Herë pas here diskutojmë nëse është e nevojshme të vendosen, për poste të larta publike institucionale në Shqipëri, kuota të prejardhjes gjeografike ose të përkatësisë fetare.
Megjithatë, ndryshe nga diskutime të ngjashme për vendosjen e kuotave për përfaqësimin e grave ose të pakicave, diskutimet për kuotat e prejardhjes gjeografike dhe të përkatësisë fetare përcillen me një ndjenjë frike ose faji, thuase nuk e kanë vendin në forume serioze.
Nga ana tjetër, personat në krye të punëve në Shqipëri jo rrallë kanë treguar kujdes për të ruajtur drejtpeshimin në prejardhjen gjeografike dhe përkatësinë fetare të parive të emëruara, ose të atyre që drejtojnë shtetin dhe institucionet.
Problemi është zgjidhur, si të thuash, me rrugë informale, pa qenë nevoja që të preket Kushtetuta ose të hartohen ligje dhe procedura ad hoc, të cilat kërkojnë gjakftohtësi dhe largpamësi të madhe nga ligjvënësit.
Nga ana tjetër, nuk ka asnjë dyshim tashmë se shoqëria shqiptare në fillim të viteve 1990 nuk ishte e përgatitur për tranzicionin drejt një rendi demokratik dhe pluralist; të cilin e ka kryer si mos më keq dhe nuk e ka përfunduar dot. Në kushtet konkrete të Shqipërisë, parimet e të drejtave të njeriut dhe të pluralizmit politik shpesh dhanë si rezultat segmentimin social dhe, ç’është edhe më keq, pluralizmin gjeografik.
Shqiptarët kanë qenë tradicionalisht të ndarë në gegë dhe toskë, myslimanë dhe të krishterë e kështu me radhë; por gjithnjë kanë gjetur mënyrën për t’u bashkuar nëpërmjet dallimeve, kryesisht në bazë të një parimi të pashkruar të tipit e pluribus unum.
Regjimi totalitar i sheshoi diferencat me forcë brutale dhe imponoi një hegjemoni artificiale, e cila u shpërbë së bashku me regjimin vetë, për t’u zëvendësuar nga segmentimi, krahinizmi dhe shpesh difidenca.
Mirëpo rrënjët e segmentimit nuk duan kërkuar vetëm në traditë, ose në mungesën e komunikimit; as në reagimin ndaj homogjenizimit të imponuar nga diktatura e Hoxhës.
Mua më duket se një arsye për këtë segmentim, që shpesh kërcënon përçarje dhe konflikte sociale dhe politike përndryshe të evitueshme, ka të bëjë me paligjshmërinë.
Dhe ja pse. Shpesh dëgjojmë që një zyrtar i lartë nis ta rrethojë veten me njerëz të krahinës së vet, ndonjëherë edhe të fisit të vet; më rrallë duke aktivizuar politikisht edhe të afërmit dhe pjesëtarët e familjes – një dukuri që e kanë quajtur nepotizëm.
Nuk është për t’u habitur që, nga jashtë, nepotizmi do të perceptohet si krahinizëm; madje si përpjekje e atij zyrtari për të sjellë në drejtim të punëve njerëz nga krahina e vet. Të tilla akuza janë bërë rëndom në mediat për ortodoksët ose “vllehët” që solli në pushtet Nanoja, ose për katolikët që promovoi në administratën shëndetësore ish-ministri Ndoka e kështu me radhë.
Për mua, shkaqet e këtyre lëvizjeve të kuadrit drejt koagulimesh farefisnore dhe krahinore kanë të bëjnë para së gjithash me besimin. Paritë shqiptare gjithnjë kanë pasur një problem të besimit ndaj tjetrit – meqë shumëçka i ka ndarë gegët nga toskët, myslimanët nga katolikët e nga ortodoksët, veriorët nga jugorët, qytetarët nga fshatarët e kështu me radhë.
Shqipërisë gjithashtu i ka munguar një qendër prestigjioze për formimin e parive, ku aleancat dhe besnikëritë të farkëtoheshin në perspektivë të karrierave politike ose besëlidhjeve të natyrës masonike, jo sipas prejardhjes antropologjike dhe etnologjike. Universiteti i Tiranës nuk e luajti dot këtë rol asnjëherë, sepse u sfidua më parë nga kuadrot e formuara në vendet e Lindjes, dhe më pas nga ato të formuara në Perëndim.
Ashtu krahina dhe fisi mbeten burimet kryesore të marrëdhënieve të besimit. Një zyrtar në krye të shtetit thërret pranë vetes ata njerëz të cilëve do t’u besojë shumëçka nga nderi, prestigji dhe reputacioni i vet; dhe historia e parive shqiptare është e tillë, që kjo lloj marrëdhënieje besimi të mbetet ende kryesisht e themeluar në krahinën dhe fisin.
Aq më e mprehtë bëhet kjo dinamikë e besimit, në rrethanat kur pushteti vepron jo në zbatim të ligjit, por duke e shkelur atë sistematikisht; siç ndodh në rastet e shumta të korrupsionit. Sido që ta vërtitin muhabetin paritë, faktet tregojnë se shumica e atyre që kanë pasur poste të larta në pushtet janë pasuruar në mënyrë marramendëse, duke shfrytëzuar pushtetin e tyre, lidhjet që kanë krijuar dhe ndoshta edhe informacionin që kanë mundur të sigurojnë, për transaksione ekonomike ose të fshehta të tjera të rëndësishme.
Nëse besimi normalisht themelohet mbi lidhje krahinore dhe farefisnore, aq më e vërtetë bëhet kjo kur është fjala jo më për besim, por për bashkëfajësi, ose omertà. Shkelësit e ligjeve nuk mund t’i mbajnë veprimet e tyre të fshehta nga bashkëpunëtorët; prandaj ka rëndësi themelore që këta bashkëpunëtorë të jenë absolutisht të besuar, në nivele të tilla që përndryshe i ndesh vetëm në organizata parakriminale ose thjesht mafioze.
Dua të them që paligjshmëria ndër elitat kërkon një haraç besimi të ndërsjelltë shumë më të lartë se ç’do të kërkohej normalisht, kur punët e shtetit do t’i drejtonte ligji, jo njerëzit.
Për ta përmbledhur arsyetimin – paligjshmëria kërkon omertà për t’u mbrojtur sidomos nga kundërshtarët politikë; omertà-ja themelohet mbi krahinizëm dhe nepotizëm; krahinizmi dhe nepotizmi e prishin balancën gjeografike, fetare dhe krahinore në paritë; prishja e balancës shkakton përçarje dhe fuqizon prirjet qendërikëse; përçarjet precipitojnë në dallime politike, deri në atë shkallë sa të thuhet se lufta politike sot në Tiranë zhvillohet mes veriut dhe jugut.
Është një situatë që kërkon vëmendje, meqë siç e tha edhe stultifera navis në një koment më parë, po qarkullon “një ndjesi ankthi që riciklon ankthin e 1997-ës”.
“Është një situatë që kërkon vëmendje, meqë siç e tha edhe stultifera navis në një koment më parë, po qarkullon “një ndjesi ankthi që riciklon ankthin e 1997-ës”. -Xha Xhai
Sa per krahasimin me 97-en nuk me duket se qendron. Jam dakort megjithate qe eshte nje situate qe kerkon vemendje. Madje vemendje te madhe. Ne ka gje qe sot duhet te vihet ne fokusin e trajtimit social eshte pikerisht fenomeni i krahinizmit. Ironia eshte se sot sillet e stersillet ne vemendjen e publikut cdo fenomen shqetesues ndersa krahinizmi ne drejtimin e vendit ze nje vend te paperfillshem. Te gjithe flasin per te ne jeten e perditshme por asnje nuk e permend publikisht (ne media psh).
Frike per nje plage te madhe apo perfshirje e te gjitheve nga pak ne te? Apo akoma me keq, nje ndjenje fataliteti se ne si shoqeri nuk do ta kapercejme kurre ate si fenomen?
Shkruan AK:
Për mua, kjo është një nga ato tabu që kemi zgjedhur t’ia imponojmë diskursit publik. Njëfarësoj mendohet sikur diskutimi haptazi i kësaj çështjeje do ta përftojë çështjen vetë… çka nuk ka ndonjë bazë, përveçse në irracionalitetin tonë.
Mund të spekulohet se nga tabuja përfitojnë pikërisht ato pakica – krahinore, fetare, parakriminale, politike – që janë të vetëdijshme se po abuzojnë me heshtjen dhe anashkalimin e problemit. Për shembull, në qoftë se Akademia e Shkencave mbizotërohet nga individë me prejardhje nga zona ku mbizotëron bektashizmi (po sjell një shembull fiktiv), atëherë këta do të jenë shumë të ndjeshëm ndaj çdo diskursi që akuzon Akademinë e Shkencave si fole të krahinizmit gjeografik ose partikularizmit fetar.
