WARNING: unbalanced footnote start tag short code found.
If this warning is irrelevant, please disable the syntax validation feature in the dashboard under General settings > Footnote start and end short codes > Check for balanced shortcodes.
Unbalanced start tag short code found before:
“1635) i Bardhit dhe Cuneus Prophetarum e Bogdanit (1685) [është zakon që disa prej këtyre veprave t’u referohet, si rregull, me titujt e tyre në latinisht ose në italisht, Xh2] u mundësuan nga objektivat dhe nevojat e shpallura të Kundërreformës. Vetëm Dottrina e Budit u rishtyp disa h…”
Ditët e fundit, në një fjalim me titullin “Letërsia e gjuhës së ndaluar”, të mbajtur në Universitetin e Palermos, Itali, shkrimtari Ismail Kadare e krahasoi Buzukun autor të librit të parë shqip, me Martin Luther-in gjerman, duke thënë:
Më 1555-ën, një murg katolik, Gjon Buzuku, botoi librin e parë në shqip, një përkthim lutjesh, duke bërë kështu për shqiptarët atë që kishte bërë pak a shumë për gjermanët tridhjetë vjet më parë se ai, i famshmi Martin Luther.
Si mund ta interpretojmë këtë krahasim të papritur? Çfarë kishte bërë për gjermanët tridhjetë vjet më parë Martin Luther-i, që Kadareja ynë e gjen të ngjashme me veprën e Buzukut?
Ta ketë fjalën yni për dokumentin e njohur si 95 tezat, me të cilin Luther-i iu kundërvu shitjes së indulgjencave nga papati, duke themeluar, praktikisht, çka do të njihej më pas si Reforma Protestante?
I hartuar nga Luther-i në latinisht (me titullin Disputatio pro declaratione virtutis indulgentiarum), në vitin 1517, ky dokument u përkthye pastaj sakaq në gjermanishte dhe brenda 15 ditëve u shtypshkrua njëkohësisht në Nuremberg, Leipzig dhe Basel, për t’u shpërndarë anembanë viseve gjermanisht-folëse. Studiuesi Benedict Anderson duke iu referuar një vëllimi të Lefebvre & Martin (The Coming of the Book) vëren se, falë këtij gjesti të Luther-it, gjatë periudhës 1520-1540 në Gjermani u botuan tri herë më shumë libra se gjatë njëzet vjeçarit të mëparshëm (Imagined Communities, Verso 1983, f. 39); dhe vetë veprat e Luther-it përfaqësonin jo më pak se një të tretën e të gjithë librave në gjermanishte që u shitën në vitet 1518-1525; veç kësaj, në vitet 1522-1546 pati gjithsej 430 botime të ndryshme, të plota ose të pjesshme, të përkthimeve të Biblës nga Luther-i; të cilat mendohet se patën ndikim vendimtar në trajtësimin dhe standardizimin e gjermanishtes moderne; po aq vendimtar sa edhe ndikimi që patën në konceptin modern të komunikimit fetar dhe liturgjik në gjuhën e popullit (vernakulare).
Këto përkthime të Biblës në gjermanishte, të cilat nuk lidhen doemos e drejtpërdrejt me 95 tezat, filluan të botohen në vitet 1520, por versioni i plotë i Biblës në gjermanishte u botua në vitin 1534, i përkthyer nga një grup autorësh, mes të cilëve natyrisht edhe Luther-i vetë, si shpirti dhe forca frymëzuese e kësaj ndërmarrjeje titanike.
Ky nuk ishte përkthimi i vetëm i Biblës në një gjuhë jo-kanonike; në ato kohë Bibla u soll edhe në hollandishte nga Jacob van Liesvelt në 1526; në frëngjishte nga Jacques Lefevre d’Étaples në 1528; në spanjishte nga Casiodoro de Reina (botues) në 1569 e kështu me radhë, deri në biblën anglishte, versioni i King James, botuar në 1611.
Në dritën e këtyre të dhënave të mirënjohura, si mund ta krahasojmë Buzukun tonë me Martin Luther-in?
Buzuku njihet si autori i librit të parë shqip, Mesharit, të botuar në vitin 1555.
