Revista MAPO boton një përgjigje më të plotë e më të gjatë të Eqrem Çabejt, ndaj çështjeve të ngritura në tri fletë-rrufetë e arkeologëve. Përgjigjja meriton të lexohet e gjitha, sepse përveç vlerës shkencore, lejon të kuptohet edhe në ç’mënyrë dija përpiqej t’i rezistonte sadopak trysnisë për mashtrim, që vinte nga ideologjia; kjo e fundit duke u shprehur konkretisht si përzierje e maoizmit me kombëtarizmin vulgar.
Këtu dua të ndalem vetëm në një çështje së cilës i jemi kthyer disa herë në blog – dhe pikërisht natyrës së popullsisë së Shqipërisë së Jugut në lashtësi. Në një prej fletë-rrufeve të tyre, arkeologët i drejtoheshin Çabejt me këtë pyetje:
Pse ju vazhdoni të konsideroni qytetet ilire Amantian, Byllisin, Foiniken koloni greke (kumtesa f. 105) kur të dhënat arkeologjike dhe burimet e tjera tregojnë të kundërtën?
Po ta shohim këtë pyetje më nga afër, do të vërejmë sesi autorët e marrin për të mirëqenë përkatësinë “ilire” të këtyre tri qyteteve; në një kohë që Çabejt i kërkohet të shpjegojë pse jo vetëm e ka konsideruar dikur, por vazhdon edhe sot e kësaj dite t’i konsiderojë këto qytete “koloni greke”, në një kohë që të dhënat arkeologjike dhe burimet e tjera “tregojnë të kundërtën” – po çfarë mund të jetë e kundërta e kolonisë greke vallë? Koloni antigreke? Arkeologët lënë të kuptohet se natyra jogreke e këtyre qyteteve është përcaktuar edhe falë punës së tyre, të cilën Çabej nuk e ka përfillur sa duhet.
Çabej përgjigjet:
Këto qytete nuk mund të quhen as thjesht ilire, as thjesht greke a më vonë thjesht romake; e njëjta gjë vlen dhe për të tjerat qytete të vjetra të bregdetit shqiptar e të hinterlandit të tij, si Doklea, Ulcinium, Lissus, Epidamnos, Albanopolis, Lychnidos etj. Pikësëpari Foinike nuk mund të vihet në një radhë me Amantian e me Byllisin […]
Në të vërtetë, sot tingëllon e pabesueshme që një grup arkeologësh të trajtojnë së bashku qytete të hinterlandit, si Amantia dhe Bylis, dhe një qytet bregdetar si Foinike, i cili nga ana tipologjike paraqitet si krejt i ndryshëm dhe i përket një modeli qytetërimi tjetër, që rrjetëzohej nëpërmjet detit jo tokës.
Vazhdon Çabej:
[T]ë shikojmë dy qytetet e para. Te këto – ashtu si gjer diku dhe te të tjerat qytete – do dalluar mirë burimi i tyre nga zhvillimi etnik e karakteri që muarën gjatë historisë së tyre. Burimi ka qenë ilir. Këtë e vërtetojnë edhe emrat e tyre, të cilat s’janë greke as latine. Po me kohë këto qytete u helenizuan pjesërisht e më vonë pjesërisht u romanizuan, u bënë qytete të përziera iliro-greke e iliro-greke-romake.
Në të vërtetë, nëse emrat Amantia dhe Bylis nuk janë as greke as latine – siç thotë Çabej – kjo nuk do të thotë se janë medoemos ilire; këtu Çabej i ka lejuar vetes një pasaktësi, meqë ato dy emra mund të jenë para-ilire, t’i përkasin një gjuhe jo-indoeuropiane që flitej në Shqipëri të Jugut para ardhjes së indo-europianëve.
Nga ana tjetër, është vështirë t’i përgjigjesh pyetjes se ç’ka qenë një qytet; madje edhe sikur ta referosh pyetjen me saktësi kronologjike. Amantia dhe Bylis mund të kenë nisur si qytete jogreke, por më pas kanë pësuar shndërrime të pamohueshme, falë ndikimeve kulturore dhe gjuhësore të grekëve më parë e të latinëve më pas. Dihet, bie fjala, se në Bylis u vendosën një numër kolonësh latinë; sikurse dihet se arkitektura e Bylisit të vonë u ngjan shumë qyteteve greke të periudhës helenistike; dhe më në fund, janë gjetur një numër tjegullash të pjekura në atë qytet, të cilat janë vulosur nga një person me emër grek, jo ilir.
Shkruan Çabej:
Mbeten për të hetuar në të ardhmen përpjesëtimet etnike në to, e bashkë me këto edhe çështja se ç’shtresë përbënte njeri element etnik e ç’shtresë tjetri.
Punë boll e vështirë – meqë këtë shqiptarët s’po e bëjnë dot as për qytetet e sotme në Jug, jo më për ato të lashtësisë.
Karakteri etnik i përzier sidomos për periodën perandorake të Romës, mbetet ndërkaq i padyshimtë. Në studimin e përbërjes së qyteteve antike nuk lejohet të nisemi nga koncepti modern i nacionalitetit. S. Anamali në një artikull botuar te Buletini 1949 (Nr. 4 f. 63), në vërtetim të karakterit ilir të qytetit Byllis përmend ndër të tjera fjalët e njohura të Plinit “Barbari Amantes et Bulliones”: po Plini me Amantes et Bulliones mund të ketë pasur parasysh krahinën e këtyre dy qyteteve fqinje, jo vetë këto. Përveç kësaj Plini jep dëshmi për kohën e tij, shekullin e parë të erës sonë, jo për kohën e mëpastajme, kur romanizimi përparoi edhe më tej. Ajo që peshon më shumë në këtë mes, është se S. Anamali lë pa përmendur faktin që ashtu si Daorsët, edhe Bullionët e Amantinët që në vjetet 230-168 para erës sonë kanë prerë monedha greke.
Çabej dëshmon kështu se një prej autorëve të fletë-rrufesë, Anamali, duket sikur t’i ketë përzgjedhur të dhënat historike dhe arkeologjike në mënyrë të tillë që këto të mbështetin tezën e tij – edhe pse këto veprime do t’i përshtateshin më shumë një ideologu sesa një dijetari. Nëse Anamali dhe kolegët e tij kanë dyshuar se Çabej nuk po i trajtonte me respektin që meritonin, ndoshta përgjigjja për ftohtësinë e gjuhëtarit do kërkuar pikërisht në zellin e tyre militant, i cili bëhej pastaj shkak për përfundime të nxituara.
Shkruan Çabej më tej:
[C]ilësimi i këtyre qyteteve si ilire është poaq i njëanshëm sa edhe cilësimi i tyre nga ana ime si qytete greke a romake. Në këtë drejtim dëshmojnë edhe mbishkrimet greke e më vonë latine që janë gjetur në ato qytete. Pra mendimi “të dhënat arkeologjike dhe burimet e tjera tregojnë të kundërtën” mendoj se ka nevojë të rishikohet. Nuk më duket pa rëndësi në këtë mes, që në qytetin që ngrihej atje ku është sot katundi Klos i Mallakastrës, mbishkrimi i themelimit të qytetit është greqisht-dorisht, gjë që vërteton se themeluesit kanë qenë doras.
Edhe një tjetër shpërfillje e arkeologëve – mbishkrimi i themelimit të Bylisit të vjetër i shkruar në greqisht-dorisht… Si ta bësh me faj gjuhëtarin, që nuk i merr dot seriozisht zelltarët e arkeologjisë? Me të drejtë Çabej vëren se ato qytete kanë qenë të përziera – vendas, grekë dhe latinë kanë jetuar së bashku; prandaj orvatjet e sotme për t’u vënë etiketa etnike nuk qëndrojnë. “Në studimin e përbërjes së qyteteve antike.” thotë ai “nuk lejohet të nisemi nga koncepti modern i nacionalitetit.” Tek e fundit, për të sjellë një shembull nga kohët e reja, edhe Tiranën tonë të sotme mund ta ketë themeluar një zyrtar i Perandorisë Osmane (Sulejman Pasha), i cili e filloi me një xhami, një furrë buke dhe një hamam – por Tiranën e atëhershme nuk e quajmë dot as qytet turk, as qytet “shqiptar” – sepse vërtet mund të ketë qenë banuar kryesisht nga shqiptarë, por strukturat urbane, koncepti i jetës qytetare dhe organizimi i hapësirës nuk ishin shqiptare, por i përkisnin ndërfaqes (interface) shqiptare-osmane.