Meqë ra fjala, në vitet 1980, në mos gabohem, ka pasur një debat në shtyp në lidhje me atë që Akademinë e Shkencave e kishin pushtuar elbasanllinjtë [me prejardhje të fesë ortodokse, edhe pse kjo nuk thuhej]. Tani, këto çështje nuk është lehtë të shkoqiten; p.sh. nuk është faji i një pakice ose i një krahine, në qoftë se kjo i jep një fushe të dijes një numër përpjesëtimisht shumë të lartë kuadrosh ose mendjesh produktive.
Më në fund, nuk di nëse teorikisht është e mundur që të çlirohemi nga sundimi i një pakice; jo vetëm sepse empirikisht pakicat rezultojnë rregullisht në kontroll të punëve kudo (e kam fjalën, jo vetëm në Shqipëri), por edhe sepse fakti i të qenit në krye i shndërron vetvetiu në pakica.
E përsërit çka vërejta më lart – parive shqiptare u mungon një institucion universitar që ta përdornin si pikë referimi; një koleg më lart përmendi rolin e UT në fillim të viteve 1990, por do t’i lutesha që ta shtjellonte pak më shumë mendimin, sepse më duket me interes për debatin.
Kam lexuar para do kohësh në shtyp një artikull që luftën politike të atyre viteve e analizonte si përplasje midis Fakultetit të Shkencave të Natyrës dhe Fakultetit të Mjekësisë; vetëm unë nuk e kam fjalën për rolin e universitetit si seli të parive, por për rolin e universitetit si prejardhje ose origjinë ose tenxhere të parive. Ato forca politike që, sipas artikullit, përlesheshin atëherë, vërtet e merrnin rrogën në fakultetet përkatëse, por shkollat dhe specializimet i kishin bërë gjetiu.
Kisha dhe kam parasysh ate grup pedagogesh te shkolluar sa brenda dhe jashte vendit, qe me UT-ne i lidhi jetesa ne kushtet e konviktorit apo statusi i thuajse te pastrehut. Per mua keta kane qene dhe nukeli i dhjetorit. Per analogji me ‘skull and bones’ keta po i quaj ‘God 18’, e po te ndjekesh karrierat e tyre do te gjesh gjithcka, deputete, ministra, ambasadore, kryetare partie, etj.; bile ne ato betejat shkenca/mjekesi i gjen ne te dy krahet, tek njeri ambasador tek tjetri keshilltar. Nuk pretendoj te di saktesisht perkatesine e tyre krahinore e fetare, por, kur ne UT kishte nga cdo ane e kur per fe sapo filloi te flitej, mbetet qe ngritja e tyre pervec egos se pashoqe (per te kerkuar edhe postin e kryeminsitrit) te vije nga lidhja universitare.
Edhe periudha ishte e favorshme. Kerkohej te ngriheshin institucione te reja te shtetit, gjykata e dogana, tatim-taksa e banka, e keto te shtriheshin ne gjithe vendin. Pyetja ne Tirane nuk behej “Ke do dergojme doganier ne Kakavije?” por “Ke kemi ne Gjirokaster?” apo “Ke keni ju ne Gjirokaster?”
Krahinizimi u thirr me sherbim si arme efikasese.
p.s. Me ngjan vetja me ate qe therret “Ajsbergu!” e kur i duhet ta tregoje drejton gishtin nga maja.
Paligjshmëria kërkon omertà për tu mbrojtur nga ligji dhe jo nga kundërshtarët politikë. Por punët kanë shkuar deri aty sa kundërshtarët politikë të mos e sulmojnë më njëri-tjetrin për veprime të paligjshme, të dënueshme e me radhë.
Një përfaqsues i së majtës në shtypin e para dy ditëve dinte datë e orë, shumë e monedhë që pesë përfaqsues të së djathtës kishin derdhur nëpër Europë, e le që as bëhej fjalë ti drejtohej hapjes së ndonjë hetimi me një nga rrugët që ka në dispozicion, por as që u nxirrte emrat në shtyp ndërsa fliste m’avadan.
Tek Shekulli i sotëm avokati mediatik i kryetarit të PS justifikon bashkëfajësinë mbipartiake me shprehjen: se fillimi i protestave nga PS-ja do ta bënte kauzën (Gërdecin-CD-) të pabesueshme dhe do të shihej si oportunitet politik për të marrë pushtetin. (Çështja është e besueshme jashtë PS-së Bledi, e për pjesën tjetër: ç’të keqe ka? E pabesueshmja fshihet gjetiu.
A po mos duhet menduar Shqipëria si krahinë për të vazhduar sipas fillit të arsyetimit të Xha Xhait?
I cili është i lutur ta shohë edhe njëherë shpalljen se UT nuk e luajti asnjëherë rolin e ngjizjes së elitave mbi baza jokrahinore. Sugjeroj fllimin e viteve ’90.
E, kështu, të kërkosh vëmendje mbështetur mbi ndjesinë e ankthit të një individi është njëlloj (pranoni buzëqeshjen) si të kërkosh vëmendje se si do bëjë moti duke numeruar ditet sipas plakave, apo sa dëborë do të bjerë në dimër nga prodhimtaria e ftonjve në vjeshtë.
E gjej me vend qe te bej nje koment rreth kesaj teme shume te prekshme. Le te sherbeje kjo edhe si nje lloj bashkebisedimi (a mund te kete pergjigje apo replike per keto tema?!!) me komentues te tjere. Por edhe si nje perpjekje plotesuese modeste kundrejt shkrimit me titull “Ligji dhe Krahinarizmi”.
Fillimisht trajtimi i kesaj teme, qe rrethrrotullohet ne problemin aktual politik, kerkon nje parashtrim me natyre historike. Kur themi krahinarizem mendoj une, duhet kuptuar me shume rajonalizem ne Shqiperi. Kjo marreveshje termash ka kuptim po te mbahet parasysh ato faktore qe percaktojne ndarjen dhe krizen e pushtetit ne Tirane, pra rrjedhimisht edhe ato tipare sociologjike te brendshme qe udheheqin here pas here mobilizimin politik mbi baze grupi. Ne kete kuader, krahinarizmi = rajonalizem = Gege – Toske. Kjo eshte e rendesishme pasi ajo nuk neglizhon ndasite me te brendshme, qofte edhe brenda grupit, por percjell tiparin qendror qe kultivon ate qe une e quaj ankth i pushtetit.
Se pari problemi i krahinarizmit, qe sipas autorit vepron si pasoje e Paligjshmerise, personalisht me duket se shkon pertej historise politike te Shtetit. Ai vjen si nje gur i rende mbi kete ngrehine politike, si nje tipar qe denatyralizon karaketerin e pergjithshem te tij dhe per pasoje riciklon krizen ne menyre permanente. KRAHINARIZMI NUK PROVOKOHET NGA POLITIKA SHQIPTARE, AI NDIHMOI PERMES NJE PEZULLIMI RACIONAL DHE TE PERKOHSHEM NE KRIJIMIN E SHTETIT. Krahinarizmi pra nuk eshte nje kontradikte antagoniste nese do te shpreheshim keshtu, por nje konflikt qe kerkon ne keto kushte nje zgjidhje imdediate.
Duhet te pranojme se ata kufij tradicionale qe ndanin rajonet shqiptare vijojne edhe sot te jehojne me force dhe krijojne qendra graviteti politik, edhe pse kane kaluar rreth 100 vjet nga Pavaresia, dhe per me shume, edhe pse urbanizimi ka qene relativisht i vrullshem. Pse valle keto kufij nuk thyen dhe nuk asimilohen nga struktura nacionale politike ?
Shkutimisht, mendoj se ky karakter vjen nga historia dhe percaktohet si i tille nga karakteri gjeografik i vendit. Per t’i dhene ketij prononcimi nje baze me autoritare une po preferoj te sjell per ilustrim nje perkufizim te Marksit ne librin e tij “Çeshtja Irlandeze”. Duke folur per Italine ai e shpjegon diferencimin Jug-Veri me faktin gjeografik te zgjatjes se territorit pikerisht sipas ketij drejtimi. Analogjine e Italise, Marksi e gjen edhe tek India. Per Shqiperine mjafton te thuhet se pretendimi i saj kushtetues per nje shtet unitar, eshte thjesht i pabaze dhe nuk justifikohet me nga realiteti. Ajo cfare sot eshte Shqiperi, eshte ne kuptim te fakteve historike, nje produkt i rrobaqepsise politike te shekullit XX. Me nje gershere te pashpirt, Dikush, me i fuqishem se ne, zgjodhi qe te ngushtoje kufijte nga te kater anet per te lene brenda nje kuadrati nje kategori njerezish qe bashkoheshin vetem nga Gjuha. Kemi pra ironine e Shtetit Viabel qe si i tille u verifikua ne te vertete. Vijme ne kete realitet nga nje tradite qe e percakton territorin e shqiptareve si natyralisht te rajonalizuar. Asnjehere ne histori pellgu i Adriatikut Juglindor dhe ai i Veriut Jonian nuk kane qene te bashkuar ne nje Njesi te vetme Politke. Pavaresisht natyres etnike te banoreve te tij. Kufiri maksimal dhe i sforcuar i perparimit te Epirit – ndryshe Pashalleku i Janines ka qene Durresi. Dhe ky perkohesisht. Ndasia pra eshte organike, etnologjike, politike, ekonomike, antropologjike dhe me shume se kaq, E NATYRSHME. Edhe sikur te pranojme se tosket e sotem jane emigrante te dikurshem gege, serish kjo verteton karakterin diferencues qe kultura dhe akulturimi krijon edhe brenda vete grupit. Ketu une rikujtoj edhe njehere percaktimin e Arshi Pipes.
