Më poshtë po përcjell përfundimet zyrtare të konferencës shkencore me temë “Shqipja në etapën e sotme: politikat e përmirësimit dhe të pasurimit të standardit”, që u mbyll sot, para pak orësh.
KONFERENCA SHKENCORE
« Shqipja në etapën e sotme: politikat e përmirësimit dhe të pasurimit të standardit »
Durrës, më 15, 16 dhe 17 dhjetor 2010
PËRFUNDIME
Konferenca Shkencore “Shqipja në etapën e sotme: politikat e përmirësimit dhe të pasurimit të standardit”, e organizuar nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë, me pjesëmarrjen e specialistëve nga tërë hapësira shqiptare, i zhvilloi punimet më 15-17 dhjetor në Durrës.
Konferenca u zhvillua në pesë sesione. Në secilin sesion u paraqitën dy referate që sollën trajtime të thelluara të temës së sesionit, si dhe një numër prej pesë deri shtatë kumtesash që u përqendruan në problemet e veçanta. Mbi referatet dhe kumtesat e paraqitura në sesione u zhvilluan diskutime në përfundim të çdo sesioni, në të cilat diskutuesit sollën argumentet e tyre në mbrojtje, në kundërshtim, ose në specifikim të problemeve të veçanta.
Pesë sesionet patën përkatësisht këtë tematikë: I – Historia e formimit të standardit. Standardi dhe legjislacioni; II – Probleme gramatikore të standardit; III – Probleme të drejtshkrimit dhe të pasurimit të standardit; IV – Marrëdhëniet e standardit me dialektet. Norma leksikore; V – Standardi dhe norma letrare (letërsia, shkolla, mediat).
Konferenca i zhvilloi punimet në frymën e një debati konstruktiv dhe bashkëpunues, i karakterizuar nga profesionalizmi shkencor dhe, përgjithësisht, nga interesi për të dëgjuar argumentet e kolegëve dhe për të qenë i hapur ndaj tyre.
Konferenca arriti në përfundimet e mëposhtme:
1) Megjithëse u vendos në një epokë të ngarkuar me ideologji dhe me mungesë të lirisë shkencore, standardi gjatë gjithë këtyre viteve e ka dëshmuar vlefshmërinë e tij.
2) Praktika e përdorimit të shqipes standarde në këto dyzet vjet dëshmon se shqipja, ashtu si të gjitha gjuhët e lëvruara, ka nevojë që t’i nënshtrohet periodikisht një shqyrtimi shkencor lidhur me funksionimin e sistemit në të gjitha segmentet.
3) Është e nevojshme që të shqyrtohen më tej disa rregulla të drejtshkrimit, me qëllim njësimin e tyre dhe shmangien e konflikteve të krijuara si pasojë e zbatimit të dy parimeve të ndryshme njëherësh (atij fonetik dhe atij morfologjik). Në mënyrë të veçantë, drejtshkrimi i zanores ë ka nevojë për rishqyrtim.
4) Të rishikohet përdorimi i shkronjës së madhe, drejtshkrimi i emrave të huaj të përveçëm, si dhe drejtshkrimi i toponimeve.
5) Leksiku i standardit të shqipes të jetë i hapur ndaj prurjeve nga dialektet, sidomos nga dialekti gegë dhe nga autorët e traditës letrare në këtë dialekt. Të vazhdojë puna për pasurimin e leksikut me krijime të reja sipas gjedheve fjalëformuese të shqipes, si dhe për pastërtinë ndaj huazimeve të panevojshme.
6) Të thellohet puna për begatimin, njësimin dhe kodifikimin e terminologjisë në të gjitha fushat.
7) Në sistemin morfologjik, të rishqyrtohet formimi i shumësit të emrave, për një saktësim të mëtejshëm paradigmatik, duke synuar njësimin dhe shmangien e përjashtimeve të shumta.
8) Të studiohet mundësia e integrimit të paskajores gege në standardin e shqipes.
9) Studimet dhe hulumtimet të jenë të hapura edhe në fushën e sintaksës.
10) Nxënia e shqipes në shkollë, në të gjithë hapësirën shqiptare, ka shfaqur vështirësi dhe probleme, ndaj propozohet përmirësimi i kurrikulave, i teksteve, i metodave të mësimdhënies, si dhe aftësimi i mëtejshëm i mësuesve të gjuhës amtare.
11) Në konferencë u shfaqën edhe shumë mendime e teza të veçanta lidhur me standardin dhe me përdorimin e shqipes. Konferenca dëshmon se debati për çështjet e normës së shqipes dhe të përdorimit të saj është një debat pjellor, i cili e pasuron mendimin gjuhësor shqiptar dhe hap perspektiva studimore e kërkimore të domosdoshme për etapën e sotme të zhvillimit të shqipes.
12) Krijimi i Këshillit Mbarëshqiptar për Gjuhën, me statusin e personit publik, mund të jetë një rrugë e mirë për t’u gjetur zgjidhje çështjeve të rëndësishme të politikave gjuhësore, të planifikimit të gjuhës, dhe të strategjisë për zhvillimin dhe mbrojtjen e shqipes.
Komisioni Shkencor i Konferencës vlerëson se konferenca i mbylli punimet me sukses dhe se, në perspektivën e përfundimeve më sipër, duhet vijuar me studime të thelluara për çështje të veçanta, si dhe duhen gjetur mënyrat dhe mundësitë që puna e nisur të vazhdojë në mënyrë periodike, në përputhje edhe me porosinë e dalë nga Kongresi i Drejtshkrimit, në të cilin u sanksionua kodi normativ i shqipes:“Struktura e sotme e gjuhës letrare është e hapët e do të mbetet e tillë. Përndryshe zhvillimi i gjuhës letrare do të ndërpritej. Ai që ne quajmë ‘kristalizimi përfundimtar i normës’ në të vërtetë nuk është kurrë përfundimtar, i përjetshëm, statik; ai duhet kuptuar si vendosje e një qëndrueshmërie tipike, por relative të normës, e cila është dinamike, zhvillohet e përsoset.”
Komisioni Shkencor i Konferencës:
Prof. Dr. Ardian Marashi, kryetar
Akademik Kolec Topalli, anëtar
Akademik Ethem Likaj, anëtar
Prof. Dr. Imri Badallaj, anëtar
Prof. As. Dr. Valter Memishaj, anëtar
Me beri pershtypje pika pese, sidomos perdorimi i termit “sidomos.” Pse jo leksik i hapur dhe pike?
Edhe mua më bëri përshtypje e njëjta gjë. Megjithëse duhet theksuar që nuk mund të identifikohet gjithë dokumenti prej atij paragrafi.
Për të tjerat, në mos në të gjitha, në shumicën e pikave të përshkruara, ndryshimet sugjerohen prej aktualitetit. Aty sugjerimi është “politik”.
Më pëlqeu artikulli tjetër i Xhaxhait me kumtesën e mbajtur. E falënderoj për informimin.
Duket se kemi kryesisht dy qëndrime prej konferencës: ata që e pranojnë standartin dhe mendojnë për zhvillimin e mëtejshëm, dhe ata që nuk njohin strukturën bazë të standartit, çka në thelb, u duket problem më i rëndësishëm sesa aktualiteti në të cilin lëvrohet shqipja.