Prandaj vështirë se mund të mohohet që, në qytetet e Ilirisë së Jugut, ilirë dhe grekë kanë jetuar së bashku për një periudhë të gjatë (për të mos përmendur kolonët latinë që erdhën më pas); në kuptimin që vetë ekzistenca e qyteteve dëshmon për një farë përzierje të popullsisë, jo në kuptimin e martesave ndëretnike, por të bashkëjetesës politike dhe ekonomike. Enigma e madhe, në mos kryesorja e parahistorisë së gjuhës shqipe ka të bëjë pikërisht me arsyen pse nuk ruhen në shqipen e sotme gjurmë të kësaj bashkëjetese kaq të ngushtë, që do të ketë zgjatur për disa shekuj.
Une do iu pergjigjesha te gjithe enderrimtareve ne diell “ultra-patriote” duke ricituar kete:
Në studimin e përbërjes së qyteteve antike nuk lejohet
të nisemi nga koncepti modern i nacionalitetit.
Dhe pa dashur te hap polemike me asnje, por dhe pa frike, po paraqes tezen te ciles nuk i besoj vetem une por shumica e historianeve se Jugu i Shqiperise ka qene bile deri ne shekujt e vonshem, veriu i Epirit te Vjeter.
Eshte tjeter gje qe abuzohet me kete, kur mendje komplet te njejta “ultra-nacionaliste”, si nga pala greke qe e quajne “Vorio Epir” duke i dhene kuptimin vulgar qe i kane dhene nowadays, ashtu edhe nga pala shqiptare qe behen “turbo” sapo e degjojne kete emertim.
Te pakten per historiane dhe arkeologe serioze, te cileve iu intereson e verteta shkencore dhe vetem ajo, Epiri i vjeter, veriu apo jugu i tij, nuk perbejne strumbulluarin e ceshtjes kaq vulgare te sotme “se kujt i takojne ato troje, Shqiperise apo Greqise”, ose ose me tej akoma “se deri ku duhej te shtrihej Shqiperia e sotme apo Greqia e stome”
Koncepti i sotem i kufijve shteteror eshte shume shume i vonshem, dhe vetem mendje feminore qe me histori kuptojne perrallat e gjyshes prane zjarrit, mund te bejne nje krahasim shabllon te se sotmes me antikitetin.
Po ashtu levizjet gjeografike te popullsive, perzjerjet e tyre, krijimi i qyteterimeve nga njera apo tjetra perandori me radhe, nuk kane qene me pak te kufizuara se sot, ose do te thosha, sot pas luftes se dyte boterore u vendos nje gjendje “freeze” ndaj ketij fenomeni.
Kshu qe perseri iu them atyre mendjeve feminore, te mos e marrin te sotmen dhe e ngjisin si mballome ne te kaluaren, se thjesht bejne nje lemsh te madh alla-nastradince!
Sado qe perpiqem me modesti te percoj konceptin dhe kendveshtrimin qe duhet te kemi ne te parit e historise sone, me duhet perseri te flas nen frymen e perpjekjes per te “qetesuar” keto zemra kaq te trazuara qe vuajne nga dashuria “patriotike” !
Nje ilac shume i mire per keto zemra te perveluara, do te ishte te niseshin ne radhe te pare nga nje gje shume e thjeshte “popujt dhe njerezimi, qe nga krijimi i njesise se pare sociale, vazhdimisht jane evoluar duke marre e dhene me njeri-tjetrin qe nga shkalla fisnore e deri qeyteterim! Nuk eshte tabu te besosh qe popujt mund te bashkejetojne e marrin-japin nga kulturat e cdo gje jetese e tyre!!”
Po te nisen nga kjo, dalengadale te hedhin nje sy ne te kaluaren e historise, dhe te shikojne qe si shqiptaret e sotem,dhe para ardhesit e tyre, dhe para para ardhesit e tyre etj.etj. si te gjithe ballkanasit, nuk kane qene nje kerpudhe e vetmuar ne perendim te Ballkanit, qe na paskan mbire nga “hici” dhe evoluar te pa perzjere fare me faunen (metaforike kjo ) tjeter te Ballkanit, qe dihet ka qene ndoshta me e pasur se ishulli i Darvinit, por gjithashtu dhe ka pritur e percjelle dhe fauna te tjera jo-ballkanike.
Shpresoj ta kem shprehur qarte konceptimin tim!
1- Amantia vjen nga emri i amanteve, fis ilir, Byllis nga emri i Byllineve, fis ilir, te cilet Straboni i quante ndryshe edhe hylleis.
2- Mbishkrimi i themelimit nuk mund te mos jete ne dorisht, sepse ilirishtja nuk ishte gjuhe e shkruar e iliret deri ne 168 p.l.k kane perdorur greqishten si gjuhe dokumentesh shteterore e marredheniesh diplomatike.
3- Karakteri i varreve ne zone, deshmon qarte perkatesine jogreke te banoreve.
4- Tirana ishte dhe eshte qytet shqiptar,sepse karakteri etnik i nje qyteti varet nga perkatesia etnike e banoreve e jo nga stili arkitekturor. Shume me teper se arkitektura, mbi perkatesine etnike flasin varret e qytetit.
5- Nuk ka kurrfare ilire e greke ne Epir, ka ilire dhe kolone greke ne qytetet bregdetare e ne brendesi vetem ilire apo vetem barbare sikunder thone autoret antike dhe varret e zones se brendshme.
Epiri pati nje helenizim te pjesshem te aristokracise, ashtu sikunder me teper e pati maqedonia, helenizim qe pengoi si epirotet ashtu edhe maqedonasit te linin te shkruar dialektet e tyre.
6- Cabej pse nuk na tregoi pse doret hylle quhen me emer ilir e pse Dodona ka prapashtesen ilirike -ona, apo qe Athina sipas tradites greke eshte themeluar nga pellazget te cilet i vune edhe emrin qytetit si edhe muret quhen pellazgjike, nga te njejtet pellazge qe themeluan Dodonen e nga te njejtet pellazge vendalij qe banonin gjysmen e Atikes deri ne shek 6 p.l.k, gjuha e te cileve quhet paturpesisht neper harta, dialekti grek i Atikes(e lemnosit)?
Me keto do ishte e dobishme te merrej Cabej si gjuhetar, me ceshtje gjuhesie, pa perkatesine etnike te Epirit na e thone varret e shumica e autoreve antike helene, nuk eshte nevoja e gjuhetarit aty ku vendasit nuk lene gjuhe te shkruar por perdorin lingua franka.
Gjurmet e bashkejeteses se ngushte nuk ruhen sepse kjo bashkejetese e ngushte nuk ka ekzistuar e kolonite helene ne bregdet u barbarizuan per vete e pastaj u romanizuan, mjaft te shohim emrat e shumte ilirike neper varret e Durresit .
Hellenikòs kolpos
Di Lorenzo Braccesi, Benedetta Rossignoli, Università di Padova Dipartimento di scienze dell’antichità
Ulisse arriva per primo e,con ragionevole sicurezza, sulle navi degli eubei. Sono essi,infatti, che ne veicolano la legenda,iniziando proprio dall’ Adriatico a codificare, per la prima volta nell occidente, la geografia dell’ Odissea. Con essi Scheria si ubica a Corcira Melaina (Curzola) , la residenza di Callipso, sulla costa dalmata retrostante, la terra dei lotofagi in terra limitrofa, la localita del pascolo dei buoi sacri al Sole in Illiria, la sede del regno dei morti in Tesprozia, la dove e il nekyomanteion alla foce del fiume Acheronte, la reggia di
Circea in Daunia.
Me fjale te varfra fare, Odisea ne te vertete ka vagabonduar mes iliresh apo tokash ilire dhe sjell argumentet ne liber.
Ky eshte grekofil, ka botuar 20 libra mbi greket ne Adriatik e Itali.
Tani si funksionon logjika e Cabejve.
Kjo nuk eshte shkence, ky eshte sharlatanizem sepse greket thone ndryshe.
Ky ka argumentet e tij, eshte marre nje jete te tere, nuk eshte nje rrembythje dosido, nuk e ka as kale beteje kete gje, qe ta akuzosh per spekullim.
