Gazeta shqiptare e hap sot faqen e vet në Internet me një lajm për dy çifte homoseksualësh që kapen duke kryer marrëdhënie seksuale në publik (Homoseksualët seks në qendër të qytetit). Pas ndërhyrjes së policisë dhe shoqërimit të të kapurve në komisariat, këta paskan deklaruar se  “nuk kanë shkelur asnjë ligj pasi këto marrëdhënie janë të lira”.

Nuk besoj të jem i vetmi që, përballë këtij lajmi, të më ketë shkuar mendja te tallazi mediatik javët e shkuara, pas deklaratës së kryeministrit Berisha se shteti shqiptar do të ligjësojë martesat mes homoseksualëve. Nëse ata të rinjtë që dëfrenin shoku-shokun në mes të Tiranës shpresonin se ashtu po ia afronin Shqipërinë Europës, për këtë nuk jam i sigurt; por seksi homoseksual në publik, në një vend si yni ku deri dje edhe një puthje heteroseksuale në autobus do të shihej shtrembër nga bashkudhëtarët, më tregon se çfarë mund të ndodhë me një shoqëri që i trajton tabutë e veta si të ishin rregulla trafiku.

Pak ditë më parë, një tjetër tallaz mediatik u ngrit rreth një shkrimi të A. Nurellarit, që bënte thirrje për ligjësimin e përdorimit privat të hashashit në Shqipëri, duke e arsyetuar këtë nevojë me argumente të natyrës ekonomike. Ne në PTF e kemi mbrojtur këtë ligjësim prej kohësh, me argumente të ngjashme; por sidomos ngaqë jemi të bindur se tabuja e hashashit në Shqipëri është e imponuar artificialisht nga jashtë dhe pikërisht nga Europa, në një kohë që, tradicionalisht, shoqëria shqiptare nuk e ka çarë shumë kryet për përdorimin e drogave – që nga alkooli e duhani, deri te opiumi e morfina.

Çdo shoqëri dhe kulturë ka tabutë e veta, madje themelohet mbi tabutë e veta. Vetëm 20-30 vjet më parë, një i ri me flokë të gjata në rrugë do t’u jepte material për muhabet e thashetheme të gjitha kafeneve të Tiranës; njerëzit ndonjëherë druheshin të flisnin, deri edhe në mjedise familjare, për vdekjen e Enver Hoxhës… Tani ndoshta të gjithë e kemi harruar, por asokohe deri edhe letrat e bixhozit ndaloheshin për t’u shitur në publik (por mund t’i siguroje po të njihje njeri… në Bankën e shtetit!); ndërsa rrobaqepësia private ose stolisja profesionale e nuseve konsiderohej si veprimtari subversive për ekonominë socialiste.

Dukuri në kufirin midis ligjit dhe paligjshmërisë, të tilla si prostitucioni, kumari, dhënia e huave me kamatë të lartë, shitblerja e fëmijëve për qëllime adoptimi, aborti, kultivimi i drogave për përdorim privat (rakia, hashashi), shitja e kufomave dhe e organeve, mercenarizmi dhe pornografia – për të përmendur vetëm disa – e kanë mbijetuar kalimin nga totalitarizmi në post-totalitarizëm; dhe ende gjykohen si porta drejt kriminalitetit të mirëfilltë.

Të tjera dukuri, si martesa në farefis, incesti, masturbimi, poligamia, seksi për hir të seksit ose edhe konsumi i mishit të derrit (ndër myslimanët), i kanë rrënjët edhe më thellë, dhe pikërisht atje ku marrëdhëniet shoqërore mpleksen me botëkuptimin fetar.

Vëzhguesve të jashtëm, nga shoqëri që u binden tabuve të tjera, gjithnjë u tërheq vëmendjen “irracionaliteti” i disa prej këtyre praktikave shmangëse; edhe pse nuk mund të ketë organizim social, qytetërim dhe kulturë, pa një sistem tabush dhe ndalimesh, të arsyetuara ose të imponuara nga lart.

Mjaft të përmend anti-semitizmin, i cili deri një shekull më parë i përshkonte tej e ndanë shoqëritë e krishtera, në Europë dhe gjetiu; ndërsa sot është shndërruar në një nga tabutë më të forta në Perëndim, deri në atë shkallë sa të quhet krim në një numër shtetesh përndryshe liberale dhe garantuese të pluralizmit të mendimit e lirisë së fjalës.

Në Shqipëri, vetëm një shekull më parë, shitblerja e vajzave për martesë ishte ndër praktikat më të zakonshme, që rregullonin marrëdhëniet midis familjeve, fshatrave, fiseve dhe krahinave anembanë vendit; sot një gjest i tillë do të manifestohej menjëherë si dinosaur etnografik, ose relike e habitshme nga një kulturë përndryshe e perënduar.

Megjithatë, ndryshimi i tabuve, që të jetë i suksesshëm, duhet të nxitet dhe të përgatitet gradualisht, si pjesë ndryshimesh sociale të gjera dhe gjithëpërfshirëse; jo si ndërhyrje mekanike dhe e dhunshme në sisteme aq delikate, sa ato që rregullojnë marrëdhëniet mes individëve dhe grupeve, sidomos në shoqëri tranzicionale, si jona.

Kështu, çlirimi i gruas, ose “emancipimi”, siç e quanin ideologët komunistë, do kuptuar si një proces gradual, i cili është shtjelluar  krahas afrimit të Shqipërisë me vlerat europiane, rritjen e peshës specifike të qyteteve në jetën e vendit, shkollimin dhe veçanërisht përfshirjen e gruas në jetën publike jashtë tutelës familjare ose fisnore. Vetëm ashtu mund të rroket mirë logjika e kalimit nga gruaja e mbuluar kokë e këmbë që shohim në foto bardhezi të fillimshekullit, te gruaja në minifund dhe décolleté, që çapitet me taka të larta rrugëve të Tiranës natën, duke shpërfillur me një ngritje të thjeshtë supesh çdo ofertë për marrëdhënie seksuale nga kalimtarët dhe sehirxhinjtë e rastit.

