Të gjithë e mbajmë mend sa fort u reagua, në mediat shqiptare, ndaj tezës së historianit Schmitt se Skënderbeu, në luftën e tij çerekshekullore kundër osmanëve, ishte motivuar nga dëshira për hakmarrje vetjake ndaj Sulltanit.
Këtë tezë Schmitt-i e mbështeti në një burim që shumë historianëve iu duk i pamjaftueshëm; një dëshmi e dorës së dytë, ose një raport i dy diplomatëve drejtuar dukës Francesco Sforza, në janar të vitit 1454, në të cilin thuhej se Skënderbeu i kishte kërkuar Papës ndihmë për të sulmuar “turqit”, për arsye të urrejtjes personale që kishte kundër Sulltanit (Mehmetit II), i cili i kishte vrarë babanë.
Natyrisht kjo tezë është e kundërshtueshme dhe do të kundërshtohet edhe në të ardhmen; çështja është pikërisht si.
Mund të kundërshtohet, bie fjala, me argumente të natyrës historiografike; të thuhet, bie fjala, se Skënderbeu, sipas këtij ose atij dokumenti, etj. kërkonte të krijonte shtetin e Arbërit dhe ta mbronte atë nga kërcënimi turk; ose, gjithnjë sipas këtij ose atij dokumenti, se Skënderbeu kishte për synim të mbronte krishterimin europian, për çka edhe nxitej dhe paguhej nga Selia e Shenjtë; ose, përsëri në bazë dokumentare, se Skënderbeu kishte ndërmend të organizonte rezistencën e Europës kundër Perandorisë Osmane, duke u vënë në krye të Kryqëzatës.
Mund të kundërshtohet edhe me argumente të natyrës ideologjike, sikurse edhe, për fat të keq, u kundërshtua: nga të gjithë ata që shpjeguan se kjo tezë i poshtëron arbërorët, se minimizon aftësitë e tyre për të pasur një shtet të vetin dhe për të dëshiruar lirinë, etj.; ose nga të tjerët që thanë se një ndërmarrje aq madhore sa ajo e Skënderbeut nuk mund të ketë qenë e motivuar nga diçka aq meskine dhe personale sa gjakmarrja, etj. Kuptohet se këto argumente janë të një lloji krejt tjetër, meqë i përkasin më shumë filozofisë së historisë ose, në rastin konkret, ideologjisë kombëtariste. Ideja këtu është se gjeste heroike si ato të Skënderbeut, historia e të cilave qëndron në bazë të ideologjisë sonë kombëtare, nuk mund të jenë motivuar veçse në mënyrë heroike.
Tani, për këtë mund të diskutohet shumë; unë vetë besoj se pasojat e vendimeve individuale, në histori, nuk duhen ngatërruar me motivet e tyre; dhe Skënderbeu vërtet mund të jetë nisur për të marrë hak, por të ketë përftuar, në hakmarrje e sipër, historinë e një qëndrese heroike e cila sot e kësaj dite shërben si shembull i idealizmit, dëshirës për liri dhe refuzimit të arrogancës së forcës; njëlloj sikurse Kolombi, që u nis të gjente një rrugë detare alternative për në Indi, por zbuloi një kontinent të panjohur. E kuptoj, megjithatë, që të tjerë mund të besojnë ndryshe, dhe më duket e kotë të hyj në debat me ta.
Megjithatë, le t’ia hedhim sytë një ngjarjeje historike shumë më afër nesh – shkëputjes së Shqipërisë nga kampi socialist, të shprehur veçanërisht në prishjen e marrëdhënieve diplomatike shqiptaro-sovjetike, ndërprerjen e ndihmave dhe të kredive të kampit socialist, forcimin e lidhjeve shqiptaro-kineze dhe daljen e Shqipërisë nga Traktati i Varshavës – të gjitha këto gjatë viteve 1960-1968.
Nikita Hrushovi, Enver Hoxha dhe Nexhmije Hoxha në Butrint, 1959
Në një intervistë të kohëve të fundit, shkrimtari Ismail Kadare, i cili ka shkruar edhe një roman të rëndësishëm për konfliktin shqiptaro-sovjetik të atyre viteve Dimri i madh), tha se Enver Hoxha e nxori Shqipërinë nga ombrella sovjetike “për arsye personale”. Nuk është hera e parë që thuhet kjo; ideja në këtë rast është se Enver Hoxha kishte frikë se mos Hrushovi kërkonte zëvendësimin e tij me një njeri më besnik ndaj politikave sovjetike, veçanërisht në lidhje me destalinizimin, qëndrimin ndaj Jugosllavisë dhe titizmit, Pekinit, etj.; prandaj vendosi që, për të ruajtur kolltukun, të sfidojë superfuqinë, duke rrezikuar deri edhe pushtimin ushtarak të Shqipërisë.
Të gjithë do të biem dakord, besoj, se kriza shqiptaro-sovjetike dhe prishja e marrëdhënieve me vendet e Bllokut të Lindjes përfaqëson një moment kyç në historinë e Shqipërisë pas Luftës II Botërore. Si pasojë e asaj krize dhe e desovjetizimit që iu bë Shqipërisë, shtetit, ekonomisë dhe kulturës shqiptare, Shqipëria nuk u prek pothuajse fare nga destalinizimi dhe liberalizimi i regjimit, që me iniciativë të Hrushovit po ndërmerrej në të gjitha vendet e tjera të kampit socialist. Përkundrazi, forcimi i lidhjeve me Kinën e shtyu PPSh-në majtas, duke përshpejtuar ngjarje të tilla si kolektivizimi i plotë i vendit, revolucionarizimi i shkollës, qarkullimi i kuadrove, lufta kundër patriarkalizmit dhe konservatorizmit, lufta kundër liberalizmit dhe shfaqjeve të huaja, heqja e gradave në ushtri, ulja e rrogave të larta, izolimi ndërkombëtar i vendit, e kështu me radhë.
Është legjitime të pyetet nëse të gjitha këto zhvillime të rëndësishme, i të cilave Shqipëria sot e kësaj dite mund të mendohet si produkt, vërtet u detyrohen motiveve personale të Enver Hoxhës, ose këmbënguljes së tij për të mbajtur pushtetin me çdo kusht (paranojës, frikës nga kundërshtarët që do të përfitonin nga situata, antipatisë idiosinkratike për Hrushovin dhe muzhikëritë e tij, etj.).
Unë përsëri mendoj se, në parim, kjo mund të ketë qenë pikërisht kështu; meqë, si edhe në shembullin e Skënderbeut më lart, motivet janë një gjë dhe pasojat një gjë tjetër; dhe askush e asgjë nuk na shtrëngon që t’i paragjykojmë motivet duke u nisur nga pasojat – të cilat si rregull janë lehtësisht të njohshme.
Tek Titistët, Enver Hoxha lë të kuptohet, ndonjëherë haptazi, se në prishjen me sovjetikët ndikoi edhe antisovjetizmi i hapur i Mehmet Shehut, i cili ndërhyri, në mënyrë katalitike, në momentet më kritike e më të tendosura të marrëdhënieve; meqë, gjithnjë sipas Hoxhës, ashtu e kishin porositur “padronët”; edhe kjo është një teori legjitime, vërtetësia e të cilës varet nga vërtetësia e tezës tjetër, gjithnjë të diskutueshme, se Mehmet Shehu kishte kontakte me agjenturat perëndimore.
Më anë tjetër, historiografia enveriste, në Shqipëri, detyrimisht e ka përshkruar konfliktin shqiptaro-sovjetik si konflikt për çështje parimore të doktrinës; në kuptimin që Enver Hoxha është përshkruar, rregullisht, si Davidi që guxoi t’i dilte ballë për ballë Goliath-in në dyluftim, i bindur se ashtu po mbronte marksizëm-leninizmin nga shtrembërimet revizioniste dhe po shpëtonte kauzën supreme të proletariatit anembanë botës; por edhe duke mbrojtur vetë pavarësinë dhe sovranitetin e Shqipërisë “së vogël”. Në këtë kontekst, Enver Hoxha u portretizua si hero dhe sfida e tij ndaj Hrushovit dhe Bashkimit Sovjetik si heroike.
Disa historianë dhe vëzhgues të çështjeve shqiptare (Arshi Pipa, Armin Hetzer, ndër të parët) kanë vënë re, prej kohësh, paralelizmin midis trajtimit që iu bë Skënderbeut nga historiografia zyrtare shqiptare duke nisur që me Rilindjen dhe veçanërisht me gjatë kremtimit të 500-vjetorit të vdekjes, në 1968; dhe trajtimit që iu bë, nga e njëjta historiografi, rolit të Enver Hoxhës në konfliktin e Tiranës me Moskën. Sipas këtij pozicioni, shqiptarët pothuajse i kishte detyruar historia (fati) që ta afirmonin vetveten brenda narrativës tipike biblike të Davidit dhe Goliath-it (“i vogli e mund të madhin”). Po ashtu, sipas kësaj logjike, ideologjia komuniste përvetësonte ideologjinë e Rilindjes, në mënyrë të tillë që krejt historia e Shqipërisë, që nga Skënderbeu e këtej, të paraqitej si një përgatitje sistematike e momentit kur në krye të vendit do të dilte Enver Hoxha.
U mbetet historianëve të ndriçojnë rrethanat e vërteta të prishjes shqiptaro-sovjetike, duke analizuar edhe motivet që mund të kenë frymëzuar liderët Hrushov dhe Enver; megjithatë, edhe këtë herë, motivet nuk janë aq të rëndësishme sa pasojat. Si edhe në rastin e Skënderbeut, mundësia (hipotetike) që ky i fundit të jetë frymëzuar nga pasioni për të mbrojtur krishterimin, jo nga dëshira për t’u dhënë arbërve të vet lirinë, nuk ndikon aspak në pasojat që luftrat e Skënderbeut patën për Arbërinë, Ballkanin, Italinë e Jugut, Venedikun, Mbretërinë e Napolit, etj.; as në përdorimin që iu bë Skënderbeut, katër shekuj më pas, nga Rilindja kombëtare, më parë në arbëreshët e Italisë, pastaj edhe nga kolonitë e tjera të shqiptarëve, e më në fund në trojet shqiptare vetë.
