sondazhet qe jane bere ne Greqi, si nga greket edhe jogreket e kane deshmuar nje qendrim te tille.
Edhe tani eshte koha ideale per te verteten, sepse sa me shume i afrohemi bashkimit te Kosoves me Shqiperine (bashkim qe heret a vone do te ndodh patjeter) , aq me shume merr hov retorika antinacionaliste.
Kemi diskutuar edhe herë tjetër në blog rreth arvanitëve. Ndonjë i interesuar mund t’i hedhi ndonjë sy temës se kemi thënë dhe atëhere gjera me interes. Veçse kësaj rradhe shikoj se debati është ashpërsuar ca më tepër ndaj shtetit grek dhe forcës asimiluese që ka vepruar ndaj arvanitëve. Mua më duket e kuptushme dhe mjaft racionale të thuhet se shteti grek ka përdorur dhunë kundër popullsisë turke, shqiptare apo sllave në zonat që çliroi (Epir, Maqedoni, Thrakë etj), se u përpoq të asimilonte këto popullsi në një mënyrë apo në tjetrën; por nuk më duket e kuptueshme të thuhet kjo për arvanitët.
Në një farë mënyre, shteti grek nuk ka bërë diçka më pak apo më shumë nga shtetet e tjera në epokën që flasim. Shteti grek përdori dhunën në atë kohë që dhuna ende shfaqej në mjedisin politik si zgjidhje e arsyeshme, përdori luftën në një epokë që lufta ishte diçka normale, asimiloi por jo më pak nga sa asimiloi Anglia, Franca, Gjermania apo Spanja. Franca nuk ndalonte gjuhën e bretonëve? Anglezët nuk u lidhin në qafë fëmijëve scoreen për të mos folur irlandisht apo ualisht? (Disa të dhëna i kam marrë nga libri i Henriette Walter, L’aventure des langues en occident, në përkth. Greqisht, Enalios, Athinë 2007).
Natyrisht kjo nuk e shfajëson shtetin grek por nuk mund të injorojmë rrethanat ndër të cilat kanë ndodhur këto fenomene historike. Se, duke lexuar temën e mësipërme të krijohet një përshtypje se Greqia, sui generis, ka vepruar gjithmonë për të zhdukur gjithçka jogreke dhe sidomos atë shqiptare.
Pra, duket e drejtë siç thashë të thuhet për asimilim atëhere që kemi një shtet të organizuar, një ideologji të qartë dhe mekanizma të shumëfishta për ndërmarjen e një veprimi të tillë, por me arvanitët a ndodhi kështu? Natyrisht jo, them unë. Sepse shteti që u krijua, u krijua edhe nga arvanitët, grekët e tjerë nuk kishin vetëdije se arvanitët ishin diçka e huaj dhe as arvanitët kishin vetëdije se ishin diçka e huaj. Çfarë duhet të bënte Greqia, një shtet i sapokrijuar në vitin 1830? Të hapte shkolla shqipe? T’u thoshte se ju jeni “shqiptarë” në një kohë që as vetëdije kombëtare “shqiptare” nuk kishte. Apo të priste të krijohej shteti shqiptar dhe t’i dërgonte mbrapa duke u thënë se misioni i tyre në Greqi kishte mbaruar?
Diferencimi i tyre në gjuhë ishte një diferencim kulturor aq sa ishte një diferencim gjeografik i një periferie nga qendra. Edhe ndonjë diskriminim që mund të kenë pasur nuk paraqet ndonjë interes të veçantë pasi nuk kishte karakter etnik por më shumë social. Dru hanin fëmijët për shëmbull që në shkollë flisnin “arvanitika”, por dru hanin edhe refugjatët nga Deti i Zi që flisnin “pontiaka”, dru hanin edhe ata që flisnin “kaliarda” (zhargoni i homoseksualëve) por kjo nuk i ndaloi arvanitët të ngjiten në çdo hapësirë të jetës publike. Në ushtri, në ekonomi, në polici, në administratë, në politikë, kudo.
Unë atyre që dinë greqisht do i këshilloja të lexojnë komedinë “Babilonia” e Vizantios që solli më lartë J. për të parë se si ka qenë Greqia në vitet e para të ekzistencës së vet dhe çfarë rëndësie ka patur njëgjuhësia për një shtet të sapoformuar. Presjes në veçanti do i sugjeroja po e di greqishten t’i lexojë me vëmendje postimet nga blogu që solli prapë J., nga një autor me të cilin kam patur shumë debate për çështje të tilla. Autori i blogut siç tha dhe J. ka qenë nga fshatrat me shqiptarë të Thrakës, në mos gabohem nga Qyteza (prej nga edhe Fan Noli), por thonë dhe ata se janë arvanitë. Në fakt nuk janë, dhe kjo ka qenë një pikë ku debatonim, se ata emrin arvanitë e kanë mësuar prej grekëve, kurse për vete përdornin “shqip” dhe “shqiptar” (fjalë të panjohura për arvanitët) dhe në fakt janë pasardhës të atyre shqiptarëve që ishin larguar nga Kolonja e Korça gjatë shekujve XVII dhe XVIII. Këta ishin vendosur kryesisht në Ibrik-Tepe (shqip Qytezë) dhe në Arnautqoi në periferi të Stambollit dhe me shkëmbimin e popullsive të krishtera/ myslimane u zhvendosën nga Thraka turke në atë greke. Për më shumë po ju intereson mund të lexoni Gjyzelev B., Shqiptarët në Ballkanin Lindor, albpaper, Tiranë 2005. Tek ai blog ka shumë fakte interesante dhe ka disa postime nga komentuesit që kanë qenë anëtarë në shoqatat e arvanitëve dhe mund të kuptosh si erdhi rënia e tyre.