Por me me rendesi eshte te shikojme harten e qyteteve shqiptare, flas atyre historike dhe jo atyre si puna e Rrogozhines, te krijuar rishtas. Shkodra, Ulqini, Berati, Vlora, Prizreni jane jo vetem qendra ekonomike qe zhvillohen mbi baze te rrugeve te natyrshme dhe tradicionale ekonomike, por edhe kontribute te nje grupi social e si te tille ato shprehin edhe kulminacionet kulturore te ketyre grupeve. Prapavija e tyre eshte thellesisht e ndryshme dhe ketu mjafton nje krahasim.
Shkodra nga njera ane – bastion i katolicizmit dhe kultures gege dhe Berati nga ana tjeter bastion dhe protagonist i ortodoksizmit dhe perfaqesues i kontributit tosk. Mjerimi i tyre ka piketakim pikerisht themelet e Shtetit tone te dashur.
I gjithe ky parashtrim lidhet ngushte me problemin e perfaqesimit politik. Si qender me vitale gjate Pavaresise, Gegeria e luajti rolin e vet paresor duke kontribuar ne nje shtet shqiptaresh dhe jo me kot etaloni i politikanit me virulent dhe elastik eshte Ahmed Zogu. Jo me kot, ky njeri luajti me karta te shumta duke nisur qe nga autoqefalia e Kishes Ortodokse, e deri te politikat e ndryshimeve demografike ne Jugun e Shqiperise e kryesisht ne minoritet.
Nga pas vjen shoku Enver, i cili ben rotacionin krahinor duke zgjidhur keshtu ankthin tosk te perjashtimit (Sotir Kolea mos gaboj, ne kujtimet e veta shkruan se ne vitin 1924 nje nga thirrjet me te nxheta te revolucionareve ishte : Ta rrezojme malokun).
Ne kete kuader duhet ndjekur me vemendje se si i pari ashtu edhe i dyti kujdesen per te ruajtur unitetin rreth pushtetit. Ketu dua te nenvizoj se ndohsta edhe nacionalkomunizmi apo me sakte tipari nacional i Hoxhes, eshte nje qasje per unitet duke nuhatur keshtu shkeputjen e nje pjese te vendit.
Sot jetojme ne nje vend anormal, qe pas 100 vjetesh krijimi, me nje pasuri jo te vogel ne tradite dhe shperndarje ekonomike, i gezohet vetem nje qyteti te mirefillte, Tiranes. Kjo verteton me se miri atrofizimin e ngrehines politike shqiptare, e cila stermundohet nga detyrimi per te jetuar ne rruge ekonomike jo natyrale. Ne nje kohe kur hapja dhe evidentimi i Kosoves eshte realitet ky veshtrim mbi shtetin nuk ka me asnje kuptim dhe behet i demshem. Nuk mund te vazhdohet me me rotacione te detyruara, kur here pas here psikologjite krahinariste imponohen nga pushteti si atu nacionale. Perndryshe do te vazhdojme te etiketojme njeri tjetrin si i shitur, grek, malok etj.
Shembulli i Italisë mund të na vlejë jo vetëm për të përqasur tundimet qendërikëse, por edhe për të parë se çfarë i ka kundërshtuar dhe neutralizuar ato tundime deri më sot.
Pa dashur t’i shteroj argumentet, po përmend shpejt e shpejt disa arsye: (1) gjuha letrare, e cila në thelb është gjuhë e huaj për skajet e vendit, por që identifikohet tashmë me shtetin italian, madje edhe me përkatësinë kombëtare, si të ndryshme nga përkatësitë krahinore; (2) feja katolike dhe institucionet e lidhura me të, p.sh. sundimi demokristian gjatë praktikisht 40 vjetëve pas Luftës II; (3) një histori e përbashkët, veçanërisht fitorja ose më mirë “fitorja” gjatë Luftës I Botërore, por edhe tradita fashiste, sado e stigmatizuar në vetvete; (4) identifikimi me pishtarë kulturorë të kalibrit të Leonardos, Galileos, Dantes e të tjerëve, të cilët kushdo ua ka zili italianëve.
Shqiptarëve faktori (1) po u sulmohet ndonjëherë në mënyrë krejt revanshiste dhe amatoriale; për faktorin (2) as mund të bëhet fjalë, përtej formulës së Pashko Vasës; (3) fitorja gjatë Luftës II për shumëkënd konsiderohet si “pronë” e mendësisë komuniste dhe e Jugut, ose fitore e një lufte në thelb civile vëllavrasëse, pra është bërë edhe ajo faktor përçarës (krahas me rehabilitimin e disave që gjetiu në Europë do t’i kishin quajtur pa dyshim kuislingë); (4) edhe identifikimi me figura të shquara të kombit po kryhet keq, në kuptimin që, në vend që të kultivojmë ato figura që vërtet i kemi, po duam sistematikisht t’ua përvetësojmë figurat kulturave të tjera – siç po bëjmë, bie fjala, me Nënë Terezën.
Që diskursi federalist në Itali është shumë më i mprehtë dhe aktual se në Shqipëri, kjo ka të bëjë me kulturën pluraliste dhe të diskursit publik atje, jo me peshën e ndryshme të problemeve vetë në të dy vendet.
E vleresoj nderhyrjen tuaj. Dua, nese me lejohet qe te shtoj edhe ketu dicka. Edhe per Italine ky diskurs gjen jehonen e vet ne Histori. Ketu dua te Nenvizoj me te madhe nje argument, qe une vete e kam hasur te historiani njohur francez, Jacques Le Goff. Ky i fundit, duke folur per rastin italian dhe veshtiresite e unitetit i referohet pikerisht presioneve nga jashte qe jane jo vetem politike, por edhe kulturore. Ai percakton dy qendra qe diktojne luhatjen e ekulibrit shteteror ye Apenineve; nga njera ane Vatikani, nga ana tjeter ndikimi gjermanik permes Perandorise se Shenjte Romake te Mesjetes.
Nuk e di sa lidhje mund te nxirret mes ketij konstatimi “te certifikuar” nga shkenca dhe shembullit qe permenda per Shkodren dhe Beratin. Minimalisht te na lejoje qe t’i shohim gjerat ftohte. Falemnderit.
Stultifera, une jam shume dakord me shqetesimin tend, por nuk me gjen ne te njejten mendje ne lidhje me shtrimin e problemit.
I vetmi dallim i paster i natyrshem, per mua, eshte ai gjeografik, apo hapesinor, gje qe eshte njesoj si te thosha, bashke me Marksin, se dicka qe ka nje zgjatim hapesinor dallohet nga koordinatat e ndryshme hapesinore, apo njesoj si te thuash se nje vend me shtririje gjeografike veri-jug dallohet nga zgjatimi veri jug.
Mirepo, nuk jam dakord qe dallimin historik t’a perkufizojme zevendesueshem si te natyrshem, packa se nje perkufizim i tille perdoret rendom nga perfaqesia politike.
Meqenese kjo teme i ka fillimet tek tema e se majtes dhe se djathtes, do thosha se ndryshimi mes ketyre te dyjave eshte qe e majta nuk ngurron te dalloje qarte mes asaj qe eshte, dhe asaj qe duhet te jete.
Ne kete rast, fakti qe dallimi toske-gege konsiderohet si i natyrshem per efekt pushteti, nuk do te thote qe ky dallim eshte realisht i tille. Per me teper, ai lloj pushteti qe shfrytezon dallimin e natyrshem veri-jug per te bere dallimin gege-toske, nuk eshte dhe nuk do te jete ne gjendje te realizoje potencialin e plote politik dhe ekonomik, gje qe mund te demosntrohet lehte fale shembujsh edhe nga shtetet me te pasura.