Ne vend qe dicka e tille te shtyje ne studime te metejshme (libri eshte i 2001) kjo damkoset si sharlatanizem, sikur ketij autori qe eshte edhe grekofil, po i plas per debatin nacionalist Greqi-Shqiperi mbi identitetin e Odiseut me qeleshe(ne shumicen e mozaikeve apo skulpturave) apo te Epirit.
Ky eshte thjesht 1 nga qindra autoret qe mund te sillen si shembull se e mendojne ndryshe nga greket per shume ceshtje te ndryshme dhe rregullisht keta jane sharlatane.
Sharlatane apo te gabuar dalin edhe shume autore te antikitetit mbi ceshtje te ndryshme qe lidhin iliret, pellazget e greket.
Ja psh :
””’Çabej dëshmon kështu se një prej autorëve të fletë-rrufesë, Anamali, duket sikur t’i ketë përzgjedhur të dhënat historike dhe arkeologjike në mënyrë të tillë që këto të mbështetin tezën e tij – edhe pse këto veprime do t’i përshtateshin më shumë një ideologu sesa një dijetari.””
Po pse Cabej, cfare po ben a nuk i ve vizen te dhenave te Anamalit per te dhena te tjera, gati thuajse gjuhesore ?
Mire Anamali po ben ideologun shqiptar po Cabej qe ndjek te njejten taktike, ideologun e kujt po ben ?
Apo:
”””’Edhe një tjetër shpërfillje e arkeologëve – mbishkrimi i themelimit të Bylisit të vjetër i shkruar në greqisht-dorisht… Si ta bësh me faj gjuhëtarin, që nuk i merr dot seriozisht zelltarët e arkeologjisë?”””’
Po pse ne cfare gjuhe duhet te shkruhej ky mbishkrim ? Cila gjuhe tjeter e shkruar ishte alternative ne ate kohe dhe iu parapelqye dorishtja, qe ky fakt te perbente argument ?
Mua nuk me cudit Cabej ne fakt, se rrymen greke te mendimit kishte perqafuar e jo ate gjermane, mua me cudit radhitja e nje pjese te akademikeve me Cabejn qe vijon me harten e Greqise deri ne Vlore, vendosur nga ata dy ‘Jorgot’ e famshem.
Ky ishte rasti i vetem ne bote, kur mes 2 shkollash boterore mendimi thuajse njesoj dinjitoze mbi origjinen e perkatesine etnike te nje vendi, banoret e atij vendi presohen nga vete akademiket e tyre qe te pranojne rrymen e kundert e jo ate pro (qe eshte ne fakt me dinjitoze, po te shikojme volumet, punen kerkuese,paanshmerine dhe numrin e universiteteve qe merren me kete ceshtje).
Kjo ka per te ngelur ne analet e Historise se Njerezimit si rast i paprecedent e unik.
http://books.google.it/books?id=3yIxtstUzWsC&pg=PA14&dq=Strabone+7,+5,+5&lr=#PPT1,M1
Hyllin shkruan:
Hyllin, midis kohës kur mendohet të ketë udhëtuar Odiseja dhe kohës kur janë themeluar e kanë lulëzuar qytete si Amantia dhe Bylis ekziston një hapësirë ose më mirë humnerë prej shumë shekujsh. Le të mos i ngatërrojmë gjërat, as qëllimisht as nga padija.
Përsëri Hyllin për mbishkrimin themelues të Bylisit të vjetër, që është shkruar në greqishte:
Hyllin, kush e shkroi atë mbishkrim? Ose greku, ose një ilir që kishte mësuar nga greku. Në të dy herët, bëhet fjalë për kontakte të ngushta mes dy popujve – se ai mbishkrim u shkrua që ta lexonte gjindja, nuk u vu si tatuazhi, për punë qejfi.
Kjo nuk ka ndonjë lidhje me temën; as çudia jote nuk ka ndonjë lidhje me temën. Meqë e zure në gojë, të këshilloj që të mos çuditesh shumë. Çabej nuk kishte lidhje me shkollën greke, as kishte përqafuar gjë, përveç arsyes dhe dëshirës për të ndriçuar disa gjëra.
Këtë nuk e dimë. Mund të ketë ndodhur e kundërta – që emrat e fiseve të kenë ardhur nga emrat e qyteteve; p.sh. bylinët të ishin banorët e zonës së Bylis-it.
Këtë po them edhe unë; duke shtuar se e kanë përdorur greqishten sepse kanë qenë në kontakt të vazhdueshëm me grekët.
Unë nuk po flisja për karakterin etnik të qytetit, por karakterin e qytetit në përgjithësi, ku futet etnia e banorëve, por edhe etnia e elitave, natyra e arkitekturës, format e jetës sociale, organizimi që i bëhet hapësirës dhe në përgjithësi kultura qytetare.
Po si ndodhi ky helenizim i aristokracisë, sado i pjesshëm, përveçse nëpërmjet kontakteve të dyanshme?
Çabej ndoshta nuk u mor me këto gjëra, sepse i konsideronte si gjepura.
Nuk është marrë Çabej as me përkatësinë etnike të Epirit sipas të dhënave arkeologjike, por u detyrua të thotë dy fjalë kur e goditën me fletë-rrufe – dhe jo një, por tri njërën pas tjetrës. Dhe përsëri, lingua franca, që përmend ti, kërkon praninë e së paku dy popullsive që flasin gjuhë të ndryshme, d.m.th. ilirë dhe grekë.
Edhe sikur të pranosh për një çast që në hinterland nuk ka pasur këmbë greku (absurditet, por le ta pranojmë për hir të argumentit), prapë mjafton prania e kolonive bregdetare për të pasur bashkëjetesë të ngushtë. Objekte të ndryshme me origjinë greke janë gjetur kudo në Ballkan, duke përfshirë edhe hinterlandin shqiptar. Si vajtën këto atje? I hodhën me parashutë? I çuan tregtarët. Atje ku ka tregtarë, ka edhe kontakte, ka edhe lingua franca. Si lulëzuan Apollonia dhe Durrësi, përveçse duke dhënë e duke marrë me brendësinë e vendit?
“…Gjurmet e bashkejeteses se ngushte nuk ruhen sepse kjo bashkejetese e ngushte nuk ka ekzistuar e kolonite helene ne bregdet u barbarizuan per vete e pastaj u romanizuan, mjaft te shohim emrat e shumte ilirike neper varret e Durresit ….”
O Hyllin, po cfare thua a derebardhe!!!
Lere se s’ka kuptim te te pergjigjesh fare sinqerisht e kam!
Kontradiktat midis kolonive dhe autoktoneve ne Iliri jane te mire dokumentuara. Thucididi flet qarte fare se Epidamnus ishte gjithnje nen presion prej Taulanteve, te cilet merreshin me shume vesh me oligarket se sa me demokratet e qytetit.
Te njejten gjendje te rrumujshme midis te ardhurve dhe vendasve e gjejme edhe ne Apoloni.
Qe inplantimi grek nuk ka qene i sukseshem ne Iliri, kjo mund te deduktohet duke krahasuar kushtet e ngjashme por rezultate dhe fate krejt te ndryshme qe paten kolonite greke ne Itali, Sicili, ne France, Spanje, Afrike te Veriut dhe Azi te vogel.
“Enigma e madhe, në mos kryesorja e parahistorisë së gjuhës shqipe ka të bëjë pikërisht me arsyen pse nuk ruhen në shqipen e sotme gjurmë të kësaj bashkëjetese kaq të ngushtë, që do të ketë zgjatur për disa shekuj. ”
Kjo perben faktin.
Sa kohe qe ketij fakti nuk eshte i eshte dhene pergjigje bindese argumentat e sjella nga Xhaxhai apo edhe Cabej mbeten hipoteza pa ndonje vlere shteruese. Xhaxhai e merr te mireqene ‘bashkejetesen’ e cila e con ne nje kontradikte thelbesore : mungesen e gjurmeve ne gjuhe. Logjikisht ose hipoteza e bashkejeteses duhet lene menjane sepse nuk mund te konkuroje me faktin e mungeses se
gjurmeve ose duhet te provohet me mjete te tjera, ne rradhe te pare me arkeologjine.