Lulian, ai paragraf është shtuar aty në mënyrë mekanike. Në vetvete, përfaqëson shpresën për një politikë gjuhësore të mbështetur në ideologjinë kombëtariste, që nuk i përgjigjet realitetit, as epokës. Këtu duhet pasur parasysh se ato përfundime të konferencës nuk duan marrë si rezolutë; as si një dokument i nënshkruar nga pjesëmarrësit. Do ta shtjelloj këtë pikë më tej.
Kurse mua me beri pershtypje pika 12. Pse u dashka krijimi i Keshillit Mbareshqiptar per Gjuhen? A nuk eshte i mjaftueshem – madje plotesisht – Instituti i Studimeve Gjuhesore ne Tirane?
Jo, nuk është i mjaftueshëm. Nevojitet një autoritet mbarëkombëtar, ku të përfaqësohen edhe trevat ku flitet shqipja përtej kufijve të Republikës Shqiptare – dhe pikërisht Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Lugina e Preshevës. Kini parasysh që ky organizëm do të bashkojë në vete kompetenca linguistike (p.sh. reforma drejtshkrimore) dhe kompetenca të natyrës juridike (duke rekomanduar ndryshimet që do të formalizohen pastaj në instanca parlamentare).
Ndër trevat “ku flitet shqipja përtej kufijve të Republikës Shqiptare” kam parasysh se përfshihet edhe Çamëria, Janina e Konica me rrethet, por edhe rajone të tëra në “Grece propre”. Pra, nëse do të përfshihen vise brenda trungut të shqipes, besoj se, të paktën rajonet kufitare me Shqipërinë në Greqi duhen përfshirë, apo jo. Në këtë kuptim, si një organizëm ombrellë “sui generis” Këshilli pranohet. Mirëpo në kuptimin e institucionit të mirëfilltë shkencor, nuk besoj se ka sot vend më të përshtatshëm se sa i famshmi Institut i Gjuhësisë në Tiranë, ku kanë dhënë kontribut madje edh mendje dhe penda të tilla qysh prej Çabeut e Demirajt e deri tek Vehbiu.
Në zonat e Çamërisë, Janinës e Konicës shqipja flitet, por nuk mësohet në shkolla. Problemet e shqipes atje kanë një natyrë tjetër; le të mos i ngatërrojmë me problemet me të cilat u mor konferenca në fjalë.
Sa për Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë në Tiranë, ky nuk mjafton më, madje as edhe në rolin e autoritetit shkencor. Prishtina është tani superfuqi albanologjike dhe me të drejtë; kjo u pa edhe nga kontributet e gjuhëtarëve kosovarë në konferencë: të brezit më të vjetër, si Bokshi dhe Ismajli; dhe të brezit më të ri.
Nese eshte keshtu konferenca e Durresit eshte nisme me prapavije politike dhe shtetore. Thene kjo edhe titulli “Nje sqetull dhe disa kunguj” eshte korrekt vetem ne aspektin shkrimor dhe jo kuptimor. Qenka sqetull e mjaftueshme kjo per nje are me kunguj. Konferencen e asistoi edhe keshilltari i Kryeministrit – politikisht gogol ne kete blog – Halit Shamata, i cili ne perputhje me zakonin ka mbajtur shenimet e duhura. Pse u dashka qe nje konference shkencore, si nisme e disa njerezve te fushes te marre tagrin e sugjerimeve me karakter mbarekombetar, kur institucionet e specializuara, per te cilat paguhen taksat mbeten jashte diskutimit? Shume mire, njerez te Institutit neser mund te ngrihen dhe te thone se konferenca hodhi faren e percarjes, formalizoi ate pune qe zuri fill ne vitet ’90 dhe po legalizon frymezimin krahinarist te Sali Vicidolit dhe Jozefines, te cilet me shume se hallin te gjuha kerkojne te zyrtarizojne nje raport te brendshem force.
Thjesht fare, Konferenca hodhi hapin e pare per shfuqizimin e standardit. Ka zedhenie politike ne media qe sot per kete gje.
Theollogos, kur thua “institucionet e specializuara, për të cilat paguhen taksat, mbeten (mbetën?) jashtë diskutimit,” për çfarë institucionesh e ke fjalën pikërisht?
Nuk e di nese pyetja eshte nje ledhatim cinik i extra konferenciereve.
Ftesat kane qene personale, ne rruge elekronike dhe me perzgjedhje arbitrare. Kete nuk e them une, por e kane thene shume gjuhetare dhe nuk ka patur kontestime per kete pike. (Jo aq sa kjo te jete nje shpifje). Pra QA ka bere ftesa jo institucioneve, por specialisteve, c’ka edhe ka percaktuar pakenaqesine qe mori dhene neper gazeta. Mes kontestuesve te Konferences jane edhe emra te tille si Shaban Demiraj, qe mos gaboj drejton Keshillin Nderkademik per Gjuhen. Pa folur per Akademine e Shkencave qe u spostua, por edhe Fakulteti i Filologjise refuzoi pjesemarrjen. Tani keto jane institucione, buxhetore, qe paguhen per kete pune, te pakten kane autoritetin e normimit, padyshim me kontribute nga te gjithe. Natyrisht mund te thote dikush qe pse duhet te ftohen disa njerez qe i perkasin nje mendesie te kaluar dhe me qendrime a priori armiqesore ndaj hapjes. (edhe pse nuk eshte keshtu). Dakord, por kjo ka vlere per sa kohe konferenca u servir per naivet si nje aktivitet per diskutim, pa kaluar ne vendimmarrje. Gje qe per sa kohe u iniciua ne kete forme dhe nga QA nuk ka sesi te jete e tille, te pakten per mua. Ne fakt kete e thua edhe ti kur relaton me respekt ndaj komentuesve se “…duke rekomanduar ndryshimet që do të formalizohen pastaj në instanca parlamentare”. Pra konferenca, si aktivitet me diskutime teorike, merr qe ne fillese rol te paster vendimmarres, duke e bere praktikisht fakt kalimin drejt nje organizmi mbarekombetar per gjuhen, duke lene ne hije institucionet ekzistuese si ketu ashtu edhe ne Kosove. Kjo mund te jete nevoje dhe te kete rendesi thelbesore per gjendjen e tanishme, por padyshim partizanlleku i deshmuar thjesht i ben nje nder Kongresit te 1972, per nga menyra e organizimit. Te pakten si na vjen permes deshmive te vete gjuhetareve ne media. Me nje fjale, nje Konference qe krijon kaq percarje merr persiper te ngjize politika mbarekombetare qe pa konsensus te pakten procedurial nuk mund te imponohen. Vete Rezoluta eshte hap institucionalizues dhe kjo eshte shume qarte.
Dhe meqe u hap me cinizmin-pra te thuash te verteten atehere kur nuk duhet- me cinike akoma ishte sot nje titull gazetaresk;
Gazeta “STANDARD”: U kthy gegnishtja”.