Keshtu qe kur thua se:
“Ndasia pra eshte organike, etnologjike, politike, ekonomike, antropologjike dhe me shume se kaq, E NATYRSHME,”
e natyrshmja duhet shkruar me “lower case” pasi eshte tautologjike; aspekti etnologjik dhe antropologjik duhet te marre parasysh plasticitetin e realiteteve te tilla si urbanizimi, gjuha zyrtare, indiferenca fetare, dhe struktura shoqerore, te unifikuara deri dhe dhunshem gjate regjimit komunist nga ana e etnologjise, si dhe projektin mbi “njeriun e ri” per nga ana organike dhe antropologjike gjate se njejtes periudhe; nga ku mbetet vetem aspekti fiktiv politik, si dhe aspekti ekonomik, per te cilin sic vure ne dukje, nuk mund te thuash se i perket nje dallimi jug-veri, por nje dallimi qender-periferi, apo me sakte elite-popull.
Ideja eshte qe ne rrafshin historik, dallimi mes pashalleqeve, qofte ky edhe dallim gjeografik i shfrytezuar nga Stambolli, nuk ka te njejten vlere me unitetin territorial te RSH, sikur thjesht per arsye historikisht me te vonshme.
Per me teper, dallimi mes toskeve dhe gegeve te Shqiperise, me gjithe retoriken a ankthit politik, nuk eshte vecse dallim gjeografiko-administrativ qe nuk mund arrij permasat e nje diskursi federativ, dhe qe me gjithe fuqizimin e Berishes, apo te kujtdo, u provua fale nje shperndarjeje me te bararabarte gjegrafike (anipse jo ideale) gjate ketyre zgjedhjeve te fundit si kurre ndonjehere gjate ketyre 20 vjeteve post-totalitarizem.
Sic e vura ne dukje edhe tek replika tjeter, diskursi federativ mund te ekzistoje midis Shqiperise dhe Kosoves, por nuk ka asnje faktor te rendesishem pervec nje te shkuare te larget otomane qe te mund t’a justifikoje kete diskurs mes toskeve dhe gegeve.
p.s. t’a konsiderosh 97-en si perplasje veri-jug dhe njekohesisht te ruash tezen e Arshi Pipes, eshte njesoj si te dalesh ne konkluzionin se 97-a ishte “revolte komuniste.”
Se pari falemnderit per nderhyrjen. Por sikurse ti nuk je dakord me parashtrimin tim, apo menyren e tij, as une nuk jam dakord me linjen tende. Kjo jo per te te kundershtuar, sepse ky term ne kete lloj debati nuk ka nje kuptim real, por edhe sepse sidoqe te jete arsyetimi, ai finalitetin e vet ja detyron jo logjikes se ftohte se diskutanteve, por ndjesive qe percaktojne kaq shume ndarjen tone. Ky eshte mendimi im, por edhe nga pervoja ime e gjate me njohje nga te gjitha anet, them se eshte edhe nje konkluzion i qendrueshem.
“Per me teper, dallimi mes toskeve dhe gegeve te Shqiperise, me gjithe retoriken a ankthit politik, nuk eshte vecse dallim gjeografiko-administrativ qe nuk mund arrij permasat e nje diskursi federativ, dhe qe me gjithe fuqizimin e Berishes, apo te kujtdo, u provua fale nje shperndarjeje me te bararabarte gjegrafike (anipse jo ideale) gjate ketyre zgjedhjeve te fundit si kurre ndonjehere gjate ketyre 20 vjeteve post-totalitarizem”
Nese eshte keshtu, si ka mundesi atehere qe kjo ndarje kaq formale te ricikohet ne vijimesi si dikotomi politike brenda Shtetit? Per kete edhe une te jap shembuj dhe tragjike madje.
E rithem edhe njehere, Ndarja eshte e natyrshme dhe ky tipar duhet te institucionalizohet qe pikerisht kjo ndarje te mos behet ne handikap te pakapercyeshem ne te ardhmen. Ndarja deri me tani nuk ka qene antagoniste, pra perjashtuese, ajo eshte perulur para nevojave themelore, por me shume se kaq kombinimi yne politik nuk ben dot gje. Me jep shembujt e shteteve te pasura. Cilata jane keto ?
Gjermania, Italia, Zvicra, kane te gjitha natyre federale pse perndryshe krisja politke do te ishte fatale. Ne perpunimin e nje doktrine, apo ne marrjen e disa vendimeve me shume sesa dashamiresi dhe idealizim, kerkohet mencuri dhe mendoj se kjo mungon.
Per me shume qe Shteti yne, shume i vogel dhe mjeran per tu quajtur Shqiperi, nuk ia arriti qe per 100 vjet te permbushe detyren elementare; te normalizoje jeten e qytetareve dhe te percaktohet si nje ngrehine ku te gjithe jemi te perfaqesuar. Jemi ne vitin 2009 dhe ky shtet, ky pushtet, kjo politike per arsye qe une i shoh te ky hendek duket sikur eshte Shteti i Padrejtesive te medha per shqiptaret, te cilet shyqyr qe i debon ne formen e emigranteve se perndryshe pamjet rrenqethese te vitit ’90, apo ato te kozmetikes cinike te Luce, do t’i shihnim serish.
Shteti per mua nuk ka vetem nje rruge per perparim, pra ate te bashkimit nacional me cdo kusht, por sigurimin e hapesirave ku individi ushtron lirshem identitetin e vet. Nuk ka c’na duhet nje shtet qe e mendojme se do jete ideal apo funksional.
si mbyllje po citoj nje fjale te urte qe permendej shpesh ne vitet ’30
“Shqiperia u be per te na plasur ne te gjitheve”.
Si dikotomi politike brenda shtetit riciklohet edhe komunizmi-antikomunizmi, patriotizmi-antipatriotizmi, duart e pastra-korrupsioni, por kjo nuk do te thote se ndonjera prej ketyre eshte dikotomi reale.
Nderkohe kam dy pyetje, ku te dyten mund t’a konsiderosh edhe retorike.
Ku qendron moszhvillimi i plote i individit, tosk apo gege qofte, nisur nga nje aspekt shteteror jo federal?
Tjeter, nga njera ane pranon dy fakte: qe dallimi ne Shqiperi nuk eshte perjashtues, krisja politike nuk eshte fatale, apo antagoniste, sic e quan, dhe qe ne shtete si Italia, Zvicra, apo Gjermania, ky lloj antagonizmi do ishte fatal po te mos rregullohej federalisht; nderkohe qe nga ana tjeter, nisur nga perceptime dhe ndjesi, deri dhe tragjike, del ne konkluzionin se rregullimi federal eshte i nevojshem edhe ne Shqiperi.
Te gjitha shtetet federale, nuk e permbushin potencialin e vet politik dhe ekonomik, perfshi ketu edhe Italine dhe Gjermanine, (Zvicren nuk e njoh sa duhet). Por sidomos Italia, ku mireqenia e jugoreve nuk eshte e asaj mase qe do ishte sikur shteti federal te nderhynte ne mase me te madhe kunder mafies.
Italia, Zvicra dhe Gjermania, jane shtete qe qe ne themelimin e tyre u konceptuan si federale, pasi vetem keshtu mund te behej bashkimi. Nderkohe qe Shqiperia territoriale, qe ne themelimin e vet, ndoshta dhe per fat te keq te kombit, nuk u konceptua si e tille. Dhe kjo sepse nuk kishte nevoje per kete territor qe te konceptohej si i tille, gje qe eshte provuar per 100 vjet qe funksionon. Sidoqofte, kjo nuk do te thote se midis Shqiperise dhe Kosoves nuk ka nevoje per nje ure federale komunikimi, ne qofte se bashkimi konsiderohet seriozisht.
Sa per thirrjet tragjike qe ke sjelle si shembull, nuk jane politike e mirefillte, por ne disa raste thirrje per pushtet – te rrezojme malokun, a thua se nuk do thirrej te rrezojme labin po te ishte vetshpallur ndonje vlonjat mbret; ne disa raste shmangje e pergjegjesise – pse nuk reaguat ju edhe ne 9 Janar, a thua se nuk do reagonin po te mos ishin ne pushtet, pavaresisht nga do e kishin origjinen ata te 9 Janarit; dhe ne disa raste karikaturim i kundershtarit – ti nga fshatrat e humbur te Gjirokastres, a thua se Jozefines do i dridhej qerpiku edhe para ndonjerit nga fshatrat e humbura te Malesise se Madhe.
Ne mund te mos biem dakord, por mencuria e do qe ndjesite dhe perceptimet e ushqyera nga spektakli politik te mos i marrim aq te mireqena sa te justifikojne nje perfaqesim kushtetues, dhe perkundrazi, ne perpunimin e nje doktrine kerkohet po aq dashamiresi dhe idealizem sa dhe mencuri, perndryshe mencuria nuk do ishte vecse rromuz qe nuk sheh pertej hundes se vete.
Dikotomite jane reale dhe ato mund te shihen permes pasojave.
Do nje shembull ?