Është pranuar gjerësisht se botimi i këtij libri i detyrohet në shkallë të madhe kundërreformës së ndërmarrë nga Kisha Katolike e Romës, për t’iu përgjigjur reformës protestante që po ndodhte në Gjermani, veçanërisht pas gjesteve dramatike dhe sfiduese të Luther-it ndaj sundimit papal.
Analiza e kundërreformës nuk e ka vendin këtu, por sikurse na kujton Çabej në veprën e vet Shqipja në kapërcyell (botime Çabej, 2006), në Ballkan qëllimi i Vatikanit ishte të mbronte zotërimet e veta shpirtërore përkundër jo vetëm trysnisë osmane, por edhe përpjekjeve të kishave ortodokse e, më fund, protestantëve për të fituar truall ndaj katolikëve.
Prandaj, për të plotësuar nevojat e viseve të Ballkanit për kuadër fetar (klerikë) u themeluan atëbotë disa kolegje në Itali, ku studiuan një numër shqiptarësh të cilët u bënë të njohur më pas si veprimtarë katolikë në trojet shqiptare. Shpresohej me të drejtë se kleri shqiptar, i gjymtuar nga katastrofa historike që kish pllakosur Arbërin gjatë shekullit XV por tashmë i ripërtërirë falë kundërreformës, do ta ndihmonte Vatikanin për të mbajtur të fortë frymën katolike në besimtarët shqiptarë.
Gjithnjë sipas Çabejt, krahas me formimin profesional të priftërinjve, ishte e nevojshme që ky kler vendës të pajisej me libra liturgjie dhe të mësimit fetar. Të gjitha veprat e letërsisë së vjetër shqipe, si Embsuame e krështerë e Matrëngës (1592), Dottrina Christiana (1618), Rituale Romanum (1621), Speculum Confessionis (1621) të Budit, Dictionarium latino-epiroticum ((1635) i Bardhit dhe Cuneus Prophetarum e Bogdanit (1685) [është zakon që disa prej këtyre veprave t’u referohet, si rregull, me titujt e tyre në latinisht ose në italisht, Xh2] u mundësuan nga objektivat dhe nevojat e shpallura të Kundërreformës. Vetëm Dottrina e Budit u rishtyp disa herë, dhe “ka qenë libri doracak për këtë lëndë ndër katolikët e Shqipërisë” (Çabej, f. 49).
Po Meshari i Buzukut? Kronologjikisht, kjo vepër ishte e para e radhës, vetëm se për të dihet shumë pak; është ruajtur një kopje e vetme, së cilës i mungojnë faqet e para, së bashku me titullin dhe të dhënat për vendin e botimit dhe shtypshkronjën.
Për Kishën katolike, Meshari si instrument nuk është veçse një libër liturgjik që përmban të gjitha të dhënat (tekste, fjalime, këngë, gjeste dhe rubrika) të cilat i duhen kremtuesit, për të kremtuar meshën ose Eukaristinë, sipas vitit liturgjik.
Prandaj edhe libri i përshtatur prej Buzukut është një nga ato vepra të nxitura nga kundërreforma, e të destinuara për t’u përdorur nga kleri katolik shqipfolës, në shërbesat tipike.
Ndryshe nga librat shqip të mëpasmë që u ruajtën më mirë, Meshari i Buzukut humbi pothuajse pa lënë gjurmë, me të vetmen kopje të ruajtur në Bibliotekën e Vatikanit; i zbuluar për herë të parë në 1740 në Vatikan prej Nikollë Kazazit prej Gjakove, kryepeshkop i Shkupit, u zhduk nga qarkullimi sërish, për t’u nxjerrë më në fund në dritë në 1910, këtë herë përfundimisht, nga Pal Schiroi, drejtor i Seminarit Arbëresh të Palermos.
Përgjithësisht mendohet se kjo vepër, ose më saktë, modeli i saj italisht, u shfuqizua për shkak të një reforme të brendshme të Kishës Katolike pas vitit 1555, për t’u zëvendësuar nga një meshar më i ri; dhe për atë arsye ndoshta u hoq nga qarkullimi. Gjithashtu, gjatë po atyre viteve, qëndrimi i Vatikanit ndaj veprave liturgjike të shkruara në gjuhë jo-kanonike u ashpërsua shumë (këtë enigmë e sqaron mirë Robert Elsie, në veprën e vet Albanian Literature: a short history).