Unë jam dhe mbetem outsider për qarqet akademike dhe universitare të Tiranës, por disa gjëra mund t’i them me siguri: së pari, Akademia e Shkencave dhe Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë ishin të përfaqësuara mirë në Konferencë, në të gjitha nivelet; së dyti, nga Fakulteti Histori-Filologji ishte së paku shefja e dept. të Gjuhësisë, Aljula Jubani. Dy specialistë të tjerë, Gjovalin Shkurtaj dhe Kristina Jorgaqi, e kishin konfirmuar praninë e tyre, por u tërhoqën në sekondën e fundit. Së treti, të tjerë ekspertë të mirënjohur, si Emil Lafe, ishin ftuar por për arsye të ndryshme e refuzuan pjesëmarrjen. Xhevat Lloshin e takova vetë gjatë ditëve të Panairit të Librit dhe e pyeta se pse nuk po vinte në konferencë: m’u përgjigj se e kishin lajmëruar vonë dhe s’i kishin dhënë kohë të përgatitej – çka s’më bindi shumë. Megjithatë, asnjë arsye serioze nuk shpjegon se pse Jorgji Gjinari, Met Çeliku, Ferdinand Leka, Tomorr Osmani, Bahri Beci dhe Seit Mansaku ishin në konferencë, ndërsa Emil Lafe, Xhevat Lloshi, Remzi Pernaska dhe Enver Hysa jo – i përkasin të njëjtit brez dhe kanë pikëpamje pak a shumë të ngjashme për shqipen. Prof. Shaban Demiraj, ndër firmëtarët e letrës kontestuese, ka kohë që nuk lëviz nga krevati, pse i sëmurë rëndë; i biri, prof. Bardh Demiraj, jo vetëm që erdhi në konferencë vetë dhe mori pjesë aktive atje, por edhe la të kuptonte, ditën e fundit të punimeve se i jati ishte manipuluar, për ta firmosur atë letër. Jam i sigurt se prof. Shabani nuk është nga ata që do t’i shmangej debatit, qoftë edhe me David Lukën. Të tjerë bojkotues të konferencës, dhe firmëtarë të njoftimit për opinion, që u botua PARA konferencës duke paragjykuar në mënyrë qesharake punimet e saj, nuk janë veçse njerëz të fryrë me veten, të cilët kanë marrë përsipër të mbështillen me flamurin kombëtar në këtë moment, pa kuptuar shumë nga punët e gjuhës (me pretekstin se patriotizmi ua përligj protagonizmin); madje disa prej tyre s’mund të ekzistojnë publikisht, në këtë periudhë, veçse duke kundërshtuar (me forcë) zhvillime të ndryshme. Nuk dua të përmend emra konkretë, por nga informacione private që kam, që nuk i sjell dot këtu pse s’më takon mua t’i bëj publike, më rezulton se politizimi i skajshëm i kësaj konference ka ardhur, këtë herë, nga krahu i bojkotuesve (kam parë me sy dokumente nga më të çuditshmet, të tilla si një letër drejtuar Edi Ramës, nga një prej firmëtarëve të letrës së hapur, ku i kërkohej Kryetarit të PS-së që t’i vinte fré “deputetes” Ledi Shamku-Shkreli, e cila përfaqësokësh PS-në në Konferencë). Më në fund, konferenca nuk nxori ndonjë rezolutë, por vetëm përfundime, të cilat nuk u nënshkruan nga pjesëmarrësit, as u votuan. Ky dallim do mbajtur mirë parasysh. Përfundimet, të cilat i afishova edhe këtu në PTF, kanë për qëllim vetëm të informojnë se çfarë u tha e u bë në Konferencë – e cila, në thelb, nuk ishte veçse një konsultë ekspertësh për çështjen e standardit. Sa për anën institucionale të problemit, më duket se këtë e trajtoi hollësisht dhe zgjidhjen ia formuloi kryesisht Rexhep Ismajli (Prishtinë), i cili është ekspert i politikave gjuhësore. Çështja u debatua me zjarr të madh ditën e fundit, por më duhet të pranoj se nuk e ndoqa debatin me shumë interes; vetëm se, e theksoj, ndryshimet në drejtshkrimin e shqipes standard nuk i rekomandon konferenca vetë, as mund t’i rekomandojë, por vetëm ai organizëm ose këshill mbarëkombëtar, i cili mbetet për t’u formuar dhe miratuar, me ligj, nga parlamentet e Shqipërisë dhe të Kosovës (të paktën).
Dakord. Megjithate, nga sa pershkruan me lart, duket se ka patur koniunkture te veshtire para Konferences. Por sikurse punimet e saj nuk kane pse te paragjykohen ne pikepamje profesionale, por vetem proceduriale, ashtu edhe refuzuesit jane te legjitimuar ne qendrimin e tyre. Kumtesa per Opinion, nje dite para Konferences, ishte vetem nje reagim i fundit qe pervijoi qarte ndarjen publike te gjuhetareve per kete ceshtje, e cila ne themelin e vet lidhet me Standardin dhe jo sikurse pretendohet me gjendjen e sotme te Shqipes. Me sa mund te kuptoj, jane dy gjera te ndryshme, nga njera-tjetra.
Per te ardhur te ceshtja e debatuar. Perfundimet edhe nese nuk jane rezolute, apo nuk jane votuar, nuk jane Jetime. Ato jane nje baze nisese per hartimin e politikave gjuhesore, qe si te tilla priren te modifikojne shumecka nga ajo qe eshte bere deri me tani. Eshte tjeter Permiresimi dhe tjeter modifikimi. Perceptimi i gjere ne media, per gegerishten deshmon se ne thelbin e vet diskutimi shtrohet si nje shprehje e vullnetit per te zhbere ate veprim qe u konsumua ne 1972, por qe sipas disa gjuhetareve nisi me Konsulten e Prishtines ne 1968. Dhe ne nuk ka pse te mohoet se akti kryesor, theksi i Konferences dhe Perfundimeve te saj vihej pikerisht mbi nje riintegrim te gegerishtes ne Standardin e Shqipes qofte permes Paskajores ashtu edhe permes hapjes leksikore, te cilen sinqerisht nuk e kuptoj se kush e ka penguar.
Sesa vlere kane keto Perfundime, kete e verteton edhe ndryshimi i vleresimit Tuaj per Paskajoren ne raport me Standardin, e trajtuar disa here edhe ne kete blog, por edhe ne Intervisten dhene Gashit. Natyrisht mund te jete gje pozitive, por eshte edhe shume e rendesishme. Si e tille, perfshire edhe heshtjen e plote mbi toskerishten, a thua flitet vetem nga disa gjyshe qe kullosin lopen neper fshatrat e Jugut, Konferenca ne raport me Standardin e 1972 paraqitet, sipas meje radikale. Kjo kuptohet mire qofte me hapin e pare hedhur me Paskajoren, qe sado qe parashtrohet si fakultative hap perspektive te re per rishikimin e Standardit, qofte edhe pika tjeter qe nenvizon “hapjen per studime dhe hulumtime ne ceshtjet e sintakses”. Nese per te paren (si shembull per paskajoren dhe perfshirjen e saj ne ligjerimin e normuar sugjeroj fjalen e Enver Hoxhes ne Plenumin e Beratit dhe raportin e tij”Mbi vijen politike”) ka patur nje bllok dhe nje mendim te pergjithshem, per te dyten nuk arrij dot ta kuptoj kush ka penguar te behen studimet.
Nderkohe, Shezai Rrokaj theksonte ne nje shkrim te Panorama, se “Standardi eshte larguar shume nga koineja toske”, c’ka perben nje mendim tjeter per kete ceshtje qe ndoshta e perballon ne menyre te arsyetuar furine Pipiane te nje geegerishtje te shperfillur.