Argumenti i mungeses se gjurmeve eshte primar dhe te mos e konsiderosh ne rastin kur kerkon te ndertosh nje teori, ne kete rast te ‘bashkejeteses’ eshte njesoj si te perpiqesh te ndertosh nje mit.
Interpretimet e bera jane vetem nje mundesi, gjithmone ka nje alternative. Per shembell fakti qe -“janë gjetur një numër tjegullash të pjekura në atë qytet, të cilat janë vulosur nga një person me emër grek, jo ilir.”-nuk do te thote patjeter qe ky personi me emer grek kishte ngritur aty nje punishte tjegullash, qe punesonte vendas,qe jetonte aty, kishte nje shtepi apo edhe bile martuar me ndonje vendase etj.Por thjesht fare dikush nga vendasit i ka blere ne vendin e origjines per analogji me ate praktike qe tregon Schmitt-i se aristokracia e Shkodres i blinte tullat ne Raguze apo Venetik.Ashtu si sot mund t’i blesh kompjuterat ne Usa por kete marredhenie s’mund ta emertosh deri ne bashkejetese.
Cituar nga fatma
”Sa kohe qe ketij fakti nuk eshte i eshte dhene pergjigje bindese argumentat e sjella nga Xhaxhai apo edhe Cabej mbeten hipoteza pa ndonje vlere shteruese.”
Siç mbetet hipotezë edhe prejardhja ilire e shqiptarëve. Apo jo?
Siç mbetet hipotezë edhe prejardhja ilire e shqiptarëve. Apo jo?
…per me teper hipoteza e mosprejardhjes ilire .
Po,siç mbetet hipoteze origjina e “grekeve” te sotem dhe moslidhja e tyre gjenetike e gjuhesore (ngjyra e lekures,ngjyra e flokeve,ngjyra e syve,adn)me “hellenet” e mirenjohur(gjithmone ne krahasueshmeri me c’kane shkruajt per hellenet autoret e lashtesise,AL).Ashtu sic shkruhet,po ne lashtesi per origjinen Ilire te qytetit te Apollonise dhe Epidamit ,nga shkrues te ndryshem(dhe atehere dy hipoteza).Por une nuk po zgjatem sepse ne k’te drejtim ketu ne blog ka shume vite pas moslexim si dhe mos citim autoreve te lashtesise(le qe blogu eshte teper i vogel dhe i vulget per kete qellim).Nese doni te ndermirni nje nisme te tille,mendoj se do t’duhej te hapni librat e autoreve greke e latine ne radhe te pare,e pas tyre t’vime bashku ne modernet hipotetik greke,italiane,dhe Cabejt shqiptare.Ne qe e bashkkemi bere mishmash nacionalist(ndoshta me qellim) kete,nuk kemi kuptuar dhe akoma nuk kuptojme qe kjo teori ka pasoja fizik(ndoshta vetem per ne shqiptaret).Dhe nga kjo katrahure nocianaliste Historie,Arkeologjie,Gjuhesie,vetem ne shqiptaret e kemi paguar fizikisht,me gjak (ndoshta eshte pak per disa teoriciene hipotetike) dhe me rrembim territoresh.Kujtoni veten Tzamerine ose ate Epir te percaktuar shume qarte nga autoret e lashtesise se kujt i perkiste dhe çfare gjuhe fliste(dialekti Tzam tregon ne menyre shkencore vjetersine brenda trungut te gjuhes shqipe).Une ketu nuk po shkruaj per interpretim,por vetem per citim.Citoni vetem autoret greke,gatine qe te kuptoni Historine tuaj te fshehur.Te pakten nese mbeshtesni tezen greke,i ngjani pak grekeve te lashtesie.Ata lexonin para se te shkruanin.
Kur flasim per alfabet grek duhet te kuptojme shume mire qe ky eshte nje mbiemerzim,por ky alfabet vjen prej atij fenikas dhe ai fenikas vjen prej nje me te hershmi dhe ky me i hershmi vjen prej nje me te pare i cili nuk dihet,por supozohet.Ky i pare hipotetik mund cuditerisht te shtrihet pikerisht ne territoret e shkruara nga harta historike(jo mediatike) nen emrin Iliria.Pikerisht ne Varna Bullgari,Rumani,Bograd,Prishtine gjendet arkeologjikisht shkrimet enigme te pazberthyera deri me sot,shkrimet dhe alfabeti Vinca(Po nuk keni libra,keni plot informacion ne Internet).E dine cfare moshe kane????Reth 8000 vjecare,me te hershmet ne bote(te pakten per sa genjen metoda e sotme e karbonit).Pra kemi gjitmone enigma seriale,si shkrimet Vinca,Mikenesa(nuk dua te citoj gjuhetare te degjuar te sotem qe shkruajne;qe megjithe mundimet e M.Venktris,shkrimet mikenase jane te pazbrthyeshme dhe nuk i perkasin gjuheve indeoeuropiane),Etruske Ilire qe mbarojne ne fund me historine e re enigme te shqiptareve dhe gjuhes se tyre[Cuditerisht e pranuar si gjuha me e vjeter ne bote (jo ne Europe)pothuaj nga shumica e gjuhetareve].Nuk jane pak si shume keto Enigma?
Per mua eshte e thjeshte.Hellenet,Iliret ishin pjese perberese e te njetes kulture meme,prandaj te pakten gjuha e sotme shqipe dhe gjuha greke e vjeter,latinishtja bashkendajne shume elemente.Kjo nuk vjen qe i kane mare sipas nje radhe kohore e shkallesore greke-romake-ne, qe percaktohet ketu(nuk lexojne te pakten mendimet e gjuhetareve te koheve moderne,te cilat jepen dhe ne te thjeshten wikipedi mbi gjuhen shqipe),por njekohesisht.
Me vjen keq,por disa ketu jane mbrapa ne kohe(perpara vitive ‘70).Nuk do te desha te citoja filozofe,gjuhetare bile edhe ne mbrapa kohe,ne shekullit te 17-te,qe une mendoj se jane shume me te avancuar se disa ketu(edhe per fat te keq edhe me te avancuar se albanologu i madh Cabej).
Prandaj ne rangun e hipotezave,mund te jete edhe hipoteza,si p.sh;
-gjuha ‘pellasgo-ilire'(i njejti komb)-gjuha shqipe-greke-latine.
Hipoteze qe mbeshtet ne ate qe Iliret ishin pellasget e kthyer nga invazioni qe kryen ne gjithe Euro-lindjen(hipoteze; nga 7000 deri 3000 vjet para krishtit).Ata mund te kishin diferenca gjuhesore nga shkeputja kohore-vendore, por kuptoheshin thelbesisht ndermjet tyre.Arkeologjia se fundmi ka nxjerre se shume vendbanime europiane(perendimore) jane shume me te vjetra se ato te lindjes se afert e te larget.Sidomos kjo e fundit i ka shqetesuar tashme arkeologet Europiane.Normalisht ka shqetesuar dhe gjuhetaret sepse permbyset koha dhe teza indoeuropiane e fashme(po na del Euroindiane).Ne Europe shtohen zbulimet arkeologjike ku eshte e qarte kultura pellazge me e vjeter e ndryshme nga ajo me e mevonshmja hellene.
Por ç’ka shkruajta ketu,prej disave quhen “Ohu,c’fare thote ky keshtu e..””Na uli kulturen e..”.
Nuk j’ua ula,por po j’ua shtoj.Filloni te lexoni nga Diodoro per te nisur kuptimin e pellasgeve dhe fillesen e races sone te bardhe(kjo jo pr racizem,por per ndryshueshmeri).
Orakull, jam shume dakort per sa thua:
Per mua eshte e thjeshte.Hellenet,Iliret ishin pjese perberese e te njetes kulture meme,prandaj te pakten gjuha e sotme shqipe dhe gjuha greke e vjeter,latinishtja bashkendajne shume elemente.
Prandaj ne rangun e hipotezave,mund te jete edhe hipoteza,si p.sh;
-gjuha ‘pellasgo-ilire’(i njejti komb)-gjuha shqipe-greke-latine.
Hipoteze qe mbeshtet ne ate qe Iliret ishin pellasget e kthyer nga invazioni qe kryen ne gjithe Euro-lindjen(hipoteze; nga 7000 deri 3000 vjet para krishtit).Ata mund te kishin diferenca gjuhesore nga shkeputja kohore-vendore, por kuptoheshin thelbesisht ndermjet tyre.