Paradoksalisht, ndonjëherë është më e lehtë ta kthesh tabunë kokëposhtë, sesa ta çrrënjosësh krejt; ashtu, ndalimi që i bëhej dje ekspozimit të fytyrës dhe të mishit të femrës në publik, shpesh ka mbijetuar sot si tabu histerike ose zemëratë laike ndaj vajzave dhe grave myslimane që i mbulojnë flokët me shami.

Ky mekanizëm ndalimesh ka të bëjë me konformizmin, si lubrifikant marrëdhëniesh sociale. Në një tryezë feste, gostari që refuzon të vërë rakinë në gojë ka deklaruar, vetvetiu, armiqësinë ndaj rregullave të lojës. Chi non piscia in compagnia, o è ladro, o è spia, thotë një proverb italian. Forca e tabuve duket edhe kur këto thyhen kolektivisht, si gjatë karnevaleve ose orgjive; madje edhe natyra e tyre, si mekanizma rregullues të sjelljes kolektive, ose të pjesëmarrjes.

Këtu nuk është vendi për të diskutuar në hollësi marrëdhëniet midis tabuve dhe etikës; për të parë cila përcakton tjetrën, dhe ku mbaron arbitrariteti, për të filluar arsyeja. Dikur, në një darkë në Romë, më ofruan biftek me mish kali – të cilin e hëngra me ëndje; po të më kishin ofruar mace të zgarës, ose tru majmuni, ndoshta do të isha stepur. Nga ana tjetër, nuk besoj se do të isha ndier mirë sikur e zonja e shtëpisë, një grua rreth të shtatëdhjetave, të ishte ulur në tryezë lakuriq ose të më kish ftuar t’i bëja shoqëri kur urinonte.

Për një pjesë të publikut lidhjet midis tabuve dhe etikës janë të tilla, që çdo dilemë etike zgjidhet vetvetiu duke iu referuar tabuve. Kështu, shoqëria shqiptare, madje edhe pjesa më e emancipuar e saj, do t’i kundërvihet sot përdorimit të hashashit, thjesht ngaqë përqafimi i tabusë së hashashit përfaqëson një nga kushtet për t’u pranuar në Europë. Përkundrazi, askush nuk e sheh me vend të indinjohet shumë për hapjen e kazinove në qendra të qyteteve, numrin e aborteve të dëshiruara, ose kamatën; edhe pse të gjitha këto dukuri njëlloj u bashkëlidhen tabuve tradicionale dhe sjelljeve etikisht të dënueshme.

E keqja, në këtë kontekst, nuk ka lidhje as me tabutë, as me shkeljen e tyre – por me mënyrën si po e motivojmë imponimin ose shkeljen, ose me relativizimin total të çështjeve që, përkundrazi, prekin thelbin e qenies sonë sociale. Shqiptari tradicionalist, patriarkal ose edhe thjesht konformist, që dje do ta kish kalbur të bijën në dru po ta kishte kapur duke u puthur me një djalë në rrugë, sot druhet të revoltohet haptazi ndaj dy meshkujve që kryejnë seks me pagesë në një vend publik, sepse nuk është më i sigurt se çfarë përbën tabu, dhe çfarë jo.

Konformizmi, si forcë motivuese, gjithnjë detyron më fort se etika, estetika ose politika; por edhe konformizmi kërkon modele të qëndrueshme, të cilat pastaj t’i ndjekësh…

Drama e shoqërisë shqiptare është se, për shkak koniunkturash politike në thelb perverse, krejt etika tradicionale, duke përfshirë tabutë, po perceptohet si pengesë ndaj modernizimit; çka bën, anasjelltas, që modernizimi të identifikohet me thyerjen e tabuve.

Nuk dua të flas për konfliktet e thella dhe të dhimbshme që sjell kjo në marrëdhëniet midis brezave; por dua vetëm të theksoj që nuk mund t’i kapërcejmë tabutë e vjetra duke i kthyer kokëposhtë. Nëse dje regjimi totalitar e ndalonte brutalisht çdo manifestim të përkatësisë fetare në publik, kjo nuk mund të kompensohet sot duke varur kryqin në qafë si bizhuteri; nëse dje deri edhe letrat e bixhozit t’i ndalnin në doganë e të duhej autorizim i posaçëm për t’i tërhequr, kjo nuk do të thotë që sot të luash kumar për të treguar distancimin tënd prej traditës; nëse dje vajzat shiteshin e bliheshin si kokë bagëtie, kjo nuk do të thotë që sot të shiten e të blihen baballarët, në mënyrë që vajzat të shëtisin trotuareve të veshura me Prada dhe Gucci.

Edhe ata katër homoseksualët që i kapën gafil në mes të Tiranës, mbrohen tani me interpretimin – origjinal – që ia bënë propozimit kryeministror për ligjërim të martesave gay në Shqipëri; dhe vështirë t’i bësh më me faj se ç’mund të bësh Berishën vetë, i cili si edhe herë të tjera nuk ngurron të bëhet zëdhënës i kargokultizmit më brutal që ka parë ndonjëherë kultura politike shqiptare.

Të gjitha këto nuk mund të mos i lexosh si shenja se shoqërisë shqiptare i ka humbur forca për t’u kundërvënë etikisht, ose elasticiteti etik (resilience); dhe një shoqëri që ka humbur elasticitetin është e gatshme për t’u manipuluar e formësuar nga i pari demagog që do t’i bjerë rruga andej.