Vetë Buzuku ishte i vetëdijshëm se kishte krijuar diçka epokale me Mesharin – si të parin libër shqip; të cilin deklaronte e kish shkruar “en së dashunit së botësë sanë… me zdritunë pak mendetë e atune që të endiglonjinë.” Me të drejtë Çabej vëren se
hartimi dhe botimi i këtyre librave [si Meshari, Xh2] ka qenë në tërësi fryti i një pune së dyanshme: vullneti i autoritetit kishtar që organizonte gjithë punën dhe zgjidhte shkrimtarët e përshtatur, e më anë tjetër dëshira e flaktë e këtyre për t’i ardhur në ndihmë kombit të vet e gjuhës (vep. cit. f. 53).
Gjithsesi, duhet menduar se, për shkak të censurës nga Vatikani, por edhe të kushteve të vështira në të cilat vepronte kleri katolik në Shqipëri, Meshari i Gjon Buzukut mbeti një kuriozitet bukinistik dhe nuk e luajti dot ndonjë rol as në fushën liturgjike, si doracak klerikësh, as në fushën si të thuash kombëtariste-etnike, meqë kujtimi dhe efektet e tij humbën pa lënë gjurmë – sa kohë që klerikët nuk u lejuan ta përdorin dhe vetë libri do të jetë asgjësuar fizikisht nga autoritetet fetare katolike.
Tani, duke pasur parasysh gjithë sa u parashtrua më lart, çfarë baze i mbetet krahasimit kadarejan të Buzukut tonë katolik me Luther-in protestant të gjermanëve?
Të dy shkruajtën gjuhën e tyre vernakulare (popullore), në përpjekje për ta afruar krishtërimin me besimtarët; të dy përfituan nga teknologjia e re e shtypshkrimit, për t’i dhënë një shtysë vendimtare kulturave përkatëse drejt fjalës së shkruar si monument të qëndrueshëm në kohë; por krahasimi më tutje se kaq veç ndërlikohet.
Luther-i iu kundërvu autoritetit të Romës, për të nisur çka do të përfundonte si një formë e re e krishtërimit – protestantizmin; ndërsa Buzuku vetëm sa u rrek t’i kundërvihej inercisë fatale të historisë, që i kish dënuar tashmë katolikët shqiptarë me letargji; teksa Romës i mbeti shërbëtor i besës.
Me përkthimin e Biblës, Luther-i themeloi gjermanishten moderne, ndërsa Buzuku vërtet e shkroi shqipen i pari në nivel libri (me aq sa dimë), por libri i tij nuk dihet të ketë lënë ndonjë farë gjurme në bashkëkohësit dhe pasardhësit e menjëhershëm, të cilët nuk e përmendin kurrë.
Luther-i përktheu Biblën, për t’ia dhënë në dorë besimtarit gjerman pa ndërmjetësinë e klerit të specializuar; përkundrazi, Meshari i Buzukut, edhe pse në masë të madhe përmban edhe ai pjesë të përkthyera të Biblës, ishte tekst i destinuar për t’u përdorur nga kleri, jo nga shqiptari laik.
Vepra e Luther-it pati sukses të jashtëzakonshëm, u shtyp e u shumëfishua në dhjetëra mijëra kopje dhe përfundoi në tryezën e çdo gjermani të lëçitur; vepra e Buzukut humbi, pse u censurua nga Vatikani, edhe pse për arsye më tepër burokratike.
Luther-i i fliste një publiku relativisht të alfabetizuar, që ishte në gjendje të lexonte shkronjën gjermane; Buzuku i drejtohej një publiku klerikal tepër hipotetik, sa kohë që lexuesi shqip ende nuk ekzistonte në asnjë instancë, prandaj do të duhej krijuar nëpërmjet leximit të Mesharit vetë. Nga kjo pikëpamje e ngushtë, gjakimi gjuhësor dhe filologjik i Buzukut do menduar si edhe më heroik se i Lutherit, sepse materiali që kishte në dorë yni, ose shqipja e papërpunuar e shekullit XVI, do të ketë qenë shumë më e varfër nga mjetet se gjermanishtja bashkëkohore me të.
Të dy këta burra, edhe Buzuku edhe Luther-i, kanë luajtur rol vendimtar në kulturat e popujve dhe të kombeve që i nxorën; por dallimet mes tyre janë të mëdha, dhe po aq domethënëse sa ato karakteristika që i përbashkojnë.