Çfarë vërehet këtu është një konflikt midis ideologjisë dhe historiografisë; i cili shpesh maskohet pas gjithfarë argumentesh me natyrë heuristike dhe hermeneutike, por që në të vërtetë nuk i shërben së vërtetës historike, aq më tepër në rrethanat kur kultura shqiptare tashmë e ka arritur pjekurinë e nevojshme për ta mbajtur historiografinë veç ideologjisë. Kjo do të thotë edhe e sidomos që argumentet me natyrë mirëfilli historike, edhe kur janë të dobëta e të ngjitura me pështymë, nuk mund të kundërshtohen më me kundërargumente të natyrës ideologjike.
Po sikur Skenderbeu ta kete bere luften ngaqe kishte mosperputhje karakteri me Sulltanin dhe ngaqe kishin bere debate parimore dhe filozofike kur ai ishte oficer i tij, dhe hakmarrja te kete qene vetem nje justifikim?
Natyrisht dhe kjo teze eshte e kundershtueshme, puna eshte si do ta kundershtojme, dhe ku do ti gjejme dokumentat historike qe e hedhin poshte kete teze qe sapo e shtrova une.
C’ka desha te them me kete (hipo)teze sarkastike, xha xhai, ishte qe, nuk qendron ky lloj pozicionimi, dmth qe cdo teze e mencur apo idiote qe ngrihet nga nje shqiqptar apo i huaj duhet marre si e mirqene dhe e barabarte me te tjerat, dhe se qendron apo eshte valide njesoj sa te tjerat.
Tjeter gje do ishte nese mendimi i pergjithshem i historianeve shqiptare dhe te huaj do ishte, deri para librit te famshem te Shmidit, ne te njejten mendim, dhe ky pra me nje dokument te vetem thjesht sa e perforconte mendimin e pergjithshem egzistues. Ne te kundert, sic me rezulton, bara e provave dhe hedhjes poshte i takon atij qe qit teza thellesisht te ndryshme me ato egzistuese, si ne histori, shkence etj.
Ashtu si p.sh. nese gjykimi i pergjithshem per Hoxhen eshte qe ishte njeri paranojak dhe gjakatar dhe qe ne funksion te kesaj dhe te mbajtjes se pushtetit bente cdo gje, lidhu me Jugosllavine, prishu me ta, lidhu me sovjetiket, prishu me ta, lidhu me kinezet, prishu me ta rri vete, apo nxirr grupe armiqesore ketu e aty mbas cdo lidhje e prishje, po dhe per shkaqe te tjera nga me absurdet, nuk eshte i njejti katapultim i pagjase llogjik nese i atriubohet atij personalisht kjo prishje mardheniesh, aq me pak persa ai ishte diktatori dhe bente ligjin.
Pra analogjia, sic thashe dhe diku tjeter per kete, s’qendron, s’shoh paralelizem ne keto raste as si karaktere e personalitete te Skenderbeut e Hoxhes, as ne ngjarjet per te cilat flitet.
Per me teper qe, ku bazohemi ne per te interpretuar motivacionet e nje personi historik? Nese Skenderbeu, apo Enveri ne shembullin tjeter tuajin, do kishte shkruar nje leter qe thoshte se arsyeja e kesaj apo asaj veprimi a lufte ishte nje mesazh qe kishte marre nga ufot, do mjaftonte kjo per te thene qe kjo ishte arsyeja, perkunder evidencave te bollshme historike qe e drejtojne shigjeten tjeterkund?
A nuk bazohemi pra, duke u munduar te kuptojme motivacionet, pervec e pertej cka kane thene ata vete, tek te dhenat e personalitetit dhe karakterit te ketij individi per aq sa keto mund te interpretohen nga historia mbi ta dhe jeten e tyre dhe veprave te tyre, dhe pasojat qe kane pasur zgjedhjet e tyre per ata si individe dhe shtetet e kombet qe kane drejtuar, e gjera si keto?
Gjithashtu, pervec mendimit dhe tezave dominuese, cdo gje ka dhe komponentin e llogjikes, koherences ne veprime e qellime, mbi te cilat fundja jane mbeshtetur dhe keto teza dominuese. Ndryshe do dilte nga nje Shmid muaj per muaj dhe nga nje Klos qe do i perkthente, dhe keshtu do ri-interpretohej historia e cdo kombi muaj per muaj, sidomos persa pikpamjet kontraversale jane te garantuara te bejne zhurme ne media e masa, dhe keshtu te behen burim emer-njohje dhe libra-shitje.
P.sh. nese Skenderbeu do hakmerrej ndaj sulltanit si person, cili do ishte skenari me i pershtatshem dhe efikas per te realizuar kete hakmarrje, c’ka beri Skenderbeu apo ndonje skenar tjeter?
Xhibi shkruan:
Në fakt kjo që thua ti, Xhib, nuk ka kuptim. Së pari, sikur të ekzistonte një letër e tillë, historianët do të duhej të shpjegonin se si ka ndodhur që një skizofren të ketë udhëhequr 25 vjet luftë kundër Perandorisë Osmane, ose 50 vjet diktaturë komuniste. Së dyti, Skënderbeu (ose Enveri) ka fare pak të ngjarë të shkruanin për UFO-t; por nuk do të ishte çudi sikur Skënderbeu, bie fjala, të linte një dokument ku të thonte se luftën kundër Sulltanit e nisi pasi i doli shën Gjergji në ëndërr dhe ia kërkoi. Kjo nuk më duket ndonjë thagmë e madhe; historia është plot shembuj të tillë, me figura historike që i kanë shpjeguar përkushtimet e tyre me anë të vizioneve me natyrë mistike ose fetare. Historiani nuk mund ta injorojë këtë gjë; është njëfarësoj i detyruar ta marrë parasysh, në rrëfimin që ua bën ngjarjeve dhe protagonistëve.
Më tej: Schmitt-i gjeti një dokument dhe e solli në libër, madje i dha rëndësi të madhe. Ndoshta bëri gabim për rëndësinë që i dha, por dokumenti mbetet dhe nuk mund të lihet mënjanë vetëm e vetëm sepse nuk pajtohet me skemën narrative për Skënderbeun, me të cilën jemi mësuar. Unë, që nuk jam historian, e gjej interpretimin e atij dokumenti nga Schmitt-i të ekzagjeruar; sikurse gjej të ekzagjeruar akuzën për racizëm me të cilën interpretimi është përcjellë. Këta kritikë, duke mos lënë jashtë as Kadarenë këtu, vazhdojnë të ngatërrojnë motivet me pasojat, duke i barazuar personazhet historike me personazhet e narrativave letrare (fiction).
Ja edhe paradoksi: historianët që i trajtojnë figura të kalibrit të Skënderbeut si njerëz realë, akuzohen se po trillojnë; ndërsa ideologët, që i trajtojnë këto figura si personazhe letrare (duke i deduktuar nga pasojat e bëmave të tyre), dalin kinse kundër “shtrembërimeve”.
Pyetja ime është: a duhet të merret historiani me motivet apo jo? A duhet të mbajë parasysh, bie fjala, që Kolombi kërkonte të zbulonte një rrugë të re detare për Indi, apo thjesht të arsyetojë, në mënyrë deduktive, se në fund të shekullit XV ishin pjekur kushtet objektive për zbulimin e kontinentit amerikan dhe fakti që këtë zbulim e bëri, sado aksidentalisht, Kolombi nuk ngre peshë, përkundrejt zbulimit vetë? A duhet të merret historiani me faktin që Napoleoni ishte sëmurë nga hemorroidet ditën e betejës së Waterloo-së apo jo? A ka rëndësi për historianin që Enver Hoxha ishte i vetmi udhëheqës komunist në Lindje, që nuk kishte pasur ndonjë kontakt me kulturën ruse-sovjetike, as ishte përpunuar në Moskë?
Unë besoj se historiani ka të drejtë të merret me gjithçka që dëshiron, sa kohë që beson se kjo i shërben studimit historik, ose ndriçimit të ngjarjeve që kanë ndodhur. Rëndësi ka që interpretimi të mbështetet diku, si p.sh. ai i Schmitt-it në letrën e atyre dy diplomatëve të Milanos, e cila duket të jetë autentike, ndryshe nga historia e (Antivarino-s së) Biemmi-t, mbi të cilën është mbështetur Fan Noli dhe pas këtij të fundit mitografia jonë e mëpasme për Skënderbeun, por që ka shumë mundësi të ketë qenë një hoax, ose gjë e sajuar.
Xha xhai, nuk e di pse me duket (qofsha i gabuar) qe ne replikat tona, une perpiqem ti ndaj ceshtjet dhe ti jap rendesine dhe peshen e duhur ne argumenta, dhe ti ti mbledhesh tera ne nje thes, dhe do s’do keshtu mjegullohen, si dhe behen retorika tip ‘kjo, po dhe ajo, keshtu qe kane rendesi secila’.
Po dhe fjalet qe zgjedh, duke ditur nivelin tuaj, me duken pak ‘te cuditshme’, si p.sh:
Kjo nuk eshte ceshtje te mesuari. Nuk eshte tema e homoseksualeve dhe tani do vije Klodi me Klosin e Shmidit te na c’mesojne e modernizojne.
Sic thashe, besoj qarte, behet fjale per nje teze dominuese historike, jo narracion me te cilin jemi mesuar ne, as perralle. Pesha e rende qe duhet permbysur eshte teza dominuese historike, jo narracioni. Kjo e xhuxhmaxhuxh-on gjetjen e Shmidit dhe e ben te duket sic eshte, nje outlier.