Dicka, me sakte nje pyetje edhe per shkrimin “Zooparku leksikor”:
Thua:
“Në rrafshin funksional (sinkronik), fjala e rrallë është më “e huaj” se fjala e huaj; meqë kjo e fundit të lidh me një gjuhë tjetër, ndërsa fjala e rrallë veç të lidh me një mit…”
Si ta ribotojme atehere Konicen, Nolin dhe Kadarene, qe perdorin fjale te vjetra, pra te rralla?
”’Thjesht fare, Konferenca hodhi hapin e pare per shfuqizimin e standardit. Ka zedhenie politike ne media qe sot per kete gje.”’
Po me sa frike e ke marre, e habitshme. Gjerat me te mira shqipja i ka para standartit, nuk bie qielli mbi toke edhe sikur te jete e vertete.
Standartin keshtu si eshte e ka dasht’ politika, tani per arsye politike do mund te behet ndryshime (pa u heq’ hakun gjuhetareve e/o shkencetareve), po s’ka ndonje tragjedi.
Une mendoj se ata qe s’moren pjese fare nga frika se venia ne diskutim e standartit i heq pandryshueshmerine absolute atij, jane mjaft te forte edhe politikisht e do kalojne vite e vite derisa ndonje nga ato pika te behet realitet, prandaj mos e prish gjakun. Si i thone, ne eshte e shkruar do behet…
Duke llogaritur forcat krahinore e fetare, une besoj se si gje me rendesi do bien vetem disa ë, pastaj ca makiazhe te tipit shkronje e madhe ne festat fetare, emri i Zotit etj si i ka paralajmeruar K.Topalli.
Mua me terheq pika 7:
7) Në sistemin morfologjik, të rishqyrtohet formimi i shumësit të emrave, për një saktësim të mëtejshëm paradigmatik, duke synuar njësimin dhe shmangien e përjashtimeve të shumta.
C’domethene konkretisht saktesim i metejshem paradigmatik ?
Kjo me vjen era shkence ekzakte.
Mesa kuptoj unë, ajo pika 7 e ka llafin: Boll me emra me gjini mashkullore në njëjës dhe me femërore në shumës se po luajmë mendsh. 😀
Ledi Shamku Shkreli ne nje interviste te dhene pak dite para Konferences te Gazeta Shqiptare deklaronte se Standardi padyshim eshte nje produkt i Komunizmit, por me tutje shtonte idene e nje perteritjeje te tij. Tani, une nuk merzitem dhe as kam ndonje problem komunikimi me geget, edhe ne dialektin e tyre, por ne hartimin e politikave zoteri, natyrisht qe duhet ekuiliber dhe arsyetim. Ta solla Shamkun si shembull, meqenese brenda logjikes se saj gjej nje kontradikte: nese Standardi eshte produkt i Komunizmit, ai natyrisht na thuhet se nuk eshte shkencor, pra i imponuar politikisht, madje arbitrar. Nese pranojme kete ide, pse pastaj themi se duhet perterire? Cfare na duhet nje berthame e perpunuar qe paska nje njolle kaq te madhe ne biografi? Shamku citonte edhe librin e z. Autor aty, “Shqipja Totalitare”, duke nenkuptuar se ne thelbin e vet keto probleme te normes dhe raportet e saj me dialektet na qenkan trajtuar shume mire ne kete liber. Nese eshte keshtu, atehere zonja ne fjale flet ne stil totalitar, sikurse te gjithe ne ketu. Une per vete nuk i kam bere nje lexim te ketille librit, se po qe keshtu, atehere nuk kam piken e turpit dhe as me nxihen vetullat te them se nese Toskerishte= Standard=Gjuhe Totalitare, shume mire do vazhdoj ta flas.
Por nuk eshte ky nenteksti, edhe pse ne kete drite gjykimi mund te kuptohet te pakten sensi i ironise qe karakterizon “albanologet e rinj”. Jo me kot, pra “Shqipja Totalitare” mori pikerisht cmimin “Gjergj Fishta”.
Shqipja totalitare është ende në qarkullim (nga pak), kushdo mund ta blejë, ta lexojë dhe të nxjerrë përfundimet përkatëse. Madje mjafton edhe të lexojë pjesët që kanë dalë këtu në blog, për të parë se sa flitet aty për standardin dhe standardizimin (në blog nuk flitet fare; në libër ka një kapitull, të cilin e kam shtuar më tepër për kontekst). Si autor, unë e kam theksuar këtë prej kohësh, në shtyp dhe në blog, madje edhe në TV kur më është dhënë mundësia; e përsëris, për mua totalitar ka qenë standardizimi, jo standardi. Kush e ka lexuar librin, e ka parë që ato tipare të cilat unë i identifikoj si totalitare nuk kanë të bëjnë me raportin e standardit me variantet letrare ose me dialektet, por me tipare të larta të ligjërimit (pragmatikën, retorikën, leksikun libror). Nga ana tjetër, shqipja standard, ngaqë erdhi dhe u kthye në mveshje dhe shprehje gjuhësore të pushtetit totalitar, vështrohet sot si produkt ideologjik i atij pushteti – kjo nuk është e saktë (sepse në sistemin e rregullave të standardit nuk ka ideologji), por është e pashmangshme; na duhet të merremi me të si fenomen, jo ta shpërfillim.
Kjo eshte nje shpjegim goxha i sakte, xhaxhai. E prisja prej kohesh sepse heret e tjera me dilte ndryshe. Gjithsesi, me vjen mire qe je orvatur te besh ca dallime termash me qellim qe te mos hahemi me kot me andej.
C’rendesi ka nese Standardi (veç ta dini sa ves me eshte bere kjo fjale !!!) eshte politik apo jo. Kete e shkoqisin historianet, ndaç ata te Historise ndaç ata te Letersise. Problemi eshte tjeterkund :
A IU PERGJIGJET KERKESAVE TE KOHES APO JO ?
Une mendoj se jo. Standarti eshte katranosur, besoj une, jo per shkak te ndonje komunisti aty ne mbledhje por thjesht [te me falni ketu, mbase do te qelloj fort] per shkak te nje paaftesie profesionale.
Kur them paaftesi profesionale, une nuk jam duke iu vene faj te paafteve. Kurrsesi, ata nuk mund te ishin me te afte nga ç’ishin. Me ate mbyllje totalitare ku jetonte Shqiperia, ska pse t’i vihet faj askujt qe nuk di ndonje gje te madhe. Aq njohuri ishte e lejuar ne ate kohe, aq ishte diapazoni. Vullneti i gjuhetareve mund te ishte total, por puna eshte se mundesite jane zero. Nuk eshte e lehte te vendosesh diçka te hajrit ne nje diktature komuniste. T’i flasim gjerat drejt.
Kurse sot, lavdi Zotit, vendi eshte hapur dhe njeriu shqiptar po njihet me gjithfare letersie dhe ideje, shqiptari ska me frike te perballet me kedo ne bote. Problemi eshte se ndersa te huajit i duhet shume pak perpjekje per te argumentuar, shqiptarit i duhet shume sepse se ka trasheguar aparatin e nevojshem te mendimit. Ketu eshte kleçka :
A DO TA MBAJME PENG DHE SHQIPTARIN E NESERM APO DO TE CELIM UDHE TE REJA ?