Krahasimi mes tyre, që përmend Ismail Kadareja, mund të interpretohet drejt vetëm në këtë kontekst dritëhijesh të forta.
I nderuar zoti ….? Gjithsesi desha t’ju bèja urimet e mija pèr shkrimet qè po ju lexoj sèfundi (ju kam “zbuluar” me vonesè) dhe pèr mua tashmè hapja e “peisazhe tè fjalès” èshtè kènaqsi e pèrditshme.
Unè jam njè qytetar qè kam historinè time tè formimit qè nuk pèrkon me fushat tuaja, pèrkundrazi nè emigrim pèr shumè vitesh, kryej punè tè largèta dhe me ish profesionin tim. Pra jam profan, shkurt.
Mè kuriozon fakti tè dinja dhe mè shumè pèr ju. E ndjej se kini njè formim filologjik perèndimor (italian?) admiroj faktin se si hidheni nga shkencat linguistike nè sociologji, historiografi, antropologji, publicistikè o interkulturè e tè tjera e mè bèni tè buzèqesh (shpesh hidhèrueshèm) kur lexoj skicat humoristike.
Si emigrant “i stazhionuar”, si tè gjithè, vuaj krizèn e identitetit, por provoj ta lehtèsoj edhe duke lexuar shkrimet tuaja me tè cilat jam dakord plotèsisht.
Do tè desha tju bèja disa pyetje:
– Sa e largèt èshtè koha kur qytetari shqiptar nè ndèrtimin e identitetit tè tij, do tè fillojè para sègjithash nga personaliteti, personi i tij?
– Do tè ndodhè mè shpejt me qytetarèt e emigruar?
– Reagimi qè bèn qytetari shqiptar “normal” i emigruar, qè kur i kujtojnè “bèmat”e shqiptarève, fillon flet pèr kontributin e shqiptarève tè shquar nè botè … me çfarè mund tè zèvèndèsohet njè mbrojtje tè tillè?
– Si mund tè reduktohet fenomeni i fryrjes sè “curriculum vitae”. Vihet re si nga “ustai”murator dhe deri nè intelektuali, artisti dhe profesionistè tè fushave tè tjera..
E di qè jeni i zènè me punè mè tè rèndèsishme se sa pèrgjigja ndaj njè tè panjohuri si unè. “Faji” èshtè disi dhe i juaji me argumentat dhe reflektimet qè mè bètè tè lexoj.
Urimet mè tè Mira
Iliri
Itali
Po te shtojme edhe faktin qe levizja e filluar nga Lutheri u transformua shume shpejt ne nje lufte fetare nga me te pergjakshmet ne histori, dhe ate tjetrin, pak te permendur, qe antisemitizmi i terbuar i Lutherit siguroi nje nga shtreterit e ngrohte (mbase me te ngrohtin) ku u kultivua me sukses holokausti nazist, them se nje krahasimi te tille me mire t’i qendrojme sa me larg.
Thjesht injorance e historise eklesiastike europiane. Fryma e Gjon Buzukut ishte ajo e kunder-reformacionit, pikerisht ajo fryme qe lindi Jezuitet per te luftuar ‘katolikisht’ reformat e kerkuara prej Lutherit.
Roma thjesht ko-optoi nje nga mjetet e luftes te reformatoreve: shkrimin vulgar.
“Roma thjesht ko-optoi nje nga mjetet e luftes te reformatoreve: shkrimin vulgar.”
Shen Francesku ka shkruar poema ne gjuhen vulgare disa shekuj para Lutherit…
Nuk besoj se Kadare mund te akuzohet per injorance.
Pervec rigorozitetit te tij intelektual, ai e di mjaft mire qe cdo fjale e tij do te shihet me lupe ne dore.
Ndofta eshte thjesht nje tregues i subjektit me te cilin ai po merret dhe po i kushton vemendje keto kohe? Te shohim.
Xhaxha, kam pershtypjen se jeni treguar shume bujar me Kadarene. Krahasimi i Mesharit te Buzukut me Lutherin nuk ngre peshe para ca krahasimeve e hamendjeve te tjera te ekzagjeruara, por me pak te kontestueshme me fakte. Le te mjaftoj ky sqarim per problemin Buzuk/Luther per te marr parasysh te tjerat.