Dhe ai qe pretendon ta vere ne dyshim apo ta permbyse kete teze dominuese (si ne histori, shkence etj) pergjegjsia eshte tek ai qe te hedhe poshte me argumenta e fakte gjithe ‘tullat’ mbi te cilat eshte ngritur teza aktuale, ne kete rast dhjetra, ne mos qindra, libra e fakte te shkruara mbi Skenderbeun dhe luften e tij dhe shqiptareve te tjere (se s’luftoi vete).
Dhe pasi ta kete bere kete, kuptohet cdo gje duhet te jete ne koherence dhe llogjike me te teren, ashtu si ne shembullin ekstrem qe permenda une me letren e ufos, nuk se historianet do arrinin ne perfundimin qe Skenderbeu ishte skizofren (do i hidhnin ne balte gjithe faktet e tjera meqe gjeten nje leter dhe do shmidizoheshin? lol) por gjeja e pare qe do mendonin eshte qe letra s’perputhet me asgje tjeter, eshte outlier, as me historine e teknologjine, e gjithsesi njeriu thote e shkruan ne letra gjera te ndryshme per qellime te ndryshme.
Apo sic thashe qe nuk se ka kuptim ajo qe beri Skenderbeu (po dhe ata qe ju bashkangjiten) ne nje skeme hakmarrje personale. Ai ishte oficer i larte i Sulltanit, te ishte per hakmarrje personale kishte nje mije menyra me efikase dhe me me pak pasoja sesa te luftonte indefinit ne malet e Shqiperise me superfuqine e kohes, njeheresh pra duke lene pas gjithe privilegjet e ofiqet qe kishte nen Sulltanin. Kshu i bie te jete hakmarre ndaj vetes ose te kete pasur tendenca vetevrasese, gje e cila s’do surprizohesha nese Shmidi e paraqit si teze pas ka kohesh. lol
Te mbeshtesesh historine cerekshekullore te nje njeriu, dhe gjithe atyre qe ju bashkangjiten, ne nje apo disa letra (perkunder fakteve te tjera historike qe jane te gjitha ne nje linje tjeter) eshte si te pretendosh se Ajnshtajni p.sh. ishte skizofren se u gjet nje leter ne te cilen ai shkruante se ishte zoti ose Napoleoni, dhe me c’rast te hedhesh ne kosh gjithe teorite e tij te vertetuara shkencerisht.
Kjo pra persiatje dhe keto norma operimi, jane premisa baze, e cila verej me keqardhje eshte kthyer kokposhte ne artikullin tuaj, ku nenkuptohet qe teza e Shmidit eshte e barazflefshme me tezen dominuese historike, dhe tani hajt ta hedhim poshte (si do ta kundrshtojme) se ndryshe qendron njesoj, eshte njesoj valide, apo ve ne dyshim tezen dominuese historike mbi Skenderbeun.
Ashtu si sulmi ideologjik qe mund ti jete bere Shmidit nga disa, nuk e ben me signifikante apo historikisht te provuar gjetjen e tij, eshte besides the (this) point.
Nga ana tjeter irritimi i njerzve eshte i kuptueshem. Provo ti thuash amerikaneve p.sh. ne baze te nje apo 10 letrave qe ‘the founding fathers’, ata qe themeluan kete shtet, kishin perdhunuar ca femra ne angli dhe ndiqeshin per gjyq, dhe kjo ishte arsyeja e rebelimit te tyre ndaj Anglise dhe formimit te shtetit te Amerikes, apo qe sipas Shmidit, ishte thjesht ceshtje hakmarrje ndaj mbretit se mbreti i kishte vrare njerit babane. P
Pra nuk se nuk pritej apo nuk eshte i kuptueshem reagimi i njerzve, po sa kohe qe kjo perdoret terthorazi apo indirekt per te legjitimuar tezen e Shmidit, jo vetem qe s’qendron, po perkundrazi, e dobeson ate, e ben si ai ai cuni qaraman qe justifikon dobesine e tij ne nje gare sporti me faktin qe e ngacmoi e motra kur bente detyrat.
Une s’kam asnje problem qe historianet apo kushdo te merren me motivaconet, ashtu si nuk se s’jane marre deri tani, ndac ne historine shqiptare apo boterore. Une kam problem me sharlatanizmat kur ato shfaqen ne cdo fushe dhe kur tjetri injoron pikerisht principet baze te operimit ne histori, hulumtime etj, disa prej te cilave permenda.
Sidomos kur keto kane te bejne me ceshtje sensitive dhe kur tipa si Shmidi operojne dhe i qasen suksesit personal duke bere persiatje te tilla me heronjte apo mitet e nje kombi, apo cdo ceshtje tjeter te rendesishme per nje numur te madh njerzish.
E megjithate, nuk eshte se Shmidin e kryqezoi njeri apo shkuan ta vrasin. Perkundrazi, ai e ngjyeu lugen ne corben e heroit tone kombetar dhe u be i famshem, Klosi po ashtu lundroi kete dallge i kapur pas bishtit te Shmidit dhe u be dhe ai i njohur (sa dhe per ca njihej ai deri para kesaj gjyrylldie?) dhe pra me te fituarit (nga pikpamja personale) ne kete histori jane pikerisht keta te dy, e nuk se kane shume arsye te qahen se i paskeshin sulmuar ideologjikisht apo i paskeshin gjuajtur ilegalisht poshte mesit.
Ata mjafton te vrejne punen e tyre historike, sipas normave te operimit ne histori. Llogjiet le tia lene masave, njerzit bejne llogje gjithsesi.
Xha xha, kam shkruar dicka qe ka lidhje me kete teme, vetem se filozofia e historise nuk ka lidhje me ideologjine kombetare, filozofia e historise pergjithesisht merret me figuren e individit historik, ‘heroik’, jo si ‘idhull masash’ apo si figure historiografike, apo aq me pak biografike, por si individ te inkuadruar si ‘kategori’, meqe shfaqin vecori te peraferta dhe perhere jane ata qe kapin ate qe quhet Fryma e Kohes.
Kjo s’eshte pune e historiografise, por historiografia duhet te nise studimin pikerisht nga ‘fryma e kohes’ dhe individi historiko-heroik si kategori.
Historia si mendim dhe veprim – ku mendimi i takon Filozofise se Historise dhe veprimi historiografise.
Qe nje historian modern sidomos ata qe jane psikologo-historiane, e kane qejf ti futen motivimeve te brendshme dhe nga ‘miu te nxjerrin luane’, kjo eshte dukuri qe stigmatizohej qe prej Hegelit.
Nga ana tjeter per mendimin tim eshte shume problematike te kemi histori te kulluar. Midis gjykimit moral dhe gjykimit historik, veshtire se mund te sundoje ky i dyti.
Vetem kur te vije fundi i historise, qe gjithcka do shikohet si racionale (ose pothuajse racionale), mund edhe te zberthehet )pothuaj) gjithcka racionalisht.
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Kur flitet per ‘mesimin nga e kaluara’ historia shikohet si mundesi njohjeje e asaj qe eshte mire apo keq, pra morali i nje ngjarje historike. Zberthehet nje periudhe historike me qellim moral: kete na e meson historia, keshtu nuk duhet bere se eshte keq ose anasjelltas duhet te sillemi ne ate menyre sepse ajo eshte mire.
Ne kete menyre jepet nje gjykim moral. Por si cdo gjykim moral edhe ky mbi nje periudhe historike mbetet ne thelb subjektiv, morali mbisundues i nje periudhe percakton mire ose keq, nje ngjarje te caktuar.
Nderkaq gjykimit historik nuk i intereson se cfare perfaqeson ajo periudhe moralisht, sepse i vetmi qellim eshte zbardhja racionale e ngjarjes.
Nje historiani gjykimi moral nuk duhet ti interesoje, atij duhet ti interesoje historia ne vetvete, por si cdo njeri edhe historiani ka dobesite e veta, prej nga edhe historianet filo-.
Pyetja qe lind vetiu eshte:
A eshte e mundshme nje histori e kulluar ? Si mund te kemi nje histori te kulluar, racionale kur historianet sadopak bejne mekatin e afrimit ndjesor me periudhen qe u intereson ?
Ta leme menjane historine e historianeve, per historine e johistorianeve.
Kur historia e historianeve te vendos perballe nje pyetjeje te tille, kuptohet lehte se historia e johistorianeve nenkupton paresisht gjykimin moral.
Sepse historia shikohet si nje burim morali, ajo duhet te jape mesime perndryshe ska ndonje vlere (sociale, politike, ekonomike). Ketu shihet fare qarte nga buron nevoja e manipulimit te historise.
Manipulimi i historise vjen pikerisht nga nevojat e nje rendi te caktuar gjerash, jane ato qe shtyjne nevojtaret te japin interpretime (te fakteve historike) qe me historine s’kane lidhje.
Pergjithesisht sipas sistemeve, te cilat mbartin edhe moralin e tyre, gjendet edhe interpretimi i fakteve historike, me ndryshimin e sistemeve, i cili sjelle edhe ndryshime morale, c’ishte e vertete behet e rreme dhe e rremja e vertete, c’ishte e mire behet keq dhe c’ishte e keqe behet mire.
A mund te shpetojme dot nga permbysje te tilla ?
Po te shpetojme atehere do kete ardhur fundi i historise, sepse askush nuk do kishte me nevoje per gjykimin moral, gjithcka ka ndodhur me pare mund te vleresohet si racionale, perderisa ato ngjarje mundesuan ate rrjedhe qe sosi ne fundin e historise.
Sotit nuk mund ta themi dot se ka ardhur fundi i historise, pasi mbi ngjarjet ushtrohet gjykimi moral.
Vetem kur te jemi ne gjendje ta shohim historine si nje varg racional ngjarjesh mund te flasim per fundin e historise, deri atehere cdokush qe pretendon se sot perjetojme fundin e historise, eshte thjesht nje dijetar oborri.