Dhe nje sqarim per Hyllin:
Nuk kam hapur e as kam patur kohe te studioj histori greke te shkruar nga autoritete greke, po te pakten nga njerez kam degjuar qe ne shkolle kane mesuar se dhe keta preardhjen e kane nga pellazget.
Nese dhe kjo, edhe pse iu eshte servirur ne shkolle, eshte nje hipoteze, pershtatet shume me hipotezat e mesiperme qe shtron Orakulli.
Pra eshte e veshtire qe me menyren e sotem te te menduarit dhe te konceptuarit, te interpretojme evolimin e njerezimit, per te pakten kete territor te Europes.
Ndarjet dhe hartat e vendosura sot, sidomos pas renies se perandorise se fundit si ajo otomane, nuk mund te “zgjidhen” duke i marre e mballosur ne nje histori qe mund te jete edhe 8000-vjecare!
Nuk mund te “rikonstruktohet” nje ajsberg mijera vjecar duke u marre vetem me majen e tij!
Apokalyps, po te lexoje me shume do dije cte pergjigjeshe. Epiri si nga zakonet, si nga lloji i civilizimit, niveli teknologjik, konceptimi fetar dualist (dielli+gjarperi) i Dodones dhe menyra e organizimit te pushtetit, si federate fisnore me nje mbret nga nje fis, eshte origjinal si me mbreterite ilire te Enkelejve, Taulanteve e Ardianeve e po njesoj me mbreterine maqedonase dhe ate dardane.
Epiri me boten greke nuk ka pasur asnjelloj afersie te asnje tipi, ishin krejtesisht dy bote te kunderta, nderkaq ishte pjese e denje e botes ilire, meqe cdo gje qe shohim ne epir e shohim edhe ne pjesen tjeter te ilirise.
Sa per ato perrallat e shkrimit te pare, po te them thjesht se konceptimi ballkanik i shtetit e historise eshte krejt i ndryshem nga ai amerikano-francez.
Ne ballkan e drejta historike luan rol te rendesishem jo vetem ne politike por edhe ne psikiken e ballkanikeve.
Autoktonia eshte e drejta mbi te cilet njerezit projektojne vetveten ne ate toke.
Keto gjera humbasin rendesine, atehere kur emigrantet bejne nje pjese te mire apo totalitetin e popullsise, si ne Amerike apo France, por kjo vjen prej tradites se tyre dhe ky konceptim bordellesk , nuk ka pse te behet edhe joni, meqe nuk jemi ende bordello.
Xha xha, ate te Odisese e solla si shembull, per menyren sesi funksionon e funskiononte cdo gjetje e re ne koken e grekofileve. Krahasimisht donte te thoshte se Cabej as qe i vinte ne refene gjetjet arkeologjike, cka realisht solli edhe fleterrufene e per kete akuzohet.
Kush e shkroi ate, me siguri dinte dorisht, por cka mund te nxjerrim eshte vetem kaq, se ai dinte dorisht, ndersa puna e shkrimit per publikun eshte dytesore, pasi publiku ka qene analfabet deri ne epoken moderne. E ka shkruar sepse eshte me rendesi ne ritualin e themelimit te nje qyteti, eshte pjese e titualit, ashtu sikunder eshte edhe vendosja e emrit te qytetit dhe perkushtimi ndaj hyjnise mbrojtese.
Ate e dime, sepse bylline quheshin ndryshe edhe hyllet e dalmacise, pasardhesit e Herkulit. Binomi bylline-hylline duhet te kishte ngacmuar Cabejn me shume sesa mbishkrimi ne dorisht apo pse Genti ne monedhat e tij perdorte greqishten, apo pse damastioni perdorte greqishten e pse Ballaios perdorte po greqishten per monedhat e tij. Keto jane gjera jo aq te veshtira per tu kuptuar.
I rendesishem eshte karakteri etnik, pastaj sa me teper origjinalitet apo etnicitet mbart hapesira qytetare aq me mire eshte. E mira do donte, qe te shkruhej ilirisht, te kishte elemente ilirike ne arkitekture, ne vendosjen e rrugeve, vendosjen e faltoreve e gjithe rregullimi i brendshem i territorit apo forma e qeverisjes, mirepo keto gjera mund te importohen pa i hequr te drejten qytetit te jete i vendalijve. Modeli sovjetik sundon ne te gjitha qytetet e pas 1945 ne Shqiperi, po kjo nuk do te thote qe keto nuk jane shqiptare.
Vete greket e huazuan nga lindja modelin e qyteteve, qendren ku ishte faltorja e hyut mbrojtes, rruget drejt qendres, vendosja ne periferi e magazinave etj, por kjo nuk ka ndonje domethenie ne percaktimin etnik te qyteteve te para greke.
Vetem ne Shqiperi duket se kane rendesi, mbase nga fakti qe ne o i duam origjinale gjerat , o perndryshe i mohojme.
Helenizimi sigurisht vjen nga kontaktet, por kontaktet ne kohe ku njeriu nuk levizte gjate gjithe jetes nga krahina e tij, i perkasin vetem elites. Ne castin kur kjo elite asgjesohet, atehere popullit nuk i ngel thuajse asgje nga keto kontakte. Ndryshe eshte kur asimilimi vjen prej pushtuesit, kur ai administron gjithe jeten tende nga lindja deri ne vdekje,kur te eksporton sidomos fene, aty populli do sdo, do marre shume prej pushtuesit.
Ne rastin e Epirit, kontakti i aristokracise epirote me helenizmin ishte gjithnje e me i forte, qe nga Tharypa, Athina ishte bere qendra ku studionin mbreter e aristokrate, keshtu qe normalisht kemi helenizim te tyre.
A mund te mohoj dot une pas ketyre vjetesh se Roma nuk ka ndikuar tek une ? Dikush tjeter eshte italianizuar.
Cdo shtet e njeh fuqine e asimilimit kulturor, prandaj edhe u hapin dyert studenteve te huaj nga ato shtete ku kane interesa.
Keshtu mendoj se duhet konceptuar edhe helenizimi i aristokracive epirote e sidomos maqedonase. Greket eksportonin kulture tek aristokracia, kjo helenizohej gradualisht. Populli nuk kish si helenizohej sepse nuk ka si te arrije kultura, meqe analfabet.
Me ato gjepura mbahet ne kembe historia e Greqise. Mbase ka ardhur koha te merremi edhe ne me gjepura per tiu kunderpergjigjur gjepurave me homologet e tyre.
Persa i perket kontakteve tregtare keto nuk mund te mohohen e as i mohova, thjesht ndikimi ne etnicitetin e hinterlandit nga kontaktet tregtare , eshte i paperfillshem.
Greku eksportonte ne pergjithesi mallra luksi, jane gjetur deri edhe ne varret e aristokrateve autariate, nderkaq nga Apolonia e Durresi (apo koloni te tjera) edhe mallra te perdorimit te perditshem. Mirepo fakti qe une ne Shqiperi perdor luge te prodhuara ne Itali se shqiperia nuk prodhon dot luge, apo se mobiljet jane italiane, ngaqe Shqiperia nuk prodhon dot mobilje, nuk con askend ne perfundimin se familja ime eshte italiane apo se prinderit e mi kur flasin perdorin fjale italiane.
Po coje kete kontekst ne fshat e mundesisht malor ?
Cfare ndikimi mund te japin luget italiane ne Tomorrice apo Dukat ?
Duke llogaritur se sot influksi kulturor italian ndihet kudo ne Shqiperine bregdetare, biles edhe guzhina italiane, e kjo vjen edhe sidomos fale mediave e emigranteve, po ne kohet e lashta kur kontaktet ishin shume me te kufizuara, sa ishin gjasat e helenizimit te brendise ?
Prandaj po them qe brendia duhet lene jashte diskutimeve. Bregdeti po, pati kontakte te forta, kolonite u mbushen me perieke ilire sic deshmojne emrat ilire neper varre e me teper se kolonite nenshtruan hinterlandin, kemi nenshtrimin e kolonive prej hinterlandit ne kuptimin qe nuk ka helenizim te hinterlandit, por barbarizim te kolonive. Varret nuk genjejne e as Ceka ne librin e tij Apolonia nuk besoj se ka thene dokrra.