Eshte krejt e natyrshme, si drita e diellit, qe gjithçka e vendosur nen komunizem duhet rishikuar. Por jo me hakmarrje, as me inat, as me bertima. Tani duhet te flasin specialistet e vertete, te çliruar nga politika dhe krahina. Te fusesh gjera gege ne gjuhe letrare, nuk eshte aspak turp per toskun, madje eshte ndihme, po i afron nje qasje te re, nje dritare te re. Por as gegu nuk duhet ta shikoje kete si rivendosje te nje padrejtesie : se fundja as foles tosk nuk na e ka fajin. Puna eshte qe te flitet me koke te ftohte.
Jane disa forma shprehese ne shqip qe jane katastrofike. Kush eshte perballur me nje gjuhe te huaj, e pamundur te mos e kete vene re. Te mos harrojme se dashuria per gjuhen amtare shtohet vetem nga perleshja me gjuhen e huaj. Holderlini thoshte se vetem ne perballjen me zjarrin grek del ne pah forca e ftohtesise se akullt gjermane. Po s’njohe zjarrin, s’e di ç’eshte te ftohtit.
Dhe ketu duhet pune, jo fjale, duhet madje kerkues kokulur qe s’marrin zjarr kot.
Ja paskajorja gege u fut ne fuqi. E pastaj ? Shpetuam ? Kurrsesi. Thjesht kemi gjetur nje derrase per t’u kapur e dale ne breg. Por bregu eshte ende larg. Sepse paskajorja shoqerohet me nje mori problemesh. Format veprore, pesore, vetvetore, jane mjaft problematike ne gjuhen shqipe. Mund t’ju sjell ketu mjaft shembuj, por s’ia vlen, e di. Vjen tjetri dhe te thote qe po flas per interesa te mia xhepore. Eh mire, ashtu e leme.
“Format veprore, pesore, vetvetore, jane mjaft problematike ne gjuhen shqipe. Mund t’ju sjell ketu mjaft shembuj, por s’ia vlen, e di. Vjen tjetri dhe te thote qe po flas per interesa te mia xhepore. Eh mire, ashtu e leme.”
Jo mor zotni, jo. Cfare problemi ka veprorja, pesorja, vetvetorja? Shprehu e leji bishtnimet.
un,
Pyetja jote “A iu përgjigjet (standardi) kërkesave të kohës apo jo?” nuk mund të marrë përgjigje pa përcaktuar “kërkesat e kohës”. Zgjedhja jote e “jo”-së mbetet thjesht e bërë për qejfin tënd, e pashqyrtueshme në hollësi. Kështu që zor se mund të rrezatojë diku, hiq rastet e atyre kur shkallmimi i standardit u është shndërruar në diçka me nuanca fetare: Kështu është. Nuk vihet në diskutim. Nuk pyetet, pranohet dhe kaq.
Flet për paaftësi profesionale dhe mungesë vizioni të standardbërësve, duke harruar që shumë prej tyre ishin arsimuar jashtë, (në vende të ish-Rajhut të Tretë disa). Duke harruar anën më të rëndësishme në këtë peshim, faktin që ata ishin brenda shqipes, atje ku mbruhej përditë ajo.
Sa për përparësitë që vëren në aktin e të menduarit te një i huaj, kanë të bëjnë me shkallën e zhvillimit arsimor e kulturor atje, jo me ndonjë faj të standardit. Mjerimi ynë në këtë përbërëse vjen nga shkallmimi sistematik që iu është bërë arsimit dhe kulturës këto 20 vjetët e fundit. Vishja cilitdo vend tjetër model këtë sistem arsimor qesharak, këtë kulturë të plotë në shëmtinë e saj, lërja 20 vjetë veshur, e pastaj vëri në kandar me shqiptarët e sotëm.
S’pata ndermend te hyj ne debat me me ty, pas atyre gjepurave andej matane. Megjithate, me vjen t’ia plas te qeshures kur thuhet “shkallmimi i sistemit arsimor qesharak ka ndodhur keto 20 vjet”.
Hahahahahahahaha.
Ok, pas se qeshures, duhet bere pohimi tjeter :
50 vjet komunizem, vetem ndonje debil natyral nuk e kupton se kane rrenuar çdo fare mendimi apo ideje te hajrit. Per 50 vjet me radhe, ti ke qene e ndaluar te mendosh, e jo me te gjesh fjalet e duhura per ta shprehur ndonje mendim.
Zonje a zoteri ç’te jesh : KUR TE CAKISIN DHE BRENDA TRURIT, dhe brenda mekanizmave te mendimit, te mos vije kush e te me thote ketu se NE PASKEMI BERE SHKOLLE.
Ne kemi bere thjesht kurse analfabetizmi, asgje tjeter. Kemi mesuar shkrim e kendim, edhe kete madje mjaft shtrember. Per tjeter gje, per prodhim idesh apo mendimesh, kjo eshte rrene me bisht. Asgje e hajrit nuk eshte prodhuar ne fushen e mendimit per 50 vjet. Por thjesht ne ate te parulles, paranojes, shkaterrimit sistematik te çdo shkendije.
Jam thellesisht i bindur se mekanizmat e mendimit te nje 20 vjeçari te sotem, pavaresisht shkollimit kaotik qe mund te kete marre, JANE KU E KU ME TE SAKTE se mekanizmat e mendimit tend apo timit. Duhen vite, dekada qe te dalim nga trauma e komunizmit.
Beji qejfin vetes, perserit tre here se ne ate kohe ne ishim bota, dinim gjithçka, shkence e mendim e letersi. Bullshit.
Shendet se shume e zgjata.
Per Kodren : s’kam kohe te humbas me ty, me vjen keq.
Besoj se këto gabime u vetëkorigjuan me rënien e kumunizmit dhe nuk kanë nevojë të presim të bien dakord gjuhëtarët për to, sepse ata janë dakord, siç bëjnë ca e ca.
“50 vjet komunizem, vetem ndonje debil natyral nuk e kupton se kane rrenuar çdo fare mendimi apo ideje te hajrit. Per 50 vjet me radhe, ti ke qene e ndaluar te mendosh, e jo me te gjesh fjalet e duhura per ta shprehur ndonje mendim.”
Un, ne epoken kur ndalonin shqiptaret te mendonim kishte dy lloj shqiptaresh:ata qe menduan megjithate, si edhe ata qe ndaluan se menduari. Ata qe mendonin megjithate, gjenin dhe nje rreth te ngushte ku shprehnin mendimet, i kembenin, i ushqenin me libra te ndaluar ose te pagjetshem librarive apo me ca emisione radio-televisive te huaja qe sado t’i nenvleftesosh sot, s’ua heq dot meriten qe paten per te mbajtur gjalle aparatin mendor. Ky grup njerezish mirembajten vec te tjerash edhe gjuhen meme. P.sh. megjithqe Frojdi qe i shumeveshtiregjendshem, nuk munguan fjalet shqipe vetedije e nenvetedije krahas koshience et subkoshience.
Ata qe ndaluan se menduari, per aresye tragjike s’kishin zgjidhje tjeter. Ata qe s’menduan se iu binden diktatures se proletariatit, treguan per mua qe s’e kishin te zhvilluar aparatin e te menduarit. Kjo pjese e ka shume te veshtire tani te filloje te argumentoje se u bene ca dekada pa u ushtruar. E njejta kategori me duket se ulerin qe fajin e ka gjuha, standarti, paskajorja etj. qe s’na lejon te kuptojme filozofine e huaj. Perpara se t’i futen perkthimeve e te kerkojne nga gjuhetaret zgjidhje per cdo lloj situate ne gjuhe te huaj, duhet t’ia fillojne nga kultura e pergjithshme. Kjo do pune vetiake, as shteti as profesionalizmi i gjuhetareve s’u bejne dot derman, por sidoqofte duke pritur standartin e ri cudiberes, kane kohe plot, le ta shfrytezojne per te levruar filozofite e mendimet huaja.