””’Nese Skenderbeu, apo Enveri ne shembullin tjeter tuajin, do kishte shkruar nje leter qe thoshte se arsyeja e kesaj apo asaj veprimi a lufte ishte nje mesazh qe kishte marre nga ufot, do mjaftonte kjo per te thene qe kjo ishte arsyeja, perkunder evidencave te bollshme historike qe e drejtojne shigjeten tjeterkund?””’
Xhibo ke kapur thelbin e kritikes qe filozofia historike i ben historiografise dmth shkences se historise.
Shkenca ka nevoje per fakte konkrete, dokumente te shkruara ne rastin tone. Mirepo rendom ndodh qe biografet (qe jane burimi kryesor i shkruar per heronjte si individe) ti ekzagjerojne gjestet ose ti veshin gjera te paqena, ose te gjejne aspekte psikologjike, qe shpjegojne veprimet.
Historise si shkence, pikerisht per shkak te subjektivitetit te burimeve te shkruara, i duhet nje rigorozitet i skajshem ne zbatimin e kritereve shkencore.
Mirepo rigorozitet i kritereve, do te thote njekohesisht edhe ‘privim nga te menduarit’, cka per historine si shkence eshte nje handikap i madh, ne ndryshim ta zeme nga ‘te mosmenduarit’ e atij qe ben nje eksperiment shkencor, i cili hedh nje ide, ka mjetet e punes ka metodologjine, ka logjiken formale dhe pret perfundimet, te cilat zakonisht jane te gabuara, prandaj ka dale edhe ajo batuta qe, ””s’eshte e veshtire te gjesh njerez qe kerkojne, e veshtire eshte te gjesh njerez qe gjejne.””
Kuptohet qe kjo kritike qe filozofia historike i ben historiografise, nuk ka per qellim te veshtiresoje gjetjen e se vertetes historike, por per te menjanuar nga ‘te menduarit’ shumicen e historianeve.
Kjo eshte edhe arsyeja pse njerez qe merren me histori ka shume, ndersa historiane te mirefillte ka shume pak.
Sepse historine e prodhojne historianet e mirefillte, pavaresisht numrit te madh te historianeve dhe nderhyrjeve te arkeologeve apo gjuhetareve e deri edhe psikologeve ne ceshtje historike.
Libri me i dobet i Frojdit per mua eshte libri i tij i fundit, ‘Mojsiu dhe Monoteizmi’, ku u perpoq te prodhonte histori duke perdorur psikologjine.
Pavaresisht briskut te Okamit, qe e perdorte shume mire(me mire se Klosi e Shmiti) dhe e kishte mjet esencial pune, ajo veper qe ai vete e quante ‘cmitizuese’, mund te kategorizohej pa ndonje problem tek historia alternative.
Nje nga problemet qe kam verejtur eshte raporti i keq qe ka filozofia e historise me historiografine, do thoja se eshte raporti me i keq midis nje shkence dhe filozofise se asaj shkence.
Ndoshta nga fakti qe historia nenkupton ‘kohen’ dhe eshte i veshtire nje ‘veshtrim sinkronik’ i cili eshte i domosdoshem per cdo shkence.
””Pyetja ime është: a duhet të merret historiani me motivet apo jo? ””
Xha xha, vazhdon te ngaterrosh filozofine e historise me ideologjine dhe raportin shkak-pasoje.
E mban mend besoj ate skecin me Koco Devolen qe shpetoi ate femijen qe po mbytej.
– Kush te shtyu te besh nje gjest kaq heroik- e pyeti gazetarja.
– Po he, pra ate po kerkoj dhe une, kush ishte ai qe me shtyu.
Tani te thuash se beteja e Waterlos u humb ngaqe Napoleonit i kruhej bytha, nuk je shume larg ketij humorit.
Jo vetem pse beteja perpilohet nga shtabi dhe ndiqet nga shtabi, por edhe sepse ka gjera te paparashikueshme, si psh vrasja e nje lajmetari qe con nje urdher apo renia e shiut qe ndalon perparimin e shpejte etj.
Te gjitha keto, ku futet edhe kruajtja e bythes, futen paraprakisht ne llogari, dhe behen plane alternative.
Pra gjera te tilla nuk mund te merren seriozisht, ndersa rezistenca pertej llogarive e anglezeve qe mundesoi pjesemarrjen e prusianeve (te cileve u eshte zyrtarisht dhene merita), kjo po eshte gje serioze, shkak serioz per nje pasoje serioze, dmth humbjen e betejes dhe raporti shkak-pasoje ndertohet pikerisht mbi kete logjike.
Ndersa tek Kolombi, motivet ku spekullon historia jane per arsye fetare, sepse ishte njeri i aventures apo sa per batute se ishte ndare nga gruaja dhe donte ta harronte duke u harruar ne det .
Keto s’mund te arrihen dot objektivisht, dmth shkenca e historise mund te ndertoje 10 teza dhe te mos vertetoje asnje objektivisht, dmth te gjithepranueshme.
Po nuk shoh pse shkenca e historise te mos e pranoje pamundesine e objektivitetit ne raste te caktuara.
Por e vetmja gje objektive ngelet fakti i kryer, objektive ngelet qe zhvillimi i detarise dhe fryma e kohes (zbulimet e njepasnjeshme portugeze ne rrugen per ne Indi) e kushtezuar biles edhe nga pushtimet turke qe bllokuan Europen nga lindja, u takuan me nje kapiten te afte i cili ndryshoi historine e botes.
Kete ska askush qe ta kundershtoje, qe te ngrere teza alternative, se mbi objektiven nuk ngrihet dot asnje teze alternative.
Problemi eshte i thjeshte per mua, pikat kyce te historise shqiptare kane nga 10 hipoteza, te ngel vetem te zgjedhesh nje (nga 2-3 kryesoret) dhe ta mbrosh. Ketu ska asnje anomali, sikur mbrojtja e tezes te mos pararendet nga retorika (te shpetojme shqiptaret nga padija, ja kjo eshte historia ai eshte miti e gjera te ngjashme).
E verteta ska nevoje per specialiste te retorikes qe i hapin udhen, te pakten teorikisht.
Në fakt, Hyllin, ka studime serioze për këtë punë (mund të të sjell literaturë, nëse ngul këmbë).
Sa për hemorroidet, kam frikë se po i ngatërron me pruritus ani, sëmundje tjetër, me pasoja të tjera (këtë mund ta ketë pasur Skënderbeu, në raport me Perandorinë Osmane).
Por pa shaka, hemorroidet mund t’ia shkatërrojnë jetën ose së paku ditën njeriut.
Nuk e ve ne dyshim qe ka studime dhe as e ngaterrova semundjen, e cila mund te shkaterroje diten, po Napoleoni nuk kishte dyluftim ne log me Bajlozin, ku hemorroidet jane shkak serioz (pamundesi perqendrimi paresisht) per nje pasoje serioze( vdekja).
Megjithese me hemorroide, ishte perparimi i shpejte i prusianeve ai qe e shpartalloi strategjine e Napoleonit dhe shkaktoi humbjen e betejes.
Sidoqofte Napoleoni ishte i humbur, fryma e kohes nuk ishte me me te, kishte gjithe Europen kunder dhe nja 1 mln ushtare kundershtare ne gatishmeri. Por perseri do gjejme shume historiane qe kane ngritur tezen se po te kish fituar Napoleoni ate beteje do ish rikthyer ai qe ishte.
Ky eshte ai konflikti filozofi e historise- historiografi qe permenda me pare, dhe jo ideologji-shkence.
Ne rastin e shembullit te Skenderbeut une doja te shtoja dicka,le te themi qe skenderbeu u shty nga hakmarja personale ndaj sulltanit por cdodh me prijesat e tjere qe ju bashkuan skenderbeut.Kishin edhe ata ndonje hakmarrje personale ndaj Sulltanitù?duke pare se lufta e skenderbeut ishte nje lufte gjithperfshirese e viseve te arberit ne ate kohe.
A ishte skenderbeu nje manipulator aq i zoti sa te arrinte te manipulonte shume prijesa te arberit ne ate kohe,Cfare i bashkoi ata ne luften qe skenderbeu i shpalli sulltanit?Une personalisht mendoj se sado personale te ishin arsyet nuk do mund ta vazhdonte aq gjate luften ndaj te atit dhe te birit(dy sultaneve)Nga deshmite e kohes nuk del ndonje skenderbe diktator qe kishte nen kontroll gjithe fiset e Arberit qe ti manipulonte aq lehte per arsye kaq te ngushta personale
Populli duhat ta shihte Turkun si pushtues perderisa ju bashkua skenderbeut,sidomos ne ato kohera kur ndarja fisnore tribale ishte shume e thelle dhe nuk ishte e lehte te bashkoje prijes ose popullate pa i dhene atyre nje motivacion te forte
Mos duhet shtuar se Hrushovi kerkoi edhe rehabilitimin e Koci Xoxes ? Mos duhet kujtuar mire se cfare bene sovjetiket ne Hungari ne 1956 ? A hoqi dore Hrushovi nga politika e satelitizimit apo sovjetizimit pavaresisht se njihet si reformator ?
http://files.osa.ceu.hu/holdings/300/8/3/text/91-1-189.shtml
Ketu jepet nje rikapitulim i asaj qe njihet si perplasja shqiptaro – sovjetike, e cila per Perendimin nuk mund te kuptohet jashte kontekstit te duelit kino-sovjetik. Eshte mbajtur ne 11 prill 1961 ne Munih dhe jep te dhena interesante edhe per Teme Sejkon. (per ata qe nuk e kane lexuar)
Ndarja me sovjetiket erdhi pas 7 vjetesh bashkepunimi vllazeror dhe nuk ndodhi brenda nje nate. Politikat e Hrushovit acaruan te gjithe Lindjen dhe ngjarjet ne Hungari flasin shume qarte se kush ishte reformatori i Kremlinit.