Goditja vdekjeprurese e elites katolike dhe per pasoje e te gjithe vargut kulturor qe qendron pas saj. Gjuha shqipe e standardizuar, por me shume se kaq, ndalimi i letersise se ngritur mbi dialektin geg, p.sh, aq sa sot nuk e dime me me siguri se cfare eshte nje shqiptar.
Per te mos folur pastaj per rastin e Himares.
Sa per konceptimin e shtetit shqiptar, mendoj se thekson nje gje te paqene. Pse? Krijimi i ketij shteti nuk eshte shprehje e vullnetit tone, as e perfytyrimeve cfaredo te shqiptareve, por nje kompromis i detyruar ne funksion te ekzistences. Ky imperativ e ben deri me tani kontradikten tone jo perjashtuese, sepse perpara saj ka qendruar gjithnje rreziku i qenies. Sot ky ferkim merr ngarkese te re dhe kerkon zgjidhje imdiate. Nuk eshte spektakli politik ai qe na trubullon mendjen,. sepse ne te vertete politika vetem sa perdor realitetin qe tanime ekziston. Ajo nuk mund te shpike realitete apo ndjesi te paqena, sepse thjesht nuk do te ekzistonte vete. Fundja edhe Ismail Qemali, por edhe Abdyl Frasheri hodhen idene federaliste apo te nje federate me Greqine. Sot natyrisht sikur keto t’i dinin te gjithe, nofka e tradhetarit, apo nje prishje buzesh nuk do mungonte.
Ti thua se ky shtet ka 100 vjet qe funksionon.
Une them qe ky pseudo shtet qe braktis ne te parin rast njerezit e vet, ka 100 vjet qe vetem sperdridhet. Cfare eshte funksionimi i shtetit, kur minmalisht ne dy raste dramatike te historise, ai thjesht ka pushuar se ekzistuari ?
Nese do ta shihnim sundimin komunist, te pakten nga permbajtja e doktrines, pra si nje qeverisje gjitheperfshirese qe e fshin apo synon ta eleminoje dallimin ndernacional, e per pasoje edhe nder rajonal, atehere cili eshte perfundimi? Sepse Diktatura i vuri shqiptaret e te gjithe kraheve te bashkejetojne me force. Perfundimi eshte vetem 1997.
Thirrjet qe solla si shembull nuk me duken tragjike, ato thjesht simbolizojne nevojen aktuale per Ndarje te institucionalizuar.
Por per te mbetur te shembujt dhe te funksionimi i ketij shteti sipas teje.
Se fundmi ne Shqiperi po flitet me te madhe per votimin e emigranteve. Dhe kuptohet, peshen me te madhe e kane ata qe jane ne Greqi – ketu nenkupto shumica preferojne PASOK. Per te eleminuar kete faktor politik qe dukshem eshte alienuar me zhvillimet shqiptare, qeveria e klasifikon emigracionin e brezit te pare, qe jane shtetas te ketij vendi, si DIASPORE. Madje shkohet me larg kur nje poilitikan i njohur deklaroi ne fushate: “Nuk duhet te lejojme votimin e tyre sepse jane nen ndikimin e politikave te Athines”.
Une pergjigjem: Vella i dashur ne vijme nga rruge te ndryshme dhe askush nuk eshte i detyruar qe te paguaje per te kuruar ankthet e dikujt tjeter.
E rendesishme qe shqiptaret tani nuk sundohem me nga askush, pra i gezohen lirise. Le te fillojme, pra te lirohemi edhe nga vetja se me mire do te jete. Thjesht, jemi te Ndryshem.
Siegfried funeral march!
Thua se ky dallim do te ishte skandaloz deri ne 1945. Po, mundet, mundet. Por ja prit edhe 10 vjet ne hapsiren e re dhe do e shohim sesi ndryshon serish ky ekuliber.
Dakord me rajonet ekonomike, por ja qe keto perputhen edhe me ndarjen qe theksohet ketu.
Mendimi im eshte se trajtat e sotme te krahinizimit ne Shqiperi kane te bejne shume me pak me ndarjen gege-toske sesa me nendarjet me te vogla brenda te dyja ketyre entiteteve. Dmth koncepti shqiptar i drejtimit nuk arrin as tek toskeria apo gegeria si entitet me vete por eshte edhe me i ngushte se kaq.
Duke thene kete bashkohem me mendimin e Lulianit tek tema paraardhese se ndarja gege-tosk eshte me teper fiktive sesa reale. Ne ditet e sotme ajo ushqehet dhe me teper nga nje deshire e shqiptareve per te komunikuar me boten duke u perpjekur te bejne te tyret problemet e botes. Kjo eshte nje menyre e gabuar per t’i thene botes “une jam si ty!”. Dmth bejme tonat skema apo probleme te cilat nuk jane realisht. Ndarja Veri-Jug (ne identifikim me ndonje shtet fqinj), problemi i terrorizmit (ne identifikim me Perendimin) etj.
Une jam dakort se sido qe te vene punet, pushtetin pothuajse gjithmone e mban nje rreth i vogel. Nuk jam ne dijeni te fjaleve qe qarkullonin ne vitet 80-te rreth Akademise. Mirepo problemi nuk qendron ketu ne keto 20 vitet e fundit. Ceshtja eshte se shpurra e nepunesve qe kane mbushur administraten nuk kane ardhur nga ato zona qe kane njefare tradite kulturore, administrative apo arsimore. Perkundrazi ata kane ardhur nga zona ne pergjithesi te izoluara dhe pa ndonje tradite te shquar si nga veriu si nga jugu.
Ndoshta nje nga shpresat e vetme eshte akulturimi qe do te pesojne me kalimin e kohes femijet e ketyre nepunesve ne mishmashin kulturor te kryeqytetit. Por edhe ky mund te jete nje proces i gjate e me probleme dhe per me teper mund te kete shume kosto rruges.
Ankthi i Krahinizuar!
I pergjigjesh vete problemit qe ngre. Duhet te them edhe dicka se pushteti dhe elitat qe e mbajne ate nuk jane aq mirekuptues sa ty apo edhe sa Luliani qe e lexova.
Po te jap nje shembull meqenese edhe ju e sollet diksutimin ne probleme konkrete si nepunesit.
Kur ndodhi tragjedia e 9 janarit, Jozefina Topalli, qe kerkon te imponohet si prelate e re e Katolicizmit, kesaj radhe ne sallen e Parlamentit, iu drejtua Fatos Nanos ne debat e siper : “…ti nga fshatrat e humbur te Gjirokastres”. Une e marr me mend se ajo ndoshta e artikulon kete gje sepse kerkon vota, por pikerisht kjo gje tregon ndarjen dhe rendesine politike te saj. Po keshtu edhe Berishes i shpetoi me rastin e tragjedise se Farkes, kur teksa socialistet i kerkonin llogari tha : “Pse nuk reaguat ju edhe ne 9 janar, apo ishin shume plebej ata qe u mbyten aty ?”. (Emigrantet e tragjedise se 9 janarit ishin kryesisht katolike te MbiShkodres).
Une e theksova ashtu sikur autori e nevizon me termin pluribus unum, se ky ferkim nuk ka qene antagonist, pra perjashtues per shkak te nevojes per ekzistence. Por sot, sot vella i dashur secili i qete ne vendin e vet. Perndryshe, ai ankthi i ’97 qe ty te duket irreal, riciklohet me shpejtesi dhe une qe jetoj ne Tirane me kenaqesine me te madhe do i beja gati valixhet per te ikur andej nga fshatrat e humbur. Sepse nuk ka dileme kur zgjedh mes madheshtise se Shkodres p.sh dhe Lugines se Vjoses. Une zgjedh kete te dyten, pse aty i kam rrenjet. Shqiptaret po prezantohen me njeri-tjetrin prej 20 vjesh ne Tirane, por duket se dicka nuk shkon mire ne kete komunikim. Kjo ndarje vihet re edhe ne emigracionin tone ku organizimi i vetevetishem kryesisht ndertohet mbi baze krahine.
Do te shtroja nje pyetje, pergjigja le te jepet nese ka vlere per kete hapesire dhe artikull.
Viti ’97, a ishte nder te tjera edhe nje perplasj Jug-Veri?
Nje zgjidhe tipike post-osmane kjo. Eshte implementuar nga Shqiperia e vitit 1912-1924, dhe vazhdon te implementohet nga Libani sot. Po te shikohet historia e Libanit sot, apo e Shqiperise foshnje mot, lind pyetja: “A ja vlen vertet te diskutohet”?
stultifera navis, mendoj se i jep me shume peshe se ka tashme ‘medyshjes’ gege-toske… Nuk besoj si luliani se tashme kjo eshte fiktive, por edhe nuk e shoh si baza e ndofare federalizmi ne Shqiperi.
Federalizmi ne kohet e sotme eshte nje menyre per te thene, paret e mia i dua vete, nuk e shoh te nderhyje ne perkaesine kulturore , gjuhesore, dokore etj. Perkundrazi deshiren per te mos cuar parate ‘gjekundi’ mund ta mbulojme fare mire politikisht me dallimet krahinore….