” Ne ballkan e drejta historike luan rol te rendesishem jo vetem ne politike por edhe ne psikiken e ballkanikeve…”
Epo ka me shume se nje shekull qe behet perpjekje te c’ballkanizohemi, dhe c’ballkanizim nuk eshte bordellizim si e quan ti po hapje dhe dalje nga shpella.. i dashur Hyllin!!
Se c’lexoj une kete nuk e vlereson dot ti, po nga keto qe shkruan ti ketu, une konstatoj qe ti lexon nje literature qe per nga niveli dhe fantazia do jene te te njejtit nivel si dhe literaturat e UFO-ve dhe Alieneve 😉
E dashur Apokalyps a nuk te shkon ndopak neper mend ty se une nuk dal nga shpella nese atje jashte me presin soj e sorollop me te cilet nuk kam asgje te perbashket perpos anes biologjike se edhe ai eshte biologjikisht njeri.
Nuk kam ndermend te mohoj arritjet qe e shkeputen njeriun nga stadi kur gjithkush vleresohej njeri, kryqezohej me ke mundej, 2 femije te se njejtes nene kishin ne rastin me te mire 2 eter te ndryshem,ne me te keqin sdinin te kujt ishin, kur nuk ekzistonte asnje konceptim tjeter spiritual perpos tufes primitive.
Ti ke deshire te rikthehesh ne ate stad duke e sofistikuar e duke e moralizuar, pra qe ta besh te pranueshem, une jo.
Nuk kam ndermend te privoj veten nga subkoshenca ime kolektive e nga faktoret qe ndikuan qe ti e une te flasim shqip, ndersa ai tjetri u latinizua apo gerqizua.
Asaj qe ti i thua mendje e hapur une i them mendje e shqyer, asaj qe ti i thua qendrim ne shpelle une e quaj gardhizim e ruajtje e prones private, ndersa asaj qe ti i thua humanizem, une i them bordellizim e primitivizem social.
Kur te them se autoktonia ka krijuar projektimin hapesire-kohe-spirutualitet te ballkanikeve ne pergjithesi dhe shqiptareve e grekeve ne vecanti, nuk po te them ndonje profke, thjesht ate qe mendoj se eshte realiteti.
Ky realitet eshte i cdo populli qe nuk perbehet pjeserisht apo plotesisht nga emigrante.
Kur edhe ne te kemi nje pjese te mire emigrante, do shkeputemi nga ky perceptim, sepse do jete e natyrshme, sic ndodhi me Francen qe kaloi nga Choven(i cili krijoi shovinizmin si teori) tek nje president cifuto-hungarez si Sarkozy.
Jo te gjitha gjerat importohen e dashur, importohen vetem gjerat e dobishme. Kur ti ta kuptosh kete, mbase me shikon me sy ndryshe.
Qe thu ti e dashur jo te gjithe jemi globaliste e as te dashuruar pas universalizimit te moralit. Ti je e para qe thua se nuk duhet ofenduar tjetri se eshte i ndryshem nga ti apo e mendon ndryshe dhe je prape po ti e para qe pse une jam i ndryshem nga ti, e ndjen veten superiore ndaj meje dhe kalon ne ironi, duke me fyer relativisht rende(ne parim, se ne praktike keto gjera i kaloj me nenqeshje).
Paradoksi njerezve qe e mendojne si ti nuk u ndahet as ne tualet.
hyllin
😉
Sado “shume” te jene mendje si te tuat, Ballkani dhe vendet ballkanike do te ecin vetem perpara dhe do te dalin nga shpella e mjere e ultra-unit dhe e shikimit deri te hunda e vete …
Sa per te tjerat, qe ajo qe shikon ti ne perendim eshte vetem nje burdello si e thua..per kete s’te pergjigjem dot se per fat s’kam syte e tu e as mendjen tende ta kuptoj …
Kshu qe po te pergjigjem me nje …
NO COMMENT!
Une mendoj,Hyllin,se ka ardhur koha te unifikojme veshtrimet ose pikepamjet e ndryshme te te kaluares sone historiek gadishullike(grek,italian,shqiptar) nga te gjitha palet.Besoj se e di teoremen e dy policeve dhe te arrestuarit,kete shaka vulgare qe jep sensin;qe nese Policet shkojne ne polici edhe personi qe ata kane ndaluar do te shkoje po ne polici.Dy policet jane latinet dhe grekerit ndersa i ndaluari i Historise jemi ne.Kemi nje fakt te madh historik qe ne asnje nga shkrimet e autoreve te lashte nuk ka shkruajtje per nje ardhje te madhe te nje populli “x”,prej 3000 vjetesh e ketej.Ne rast te kundert do verifikohej origjina jone,nga Kaukazi,nga Arabia,nga Afrika apo nga Hena ose Marsi.Pra ata qe ti i quan “armiqte” tane nuk e disponojne nje arme te tille.Me vone se çfar shkruhet e thuhet jane vetem …..
Nese ne shikojme zbulimet arkeologjike ne Ballkan,ne kemi disa teza te ndryshme per te kaluaren e parahistorike te ballkanit.Pamja qe na jep arkeologjia eshte shume konkrete,dhe eshte shume mire e kohezuar,nga saktesia e larte e metodes se radiokarbonit,por ajo nuk thote shume reth gjuheve.Dhe une prandaj nisem me shkrimet Vinca,duke me shqetesuar mbishkrimi qe u eshte vendosur siper “te pazberthyeshme” dhe koha e tyre.Analiza e fuqishme e teorive te sotme moderne thote;Nje gjuhe e shkruar vjen si rezultat i krijimit te kastes drejtuese shoqerore(mbreter,faraone,pernadore..) qe kerkon te realizoje me ane te saj administrimin e mbreterise.Pikerisht shkrimet Vinca ne kete pike nuk shpjegohen,sepse nuk kemi te dhena historike per nje mbreteri te madhe ne territoret ku ato jane gjetur.Per te qene me te sakte,zakonisht menyra e te menduarit te sotem eshte qe nuk thuhet “nuk kemi te dhena” por thuhet “nuk ka pasur”.Kjo te ve ne pikepyetje.A duhet te kete pasur nje perandori ne keto zona,8000 vjete me pare?.Por qe shkrimet jane nje fakt konkret,jane,ka pasur apo nuk ka pasur perandori.Kuptohet ato nuk i perkasin sllaveve,te cilet jane te dokumentuar shume sakte se kur kane ardhur ne ballkan,dhe perjashtohen nga tezimi.Ato u perkasin vetem Iliro-Pellasgeve(nga shkruesit e lashte) me derivat te mundshem te sotem Rumunet,Shqiptaret,Greket,Italianet.
Gjetja e kesaj enigme perben objekt te kerkimeve te ardhshme.
Kjo nuk vjen nga qe eshte nje fiksacion i yni,i shqiptareve,por nga qe eshte nje detyre e shkencave perkatese.Detyre qe buron nga qellimi i ndertimit te tyre.Shkenca e sotme moderne po behet gjithmone e me objektive dhe kundershtuese e qendrimeve politike,racore,nacionaliste karasteristik e tre shekujve te fundit.
Ne anen tjeter nese ne shikojme ndryshueshmerine e fjaleve te sotme te gjuheve perkatese ne vijme ne nje lloj historie tjeter,e cila eshte konkretja arkeologjike gjuhesore qe ka udhetuar ne kohe.Ne mund ta studjojme ate.Por ne c’kend veshtrim?
-Nen kendeveshtrimin e kocepteve ideore te perbashketa ne fjale te ndryshme dhe jo ne ngjashmrine mekanike nje per nje,vetem krahasuese ose fonetike.
-Nen kendveshtrimin e familjeve gjuhesore boterore si Gjuhet Indoeuropiane,Afro-Aziatike,,Ameriko Veriore-Latine dhe te tjera grupeve me te vogla.
Vetem ne ditet e sotme ekzistojne mundesite tekonollogjike te nje ndermarje te tille kerkimore.
Ku te çon argumenti llogjik?
Te çon tek gjuha e folur.
Ne ate qe; gjuha Indoeuropiane ka origjine nga nje grup njerezish qe flisnin gjuhen protoindeoeuropiane,ne nje territor te caktuar ne nje kohe te caktuar.Gjithe te tjerat kane ardhur prej saj ne rjedhen e kohes.