A kishte motive personale te Enver Hoxhes ne kete gjullurdi ? Kjo pyetje nuk ka vend te shtrohet sepse eshte e natyrshme qe kishte.
Me me rendesi eshte te sillet nje tjeter shkrim i Kadarese, i cili diku thote se “ai e urrente aq shume Perendimin, sepse ky i fundit e refuzoi ne nje kohe qe Titon e pranoi. Dhe duhet te pranojme se ai ishte shume here me i gdhendur se Tito”. Kete arsyetim te Kadarese, e ka konfirmuar edhe Paskal Milo, i cili ne nje interviste duke cituar dokumente te Departamentit te Shtetit percillte levizjet diplomatike qe ishin bere rreth viteve 1961-1962. (marre shkas nga nje artikull i Hoxhes ne Zerin e Popullit).
Ketu eshte me vend te kujtohet se jo me pak 6 vjetesh me pare nga ky monent, pra ne 1954, amerikanet investonin me jete shqiptaresh permbysjen e Enver Hoxhes, c’ka natyrisht pas perplasjes dramatike me jugosllavet nuk do kishin lene pa infektuar me paranoje cdo mendje politikani. Dhe nuk behej fjale per pushtetin vetem, por edhe per koken; rasti i Dimitrovit, spastrimet ne Lindje, nderhyrja amerikane ne Vietnam dhe lojerat ne Lindjen e Mesme jane deshmi autentike te nje kohe ku arma ishte politike e dites.
Nje gabim imi, shpresoj lapsus; data eshte 4 nentor.
Pa tjeter qe ka nje dimension personal ne protagonistet e historise. Keta kane dy anet e tyre, ate te heroit, dhe ate te personit normal te misheruara ne ta. Eshte natyre e koheve qe jetojme ku cdo personalitet historik i sotem duhet ti bashkangjitet nje ideologjie, nje mendimi politik, apo abstragime te tjera te kesaj natyre, per tu bere me i kuptueshem. Ndersa ne kohen e Skenderbeut, historia shkruhesh shpesh ne baze te personaliteteve te protagonisteve. Kjo s’eshte tjeter vecse thjeshte ceshtje metodologjie, sepse ne analize te fundit, ne cfaredo kohe, eshte ideologjia si nje vektor levizes qe mbart dhe i nxjerr protagonistet ne krye, le te themi qe nga Hanibali, me merkantilizmin roman, nepermjet islamit te Timurit – Stalinit te mesjetes, me mongolet e tij, tek protestanizmi i Gustav Adolfit e deri tek Churchilli apo Enver Hoxha.
Por s`eshte ky problemi kryesor.
Cruxi, per mendimin tim, qendron ne raportin motiv-pasoje, premise – perfundim. Reagimi i shqiptareve ndaj Skenderbeut te thjeshtezuar te Schmitt duhet te ishte me se i pritshem. Mendimesia, apo trajtimi ne nje menyre provokuese te nje problemi nuk varet nga qellimi apo interpretimi i folesit/ shkrimtarit, por krejtesisht nga karakteristikat perceptive te degjuesit/lexuesit. Schmitt , si baze te trajteses se tij , perdor nje afrim (approach) logjik te problemit motiv-pasoje,qe bie nen kategorine e asaj qe quhet modus tollens, ku simbas se ciles (baza e mendimit te Schmitt) ne qofte se shqiptaret luftuan nen Skenderbeun, ata luftuan per te vene ne vend nderin e tij, dhe se pa nderin e cenuar te Skenderbeut, nuk do te kishte pasur lufte te shqiptareve kunder turqeve. Kete menyre te pari, cuditerisht disa komentues shqiptare e trajtojne si progres ne studimin e historise shqiptare te asaj periudhe, pavaresisht se ajo shkon kunder thuajse gjithe perfundimeve qe mund te nxirren nga nje numer jo i vogel burimesh primare qe hedhin drite mbi ate epoke.
Ka plot momente te caktuara, ne ngjarje te caktuara, te cilat te marra e te trajtuara vec e vec, do te kishin per pasoje qe shuma e tyre te ishte ose me e vogle ose me e madhe se e tera.
Po marr dy shembuj.
Historine me te plote te perandorise osmane, e ka shkruar Joseph von Hammer-Purgstall, ne libri e tij prej 10 volumesh, me titullin « Histoire de l’Empire Ottoman depuis son origine jusqu a nos jours”. Aty ka shume fakte qe lidhen me Ballkanin, mbas daljes se turqve ne Europe. Ne prag te betejes se Kosove, ne 1389, ne keshillin e lufte te aleateve te krishtereve, u hodh ideja qe ushtria osmane te sulmohesh naten, pa pritur qe te dale dita, meqe vendalinjte e njihnin terrenin me mire. I vetmi qe e kundershtoi dhe qe e hodhi poshte kete propozim ishte Gjergj Kastrioti, duke thene se gjate dites luftohesh me mire e ishte me kollaj te dallohesh kundershtari. Ne nje rast tjere, autori pershkruan historine e sulltan Bajazitit, qe mori pushtetit mbas vrasjes se te jatit nga Milosh Kopili. Simbas burimeve te kohes, Bajaziti ishte i pari sulltan qe prishi traditat osmane, dhe filloi te bente nje jete te shthurur oborri, me pirje e dehje te pafundme vererash dhe me orgjira e preferenca te hapura homoseksuale. Qe atehere kjo gjendje nuk u zhduk dot me nga oborri Osman e u shtri ne cdo sfere te asaj shoqerie. Per kete burimet tregojne me gisht dhe bejne fajtore nje nga grate e Bajazitit, ndofta me e preferuara, qe ishte vajza e Krajl Llazarit.
Sikur te perdoresh e njejta metodologji si ajo e perdorur per te shkruar Skenderbeun e rizbuluar, atehere nje Schmitt tjeter , kesaj radhe mund te ngrinte nje keshtjelle ideore te tere, e te shkruante pa fund mbi armiqesine shekullore te shqiptareve dhe serbeve, meqe keta te paret e sabotuan sulmin e nates mbi turqit. Ose per ta bere me te spikatur e me te marketueshem, Schmitt-i tjeter mund te merresh me zakonet e oborrit te mbreterise serbe, ku i bie qe nese gruaja e Bajazitit ishte e degjeneruar ne moral, atehere i gjithe oborri serb ishte pijanec dhe pederast. Por kjo i bie qe te kerkosh nga nje mi i mbarsur te linde nje luan.
Prandaj mendoj se ne emer te progresit, sidomos ne fushen e historise, para se te merren me psikologjine e protagonisteve, me inatin e Skenderbeut apo me friken e Enver Hoxhes, figurat e tyre behen me te kuptueshme, me te prekshme, me normale nese metodologjia e perdorur per t`iu perafruar protagonisteve nuk eshte vetem ajo e leximit te horoskopit te tyre, por per shembull, me kontributin e specialistit te historise se shkences (kush ishte baza teknik dhe teknologjike e Arberise se Skenderbetu dhe Shqiperise se Hoxhes), me kontributin e specialistit te historise se ekonomise (kush ishte baza ekonomike qe i lejoi ata te benin ate qe bene), specialistit te historise se politikes (kush ishte procesi i vendim marrjes ne organizimin e rezistences), specialistit te historise sociale ( si u mbeshtet dhe aplikua plani i Skenderbeut nga familjet, fiset, krahinat) etj, etj.
Eshte koha ajo qe percakton karakterin e heronjve, dhe jo e kunderta. Eshte epoka qe eshte motivi. Cdo gje tjeter eshte pasoje.
I dashur shkruan:
Mua nuk më duket se Schmitt e bën këtë, as më duket se kjo ka ndonjë logjikë. Schmitt kujtoi se kishte gjetur motivin ndoshta “kryesor” që e shtyu Skënderbeun, si njeri dhe si funksionar osman, të ngrejë krye kundër Perandorisë Osmane dhe Sulltanit. Por kjo aspak nuk i përligj deduksionet e mëtejshme.
Së pari, e vetmja gjë që mund të kishte ndodhur, nëse e pranojmë për të mirëqenë tezën e Schmitt dhe kundërtezën (“pa nderin e cenuar të Skënderbeut”) është se Skënderbeu nuk do të kishte luftuar kundër Sulltanit. Kjo nuk ka të bëjë fare me atë që ti, I dashur, e quan “luftë të shqiptarëve kundër turqve”. Po të përdor pikërisht metodën tënde, unë do të nxirrja në përfundimin se luftën e përcaktoi jo aq vullneti i Skënderbeut, as dëshira mitike e arbërorëve për liri, por gjeografia e vendit ku u luftua.
Si historian profesionist, Schmitt është përpjekur të analizojë edhe cui prodest të epopesë 25-vjeçare të Skënderbeut, si dhe të gjejë se kush dhe si e financoi këtë ndërmarrje.
Tani, si fuqi të mëdha dhe të pasura të gadishullit apenin, Selia e Shenjtë, Mbretëria e Napolit dhe Venediku ishin që të treja të interesuara t’i mbanin osmanët të bllokuar në Ballkan, sa më larg brigjeve të Adriatikut; çka nuk mund të lihet jashtë arsyetimit gjithashtu.
Interesat e palëve italike nuk e përjashtojnë komponentin “çlirimtar” në motivet e luftës, por ndoshta e ridimensionojnë pak; dhe gjithsesi, edhe pa Skënderbeun, tre ndrikullat nuk do të rrinin duarkryq.
Fakt është që, para Skënderbeut vetë, ato kishin gjetur një kapiten të tyrin, në personin e Gjergj Aranitit. Në mungesë të Gjergjit Aranit dhe të Gjergjit Kastriot, do të gjenin me siguri dikë tjetër – ndoshta Tanush Topinë ose Lek Dukagjinin, që ta vinin në krye të punëve. Me financimet e nevojshme, secili nga këta ishte në gjendje të mbante gjallë rezistencën e armatosur ndaj osmanëve; ndoshta jo në mënyrë aq brilante sa Skënderbeu, por gjithsesi, luftë do të kishte patjetër.