Ka nje perpjekje te sforcuar gati qesharake se fundmi te Kadarese per te paraqitur Shqiperine si nje vend aksidentalisht me shumice islame.
Mendoj se do ishte me e ndershme te shpjegonte karkaterin e shqiptarit sesa te ndermarre te tilla sipermarrje historike.
Perpjekje te sforcuar gati qesharake i Kadarese se Shqiperia aksidentalisht eshte nji vend me “shumice islame” ?!
Un mendoj se eshte e nevojshme gjithmon ne nji kundershtim – (brenda nji teme apo debati) te japesh edhe nji argument ndryshe (si mendon personi ndryshe psh.)
Ktu mendoj un do duhej te perjashtoheshin personat te cilet ndodhen jashte influences se Etheve Fundimentaliste Islame te shperthyera vitet e demokradhise ne Shqiperi.
E theksoj jo pe qellim kete , sepse tashme dihet fare mire qe shume Sulme te orientuara Kadares ne shtypin Shqiptar shkojn ne “Kontot Islamike” ose te idhtarve te kafkave apo tufave te tyre.
je komplet jashte teme.
komenti im nuk ka lidhje fare me islamizmin “per se” por me perpjekjet qe shikoj une te Kadareja te trumbetohet me nje inferioritet provincial si “Europian” duke humbur sharmin e tij ballkanik.
Si dhe here te tjera Kadares nuk i intereson pergjimi i fillit historik i asaj qe thote si pershkrim i se kaluares, por manipulimi si kontribut i diskursti te tij fetar/kulturor qe ka qene i kudo ndodhur ne cfare ka shkruar vitet e fundit. Perpara se te botohej tek Shekulli fjala e tij ishte botuar tek “Hylli i Drites” i A. Ndreces.
Nuk duhet te kisha mbyllur komentin e pare pa pergezuar autorin per kete artikull te shkelqyer.
Shkrimet e Kadarese me shume se te parit nen nji kendveshtrim naiv “Hisorik” jan nji Filozofi e cila eshte ven plotesisht ne sherbim te se Ardhmes se ktij kombi pershtaur ne vet vertetesine e qenies Shqiptare.
Un mendoj se Kadareja nuk eshte fajtor ne ato ,cfar “Shqiptaret” nuk arrijne te kuptojne .
” Rroft populli mik turk” – kte un arri ta kuptoj.
Tani, Kadareja nuk pretendoi se u ul dhe beri nje studim krahasues te Lutherit dhe Buzukut. Ne nje fjale falenderimi skicoi disa ide te tij per gjuhen shqipe dhe veshtiresite qe ka kaluar gjuha. Nenteksti ishte i qarte, edhe me nje gjuhe kaq te persekutuar e te vuajtur, nje talent i madh ben letersi te madhe.
Njekohesisht, sic e kemi pranuar tashme, Kadareja ka nje filozofi te veten kombetare, te cilen perpiqet ta percjelle sa here i vjen rasti. Jemi dakord me cdo gje qe thote Kadareja? Mbase jo. E kapim ndonje here ne kapercime (si ky rasti i Lutherit/Buzukut), sigurisht qe po.
Megjithate, per aq sa i duhej Kadarese ne kontekstin e fjales se tij, krahasimi nuk eshte aq i cuditshem (“Të dy shkruajtën gjuhën e tyre vernakulare (popullore), në përpjekje për ta afruar krishtërimin me besimtarët; të dy përfituan nga teknologjia e re e shtypshkrimit, për t’i dhënë një shtysë vendimtare kulturave përkatëse drejt fjalës së shkruar si monument të qëndrueshëm në kohë…” Xh2) Kadarese i nevoitej nje figure e mirenjohur nderkombetare qe te mund te evidentonte perpjekjen e Buzukut per degjues mbase jo fort te informuar mbi historine e shqipes. Lutheri i rezultoi i perafert ne te pakten dy-tre pika, dhe e perdori per krahasim.
Me pak dashamiresi e mirekuptim, edhe kalohej kjo. Megjithese analiza e XhaXhait, ne vetvete, ishte e sakte.