Nuk e shoh si dicka te demshme, nese imperativi kategorik i shtetit te Shqiperise do ishte kerkimi i lumturise, ne fund te fundit, kerkimi i lumturise legjitimon mbajtjen e parave per vete, dmth banoret e nje zone te pasur, ti mbajne parate per zhvillimin e zones, psh autostrada Vlore- Fier as 30 km, do ishte bere me kohe e me vaft nese do ekzistonte federalizmi.
Ceshtja eshte se ky sistem, nenkupton nje Shqiperi me kufij te perhershem, pra asgjesimin e ceshtjes kombetare, meqe formati federativ e shperdoron energjine politiko-ushtarake te shtetit e ngre probleme te medha ne vendimarrje, aq sa per nje shtet te vogel si Shqiperia, nenkupton paaftesi te perjetshme per te dale jashte kufijve.
Kur nacionalistet e 1913 pranuan te ngrene shtetin brenda kufijve qe kemi, per asnje cast nuk u shkoi ndermend se ky ishte shteti me kufij te perhershem, brenda te cilit banoret do gjenin lumturine. As ne kohen e Zogut, ‘mbretit te shqiptareve’ e jo ‘mbretit te Shqiperise’.
Koha e komunizmit ishte ajo kur u hodh ideja e kufijve te perhershem brenda te cilit banoret do gjenin lumturine, kuptohet derisa komunizmi te zaptonte gjithe boten e te mos ekzistonin me shtetet .
Kjo ide i beri te shenjte 28 748 km2 e pothuajse gjithe shqiptaret e Shqiperise nuk i perndjesojne trojet jashte Shqiperise si pjese e Atdheut te tyre. Skandalizohen per Shen Naumin e detin ne jug, po per Mitrovicen te pakte e vene ujin ne zjarr.
Geget e Shqiperise pergjithesisht ndihen me afer toskeve sesa gegeve te Kosoves e Maqedonise,cka ne vetvete do ishte skandaloze deri me 1912 apo edhe deri me 1945.
Pra pike se pari, shqiptare duhet te zgjedhin midis kerkimit te lumturise dhe ceshtjes kombetare, e para i ben kufijte te perhershem dhe sistemin e brendshem federativ, e dyta kufijte te perkohshem dhe sistemin e brendshem unitar.
Pastaj mund edhe te zgjedhim ne baza federative eshte gege-toske apo krahine (ekonomike)….Kur te krijohet Shqiperia etnike une jam per federalizmin mbi baze rajonesh kryesisht ekonomike….
Ka ligj por ka edhe Maliq. Vështirë të gjesh një mëyrë më efikase dhe sintetike për të përshkruar perceptimin e ligjshmërisë në anët tona.
Nga njëra anë ligji dhe sistemi gjyqësor që rreket t’u sigurojë qytetarëve një rend të rregullt shoqëror, pavarësisht vështirësive organizative dhe mjeteve të kufizuara financiare, paqartësive në përcaktimet ligjore që burojnë nga mungesa e një tradite të konsoliduar juridike, të ndërprerë artificialisht nga revolucioni, të rigjetur por edhe të kopjur keq nga vendet perëndimore (një nen po e një nen jo, në zbatim të parimit të ekonomicitetit në përdorimin e burimeve, parim që duhet të karakterizojë veprimtarinë e administratës publike), traditë që po përafrohet me legjislacionin evropian njëkohësisht në anglisht dhe shqip, madje pak më parë në anglisht (sa bukur tingëllon p.sh. Law on industrial property, Law on unfair competition, Copyright Albania….) pastaj në shqip, dhe të implementuar me efikasitet të lartë nga anglishtfolës të rrjedhshëm.
Gjyqësori mundohet të kryejë funksionin e tij pavarësisht prirjes së ekzekutivit për t’iu imponuar me forcën e shumicës parlamentare dhe me fantazmën e ngritjes së komisionit hetimor dhe rrjedhimisht të shkarkimit për shkelje të rënda të detyrës të të gjithë Prokurorëve të Përgjithshëm që kanë pasur fatin dhe nderin të emërohen si të tillë në 15- vitet e fundit. Pavarësisht raporteve të Komisionit Evropian apo të gjithfarë OJQ apo QJO vendase dhe ndërkombëtare, të cilat për fatin tonë të madh na monitorojnë edhe frymëmarrjen se mos na kthehet në aritmike. Pavarësisht akuzave të qytetarëve të thjeshtë shqiptarë për mungesë paanshmërie në gjykim, shpesh pamjaftueshmëri të nivelit profesional, afere korruptive dhe, përgjithësisht, për paaftësi në përballimin e luftës kundër krimit të organizuar dhe atij të paorganizuar.
Periudha e tranzicionit nxori në pah gjithë dobësitë e shtetit demokratik të sapokrijuar. Vitet e para të pas-regjimit u karakterizuan në më të shumtën e herës nga paaftësia e aparatit shtetëror për të mbajtur dhe për të rivendosur qoftë edhe rendin publik gjatë dhe mbas fushatave elektorale, duke cënuar thellë besimin e qytetarit tek Shteti si garant i qetësisë publike.
Destabilitetiti i tejzgjatur politik dhe ekonomik, cënimi i vazhdueshëm i vetë sigurisë juridike (mjafton të përmendim iterin tejet të vështirë që njohu rregullimi i kthimit të pronave ish-pronarëve), u sugjeruan qytetarëve domosdoshmërinë e krijimit të një farë rrjeti koniuktural për mbrojtjen e interesave vetjake, të bazuar kryesisht në lidhjet gjinore dhe martesore. Një lloj shteti paralel që merrej dhe merret që nga shkollimi, punësimi por edhe me karrierën e mëtejshme, të bazuar kryesisht në konceptin e bërjes së nderit (favorit të pamerituar) dhe kthimin e këtij të fundit në një moment të dytë ( uomini d’onore të vërtetë). Aty ku nuk depërtojnë dot lidhjet familjare apo njohjet politike apo krahinore, ia dalin shumat pak a shumë marramendëse. Bindjet e ndryshme politike nuk përbëjnë një pengesë të pakapërcyeshme pasi që të gjithë e dinë që gjatë periudhës së punësimit falë ardhjes në pushtet të të tuve duhet të kujdesesh që të krijosh njohje e miqësira edhe në kampin kundërshtar, që të mos rrezikosh të ngelesh me gisht në gojë kur ta marrë pushtetin ky i fundit. Madje kështu shfaq një personalitet eklektik dhe modern. Plus gëzon namin e njeriut me bon sens. Maliqi me një fjalë. Dhe një pakt i heshtur, rregulla të pashkruara, mendësi masonike, servilizëm i përhapur ndaj çdo shfaqje të forcës dhe pushtetit, që nga tundja e pafajshme e flamurit nëpër mitigje deri tek brofja e shpejtë në këmbë ose ndërprerja e pirjes së kafesë para hummer-it të radhës.
Asgjë e re, gjithmonë ajo mënyra e vjetër e zgjidhjes së punëve alla osmançe. Vetëm se tani shoqërohet herë pas here nga çirrjet politike dhe mediatike mbi state capture. Nga ana tjetër prokuroritë e antimafias të Italisë Jugore i kanë bërë me dijeni prej kohesh omologët shqiptarë mbi gërshetimin gjithmonë e më serioz të interesave të karteleve më të rrezikshme kamorriste ( dei Casalesi, sa për shembull, më gjakatari) me interesat financiare dhe politike të familjeve mafioze shqiptare (kaq shumë u ka ngjitur njëri-tjetri sa shkruajnë se tashmë bëjnë krushqi vetëm me njëri-tjetrin), por edhe të segmenteve dhe klaneve të dyshimta të shoqërisë dhe biznesit shqiptar. Humusi është i njëjtë, krim dhe omertà, metoda e rrënjosjes po ashtu e ngjashme: mbi bazë fisnore dhe krahinore.
Në lidhje me krahinarizmin e Maliqit, unë do të kujtoja jo pa nostalgji se ky është si shumëkush nga ne, bir i denjë një brezi prindërish që komunizmi i shkuli nga qytetet e fshatrat ku kishin lindur për t’i transferuar me punë, për t’i sjellë me studime, për t’i emëruar a caktuar të punonin kantier më kantier, hidrocentral apo fabrikë nxjerrje apo përpunimi, industri ushqimore, të lehtë apo të rëndë, metalurgjik apo prodhim autotraktorësh, forca të armatosura krenare të RPSSH-së, mësonjëtoreve nga Vermoshi e deri në Konispol, e në të gjithë hallkat e arsimit të ulët, të mesëm e të lartë. Këto lëvizje të brendshme që prekën një pjesë të konsiderueshme të popullsisë sollën si rezultat zbehjen e ndjenjës së përkatësisë krahinore dhe fetare. Njohjet në majë të traktorit apo të shtyllës së energjisë së lartë, apo mbi digën e hidrocentralit apo në bankat e UT apo midis violinçelave të akademisë, krijuan një brez, tonin, për të cilin lidhjet me qytetet e origjinës së prindërve konsistonin pak a shumë në dashurinë për gjyshërit tek të cilët vraponim çdo sezon veror, tek lidhjet me kushërinjtë e dytë a të tretë tek të cilët vraponim sa herë që martoheshin e gëzoheshin. Ndoshta ishim vërtet një brez laik dhe modern, në mënyrën tonë sigurisht. Sigurisht nuk e shihnim njëri -tjetrin nga prejardhja krahinore dhe as që e gjykonim nga përkatësia fetare. Dhe jo vetem sepse nuk na lejohej të bënim ndryshe.