Venediku nuk do të rrinte e të bënte sehir, teksa zotërimet e veta të Durrësit, Lezhës e të Shkodrës (për të përmendur kryesoret) të binin njëra pas tjetrës në duart e osmanëve; as do të bënte sehir Alfonsi i Napolit, teksa osmanët të pushtonin brigjet arbërore përballë Puglia-s e të gatiteshin për t’ia mësyrë mbretërinë matanë detit.
E papritura te Skënderbeu, përtej gjenisë së tij ushtarake dhe aftësive të mëdha taktike, ishte ndoshta besnikëria e madhe që ky tregoi ndaj Papës, Selisë së Shenjtë dhe interesave katolike në Arbëri, edhe pse vetë vinte nga një mjedis patjetër nën ndikimin e fortë të kishës ortodokse.
Ka të ngjarë që të ishte besimtar i përshpirtshëm dhe të ndihej vërtet atlet i Krishtit; ka të ngjarë që të shpresonte se Papa do ta vinte në krye të Kryqëzatës, që do të sulmonte Perandorinë Osmane për t’i dhënë dërrmën dhe do t’ia kthente krishterimit Kostandinopojën.
Por nuk ka arsye pse t’i mohohet Skënderbeut kjo ambicje e pakufishme dhe të reduktohet përpjekja e tij me Arbërinë; tek e fundit, në fushën e betejës, nuk kishte gjeneral që t’i dilte dot përpara e t’ia konkurronte aftësitë komanduese strategjike, karizmën dhe guximin e pashembullt.
Xhaxha.
Ju shkruani:
…”Mua nuk më duket se Schmitt e bën këtë, as më duket se kjo ka ndonjë logjikë. Schmitt kujtoi se kishte gjetur motivin ndoshta “kryesor” që e shtyu Skënderbeun, si njeri dhe si funksionar osman, të ngrejë krye kundër Perandorisë Osmane dhe Sulltanit. Por kjo aspak nuk i përligj deduksionet e mëtejshme…”
Edhe mua me duket se ketu nuk ka logjike. Por s`ja fjalet e mia. Ato jane te bazuara ne ato te Schmitt.
Ne po flisnim per motivin dhe pasojen.
Dhe eshte pikerisht Schmitt qe thote se motivi i Skenderbeut ishte hakmarrja. Dhe pasoja e saj ishte lufta e tij. Pra ne qofte se Skenderbeu con ne kembe dhe bashkon nje popull te tere per te marr hakun e te atit te vet, atehere eshte nje kapercim i shkurter, dhe me se logjik per te arritur ne pefundimin se pa hakmarrjen e Skenderbeut, s`do kish pasur lufte te shqiptareve te bashkuar, pavaresisht se sa qesharake ngjan si perfundim. (Gjithnje po ti besojme perralles se autorit)
Ju shkruani:
…”Po të përdor pikërisht metodën tënde, unë do të nxirrja në përfundimin se luftën e përcaktoi jo aq vullneti i Skënderbeut, as dëshira mitike e arbërorëve për liri, por gjeografia e vendit ku u luftua..”
Sic e thashe dhe me lart, metoda s`eshte e imja, por e Schmitt.
Trajtimi gjeografik eshte interesante si ide, megjithese do te kishte aq shume pengesa per te shkuar deri atje. Marin Barleti pershkruan se ne momentin kur bashke-konspiratoret e Skenderbeut po asgjesonin garnizonin turk te Krujes, mbas hyrjes brenda me fermanin e rreme, rruget u mbushen me thirrjet per liri. E ca me vone, ne te njejten nate, e njejta gje ndodhte dhe ne fshatet perreth.
Mua me pelqen ta besoj ate cka ofron autori i vjeter, pavaresisht nga temptimet e reja.
E kam ndjekur me interes ndonse me vonese debatin rreth problemeve te raportit motive/pasoja.
Ne gjykimin tim eshte e veshtire qe motive te vogla te sjellin pasoja te medha. Sepse, si rregull, motive te vogla nuk mund te gjenerojne energji te mjaftueshme per te shkaktuar pasoja te medha. Nje gur i vogel hedhur ne uje nuk ngre dot nje dallge te madhe. Vecse ne rrethana te vecanta kur bashke me renien e gurit ndodh psh. njekohesisht edhe nje termet.
Pra kur duket se nje motiv i vogel ka shkaktuar nje pasoje te madhe, atehere duhet investiguar per nje motiv te madh qe vepron paralelisht me te voglin,fshehur per arsye specifike pas tij apo konvolguar me te.
Keshtu p.sh . ne rastin e prishjes me ruset, apo daljes nga traktati Varshaves, mund te ishte motivi vogel i E.Hoxhes per te ruajtur pushtetin e vet, por krahas tij vepronte edhe motivi i madh i ruajtjes se pavaresise se vendit per te cilen ishte i interesuar nje krejt populli.
Kurse ne rastin e luftes kunder turqve nen udheheqjen e Skenderbeut ceshtja eshte fare ndryshe dhe do doja te jepja disa mendime edhe per motivin e hakmarrjes qe Schmitt prezanton ne librin e vet.
Se pari,nga pikpamja metodologjike eshte nje nonsens sepse per t’i dhene zgjidhje nje te panjohure,raportit motive te vogla/pasoja te medha ,nuk mund te mbeshtetesh mbi nje te panjohur tjeter,motivit te hakmarrjes se Skenderbeut sipas Schmitt-it.
Do te thote qe logjikisht me pare duhet provuar qe motivi i hakmarrjes se Skenderbeut dhene prej Schmitt-it eshte objektivisht nje e vertete. Vetem pas kesaj mund te perdoret per te hedhur drite ne raportet midis motiveve dhe pasojave.
Me fjale te tjera, nese motivi i hakmarrjes se Skenderbeut sipas Schmitt it eshte inekzistent atehere eshte absurditet te shtrosh dilemen se a solli motivi personal i tij ngritjen ne lufte te nje populli te tere
Keshtu qe eshte e detyrueshme te kthehesh tek Schmitt ,qe eshte i vetmi qe hedh hipotezen e hakmarrjes , te cilen me pas ne nje menyre qe te le me goje hapet e trajton si nje teze tejet te provuar. Arsyetimet e tij jane nje varg inkonsekuencash logjike dhe te merresh me to eshte te gjendesh si ne rastin e “ hedh nje gur ne uje nje budalla dhe duhen njeqind te mencur ta nxjerrin”.
Konkretisht:
_ Si rregull ne histori cdo e dhene burimore kerkohet te jete e mbeshtetur nga nje tjeter alternative, qe te mund te jete seriozisht e perdorshme. Per shembell ne rastin e Barletit , eshte i pergjithshem opinioni se te dhenat historike qe ai jep mund te perdoren vetem kur ato verifikohen nga burime te tjera direkt apo terthorazi, perndryshe mbeten vetem hipotetike ne pritje per tu provuar apo hedhur poshte.
Ne rastin e Schmitt-it eshte vetem nje e dhene , letra e “dy diplomateve milaneze” qe flet per motivin e kryengritjes se Skenderbeut.
Qe ketu gjithe ngrehina e Schmitt-it ndertuar mbi kete te dhene eshte teresisht e dyshimte historikisht.
_Per t’i dhene besueshmeri motivit te hakmarrjes se Skenderbeut , Schmitt-i fut ne loje Kanunin :
“ Po te kemi parasysh se e drejta zakonore e arberve gjellonte qysh ne mesjete , ai (Skenderbeu) s’kishte tjeter rruge pervec se te ruante nderin e tij. I duhej te merrte gjak nga ajo familje qe kishte derdhur gjak: kjo ishte dera e osmaneve.”
A eshte e mundur qe nje figure e kompletuar ne shume fusha si ajo e Skenderbeut te binte pre e Kanunit eshte ne vetvete mjaft e dyshimte. Ishte lufte, Sulltanet kishin vrare e prere plot por s’ka asnje precedent qe ndonje fisnik arber te kishte kerkuar hakmarrje sipas Kanunit ndaj sulltanit vrases. Po le ta anashkalojme kete pikpyetje sado e rendesishme.
Sipas Schmitt-it : “..Ivan Kastrioti pra, me 2 maj 1437 nuk pati vdekur nga nje vdekje e natyrshme, por ishte vrare me urdher te Muratit II.” (Nuk ka asnje prove per kete por le ta marrim si te mireqene.)
Nga ana tjeter Skenderbeu,gjithnje sipas Schmitt-it megjithese pa dhene asnje prove, projekton dhe udheheq nje komplot te fshehte me pjesemarrje figurash kryesore te oborrit ottoman dhe me 1443 realizon vrasjen e princit trashegimtar Alaeddin Ali Celebiut, birit te preferuar te Muratit II.
Keshtu per vrasjen e te atit, Gjon Kastriotit, Skenderbeu per hakmarrje kishte vrare prej familjes se gjakesit,Muratit II, jo nje por tre pjestare ,Alaeddinin dhe dy djemte e tij te mitur,6 dhe 18 muajsh, nje vrasje makabre duke i mbytur ne shtrat ndersa flinin.
Pra,para se te fillonte kryengritja, Skenderbeu ne vjeshte 1443 ishte hakmarre.
Ishte ne rregull me Kanunin, bile ishte hakmarre jo nje here por disa here, duke e tejkaluar te drejten kanunore. Gjakun e nje plaku e kishte shpaguar me tre te rinj, midis te cileve dy femije dhe egzekutuar ne nje menyre te perbindshme.
Atehere per cfare hakmarrje sipas Kanunit qe coi ne kryengritje kunder turqve flet historiani Schmitt ??
Kanuni ishte zbatuar ,hakmarrja vetiake ishte kompletuar dhe tashme ishte Murati jo me Skenderbeu qe i lindte e drejta e hakmarrjes.