LG, Kadarenë e lexojnë të gjithë, pavarësisht nga çfarë thotë e çfarë shkruan. Potenciali për gabime të përcjella dora-dorës është i madh dhe krejtësisht jashtë kontrollit të Kadaresë vetë. Prandaj raste si ky i fjalimit duhen shfrytëzuar për ta vazhduar diskutimin në nivel më analitik, pa i rënë patjetër në qafë dikujt që nuk është veçse shkrimtar (edhe pse i madh). Jam i sigurt se shumë nga lexuesit e fjalimit të Palermos nuk e kanë idenë se çfarë ka bërë Buzuku, çfarë është pikërisht Meshari, se ç’ishte kundërreforma, se çfarë ka bërë Lutheri e kështu me radhë. Duke lexuar fjalimin, këta lexues marrin informacion gjysmak, i cili dëmton më shumë se padija. Përsëri, nuk mund t’ia faturosh një shkrimtari të gjitha mangësitë e edukimit të përgjithshëm në Shqipëri, por edhe nuk shkon të heshtësh, vetëm e vetëm sepse dikush tjetër ka folur.
Fjalia e pare mund te lexohesh edhe keshtu:
…”Ainshtainin e lexojnë të gjithë, pavarësisht nga çfarë thotë e çfarë shkruan. Potenciali për gabime të përcjella dora-dorës është i madh dhe krejtësisht jashtë kontrollit të Ainshtainit vetë. Prandaj raste si ky i fjalimit duhen shfrytëzuar për ta vazhduar diskutimin në nivel më analitik, pa i rënë patjetër në qafë dikujt që nuk është veçse fizikant(edhe pse i madh).
Po te shfletosh “Opinione dhe Ide” te A. Ainshtain, mund te shihet se pervec teorise speciale dhe te pergjithshme te relativitetit, fizikanti i famshem e ka lene mendjen e tij te ushtrohet ne 360 graded e veprimtarise njerezore, qe nga feja, filozofia e deri tek armet. Nje intelektuali, e kemi diskutuar edhe here te tjera ketu dhe ne Alb-Club, ne aktivitetin e vet, nuk mund t`i kritikohet mos njohja ne detaje profesionale e cdo argumenti qe ai prek (e qe nuk me duket se eshte i tille rast ketu). Ose s`mund te perdoret nje sinopsis per ta vleresuar apo cvleresuar ate. Pranimin e Kadarese e kam te qarte, por hedhjen poshte, diskutimin negativisht te aktivitetit apo edhe vepres se tij, asnjehere se kam kuptuar.
Marthin Luteri nuk eshte nje figure sido. Mendimi i tij eshte baza dhe hapi rrugen e nje strukture fetare ne te cilen kane aderuar dhe aderojne dhjetra ne mos qindra miljon vete. Kur nje gjimazist i vitit te 11 ne Gjermani apo ne Itali di te lexoj ne origjinal dhe studion Catullin apo “Ars Amatoria” to Ovidid, nje ambjent i tille ka shume gjasa te kuptoje se per cfare behet fjale kur pika e referimit eshte Luteri.
Si ne rastin e dikujt, i cili per ta bere me te prekshme idene e vet e krahason te panjohuren me dicka te njohur, qe dihet prej te gjithve dhe s`ka asnje dyshim. Psh “ka nje shije si te molles”, ose “ka nje arome si te trendafilit te bardhe” e keshtu me radhe.
Pra perqasimi i Buzukut me Luterin do pare edhe nen kete drite.
Se kush jane arsyet, pastaj, qe e ushqejne aktivizmin e Kadares, per kete , nder te tjera, s`do shkuar me larg se procesi i integrimit Europian, dhe vrapimin me gropa dhe pengesa qe vihen shqiptaret te bejen, sa here qe i thone se ja se ku eshte finishi.
Europianizimi i shqiptareve do tejet mase kohe dhe pune. Ne fund te fundit c’europianizmi morri mbi 6-700 vjet. Por te pakten dikush dhe diku duhet ta/e filloje. E per sot, asnje me mire se sa Kadare nuk mund ta beje nje gje te tille. Ne vend qe t`ia bejme plakut punen me te lehte, cfare kuptimi ka qe pervec thesit ne kurriz qe me zor mban, te fillojme dhe ta gjuajme edhe me llastiqe? … tha.
I dashur!
Qellimi per te cilin shkruan qendron dhe une e respektoj. Kjo eshte nje teme e gjate por une do ti bie pak shkurt dhe te me falesh per “banalizimin”.