Ester,
Ka ca gjera ku ndahemi :
1. Kemi kendveshtrime te ndryshme mbi shkallen e demtimit te trurit shqiptar. Une e marr kete dem si tejet te pallogaritshem, te rende fare, gati ne vdekje. Kurse ti e sheh me pozitiv, thua se demi ka qene por deri ne njefare mase.
2. Ti mendon se kishte njerez qe vazhduan te mendonin, te tjere jo. Une mendoj krejt ndryshe : disa njerez, edhe po te donin, NUK MUNDESHIN. Nuk kam akuzuar askend per mungese vullneti, shqiptaret njihen per kureshtare, por problemi eshte se ne siperfaqen henore nuk ke ç’te zbulosh, sado t’i futesh hundet lart e poshte. Eshte ndryshe ku sot kemi çkulturimin e nje pjese te mire te demokracive porse mundesite jane te hapura per kedo qe deshiron t’i qendroje keti çkulturimi. Kurse ne komunizem, megjithe vullnetin me te mire te botes, çkulturimi, shkeputja nga dija, nga mendimi, nga menyra e te menduarit, ishte totale.
3. Si perkthyes, une nuk kerkoj asgje nga GJUHETARET, dmth i kam krijuar vete mekanizmat e kuptimit dhe nxenies, si dhe te gjuhes percjellese. Problemi eshte ketu : NUK DUA ASGJE NGA GJUHETARET, i kam te gjitha, thjesht DUA QE ATA TE MOS PERZIHEN NE NIVELIN E LETERSISE APO LETRAVE.
Me nje fjale, nuk kerkoj te me ndihmojne, kerkoj te mos me pengojne. Ka nje dallim te madh ketu.
Helmi i kesaj pune eshte kjo : GJUHETARI E KA NGRITUR VETEN NE ZOT PER TE VENDOSUR GJITHCKA DHE NE FUSHEN E LETERSISE. Kjo eshte nje katastrofe, dhe nje nga arsyet kryesore qe letersia jone pjell vetem gjera deshtake. Nese letersia çlirohet nga pllangat e gjuhes, nese ndihet e lire te krijoje e te lodroje sipas rregullave te letersise dhe jo te gjuhes, atehere ajo do te rikthehet ne ditet e veta me te mira.
Nga gjuhetaret, nuk kerkoj qe te me thone si formohet fjalia (sidomos ne letersi), por kerkoj thjesht te me thote si drejtshkruhet fjala atdhe, pule, qen dhe karkalec. Kjo eshte detyra e gjuhetarit, dhe jo te fuse hundet ne format shprehese ne letersi.
Letersine e bejne shkrimtaret dhe perkthyesit dhe jo gjuhetaret. Gjuhen e shkriftojne shkrimtaret dhe perkthyesit dhe jo gjuhetaret. Gjuhetaret duhet thjesht te ndjekin nga pas letersine dhe te dokumentojne gjerat qe ndodhin ne letersi. Te trashe fjaloret, dhe kaq.
Shendet.
Më fal se po të ndërhyj, Un, por ti si përkthyes, para se të anatemosh para mbrapa nëpër blogje, bën mirë të respektosh minimumin e etikës profesionale dhe të mos përkthesh vepra nga gjuhë jo-origjinale. Sapo pashë, te “Shekulli”, reklamën e një përkthimi që i kishe bërë një tregimtari meksikan, natyrisht nga frëngjishtja (më thuaj që e ke bërë nga spanjishtja dhe tërhiqem e të kërkoj të falur). Në Panair qarkullonte Borgesi i përkthyer prej teje, sërish nga frëngjishtja; pa përmendur Heidegger-in, që e kemi bërë blozë. Po aty dëgjova edhe që ke përkthyer deri edhe Kafkën (gjithnjë nga frëngjishtja dhe pa marrë të drejtat e autorit, por ma moho po të duash). Me këto që bën, ti ke fituar përbuzjen e kolegëve të tu, të cilët jo vetëm neveriten nga praktikat e tua të përkthimit, por edhe shqetësohen për njollën që i vënë, përkthimet e tua të dorës së tretë, reputacionit të autorëve që ti prek me dorë. Pa përmendur edhe të drejtat e autorit që shtëpia jote botuese i ka shkelur me pashë. Edhe pak dhe ty do të të ndjekin avokatët, duke të tundur fletë-paditë para syve. Si përkthyes, ti je nga ato qenie parazitare që lëvrijnë në fund të pellgut, ose atje ku kalbëzohet materja biologjike e vdekur; ose barasvlera e kafshëve endacake që ushqehen në plehrat; nënprodukt i një subkulture pseudo-urbane, që i ka rrënjët te koncepti i vjedhjes (pavarësisht se intelektuale) dhe i përfitimit në kurriz të ndershmërisë së të tjerëve. Asnjë grimcë integriteti moral dhe profesional nuk të ka mbetur; dhe meqë jemi në këtë fushë, edhe shqipen e shkruan keq. Me një fjalë, ti je vërtetimi më elokuent që shkollimi nën regjimin komunist ka prodhuar mendje të gjymtuara në çdo pikëpamje.
Oh te keqen e mendjes, o idioti i radhes. Llomotit, llomotit, se paske nge ti. Eh mire de, ja ke gjetur dhe ti me se te merresh, e gjete luftimin tend, kauzen tende.
Te gjitha keto qe the me lart jane te verteta. Tani shko fry qurrat.
Urim, durimi im arriti kulmin. Me kete pergjigje perfundimisht me binde qe ti o njeri nuk ke vend ketu. Na ndote!
Perpjekjet e tua per tu futur perseri me emra apo IP te ndryshme nuk do te tolerohen kete here, ne interes te mbajtjes se bisedes ne nje nivel te arsyeshem.
”’Cfare na duhet nje berthame e perpunuar qe paska nje njolle kaq te madhe ne biografi?”’
Ketu ka nje ngaterrese. Cdo standart botetor eshte ne radhe te pare pjelle politike. Italishtja qe eshte sjelle si shembull, eshte pjelle e bashkimit te Italise dhe ruajtjes se ekuilibrave krahinore. Ne radhe te dyte lidhet me letersine e Dantes apo Bokaços. Standarti i Frances, eshte pjelle e ndikimit politik te Parisit.
Ndryshimet ne standartin spanjoll lidhen ne radhe te pare me rritjen e rolit politik te Amerikes Latine.
Standarti ka si rol paresor, rolin administrativ, i duhet shtetit, pra varet nga politika, gjuhe zyrtare dhe standart jane e njeja gje, dmth kur flet per gjuhe zyrtare ke thene, ketu eshte nevoja e standartizimit.
Historikisht ka ekzistuar gjithnje nje standart de facto, pasi ku ka shtet, vijne me radhe monedha e standartizuar, njesite matese te standartizuara, gjuha e standartizuar (gjithnje de facto) e çdo gje tjeter qe i duhet shtetit.