Per c’hakmarrje Skenderbeu duhet te mobilizonte krejt principaten e vet, te mblidhte princat ne kuvend ne Lezhe e te mobilizinte pastaj krejt Arberine kur hakmarrja e tij personale ishte realizuar me se miri, bile tejkaluar?
S’do mend se jo per hakmarrje personale, e cila eshte nje shpikje e shpifur e Schmitt-it. Se c’motive ishin ne qender te luftrave te arberve nen Skenderbeun eshte ceshtje tjeter por sigurisht nuk jane ato absurditete qe pretendon Schmitt-i. Edhe motivi i vete Schmitt-it per te inskenuar eshte nje ceshtje me vete.
Megjithate, duke huazuar terma te Xhaxhait […me pruritus ani, sëmundje tjetër, me pasoja të tjera (këtë mund ta ketë pasur Skënderbeu, në raport me Perandorinë Osmane)],
mund te besohet se kete kruarje nuk e kishte vetem Skenderbeu, por gjithe arberit masivisht qe te mund te arrihej tek pasoja e madhe,pra lufta kunder turkut; sigurisht duke perjashtuar eunuket , te cilet sic kuptohet lehte,preken nga sindroma te tjera, kryesisht nga diarrhea verbale.
Edhe per me naivin duket qarte se eshte nje truk si ne ato raste kur nje kauze e parendesishme tentohet te paraqitet fort serioze duke mobilizuar sa me shume argumente qofte te larget , qofte pa asnje lidhje. Dhe mbi te gjitha pa asnje skrupull.
Ndofta Schmitt-i i ka konsideruar lexuesit shqiptare te kallepit te Klosit,te gjithe te obseduar nga pasioni i shmitizimit. Ose me nje IQ mediokre qe mund te gelltisnin cdo ‘perle’ te zvicerianit dhe ketu s’ka se si te mos te shkoje mendja tek “racizmi i terthorte” qe permend Kadareja.
Por le ta konsiderojme motivimin pas Kanunit nje lapsus,dmth mbetet motivi i hakmarrjes por jo sipas kanunit
Ja dhe prova ‘e pakundershtueshme’ e Schmitt -it qe datohet njembedhjete vjet pas vrasjes(1454):
“Ka ardhur këtu kalorësi ambasador i një zotërie të pabesë, të quajtur Xandrebech, për të cilin disa thonë se është zot i Greqisë e disa i Arbërisë… për shkak të urrejtjes personale që ai ka ndaj Turkut, meqenëse ky Turk ka bërë të vdesë babanë e këtij zotërie, dhe ky zotëri ka bërë të vdesë një vëlla të Turkut.”
Te lind menjehere pyetja se si eshte e mundur qe keta ambasadore milaneze ne Rome te mos kene degjuar kurre per Skenderbeun ne nje kohe kur te pakten ne brigjet perendimore te Adriatikut fama e tij kishte mbrritur me kohe. Te kujtojme qe ishte bere dhe rrethimi i pare i Krujes (1450) dhe shpejt pas saj humbesi i madh sulltan Murati II kishte vdekur, nje ngjarje kjo madhore qe nuk mund te kalonte pa u rregjistruar ne oborret princerore te Adriatikut dhe Europes.
Jane vertete ambasadore apo cfare? Dhe nese po, me keta tyryfyla mbahej ne kembe principata e Milanos? Per pasoje sa mund t’u besosh?
Dhe nderkohe qe pazari i Romes zjente nga thashetheme (“..disa thone…te tjere thone…”) , te cilat keta mouchards milaneze i rregjistronin dhe arshivonin nga perkushtimi per historine e motiveve te vogla , i ati i viktimes sulltan Murati II,mbetej ne terr te plote megjithe hafijet e panumerta qe i sherbenin sepse sic na siguron Schmitt :
“ gjithe keto cka i kumtonte papes bajlozi, per Muratin II do te mbetej e fshehte.Ai vajtontete birin pa i njohur vrasesit e vertete qe me c’dukej ishin te tere rrotull tij”
Ketu ja vlen te theksojme se sulltani “e kishte mbuluar krejt gadishullin ballkanik dhe ndofta Hungarine e bile edhe Gjermanine me nje rrjet spiunesh te afte..” dhe “Vecanerisht ne shtetet italiane Mehmeti kishte agjente te shumte, aktiviteti zbulues i te cileve shtrihej deri ne sferat me te larta te qeverise” (Babinger). qe arrinin te zbulonin planet me sekrete te fushatave ushtarake kunder tij, sic qe b.fj. ajo e vitit 1443 prej ku Skenderbeu braktisi turqit dhe u nis drejt Krujes.
A eshte e mundur qe ketij rrjeti profesionist t’i shpetonin c’flitej hapur sokakeve te qyteteve te Italise sidomos per nje problem aq te nxehte per vete padishahun sa c’ishte zbulimi i autoreve te vrasjes se te birit? Kam frike se vetem Schmitt-i do te shprehej negativisht dhe kuptohet perse.
Sa per ata qe fati u ka dhene dy kokrra mend e mund te pyesin si eshte e mundur qe kjo vrasje te mbetej mister e te mos permendej kurre Schmitt-i e ka pergjigjen gati :
“Mehmeti II u kujdes qe kujtimi i vellait te vet te vrare te zhdukej thuajse krejt nga kronikat osmane..”
Dhe me sa duket aq fort iu kishte kallur daten kronikaneve sa qe edhe pas vdekjes se tij askush s’guxoi kurre te thoshte as nje gjysme fjale, as ne perandorine otomane e as jashte saj.
Qe Alaeddini mund te shfaqet sporadikisht neper kronika kjo nuk perben ndonje habi sepse kronikat turke merren me sulltanet jo me kandidatet per sulltane.
Por te ben pershtypje perse valle sipas Schmitt-it Mehmeti II te ishte kaq i shqetesuar per krimin e kryer kur kalimi i pushtetit tek otomanet nga njeri sundues tek pasardhesi ishte shoqeruar rregullisht me krime te tilla. Bile jo vetem ne perandorine osmane por edhe ne ate te Bizantit ,prej ku otomanet kishin pervehtesuar mjaft, eshte nje perjashtim i rralle kurorezimi i nje sunduesi pa luftra e krime brenda familjes midis konkurenteve per pushtet.
Ironia eshte se ishte pikerisht ky sulltan, ishte pikerisht Mehmeti II ,qe legjitimoi krimin midis pasardhesve per te marre pushtetin ,qe per here te pare ne perandorine otomane legalizoi vellavrasjen.
Por Schmitt-i eshte i shurdher per cka nuk shkon pas oreksit te tij historik.
Sic na sqaron deri ne fund historiani Schmitt : “ po te mos kishte folur diplomati Skenderbeut deri me sot nuk do dihej asgje per hollesite e kesaj tragjedie ne deren e osmaneve”
Mund te pyetet , mire Mehmeti II , po Skenderbeu pse e ruante te fshehten.Ai ne lufte ishte me sulltanin,bile mund te krenohej se jo vetem e mundte ne fushen e vet, por dhe i kishte bere gjemen ne fushen kundershtare te Anadollit.
Lavdi Zotit, bajlozit te Skenderbeut ,milanezeve dhe vecanerisht Schmitt-it qe nuk na lane edhe neve ne erresire.
Mund te ndjehemi pak keq sidoqofte prej faktit qe kete heroizme historike mund ta kishte bere ndonje nga tanet, bie fjala Hamzai, ose Moisi Golemi qe paten rastin te kishin audience ne Porten e Larte ne rrethana armiqesie me Skenderbeun, apo fundja edhe Gjon Muzaka qe shkruante kujtimet e tij pertej detit ,afer thashethemeve e larg sulltanit. dhe me Skenderbeun qe s’jetonte me ndaj te cilit kishte aq meri.
Baterdia arrin kulmin kur vetem nga ajo leter e ambasadoreve milaneze Schmitt-i si nje aventurier klasi arrin ne perfundimin :
“perzjerja e Skenderbeut ne kete veper ( vrasjen e princit trashegimtar) eshte e sigurt , ajo e Mehmetit me shume gjase”
Ne te gjithe kete histori hakmarrjeje te hartuar me kaq detaje nga Schmitt-i, e qe do ta kishin zili nja dy dyzina shkrimtaresh romanesh te verdhe,te shokon mungesa e plote e burimeve. E vetmja reference eshte letra e lartpermenduar e ambasadoreve dhe gjithcka tjeter interpretim i Schmitt-it Si nje alkimist i vertete nga nje pike uji me prejardhje te dyshimte krijon nje oqean te tere dhe e servir per konsum si nje chef-d’oeuvre permes sherbimit te nje taborri kamarieresh te zellshem.
Ajo qe te mbetet ne kujtese eshte se si shpjegohet qe me absurditetin e motivit te hakmarrjes Schmitt-i vetnjollos keq dinjitetin e profesionistit. Ndofta ka motive te vogla – nevoje per te terhequr vemendjen, nevoja narcistike, nevoje per te ardhura, etj por ndofta edhe motive te medha , te cilat si rregull nuk kryhen vetem. Por keto jane pune te tij, ndofta edhe te miqve te te tij.
Ajo qe na intereson bazuar ne parashtrimin e Schmitt-it per motivin e luftes se Skenderbeut eshte se , pavaresisht se mund te kete pasur ose jo nje hakmarrje per motive personale, me kanun apo pa kanun,ky motiv, pra i hakmarrjes personale, nuk mund te kete qene motiv i kryengritjes se Arberise kunder turqve nen Skenderbeun per arsyen e thjeshte se kur me 1443 Skenderbeu nisi luften kunder perandorise otomane , hakmarrja e tij personale,nese mund te kishte ekzistuar,ishte permbushur plotesisht. Dhe nje motiv i permbushur nuk mund te jete me nje motiv. Duhej nje tjeter motiv ose motive te tjere.