Ceshtja eshte se e para nuk behesh evropian duke brockullisur. Dhe e dyta nuk behesh evropian as duke i thene Evropes, une jam ketu ku jam se deri dje me ka marre me shpulla turku, bizanti apo romaku. Keto jane argumenta feminore qe kerkojne ta heqin fajin nga vetja dhe qe nuk ndihmojne asnje pale.
Sa per metaforen e plakut. Kur dikush plaket eshte gjynah i madh ta lesh te mbaje nje thes. Aq me teper nje thes te rende. Kur dikush plaket, gjeja me e mencur eshte ta nxjerresh ne pension e ta lesh te kaloje nje jete te paqte e jo ta nxitesh te ngaterroj dynjane.
I nderuar Xha Xhai, problemi qe une shoh tek gjerat qe thote Kadareja ka te beje me me shume se sa me pasaktesi te rastesishme aty ketu; ka te beje me insistimin e formulimit te diskursit te mbeshtetur ne keto pasaktesi. Kujto, te lutem, se historiane si Kristo Frasheri i kane terhequr mengen ne ceshtje te gjykimeve historike por autoriteti dhe reputacioni prej shkrimtari eshte perdorur per te perforcuar diskursin e Kadarese edhe ne kundershti me logjiken historike te gjerave. Une tentoj ta shoh jo si te rastesishem edhe komentin negativ, te bere shkarazi ne fjalim, ndaj historise revizioniste.
Eshte vertet nji fenomen interesant ne kto 18-vjet ne Shqiperi ,ndryshe nga c’ndodh ne Bote ,”Elitaret Shqiptare” te diskutojne ceshtjet e kombit marrin nen lupe Figurat me te ndritura te Kombit duke kerkuar ke ata ate qe eshte Negative!
Nderkoh qe ne vend te shofin nga Pozitivia e ktyre Figurave e te shofin e Orientohen nga e mira ,nga vlerat qe kto Figura i kan dhen ketij kombi , harxhojne energjin e tyre ne interes te “askujt ” te pakten ne interes te kombit Shqiptar jo ,duke mos qen te aft te perballen me rrealitetin e dhishem ne vend .
Eshte paradoxsale dhe qesharake te vihet ne Fukus te sulmohet sot Skenderbeu, Nen Tereza,Fishta,Noli ,Kadare nderkoh te lihet ne “heshtje” ose me keq te nderohen figurat me te erreta te Historise ketij kombi ku zogjt e korbit te na shiten per Shqiponja .
Ne nji kohe kur poshtersia njerezore e ka ul ket vend ne byth e po e “kon” me pislliqet me te medha te njerezit ,kte komb te pafytyre bashk me ju o te ndruar hipokrite e “Elitare” te zhytur ne erresiren e turpeshme te dinjitetit njerezor.
Jam kurjoz cdo vij me pas ksaj Marrezie qe ka pushtuar ate komb, i cili nga ajo far bastardesh ka mbetur gjithmon e vazhdon te jete ne kufijt e exzistences se vet .
Pershndetje .
Konteksti eshte gjithmone i rendesishem dhe shpjegimi qe ke sjelle ne kete artikull qarteson ndryshimet midis dy figurave qe Kadareja permend. A kishte vend ne fjalimin e Kadarese shpjegimi i kontekstit? Une mendoj se kur degjuesit jane te informuar dhe intelektuale, s’ka nevoje te shpjegosh gjithcka.
nga Nipi,
1.Mezi e kemi Kadarene.
2.Po me krahasimin me Luterin…. me shume, teper, mjaft dashamiresi, mund te themi se ka pasur nje lajthitje, paksa, te vogel, te vockel fare.
3.Mezi e kemi Kadarene.
4.Po shumehere, kur nuk shkruan poezi (u bene pothuajse 45 vjet qe s’jep kryevepra poezie) ose proze artistike, dhe librat e fundit te bejne te qash nga… zhgenjimi; pra kur del nga keto fusha, dhe merret me kritike, ese, etj, te le bosh fare: le te kujtojme vetem “Ardhja e Migjenit ne letersine shqipe” dhe “Autobiografi e popullit…” ku sforcohet, sforcohet, mbarset mali dhe pjell nje mi.