Tani kuptohet qe njefare njolle standarti e ka, biles edhe toskerishtja e mori nepermjet standartit, po ashtu shume shprehje popullore toske i jane faturuar shqipes totalitare, por nuk ka ndonje gje shqetesuese, as nuk me duket paradoksale riperteritja kur kemi njolle, sepse riperteritje, do te thote te cenosh teresine e ta rikrijosh duke hequr ç’pengon.
Pra duke pare qe roli politik i Gegerise eshte ne rritje e siper dhe nuk kemi 3 dialekte ku toskerishtja rri si pika e ekulibrit (si ishte menduar dikur elbasanishtja), domosdo duhet menduar si te behet riperteritja e standartit, por pa shperfytyruar shqipen.
Mos te harrojme se gjuhen e kane prodhuar te paret tane, qe kane diskutuar e rene dakort per gjera shume te rendesishme sesa keto qe diskutohen sot, shkencerisht.
Gjithe ajo strukture gjuhesore qe perben shqipen eshte rrahur e ster-rrahur, nga jo-shkencetare dhe eshte nxjerre diçka mjaft e realizuar si eshte gjuha jone.
Nga shkencetaret ne presim me shume, le te marrin gjithe kohen qe u duhet, ama te na nxjerrin diçka te realizuar mire, jo te sajuar nga qepje-shqepjet.
Per fjalet e fjalorin pastaj bihet dakort me lehte, se sa me shume fjale te dish aq me mire eshte. S’ka pare njeri keq nga njohja e fjaleve te dialekteve te ndryshme, hiq xhaxhain qe e vuaka shume.
Hyllin.
Konstatimi yt se “…roli politik i Gegërisë është në rritje e sipër” edhe sikur të ish i vërtetë, mund ta humbasë në çdo kohë aktualitetin, me tretjen nga skena politike të kryeministrit të sotëm. Them sikur të ish i vërtetë, sepse më duket shumë i kontestuar, i lidhur me diktatin e një njeriu të vetëm, apo të tij dhe një grushti njerëzish që ka rreth vetes. Bëmat e tyre nuk lënë vend për rol politik të mirëpranuar, të miratuar nga shumica. Që do të thotë, me të rënë nga fiku, edhe ëndrrës për rol politik në rritje të Gegërisë, do t’i duhet të ballafaqohet me realitetin e hidhur prej tullumbaceje të shfryrë.
Nuk do t’i isha kthyer këtij komenti po të mos lexoja sot një koment tjetër nga ty, që më duket në të njëjtat ujëra me sa më sipër, e për të cilin do të dëshiroja më tepër sqarime:
(Redaktuar lehtas nga unë për lexim më të mirë. Origjinali është ky: http://xhaxhai.wordpress.com/2011/01/02/zelli-i-ftohte-i-politizimit/#comment-15982 )
A ka një rrymë nacionaliste në kulturë? Do të doja ta njihja, të njihja përfaqësuesit e saj, veprat e tyre, parimet, objektivat. Të njëjtën dëshirë kam të njoh argumentet në mbështetje të një roli mbizotërues ndikues të Kosovës. Cili është kapitali që i jepka asaj këtë rol mbizotërues? Fakti që një pjesë e madhe e tyre janë të koracuar pas një dialekti të paprekur nga historia shoqërore e 50 vjetëve të fundit të Republikës së Shqipërisë? D.m.th. pastërti politike? Çfarë mund të kontestojnë ata dhe sa thellë, në shqipen e njësuar? Dhe sa mund të pranohet ky kontestim nga pala e prekur, kur dihet që pjesa dërrmuese e kulturës, ajo kjo palë (e prekura) konsumon, është krijuar dhe vazhdon të krijohet në shqipen standarde?
…”Them sikur të ish i vërtetë, sepse më duket shumë i kontestuar, i lidhur me diktatin e një njeriu të vetëm, apo të tij dhe një grushti njerëzish që ka rreth vetes. Bëmat e tyre nuk lënë vend për rol politik të mirëpranuar, të miratuar nga shumica…”
Sa me siper gabim per mendin tim
Numrat jane kokeforte dhe s`kane nevoje per logjike… tha.
Politikat e cdo lloj natyre zakonisht jane raporte forcash dhe behen nga pozitat e forces (50 + 1). E kjo ca me e vertete ne Shqiperi. 1+1+1 = 2+1
Mbi kete teme nje artikull interesant i sotem i Besnik Dizdarit hedh tezen se ne fakt standarti nuk po e perballon dot mesymjen e gegerishtes e kesisoj ndryshimi/riparimi i tij behet i paevitueshem per ta mbajtur ne kembe standartin vete. Te plote e keni me poshte.
http://www.panorama.com.al/panorama/index.php?option=com_content&view=article&id=5034:flas-gegnisht-por-shkruaj-tosknisht&catid=104:opinione&Itemid=410
Në të vërtetë Dizdari flet për zbritje në Tiranë të veriorëve, vetëm një pjesë e gegëve këta, jo për mësymje të gegnishtes. A janë të barasvlershme këto dy lëvizje? Përgjigja këtu kërkon statistika që nuk di se ku mund të gjenden. E as Dizdari nuk i përmend gjëkundi.
jshm, roli politik ne rritje lidhet jo vetem me pjesemarrjen aktive ne proçeset vendim-marrese, por edhe me pavaresine e Kosoves, rendesine e jashtezakonshme tregtare e financiare mbi Shkumbin, qe u rrit me tej me rrugen e kombit e po ashtu edhe dyndja ne Tirane e Durres.
Kjo dukuri e fundit ka me shume rendesi, nese i heqim kufijte artificiale bashkise se Tiranes, pasi aty do shihej me qarte se Tiranes ‘toske’ te viteve 1945-1990, i ka ardhur realisht fundi.
Perballe ketyre fakteve, nuk mund te flitet per tollumbace te shfryre, meqe rritja vazhdon e vazhdon, biles sa me shume afrohet Kosova aq me energjike behet rritja. Raportet e 1945-1990(o 2000), duhen harruar sa me shpejt, shume nuk shkeputen dot, por ekuilibrat duhen shqyrtuar e rivendosur.
Persa i perket rrymes nacionaliste , xha xhai eshte me i informuar se une, mund te t’jape me shume te dhena, meqe ka si kale beteje stigmatizimin e saj. Une do mjaftohesha me te t’thene se perfaqeson saktesisht te kunderten e çka perfaqeson Ornela Vorpsi.
Nderkaq Kosova ka tashme rol vendimtar, sepse nuk perfaqeson vetem nje shtojce te Shqiperise kulturore, por ka pasur nje rritje kostante e ndersa ne 20 vjetet e fundit, jemi hallakatur, atje ka pase rritje, por me i rendesishem eshte fakti i çlirimit prej serbit, qe i ka dhene edhe pozicionin e barazise institucionale.
Kosova nuk eshte e injorueshme, statusi 150 vjeçar i nje Kosove kulturalisht te injorueshme ka marre fund. I ka ngelur Ilirides ne Maqedoni, ata mund ti injorojme lirisht deri ne shek 22 o derisa te zgjohen.
”’Çfarë mund të kontestojnë ata dhe sa thellë, në shqipen e njësuar?”’
Meqe flasin shqip, e kane shtetin e tyre, mund te kontestojne aq thelle sa te duan, biles edhe ne bllok, e marrin te gjithe standartin e bejne mullar dhe i vene flaken .