Si perfundim, motivi i hakmarrjes personale te Skenderbeut vene ne themel te luftes se Arbrit ndaj turqve ne shek.XV ashtu sic eshte paraqitur dhe argumentuar nga O.J.Schmitt nuk eshte as i pakundershtueshem sic thote Klosi, as i kundershtueshem sic mendon Xhaxhai , por thjesht i deshtuar , lindur i vdekur.
Shumë saktë, Fatma. S’ka asnjë të dhënë që hakmarrja me kanun të vepronte ekstraterritorialisht në kohë të Skënderbeut në atë formë mizore e shpërpjestimore të nënkuptuar nga Schmitti. Vrasja në Edrene duket më shumë si qërim hesapesh brenda oborrit osman, sesa direktivë e Gjergjit të Arbërisë. Pastaj, harkmarrja me kanun herët herët ka [asur më shumë karakterin e dylyftimeve apo dueleve ballas midis burrash, se sa atë të pusive apo vrasjeve prapa shpine të hasura vetëm vonë, d.m.th. në këto dyqind vjetët e fundit.
E dyta, edhe pse libri i Schmittit u botua më në fund në gjermanisht, ende nuk dihet nëse e ka kaluar shoshën e analizës “peer review” nga kolegë apo specialistë të fushës në katedra apo qendra përkatëse studimore.
Kësisoj, vepra e Schmittii ia vlen të lexohet më shumë si sprovë e një romani historik me ca referenca bibliografike, se sa një vepër e mirëfilltë shkencore.
Xhibi, e ke lexuar “Skënderbeun” e Schmitt-it? Sinqerisht, mua më duket sikur nuk e ke lexuar, sikurse e shumta e atyre që e sulmojnë. Gjithsesi, Schmitt-i është historian profesionist dhe nuk mund të sulmohet kaq lirisht prej amatorëve dhe dashamirësve të historisë dhe ideologëve dhe mitografëve (dhe mitomanëve). Schmitt-i operon në një nivel tjetër, të ndryshëm nga ai i mass mediave; dhe veprën e tij nuk duhet ta ngatërrojmë me marketingun pro dhe kundër që i është bërë. E kam fjalën që nuk mund të sulmohet një vepër serioze, e atyre përmasave, vetëm e vetëm për t’u rreshtuar në grupin e atyre që duan t’u rezistojnë orvatjeve për revizionim të mitologjisë kombëtariste. Këtë po ta them unë, që nuk jam historian, por megjithatë librin e kam lexuar dhe kam mësuar aty shumë gjëra, edhe pse nuk ma ka mbushur asfare mendjen teza e “hakmarrjes” si motiv të Skënderbeut; por në libër ajo tezë zë vend fare minimal. As Klosi nuk është historian, por si botues i del zot autorit të vet, dhe këtu nuk shoh gjë për t’u shqetësuar kaq shumë.
Xhaxha, nuk e vë në dyshim që ju apo dhe 3-4 të tjerë mund ta kenë lexuar librin e Shmitt-it, por mos bëni që të ndihen fajtorë ata të cilët kanë refuzuar ta lexojnë atë libër.
Google libri është bibloteka më e madhe virtuale që mund të ketë ekzistuar ndonjëherë… provojeni dhe kërkojeni atë libër (dhe do e shihni se sa interesant është).
Do shtoja që, edhe nëse do shkoja në faqen shqiptare që merret me libra, do gjeja:
Shmiti mund të “operojë” në cilindo nivel që t’i pëlqejë, por jo për këtë duhet t’ju imponohet lexuesve me zor për t’u kuptuar.
Shume epitete dhe kalleposje njerzish njeheresh xha xhai ne nje fjali si kjo. 🙂
Serioziteti i vepres se Shmidit eshte bere telef tani nga njerez qe e kane lexuar librin e tij dhe libra te historianeve para tij, nga ata qe s’e kane lexuar, etj, megjithate prap eshte dicka e diskutueshme, jo e skalitur ne gur (serioziteti i vepres se tij) ashtu si eshte teper e diskutueshme kush sulmoi ke, ne kete gjyrylldi mit-Skenderbe-Shmid-Klos-Kadare-etj-iane.
Po fjalet e tjera te fjalise tende, pervec pozicionimit ne kampe, qe s’besoj se ndihmojne kthjellimin e argumentave po cojne ne mjegullime te tyre dhe te debatit, kane nevoje per shpjegime dhe shtrojne me shume pyetje sesa bejne ndonje pohim.
Dmth nqs une apo dikush don te rreshtohet, sipas teje, ne grupin e rezistimit te orvatjeve te revizionimit te mitologjise kombetariste, i bie qe Shmidi po na ben nder duke na revizionuar mitologjite, apo jo? Dhe revizionimi cuditerisht ne kete kontekst synon, ose del tek (debatohet cila eshte nga keto, synimi apo pasoja) rrezimin e miteve, asnjehere ngritjen e tyre, dmth shigjeta leviz gjithmone ne nje kah.
Puna eshte ca eshte revizionimi i mitologjive, nga se perbehet/dallohet ky proces, si ndodh me kombet e tjera, pse ndodh, a ndodh, nese po a ndodh ky proces natyrshem dhe gradualisht (nese historia ka pasur gabime dhe kur keto korigjohen prap natyrshem me zhvillimin e historise) dhe nese ndodh natyrshem pse quhet revizionim e per me teper revizionim mitesh e jo revizionim ose me sakte korigjim i historise, apo ndodh me fushata?
Dhe pas gjithe ketyre pyetjeve dalim tek tema e ketushme, tek motivacionet, se meqe kemi te drejte (dhe kemi, plotesisht) te diskutojme per motivaconet e Skenderbeut dhe gjithe atyre qe luftuan me te per cerek shekulli, po per motivacionet e Shmidit, Klosit e kujtdo tjeter qe trumbeton tamburen e nevojes per ti bere update dhe lavazho miteve, kur do ti diskutojme keto motivacione? Pse jo ketu meqe jemi tek tema e motivacioneve?
E shikon sa pyetje linden nga ato pak fjale qe the? 🙂
Ja vlen te merremi me keto pyetje? Duhet te merremi ketu apo me mire te kishte nje artikull/teme me vete per procesin e revizionimit te miteve ne pergjithesi dhe per mitet shqiptare ne vecanti?
…
Po para se te merremi me keto pyetje dhe te anashkalojme argumentat qe paraqiti fatma, nuk e pe te arsyeshme ti replikosh fatmes, e cila duket se e ka lexuar librin e Shmidit dhe e citon ate?
Dhe tjetra, argumenti yt i ri qe kjo puna e hakmarrjes se Shmidit eshte vetem nje pjese e vogel e librit nuk me duket se qendron ne kete artikull qe keni shkruar, ku nuk se keni bere permbledhje te librit te Shmidit po pikerisht jeni fokusuar tek hakmarrja dhe motivet.
Pra, dua te them kjo nuk eshte shmangje e argumenteve, sepse juve kete ceshtje trajtuat ne kete artikull, apo jo?
Xhib, nuk kam shkruar asnjë artikull – janë vetëm disa mendime, që marrin shkas, ndër të tjera, edhe nga pretendimi i Schmitt-it për motivet e Skënderbeut (por jo vetëm).
Në blog ka shumë diskutime, për shumë tema. Kur nuk arrij t’i përgjigjem ndokujt, nuk do të thotë se po e shpërfill.
Blej librin Pukevilin nje dite, librin e tij per Ali Pashen. Perjtheu A. Klosi; nje liber volumizoz, me grafike cilesore dhe ne prezantim te thuhet : pajisur me nje studim kritik (mos gaboj per saktesine e termave).
E hap menjehere te studimi i Klosit; nis dhe mbaron me nje sperdredhje kritike sipas te ciles edhe Ali Pasha na paskesh qene mitizuar apo paskesh qene bere nje perpjekje per ta mitizuar ne kohen e Diktatures dhe libri ne fjale sipas tij i jep lexuesit shqiptar as me shume dhe as me pak Te verteten. Dakord, megjithese nje studiues serioz si Klosi e di shume mire se ne punime historike, sidomos per figura te ketilla veshtire se mund te realizosh kritiken e faktit, permes perkthimit te nje autori qe cilesohet si burim i dores se pare, por serish i kontestuar per qendrime subjektive.
Per aq sa di, Ali Pasha nuk ka ndonje mit mes shqiptareve; mes toskeve ndoshta PO. Ai nuk ka sesi te jete mitizuar nga regjimi, sepse eshte nje figure shume kontraverse per ta nxjere ne driten e nje Heroi; eshte individi Ali Pasha qe ushtron joshjen e modelit burreror, sidomos te meshkujt shqiptare. A e di Klosi kete ? Aq i zgjuar sa eshte une mendoj se ai e di. Por nuk kemi pse te paragjykojme perpjekjen per cmitizim, vetem se duhet qe te jemi pak te ekulibruar, se racionale veshtire se jemi ne.
Une ngre pyetjen; a influencon bindja e brendshme e Klosit per te cmitizuar figurat historike ne punen e tij si perkthyes ? D.m.th a mundet lexuesi qe te qemtoje mesazhe nga perkthyesi, te cilat nuk ka sesi te jene pune e perkthyesit.
Nga figure e mitizuar per Klosin Ali Pasha duhet pare si nje kriminel, ose njeri me natyre kriminale. Metodologji e varfer mendoj une te pakten.
Tani une nuk jam profesionist i fushes dhe per kete pyes xha xhain: a eshte korrekte qe kur perkthejme Pukevilin (bashkekohes i Aliut) ta sjellim ne shqip masakren e Ali Pashes ne Himare ne formen :”Ne Himare ai kreu nje holokaust…” ?
Te kete shkruar Pukevili kete fjale apo kur shqiperojme nga frengjishtja, shqiperojme edhe idete?
Megjithate une sinqerisht gjej rastin te falenderoj si lexues A.Klosin per sjelljen ne shqip te Pukevilit.