presja:
Nga vizitat e vjetëve të fundit në Greqi, kam vënë re se njerëzia në masë njeh vetëm versionin zyrtar; një version alternativ i historisë i fyen dhe i bën njerëzit agresivë. E kam hasur thënë nga njerëz të shtresave e hapësirave pa lidhje se Shqipëria pushtoi Vorioepirin, pa zënë me gojë idenë që grekët rrjedhin direkt nga Sokrati dhe kanë po atë ADN si ai.
Çfarë është versioni zyrtar? Ai që mësohet në shkolla? Që mund të kenë një version të tyre për historinë kjo nuk do të thotë detyrimisht se është dhe gabim, por të garantoj unë se midis një shqiptari dhe një greku, i pari ka më shumë njohuri për marrdhëniet midis Shqipërisë dhe Greqisë sesa i dyti. I pari “bombardohet” ditë e natë me informacione që kanë lidhje me Greqinë apo me grekët në mënyrë direkte apo indirekte, kurse i dyti jo. Mund të kontrollosh mediat (mainstream ose jo), publicistikën etj. që të vërtetosh këto që them. Lajmi për paktin detar psh, në Shqipëri ende po kap faqet e para të shtypit kurse në Greqi kalon midis rrjeshtave. Dita e firmosjes së paktit ka qenë për shumicën e shqiptarëve ditë e shenjuar (pozitivisht apo negativisht, nuk ka shumë rëndësi), por për grekët ka qenë thjesht e Mërkurë (nuk jam i sigurt). Në Shqipëri nuk ka ngelur njeri pa folur për grekët dhe bëmat e tyre kurse në Greqi me çështjen shqiptare meret ndonjë mësues pensionist, ndonjë ish ushtarak, ndonjë ish diplomat dhe natyrisht blogosfera e ekstremeve…
Greket e tjere nuk kishin vetedije se ishin Greke.
Natyrisht! Por kur brymosej identiteti modern grek u gjendën në brym edhe arvanitët.
“Natyrisht kjo nuk e shfajëson shtetin grek por nuk mund të injorojmë rrethanat ndër të cilat kanë ndodhur këto fenomene historike. Se, duke lexuar temën e mësipërme të krijohet një përshtypje se Greqia, sui generis, ka vepruar gjithmonë për të zhdukur gjithçka jogreke dhe sidomos atë shqiptare.”-Tannhauser
Ne fakt shqiptareve ceshtja shqiptare iu intereson. Cfare t’iu interesoj tjeter?! Se Turqia psh ka ditur gjithnje t’i jape dum ceshtjes se vet me Greqine. Po ne fakt diskutimi ketu nuk eshte as rreth kesaj, keshtu qe te mos e ngaterrojme si padashje Fierin me Firencen. Presja nuk e ka permendur gjekundi ne shkrim se ajo preokupohet per palen shqiptare. Interesimi i saj eshte per arvanitet.
Tani, mesa kuptoj une askush nuk po i ben gjyqin shtetit grek se c’ka bere ne histori (pavaresisht se edhe gjyqi mund t’i behet fare mire). Presja ka vizituar nje muze tani, ne kohen e tashme. E vertete se atehere ashtu qe koha. E vertete qe shteti modern nacional ishte dashje pa dashje shtypes ndaj shume larmive. Kjo nuk ka ndodhur vetem ne Greqi, ashtu sic e permend me te drejte. Nuk kemi nevoje te shkojme as larg sepse me nota me te buta ka ndodhur edhe ne Shqiperi. Po tani? Nuk besoj se ai muzeu qe vizitoi Presja eshte bere para 130 vjetesh apo jo? Cfare e pengon shtetin grek tani qe te bej qofte edhe nje dedikim te ftohte, objektiv ndaj popullates arvanite te Hidres?
Meqe u permend rasti i Britanise, mos te harrojme se ka vite qe gjuha uellsiane psh po rigjenerohet, Dhe kjo behet me bekimin e qeverive uellsiane e angleze gjithashtu. Natyrshem qe ky eshte vetem nje shembull sepse nuk mendoj se uellsianet jane krahasimi me i afert me popullaten arvanite. (Jashte rrjedhes se argumentimit; ndoshta per mua krahasimi me i mire eshte ai i popullates arvanite me ate vllehe ne Shqiperi)
Nuk jam njohes i mire i komuniteteve arvanite, por ka nje fakt qe e trondit fort kete mitin se arvanitet qenkan shkrire si pa u ndjere me greket. Fakti se arvanitet sot e kesaj dite e flasin nen ze gjuhen e tyre. Me nje lloj frike te pajustifikuar nga asnje lloj vetecensure.