Ca do u thuash, jemi te gjithe shqipetare, çame o kosovare, gege e toske, malci jallia jan’ nji komb m’u da s’duron, fund e maje nji a Shqypnia e nji gjuh’ t’gjith na bashkon ?
Nuk eshte e realizueshme mbajtja e deres mbyllur, jemi ne hall, se na lane ne hall dhe ne do te zgjedhim lenien e brezave te ardhshem ne hall.
Hyllin:
Hyllin, e ke thënë mirë dhe keq; mirë, sepse në fakt, rryma nacionaliste është ekzaktësisht e kundërta e Ornela Vorpsit (ose Ornela me një minus përpara; e kthyer kokëposhtë ose mbrapsht); e ke thënë keq, sepse kjo Ornela Vorpsi, që ke ti në mendje, është më tepër karikaturë e Ornela Vorpsit; njëlloj siç është krahu nacionalist yti më tepër karikaturë e krahut nacionalist teorik, ose të mirëfilltë, i cili ndryshe nga ai që i referohesh ti, nuk do ta kalonte kohën duke thënë e duke u përbetuar se po punon për atdheun, por duke punuar realisht për atdheun (aq do të mjaftonte e tepronte).
Megjithatë, më pëlqen krahasimi: sepse të dyja palët e tua jo vetëm merren me fiction ose trillim, por edhe kanë pak si shumë qejf kamerën; edhe pse Vorpsi të paktën nuk e fsheh që është fenomen pop, ndërsa ata të tjerët kujtojnë se po bëjnë vërtet histori me H të madhe, që nga momenti që rrëmbejnë në dorë lugën e këpucëve në mëngjes.
hyllin,
Kur kërkoj fakte, nënkuptoj fakte, jo dëshira të tuat (që janë edhe të miat) të projektuara mbrapsht në kohë, për të më bindur sot për gjëra që mund të duan vite t’ua ndjejmë lezetin. D.m.th., botimit të një shkrimtari të standardit në 50 mijë kopje dikur, (dhe nuk e gjeje më në librari pas pak muajsh), ti nuk mund t’i kundërvësh sot, për hir të argumentit, asgjë të ngjashme nga bahçja gege. Përndryshe do ta kishe sjellë këtu me vrap, apo jo?
Atë hall kam edhe unë, që brezave të ardhshëm t’u lë diçka që e lidh me mua dhe me brezat para meje. E këta të gjithë thonin e thonë “hyr, dil”, jo “kyqu, qkyqu”, sa për të sjellë një shembull.
…”E këta të gjithë thonin e thonë “hyr, dil”, jo “kyqu, qkyqu”, sa për të sjellë një shembull…”
Ta kane thene gabime. Ose ta kane mesuar gabim.
Sa per te sjelle nje shembull, po te ishe nxenes filloreje ne Berat, ne vitin 1945 -1946, mesuesi beratas do te te fliste ne nje gegershte te kthjellet, dhe do te te bente te mesoje permendesh dhe te recitoje para klases vargje si keto te me poshtmet:
…”N’pyll kur hyna
Cudi mu ba
Nan hije pava nji lule t`blert
Ish plot me lule e plote me flet
Me e keput kur deshta
Kah un u kthy
Un do te vyshkem, pse don me m`shky ?
Me rraj e nxorra, e shtina n`gji
Ne kopsht e cova, n`temen shpi
Atje e mbolla ne i vend t`qet,
U mbush me lule e plot me er…”
Nje brez me vone, u kalua ne ekstremin tjeter, ku femijes ne maje te maleve te Shoshit, u duhej te mesonin permendesh e te recitonin para klases perseri vargje mbi rrenjet , por kete ralle behesh fjale per rrenjet Partish dhe jo lulesh, ne dialekt berati.
Problemi i tanishem, dhe per kete e mira eshte qe te merren vesh e te bien dakort te gjithe, eshte se kujt rrenjeve do tu kendoje brezi i ardhshem.
Une kam bindjen se shqipja standarte eshte nje “ndertese” me strukture te qendrueshme dhe po te rinovohet me merak dhe me kujdes, do te jete ne gjendje te strehoje te gjitha nevojat e gjuhes shqipe, kudo qe ajo flitet.
Por ky proces rinovimi, le ta quajme ate nje peshe apo detyrim madhor, nuk do kthyer ne ceshtje brezash dhe as ceshtje historie. Sepse do te ishte njesoj sikur te kerkoje t`i hiqje shtepise katin e pare, ne menyre qe te ndertosh katin e dyte apo te trete.
dod,
Nuk bëhet fjalë për gabime aty më sipër. Nuk po më mësonin si të përgjigjesha unë në një blog pas nja 30 vjetësh. Thjesht përdornin gjuhën që dinin, për të komunikuar me mua. Prej andej i mora shembujt.
“Shembullit” tënd fiktiv iu riktheva pasi lexova këtë shkrim. Është plot me kundërshembuj ndaj tëndit. Statistika rigoroze nuk sjell, por shembujt m’u dukën me interes.
Nuk shoh ndonje dallim mes fiction dhe reales, popit dhe elitistes, kategorite tashme jane perzier, rrnofte media.
Sidoqofte duke paret rrenjet me korrekte do ishte folk vs pop, ku folku i ben qendrese popit. Nga ana tjeter prej folkut dihet qe del aristokracia po prej popit çfare del, ”popòcrazia” ? Kulturen popòkrate do nxjerresh si ajken e kultures pop ?
Ne cilin mjedis, folk apo pop, i gjen rrenjet kulturore ?
Patjetër në folk. Nuk mund të flas për veten, por veç po shtoj se nuk pres as pranoj që këto rrënjë të m’i shpjegojnë klounët në tribuna.
Do desha që debati të përqëndrohej më tepër në gjuhën vetë se sa në mjedisin që e lëngëzon, kafshon dhe kufizon atë.
Psh. trajtimi i ë-së, shumësit, fjalëve që shqipja thuhet i ka por nuk i përdor, sfidave e kontradiktave ku të fut epoka tekonologjike, (mirë ti shkruajmë emrat e huaj si ata vetë në gjuhën e mëmës së vet, por në ç’tastierë do ti gjejmë gërmat përkatëse), (mirë të ofrojmë fjalor sinonimesh por pse MS Office-s e jo Open Source-s fjala vjen, – që dhe kështu është spam).
Dyshues me dokumentin që thirri Konferencën, mosbesues me dokumentin e saj përmbyllës. Veçoj, meqë se kanë veçuar më parë e për të mos u shkuar një për një, pikën 12), kërkesën për krijimin e një këshilli me statusin e personit publik. Person publik? Ç’është ky? Në ju ka shpëtuar fjala juridik (person juridik publik) organizatorët, që janë vetë ashtu, duhet ta dinë se një i tillë e ka kufirin aty ku e ka RSH e se s’mund të jetë Mbarëshqiptar, e që unë për vete veçse pres të lindë shqiptari nga gjithë kjo barrë.
Në është person publik si në public persona fytyrën e kujt rreket të paraqesë?
12) Krijimi i Këshillit Mbarëshqiptar për Gjuhën, me statusin e personit publik,
Një pyetje jashtë teme: Si e ka drejtshkrimi i shqipes, “anëtar” apo “antar”?
Forma korrekte është anëtar.