Nuk kishte asnjë arsye në të kaluarën për të vendosur kuota përfaqësimi midis akademikëve dhe nuk mund të vendoseshin të atilla përpara personaliteteve si Aleksandër Xhuvani, Aleks Buda, Kristaq Cipo dhe Mahir Domi, Dhimitër Shuteriqi, Ylli Popa, Paparisto, etj. Nuk u nevojitej një përfaqësues i krahinës përkatëse në Byronë Politike, u dilte dhe u mjaftonte Kristoforidhi. Nuk ka asnjë arsye as sot për të kufizuar me gjepura mendjesh të topitura personalitete të afta, të mirëpritur kanë qenë, janë dhe do të jenë, pa dallim feje, krahine dhe ideje.
”””’Fundja edhe Ismail Qemali, por edhe Abdyl Frasheri hodhen idene federaliste apo te nje federate me Greqine. Sot natyrisht sikur keto t’i dinin te gjithe, nofka e tradhetarit, apo nje prishje buzesh nuk do mungonte.””’
Ncuq, ishte Greqia ajo qe kerkoi federaten greko-shqiptare sidomos me Abdyl Frasherin dhe u bene disa takime te pafrytshme, pikerisht sepse Abdyl Frasheri kerkonte ”’bashkepunim”’ antiturk me grekun e jo federate ku te kembehej Sulltani me mbretin grek.
Ne takimin e fundit, perfaqesuesi grek mbajti qendrim shume agresiv por perseri pa sukses.
Te njejten gje greket provuan edhe me Ismailin por perseri pa sukses.
Sidoqofte ky esht riciklim anasjelltas i idese se Ali Pashes.
””’Dakord me rajonet ekonomike, por ja qe keto perputhen edhe me ndarjen qe theksohet ketu. ””’
Jo edhe aq, psh ne nje rajon federativ gjeoenokomik hipotetik lebrit ndahen me dysh, Tepelena me Gjirokasten, Permetin e Saranden e Delvinen, ndersa Vlora si port i rajonit tjeter qe perfshin Myzeqene, Mallakastren e Skraparin meqe ky rajon eshte prapatoka ekonomike e Vlores: Vlora ka pase qene perfshire dikur ne sanxhakun e Beratit.
Nje i trete ne Toskeri do perfshinte lindjen.
Elbasani ha sa lart edhe poshte.
Eshte e vertete qe Shqiperia si territor gjeopolitik( e gjeoekonomik) eshte e cunguar apo e paplote apo edhe ‘e tepert’ nga nje pikepamje, por jo vetem se pjesa jugore e sotme ka qene pjese e Epirit, por edhe sepse Epiri ploteson rajonin gjeografik ku te gjithe lumenjte derdhen ne det ne drejtimin lindje-perendim dhe perendimi eshte mur malesh.
Shqiperia nuk eshte territor i pershtatshem sepse mungon Cameria, e cila e ploteson ne kete aspekt me mire sesa Kosova apo Maqedonia shqiptare.
Ncuq ndaj ncuqit.
Per me shume une lexoj ketu http://ipsoiure-ipsofacto.blogspot.com/. Jane edhe arsyet pse nuk u realizua, Frasheri pranoi edhe statusin e nje njesie te nerenditur ndaj Greqise dhe kjo ishte zgjidhje e zgjuar. Nuk di qe Ali Pasha te kete patur ide te tilla, vec ne mos keto ia mveshim ne se keshtu na e do puna.
Sa per rajonet ekonomike qe sugjeron ketu; Leberit nuk jane grup me vete, por njesi e Toskerise, jo dhe aq te shkrire madje. (Kjo edhe per arsye se nje pjese e mire e tyre jane imigrante gege. Per krahasim mund te krahasohet edhe diferencimi i pakapercyeshem mes komunitetit tosk dhe atij kosovar ne Fier). Roli i tyre ne histori: Ushtare. Nuk di te kete leber ne Permet.
Se dyti te gjitha keto qe nenvizon jane lidhje e natyrshme ekonomike brenda nje njesie ekonomike. Emrin une preferoj ta ve Epir. Ti mund te zgjedhesh.
Vini re: Keto rajone koordinojne perbrenda pa nevojen e paraleleve veriore edhe te themi te Fierit.
Mungon Cameria. Vetem ekonomikisht dhe kjo ploteson ate qe them une, se Tirana po na stermundon pse kerkon nje rol qe nuk e perligj dot ne asnje drejtim. Aq me shume qe ne emer te patriotizmit qe nuk e kuptoj se per cfare duhet na u diktua ndertimi i asaj qe me zulme te madhe quhet Rruga e Kombit. Kush e pagoi kete, kombi apo vetem nje pjese, ajo qe eshte formalizuar ne statusin e vet prej vitesh? Kujt i sherben kjo me sakte?
Cameria, theksoj vetem si hapesire ekonomike, pse politikisht apo ne pikepamje nacionale mungesa e saj nuk ndihet, pasi asnjehere nuk ka qene.
Me pelqen vetem Tannhauseri i Vagnerit….
Po ngaterron konceptin e federates me ate te vasalitetit. Federata u kerkua nga greket, mbret unik, qeveri qendrore greke etj, maksimumi i dhene ishte vasaliteti me Epirin brenda kufijve te shtetit shqiptar.
Besoj se e kupton dallimin… Nese Abdyli do kishte ofruar si thua ti federaten pala greke do ish hedhur pupthi nga gezimi.
Ali pashai arriti te kish pervec Thesalise edhe Peloponezin , ku vuri djemte e tij. Idene e shtetit shqiptaro-grek nen udheheqjen e tij, ua kish shtruar per shqyrtim Filiqi Eterise e cila e hodhi poshte si per arsye nacionale ashtu edhe fetare.
Lebrit mund ti quash cte duash, ama jane ende ‘fis’ kudo qe shtegtojne.
Toskeria nuk eshte nje ‘njesi gjeoekonomike’ nuk ka si te jete, nuk ka qene asnjehere. Malet kaotike qendrore nuk lejojne percaktimin e saj si njesi e tille.
Perkundrazi nese fusim edhe Epirin jugor, kemi gjithsej 4 ‘shtete’ federative qe perkojne me 4 njesi gjeoekonomike.
Nga ana tjeter ska asnje kuptim nje federate me 2 ‘shtete’, eshte vetem nje hap drejt ndarjes. Asnje federate me 2 shtete perberese nuk ka mbijetuar historikisht, po as me 3 a 4.
Rasti i Abdylit eshte per te ilustruar vetem nje vizion politik mes shqiptaresh. Abdyli duhet qe te kishte me pare dicka e pastaj ta merrte dikush seriozisht kur ofronte. Se dyti Ali Pasha; mendoj se eshte deshperuese qe te marrim shembuj fatkeq per shqiptaret, pse ai rrezaton suksesin e nje individi vetem dhe jo te ndonje projekti.
Se treti kurrkush nuk permend ndarjen apo mevetesimin, edhe pse e di shume mire qe edhe me shqiptaresh ka ndjekes te kesaj linje. Une jam per ate lloj kantonizimi te brendshem qe e ka percaktuar vete rrjedha e historise. Ti thua qe Toskeria nuk mund te jete nje njesi me vete sepse malet kaotike e pengojne kete. Fakti eshte se komunikimin e brendshem te saj por edhe zhvillimin ekonomik nuk e pengon aspak kjo por perfshirja ne kete forme ne Republiken tone. Nuk duhet harruar qe te qemtohen momentet kur rajonet shqiptare kane patur zhvillimin me te larte dhe arsyet se perse. Cilat jane keto rajone dhe pse ato sjellin perfaqesim politik vetem ne kuadrin e dy territoreve qe percaktojne ndarjen tone.
PS: Une lebrit nuk i quaj, thjesht risjell ketu nje percaktim historik per ta. Cdo gje mund te kene qene por jo faktor ekonomik ne kete bote.
Krahinizmi dhe fetarizmi nuk kanë të bëjnë me qytetarinë.