Pas kesaj analize llogjike koha ne na ngrihet tashme jo me 8000,por ndoshta 80 mije e me shume vjet me pare.
Keshtu qe gjuhetaret duhet te ngrejne nje kendveshtrim te ri te historise.
Midis dy vizione,arkeologjise dhe gjuhesise si edhe ne kohen e Çabejt edhe sot ka pasur dhe ka shume pak harmoni.Ne kemi pasur vetem nje histori dhe jo dy e tre ashtu sic jane vizionet e ndryshmene sot.Popujt kane popujt kane jetuar por edhe kane folur njekohesisht.
Çfare kemi ndryshim ne ditet e sotme me kohen e Cabejt?
Sot ka hyre seriozisht ne kete loje gjenetika molekulare.Besoj se dihet,qe te mos te zgjatemi ADN mitochondriale,ose geni i Eves.
Ne jemi nje popull qe kemi gjuhe te vecante,material arkeologjik te vecante,gen te vecant.Po keshtu dhe ballkaniket tjere.I takon te tri shkencave qe edhe pse jane te pamvarura te unifikojne pune e tyre,duke dhene te vetmin version te kaluares qe kemi.Kjo jo vetem per ne.Prandaj greket e sotem kane vrapuar te parashkruajne ndoshta ne libra per origjinen e tyre nga pellasget,pr te zgjatur jeten e qendrimit te padrejte ne fronin e injorances kohor.E verteta mund te jete, qe ata kur erdhen ne ballkan i ndoqen pellasget nga ajo pjese ku jane sot(disa arkeologe italiane e kane teze baze).
Ku qendron sot ndryshim tjeter,merite e metodes se radiokarbonit.Metoda e radiokarbonit ka konfirmuar qe shume zbulime Europiane ishin me te vjetra si kohe,e cila ishte supozuar afer prototipeve lindore.Kjo merr rendesi,sepse supozimi i bere ne baze te kohes se meparshme,kishte sjelle konkluzionin mbi ndikimin gjuhesor te fiseve Indoeuropiane te ardhura. ne Europe ne moshen e bronzit.Kjo tashme rrezohet.Teza pellasgjike ka marre shume terren.
Dhe e fundit shume gjuhetare Indouropiane njohin vetem gjuhet Indoeuropiane,por nuk njohin familjet e tjera.
Nuk ka sot shume gjuhetare qe te studjojne ngjashmerine e gjuheve me familje te largeta gjeografikisht.Ose pergjithesisht gjuhetaret nuk e pranojne kete rruge.Per ta eshte shume e veshtire te shkojne shume larg ne distance gjeografike ose kohore.Nuk lejohet te shkohet me shume se 3,4 mije ose maksimumi 5 mije vjete me pare.Kjo sepse thyhet “dijesia” e shkolles se sotme gjuhesore.Kete argument une e kam percaktuar si “mosdija” e shkolles se sotme gjuhesore.
Tek arbëreshët në Itali është ruajtur deri vonë një variant i shqipes së hershme, të sjelle me vete nga popullsia që emigroi aty pas pushtimit të Arbërisë nga turqit. A është bërë ndonjë studim apo analizë e fjalorit të arbërishtes të përdorur prej tyre, nëse gjenden aty huazime të shqipes nga greqishtja e vjetër? Nëse arbërishtja ka më tepër fjalë të huazuara nga greqishtja se sa shqipja e sotme kjo mund të vërtetonte teorinë e dinamikës së gjuhës bashkë me dinamikën e popullsisë… Ndoshta arbëreshët e emigruar, bashkë me fjalet origjinale shqip te batanijes apo jastëkut, morën me vete edhe huazimet nga greqishtja.
Megjithëse edhe kjo nuk do t’i jipte përgjigje të kënaqshme pyetjes, përse shqipes së sotme i kanë ngelur kaq shumë fjalë nga latinishtja dhe aspak nga greqishtja e vjetër. Dmth nëse arbereshët e ikur morën me vete huazimet e shqipes, atëhere përse ngelën megjithatë kaq shumë fjalë me prejardhje latine në shqipen e sotme? Sipas kesaj llogjike, të ‘ngelurit’ mbrapa duhet të kishin në gjuhën e tyre shumë pak fjalë të huazuara, qoftë greke, qoftë latine…
Gjilpëra, gjuha e arbëreshëve edhe në Itali edhe në Greqi është studiuar mirë, sidomos gjatë gjysmës së dytë të shek. XIX, kur etimologët punuan kryesisht me shqipen e ngulimeve, meqë nga trojet shqiptare të Perandorisë Osmane nuk kishte shumë të dhëna. Gustav Meyer-i, për shembull, i jep shumë vend arbërishtes në studimet e veta etimologjike. Tani, kur flasim për huazime të shqipes nga greqishtja e vjetër dhe nga latinishtja, flasim për fjalë të fondit bazë leksikor, të cilat arbërishtja dhe shqipja ballkanike i kanë të përbashkëta; sepse këto u huazuan në një periudhë shumë të hershme, aq sa disa autorë nuk i konsiderojnë në të njëjtin plan me huazimet e shqipes, bie fjala, nga sllavishtja, greqishtja bizantine ose venecianishtja (italishtja).
Nuk do te zgjatem teknikisht.
Nga analiza qe I kam bere une,gjuha arbereshe vjen vetem me dy dialekte ate Çam dhe Myzeqar(pergjithesisht Tosk).Ka shume fjale por:
bet/ónem, -ónesha, (u) -óva, úar-dialektin cam
bë/nj, -ja, -ra, -rë -dialektin myzeqar.
Ndersa per lidhjen me greiqshten.
Une pa analizoj vetem nje fjale te marre nga fjalori Arberesh-Italisht i arbereshve te Hores,Itali.Mendoj dhe besoj se ketu qendron menyra e ndertimit te gjuhes shqipe.Eshte fjala;
dramídh/e, -ja f. pl. -e, -et tappeto (Sch. Vol. I 54/15).
Duket si greqisht?
Eshte e thjesht;te ra mi dhe,t’ra mbi dhe.
Dikush nuk e koncepton?Une i jap kete drejtim zberthimor vete fjales baze.
http://www.le.ac.uk/ar/gjs/skylax_for_www_02214.pdf
The barbarians called Lotus-eaters are the following: Hierastamnai,Boulinoi (Hyllinoi), coterminous with Boulinoi the Hylloi. And these say , Hyllos son of Herakles, settled them: and they are barbarians……….. and Boulinoi are an Illyric nation. And the coastal voyage is of the territory of Boulinoi of a long day up to Nestos River.
Vazhdohet me ‘Nestians’ dhe ‘Manians’ e behet fjale per Dalmacine.
Qe ne kohen e Skylax-it ishte e qarte qe Byllinet ishte fis ilir, emer paralel me Hyllinoi apo Hylloi.
Ashtu si enkelejte nga Skylax e nga legjenda e Kadmit(themelon Buthue-Budva) na jepen ne Mal te zi e nderkaq jepen edhe ne liqenin e Ohrit, edhe Byllinet jepen ne Dalmaci e Mallakaster.
Pyetja per pergjigje nuk eshte nga vjen emri i Bylisit, por mbi baze te cilit ndryshim fonetik B-yllinoi = H-yllinoi.
Ketu duhet gjuhetari, te beje gjuhetarin pa historianin e bejne historianet.
Orakulli, Vinca eshte protoshkrim e ne spo kemi njerez te afte te deshifrojne mesapishten qe ka mbishkrime sa te duash, po shkaterrohen neper depot e Puljes, ndersa ti kerkon te Vinces.
Apokalyps po ecin perpara, mos ki merak. Greket nuk pjellin me, jane me minus, u duhen emigrante per te paguar pensionet e pleqve, bullgaret jane lodhur nga jeta e po bejne pikiate alla frenge, keta pas 20 vjeteve do bien vete pertoke pa i shty kush, serbet po ashtu jane me minus, kane me shume pleq se femije.
Do dalin nga shpella mos ki hic merak, bordello do behen edhe keta, do ftojne soj e sorollop, nga afrika, azia e amerika latine e do mi marrin te ligat, se populli qe perbehet nga emigrante nuk ka ndjesi historike e as ndjenje kombetare, keto ndjesi ngadale i lene vendin statolatrise dhe pordhes me rigon.
