Disa ditë më parë, në faqen hyrëse të shqiptarja.com, ndesha në njoftimin ngazëllyes se suplementi “Rilindasi”, i gazetës Shqiptarja, po gatitej të botonte një letër të Skënderbeut të vitit 1460, drejtuar Princit të Tarantos, Johannes Antonius de Ursinis, me hyrje dhe komente prej studiuesit Dh. S. Shuteriqi.

Sipas njoftimit që jepte gazeta, kjo “letër e rrallë” e Skënderbeut, ky “dorëshkrim i rrallë i vitit 1460”, sillte “fakte befasuese” për lexuesin.

Në të vërtetë, letrat e Skënderbeut (ka pasur dy të tilla) për Princin e Tarantos njihen prej shekujsh; madje kanë qenë të mirënjohura që në kohën kur u dërguan, edhe pse origjinalet e tyre në arkivat e Napolit kanë humbur.

Te Skënderbeu, Jeta dhe vepra, i Kristo Frashërit (f. 375), lexoj se, në kohët moderne këto dokumente i ka gjetur historiani rus Makushev në arkivin e Milanos i cili edhe i ka botuar pastaj në Beograd, në vitin 1882. Sikurse e shpjegon Frashëri, letrat janë kopje të kopjeve: pasi i shkroi një herë Princit të Tarantos, Skënderbeu ia nisi një kopje të letrave edhe mbretit Ferdinand të Aragonës, dhe ky, nga ana e vet, ia dërgoi kopjet e kopjeve dukës Francesco Sforza-s në Milano.

Për adiktët e tanishëm të postës elektronike, veprime të tilla janë më se të kuptueshme (“ia bëra cc” themi ne sot), edhe pse është pak “befasuese” që ndodhnin edhe në Mesjetë. Letrat i njihte, ndër të tjera, edhe Papa Piu II, i cili i pat cituar, me shkurtime, në Commentari të shkruar para vdekjes së tij në vitin 1464; dhe nga Commentari, ato i ka cituar edhe Frang Bardhi. Historiani rumun Marinesco, gjithnjë sipas Frashërit, dëshmon se ka gjetur në Bibliotekën e Institutit të Studimeve Katalane, në Barcelonë, përkthime të këtyre dy letrave në katalanishte.

Edhe pse shqiptarja.com i quan “të rralla” letrat, në fakt ato nuk rezultojnë të tilla, përveçse në kuptimin që Skënderbeut nuk i janë ruajtur shumë letra origjinale; në një kohë që edhe vetë shprehja “dorëshkrim i rrallë” nuk ka shumë kuptim, meqë dorëshkrimi, me përkufizim, është gjithnjë i rrallë (madje edhe kur ekzistojnë kopje të tij të bëra me dorë, si në rastin e letrave në fjalë).

Natyrisht, historianët i kanë njohur letrat dhe i kanë komentuar gjerë e gjatë; ato ndriçojnë shumë aspekte, përndryshe të diskutueshme, të politikës së Skënderbeut me Mbretërinë e Napolit dhe të arsyeve që e shtynë të ndërmerrte ekspeditën italiane.

Në njoftimin e vet të parë, Shqiptarja linte të kuptohej sikur letra e Skënderbeut ishte “zbuluar” rishtas prej Shuteriqit dhe kish mbetur e panjohur, derisa ishte kujtuar Shqiptarja që t’i befasonte lexuesit e vet; në një kohë që vetë Shuteriqi, në fragmentin e botuar në po atë lajm të gazetës, e quan letrën “të famshme”.

Ky njoftim, i afishuar fillimisht në rubrikën njëlloj befasuese THASH & THEM (për arsye që nuk po dua t’i marr me mend), është hequr tashmë nga arkivi i gazetës online; unë arrita ta gjej vetëm në cache-n e Google. Është zëvendësuar nga një version lehtësisht i redaktuar, këtë herë në faqet e kulturës, ku megjithatë lexuesit i thuhet se kjo letër “do t’i serviret lexuesit nga fondi i pasur arkivor i bibliotekës së Dh. S. Shuteriqit”, edhe pse i ndjeri studiues doemos që nuk e kishte letrën në arkivin e vet, por ndoshta vetëm ndonjë version të përkthimit.