Rasti i Abdylit ne diplomaci eshte le te themi ‘klasik’.
Greqia ishte thyer keq nga turku me 1867 per ceshtjen e Thesalise, pra ishte mjaft e dobet e s’kishte nderhyre ne luften serbo-turke me pare e ruso-turke qe vijoi.
Abdyli i ofroi bashkepunim kunder turkut, Greqia merrte Thesaline (ceshtja e se ciles po zgjatej nga Fuqite e Medha, meqe Greqia skish marre pjese ne lufte) e Shqiperia fitonte autonomine ose pavaresine.
Greku pranoi bashkepunimin me kusht qe Shqiperia te federohej me Greqine. Pala shqiptare leshoi deri ne nje forme te mjegullt vasaliteti, por meqe kjo nenkuptonte kufij te qarte mes 2 shtetesh, u ngrit fuqishem ceshtja e Epirit.
Aty nuk mund te behej dot kompromis keshtu qe ndermjetesimi deshtoi.
Sa per seriozitetin e Abdylit dhe Lidhjes se Prizrenit, dime fare mire qe Fuqite e Medha ndryshuan 2 here vendimet e tyre, ne kurifin me Malin e Zi e derguan 17 luftanije ne Ulqin.
Sa per Aliun, thashe qe ideja e federates shqiptaro-greke eshte hedhur nga Aliu, megalo-idese i shkonte per shtat meqe balanca e forces kish ndryshuar , nga ana e shqiptareve kaloi tek ana e grekeve.
Ketu ska as per tu mburrur as per te cjerre faqet.
”””Ti thua qe Toskeria nuk mund te jete nje njesi me vete sepse malet kaotike e pengojne kete. Fakti eshte se komunikimin e brendshem te saj por edhe zhvillimin ekonomik nuk e pengon aspak kjo por perfshirja ne kete forme ne Republiken tone.””’
Po jam dakort qe per zhvillimin e jugut, duhet psh autostrada Korce- Berat- Fier- Vlore dhe nese nuk do dergoheshin leket drejt grykesve te Tiranes do kishte perfunduar tashme.
Po ja qe Tiranes nuk i del grabitja e Durresit e Kavajes, i duhet qe nepemjet portit te Durresit, te cilit ja vjel vete doganen (pa harruar edhe se ku ka disponibilitet mallrash ka edhe tregti e finance), te grabitet edhe Korca, Lushnja e Berati (etj te vegjel) qe i marrin mallrat ne Durres, e te lihet Vlora ne pike te hallit.
Toskerine e populluar po e merr me qafe jo ky sistem shteteror unitar, po hajnat e Tiranes…..
Po pra, Tiranes nuk i dalka asnje lloj grabitjeje. Xhanem vetem ate gje di te beje ky fiksion historik i nxjerre ne drite ne pike te hallit dhe nga halli.
Me daljen e saj, ne te vertete ato pak qytete shqiptare qe ekzistonin, thjesht mbyllen ciklin, per t’u zevendesuar nga nje qender qe vetem zhvat e zhvat, per te na lene ne spektatore te tulatur nga pallavra demagogjike e shqiptarise. Leket shkojne drejt grykesve sepse aty eshte institucionalizuar vendimmarrja. Une personalisht e shoh si problem organizimi te brendshem.
Boshti i Jugut do te kishte perfunduar thoni ju. Ai ndoshta edhe do te perfundoje ndonje dite, edhe pse jo aq me ngut sa rruga e Kombit. (Ne fakt rruga e Kombit tingellon nje emertese arbitrare, sepse nuk shoh qe une si nje individ nga Gjirokastra te jem i ngazelluar pse kosovaret do ia behin me shpejt ne Durres. Aq me shume qe nuk kemi as treg te perbashket).
Ne kete kontekst, deshiroj te parashtroj optiken time sipas se ciles ky integrim i shtrenguar i territoreve shqiptare i jep perfitim apo pushtet nje kategorie etnolinguistike, gegeve. Tirana ne te vertete eshte bastion i tyre historik dhe kete nuk e mohon dot. Po se fundmi edhe nga nje tapi e moren te gjithe, pikerisht ne ate drejtim ku parashikohet zgjerimi i kryeqytetit, pra nga bulevardi Zogu I drejt Fushe-Krujes. Pas ketij projekti, qe kalon ne zona te formalizuara se fundmi, vjen urbanizimi, qe do te operoje tanime me pronaret e rinj fringo, te cilet ne krye te 20 vjeteve do te gdhihen milionere, per shkak te shitjes se prones se fituar nga zaptimi ne vitet ’90.
Ne invers, kjo bastisje do te nise edhe ne Bregdet, ku edhe regjistrimi i shtepive nuk lejohet akoma. Ai mjerim ekonomik i Veriut i ardhur si pasoje ndryshimit te sistemit dhe me largesine nga pikat e emigrimit, u kompensua me dy gjetje ; 1) favorizimi nga pushteti i levizjes migratore e shperblyer me tituj pronesie ne periferine e Tiranes dhe me te Durresit. 2) me perfitimi qe merr kjo treve nga akaparimi i pushtetit ekonomik qe ka te beje me ndertimin dhe me ndertimin e infrastruktures se re.
Shihet qarte se Toskeria, te pakten Gjirokastra, Saranda, Permeti por edhe Vlora jane transformuar ne periferi ne pritje te turisteve te rinj. Ketu do nenvizuar shume edhe influenca e nje kontigjenti prej rreth 600 mije emigranteve ne Greqi, te cilet padyshim qe shohin te Tirana nje dukuri te huaj me te cilen i lidh vetem vula e certifikates apo ndonje shqiponje qe vezullon perhimtas mbi pasaporte.
Dhe nje e fundit se tani mu kujtua. Sali patrioti, ka mbi dy vjet qe festen e Pavaresise nuk e perkujton me ne Vlore.
Pushteti ka klishete e veta, por edhe te vertetat e veta. Le te presim e te shohim cilat jane, se tani titullari do jete me i sinqerte pse shkon drejt plakjes.
Toskeria qendrore (sot jugore) qe permend ti (perfshire laberine malore) , eshte pak e populluar (per arsye qe dihen) keshtu qe teorikisht perben nuk perben zone perparesore investimi, dmth ka zona te tjera ku investimet nxjerrin me shume fitime dhe zgjidhin probleme per me shume njerez.
Cka nuk me pelqen ne vecanti eshte perqendrimi i import-eksportit shqiptar ne Durres, meqe me Greqine jemi tek 12% i volumit te pergjithshem e nje pjese behet me ane te detit.
Behet fjale per miliarda dollare mallra qe kalojne ne Durres-Tirane, qe praktikisht i sjellin deme ekonomise shqiptare ne pergjithesi po qe ky sistem mban gjalle Tiranen, meqe qendra tregtare e Shqiperise dhe financiare, ne nje pjese te madhe per shkak te tregtise.
Shqiperia gjeoekonomisht eshte e prirur drejt detit dhe vete antikiteti tregon qarte se cilat jane polet e saj, Butrinti/Saranda, Apolonia/Vlora, Durresi, Lezha (e Ulqini).
Keto i japin hov qyteteve te brendshme,e qyteti me i favorizuar nuk eshte Durresi por Vlora/Apolonia, e cila ne Antikitet nepermjet Beratit lidhej me Maqedonine e faktikisht ne zonen e Beratit kemi 3 qytete, Dimal, Kodrion, Antipatrea.
Po ashtu nepermjet Vjoses lidhet me jugun dhe Myzeqese me veriun.
Saranden e penalizon popullsia e paket qe ka zona sot, po ashtu edhe Gjirokastren.
Kjo nuk eshte ceshtje Sale a gegu, se ne pushtet ishte edhe Tosi tosku, po njesoj s’beri gje.
Aq me keq po te jete Rame ‘tironci’, qe mbi parate e Shqiperise qe derdheshin ne Tirane ndertoi karrieren politike.
Gjithsesi kjo sakrifice ka vlere nese Tirana i jep Shqiperise e shqiptarise, vetem se une nuk shoh gje, po me mban shpresa.
Tani edhe je dakord edhe te mban shpresa. Puna nuk eshte as te njeri dhe as te tjetri, por te halli yne qe quhet Shqiperi dhe shqiptari. Ekonomia ka ligje dhe ato nuk perfillin deshiren e askujt. Ate qe une nenvizoj do e shohim kur kufijte te shkallmohen. Do e shohim edhe nese Tirana, kjo karakatine e baltovines shteterore shqiptare do arrije dot te mbaje mbi shpatulla edhe primatin e kultures, sepse po shohim qe BBF-izmi qe ka zene vend aty po kerkon te imponohet ngado.
Ne si shqiptare neper bote, nuk na penalizon perkatesia jone si shqiptare, por detyrimi per te identifikuar veten me nje pasaporte shqiptare. Nje krijese e paqendrueshme qe nuk justifikohet me.