5.Mezi e kemi Kadarene: sipas meje do te mjaftonte “Gjenerali” per çmimin Nobel;
6.Po edhe kesaj radhe le te kujtojme se edhe Homeri i madh, nganjehere dremiste: dhe le te mos bejme blasfemi e te kerkojme te keto paçavure te Kadarese plotesine dhe kompetencen e analizave te Xhaxhait (duket qarte humnera qe ndan analizen Xhaxhait nga teza e nxituar dhe rremujmadhe e Kadarese);
7.Mezi e kemi Kadarene.
8.Po nganjehere, le ta leme te flase, le ta degjojme,ta respektojme, si shkrimtarin tone me te madh,por pa ia marre ato qe thote per kapital (s’ke ç’ti besh: kohet ndryshojne: tani po merr me shume çmime se sa po shkruan libra;
9.Megjithate: mezi e kemi Kadarene!
perzemersisht,
Nipi
..shkrimi yt Xha Xha ka një dritësi fort mirë të orientuar dhe sjell informacion me bollëk, kjo e bën edhe më të larmishme ëndjen e të lexuarit, megjithatë, nuk kuptoj vetëm një gjë fare të vogël, fare të vogël, dhe nuk dua të ma marrësh për tendencë: Përse – NUK- duhet t’i shohim gjërat (për më tepër si komb tepër i vogël numerikisht) me pozitivizëm, dhe ta lemë për pak më tej sensin kritik, ajo që unë marr vesh nga thënia e Kadaresë është bërja e një paralelizmi (jo edhe aq të rastësishëm) ndërmjet Buzukut tonë me Lutherit të famshëm (..në këtë pikë jam tërësisht i ndarë nga Kadareshkrimtari e Kadareindividi; ..e kemi trajtuar njëhjerë këtë; nuk dua tju kapem pas zverku diskutantëve..). Por çfarë sjell trajtesa jote e problemit? Ngritjen e disa shtyllave në formë pikpyetje ndërmjet dallimeve të dy tipave me dritëhije të theksuara nga njëri-tjetri? Edhe…
Kadarenë e lexojnë të gjithë, madje edhe kur mbron pozicione ideologjike të skajshme. Por nuk mund t’ia ofrosh publikut shqiptar një figurë të vështirë si Buzuku, e aq më pak krahasimin e këtij me Luther-in, pa ia sqaruar mirë, këtij publiku, se çfarë ka bërë pikërisht Buzuku dhe pse; meqë kur mungojnë sqarimet, ose kur dija përcillet por vetëm gjysmake, në trajtë simbolesh të zbrazëta (“Buzuku ynë, shkrimtari i parë shqip, etj.”), bash atëherë krijohen mundësitë për përçarje dhe idiotizma nga më të mëdhatë. Nuk kam dyshim që Kadareja e njeh veprën e Buzukut dhe rrethanat në të cilat ajo u krijua; por fjalimi i tij nuk e përcjell këtë njohje, por vetëm sa tjerr narrativën me shqipen si gjuhë që nuk lejohej të shkruhej nga “pushtuesi turk”, e cila është narrativë jo vetëm arkaike por edhe anakronike. Prandaj besoj se disa sqarime është vendi të bëhen, për hir jo të Kadaresë, as të Universitetit të Palermos, por të lexuesve të Kadaresë, të cilët meritojnë shumë më tepër; dhe sidomos në emër të të gjithë atyre që mbetën gojëhapur nga krahasimi i një prifti katolik si Buzuku, me një sfidues madhor të katolicizmit, si Luther-i.
Pa u bere ende shume terkuze, krahasimi i Kadarese, nuk mund te shkeputet nga konteksti. Konteksti ishte ‘diktatura dhe shkrimi/letersia’ e jo roli fetar i Luterit apo Buzukut.
Ne kete kontekst, Buzuku i kundervihej ‘diktatures osmane’ ashtu si Luteri ‘diktatures papale’.
Shkrimi/letersia si kunderpergjigje ndaj diktatures.
Per kete teme ishte intervista, pastaj se c’fat pati njeri e c’fat pati tjetri jane interesante per popullin, por vetem kaq.
U LAG BISHTI […]
[Maja, të lutem mos përdor shkronja të mëdha në komentet. Dihet se këto i përdorin ose fëmijët e vegjël fare, ose gjysmë-analfabetët, ose ata që duan të bërtasin; dhe gjithsesi, në këtë blog nuk mirëpriten pavarësisht nga cili burim vijnë. Xh2]