Duket sikur kush e ka përgatitur njoftimin, nuk e ka as edhe idenë më të vogël se për çfarë bëhet fjalë: por për kë e ndjek shtypin shqiptar të kohës, as kjo farë arrogance e padijes nuk është asfare befasuese.

Ka shumë lexues të gazetës Shqiptarja të cilët nuk dinë shumë për ekspeditën e Skënderbeut në Itali dhe për marrëdhëniet e tij me Mbretërinë e Napolit: në këtë kontekst, letra e prijësit arbër për Princin e Tarantos do të shërbente si shkas për t’i rrëfyer lexuesit një faqe intriguese nga historia e Arbërisë mesjetare.

Mirëpo Shqiptares duket se nuk i mjafton kjo; meqë do të botohet një letër, atëherë ajo doemos do të paraqitet e sensacionalizuar, si dokument “befasues” dhe “i rrallë” – thua se është fjala për ndonjë letër mikluese të Dushan Mugoshës për Sadik Premten; meqë botimet me tema historike u përligjkan vetëm kur bëjnë fjalë për “zbulime” të këtilla (të ngjashme me zbulimin e habitshëm që bëri ai personazhi i Gogolit, kur vuri re se shkronjat formonin fjalë).

Shtypi i Tiranës na ka mësuar me këtë këndvështrim dëfryes të historisë, si katalog zbulimesh njëri më sensacional se tjetri: në arkeologji, në gjuhësi, në filologji, në arkivat. Një takëm studiuesish ambiciozë dhe popullarizuesish të dijes, në keqbesim, duket sikur po bashkëpunojnë për t’i shërbyer lexuesit një cocktail zbulimesh të tilla, të cilat, sikur të ishin të vërteta, do ta kishin përmbysur albanologjinë.

Ndoshta ky është edhe synimi: të përçohet ideja, skandaloze në vetvete, se historia e shqiptarëve, ajo “e vërteta”, ka qenë pak a shumë e okultuar dhe mbetet për t’u zbardhur; dhe se kjo histori që njohim dhe që na e kanë shkruar “të tjerët”, është në të vërtetë maska, versioni i gënjeshtërt, zgjedha për mendjet e paçliruara të shqiptarëve.

Nga njëra anë, spekulatorët dhe mashtruesit, që kërkojnë të kompensojnë dështimet e tyre profesionale me tërmete informative; nga ana tjetër, publiku sylesh, që lexon në të njëjtën faqe ku ka ndeshur njoftimin për letrën befasuese të Skënderbeut, edhe lajmin për Babanë e Playboy-t që rilidhet me të dashurën e tij dhe për Muskulozen Mel B; çka përfton një efekt roller-coaster që nuk i vlen gjë as kulturës albanologjike, as masturbimit.

Po ndodh një thyerje, në transmetimin e dijes historike në publik; sepse shkollat nuk arrijnë t’u japin nxënësve një vizion koherent të historisë sonë, ku faktet dhe narrativat të kombinohen mes tyre si fjalët kur formojnë fjalitë; ndërsa mass mediat rendin pas sensacioneve, dhe – të mbetura në dorë të produkteve gjysmake të shkollës tashmë të demotivuar; pa fonde për të paguar ekspertë dhe pa ndonjë dëshirë për të respektuar vetë dijen – i ushqejnë gjysmakët ekzistues me junk. Në një kohë që në qarqet kombëtariste të Tiranës ende nuk është ftohur prushi i debateve kundër Skënderbeut të Schmitt-it, shqiptari i shekullit XXI po tundohet të hajë, përditë, në McDonald’s-et e kulturës.