Nje popull i vjeter , kur ka nevoje per emigrante tregon qe eshte i lodhur nga jeta, kalon ne kozmopolizem i cili sjell perhere vesin, friken e pasigurine, ndjenja qe mbysin lindjen e jetes, keshtu qe nje popull vdes e nga rrenojat e tij, ngrihet populli i ri , ai i emigranteve.
Thoshte nje romak i shek 2, mbi pasigurine e Romes:
-Ndoshta ka ardhur koha, qe duhet te bejme testamentin para se te darkojme jashte !
P.s. te shikosh pertej hundes tende ? Pse kaq shume qenke indoktrinuar, saqe nuk kupton se te duash gjithe njerezimin do te thote te mos duash asnje e asgje ?
Ne fakt vetem llafe i ke, se humanistet kozmopolite po te kishin me pak llafe e me shume vepra, nuk do lejonin te grabitej gjithe bota per te mbajtur lart mireqenien e tyre.
”””Dhe nje sqarim per Hyllin:
Nuk kam hapur e as kam patur kohe te studioj histori greke te shkruar nga autoritete greke, po te pakten nga njerez kam degjuar qe ne shkolle kane mesuar se dhe keta preardhjen e kane nga pellazget.
Nese dhe kjo, edhe pse iu eshte servirur ne shkolle, eshte nje hipoteze, pershtatet shume me hipotezat e mesiperme qe shtron Orakulli.”””
Kjo me kish shpetuar ….
Kur thuhet prejardhje duhet dalluar midis te drejtperdrejtes dmth kur ti mbart elemente gjuhesore,kulturore e deri diku gjakun dhe asaj te terthorte, ku ti mbart vetem nje pjese te elementeve identifikues. Psh bretonet jane pasardhes te kelteve edhe pse te kelteve te britanise, por gjithsesi jane pasardhes te drejtperdrejte te kelteve, ndersa francezet jane kelto-romane dmth jane pasardhes te terthorte apo aq te pjesshem sa kane humbur trashegimine gjuhesore e kulturore.
Pellazget vertet jane asimiluar prej grekeve dmth jane perzier me ta, ama pellazget rregullisht cilesoheshin barbare dmth jogreke. Kjo e ben grekun e lashte pasardhes jo te drejtperdrejte, nderkaq gjithe mitologjia me e vjeter(pjesa me antike e mitologjise) qe quajme greke eshte rregullisht pellazge, pasiqe hyjnite kryesore quhen rregullisht pellazge. Miti i Deukalionit psh tregon per permbytjen e ‘botes greke’, kur greke nuk kish, po kish vetem pellazge, te cilet Zeusi i permbyt per arrogancen e tyre ndaj hyjnive. Si mund te quhet ‘grek’ nje mit ku greke nuk ka,dmth nuk ekzistojne ? Ketu grek eshte nocion konvencional, meqe e kane percjelle ata, por vetem kaq.
Ndryshe eshte ceshtja iliro-pellazge. Ka tradita ‘greke’ ku i njejti element quhet si ilir ashtu edhe pellazg, nderkaq arkeologjia ia vesh elementit ilirik, si thesalia veriore e shek 13 p.l.k apo epiri i shek 9 p.l.k.
Filistejte psh dikush i quan ilire, dikush pellazge, nje tjeter nga anatolia, por gjithsesi ilire e pellazge serisht mbivendosen. Kjo ka shtyre autore te ndryshem ti bejne nje lidhje e cila gjithsesi ngelet ne rangun e hipotezes,derisa te zberthehen shkrimet pellazgjike e mesapishtja, te cilat do japin te verteten lakuriqe.
Epiri aq i perfolur poshte e perpjete e qe permendet edhe ketu, nuk njeh kurrfare elementi antik grek, perpos miteve ku epiri pellazg behet edhe epir i Neoptolemit. Ketu kemi djalin e Akilit, ama po vete Akili komandonte pellazget e thesalise ne lufte, pervec mirmidoneve e vete keta te fundit, quhen si popull paragrek, bashke me lapitet e thesalise.
Pra edhe tek miti, elementi grek dominohet fuqimisht nga ai jogrek.
Kjo perben konstante te qendrueshme ne mbare mitet me antike.
Nga pikepamja historike , epirotet jane quajtur nga autore prestigjoze si jogreke, psh Tuqiditi qe mbahet si historiani i pare metodik i quan barbare, Straboni qe mbahet si gjeografi me i madh i antikitetit Epirin e mban jashte Greqise.
Nuk thone se jane ilire, por kjo arrihet me metoda te tjera, historiko-arkeologjike.
Nje popull epirot indoeuropian qe ka invaduar epirin nuk ekziston, dmth banoret e atij vendi o vijne nga iliret o vijne nga greket. Po te vinin nga greket, epirotet nuk do quheshin barbare e arkeologjia do gjente perputhje mes kultures materiale greke dhe asaj epirote te lashte.
Po ja qe, epiri eshte jashte kultures mikenase, po ashtu jashte epokes se kolonizimeve, jashte luftes demos-aristokraci qe karakterizoi jo vetem greqine ballkanike por mbare kolonite, perfshire Durresin e Apolonine.
Nga ana tjeter epirote e maqedonas jepen te lidhur ngushte me njeri-tjetrin, saqe fiset kufitare here quhen epirote e here maqedonase e ne rastin e Oresteve edhe ilirike.
Kjo te kujton afersine iliro-trake, ku triballet jane here ilire e here trake, pajonet po ashtu, dardanet njesoj, ka fis me emrin ‘meze’ trak, ka fis meze ilir, ka ‘Bese’ trake e ka ‘Bese’ ilire(sipas Apianit), ka toponim ‘Messapi’ qe kap medet trake, ka fis ilir ‘Messap’ etj.
Po njesoj, oreste, lynkeste,pelagone e geneat(duket nga prapashtesa -at tipike ilirike) here jepen si ilire e me shpesh si Maqedonas, ne nje kohe qe Maqedonas nuk eshte percaktim i ndonje populli paror indoeuropian, por percaktim shteteror, pasi edhe traket bizalte, migdone etj quheshsin po njesoj maqedonas, ashtu si edhe pajonet iliro-trake qe banonin ne vardarin e poshtem deri ne derdhjen e tij ne det, u maqedonizuan shume thjeshte.
Eshte logjike qe nese maqedonasit e vjeter(ku zakoni specifik,thuajse etnik, iliro-trak i tatuazhit deshmohet ne mase) dhe epirotet e vjeter nuk jane popuj te pavarur indoeuropiane, e kane afersi te pamohueshme me iliro-traket, atehere epirotet e vjeter e maqedonet e vjeter futen patjeter ne grupin iliro-trak, ashtu sikunder studiues te shumte i kane futur.
Mendoj se vetem duke u nisur nga origjina e tyre iliro-trake, mund te kuptohen ndodhite e mevonshme apo te sqarohen kundershtite qe vete autoret helene kane me njeri-tjetrin mbi faktin ne keta jane barbare apo jo.
Hipoteza greke nuk ben gje tjeter vecse i ngaterron me keq shkrimet e autoreve antike e i ben thuajse ineficente, ajo iliro-trake te ben te kuptosh historine e ketyre krahinave.
Nejse se u zgjata, por hipoteza greke e brendise se Epirit nuk me irriton vetem si shqiptar, por edhe si dashamires i historise qe jam.
Greket e cifutet u kane grabitur historine shume vendeve, greket me ane te mitologjise e cifutet me ane te bibles, po njesoj mitologji edhe kjo.
Hyllin,po flasim per gjuhe.
Si mund te zberthehet Mesapishtja,kur nuk duan te zberthejne?Pse nuk e vleresojne punen e N.Vlores gjuhetaret Italiane?Ne zberthimet e saj ka shume elemente suprize.Pse nuk e vleresojne gjuhen shqipe por vazhdojne te marrin ne konsiderate gjuhen greke?.E metej…
Si mund te zberthehet gj.mikenase kur nuk duan ta zberthejne?Kur kalendaret kohore te tyre,Ventris i bene inventare me grure e theker.
Michael Ventris me diplomen e artitektit morri persiper te zbertheje Linearin A dhe B.Dhe pas tij I John Chadwick,ndryshon pak shifrat e koqeve te grurit.Ishte turp qe ne territorin e Greqise,djepit te kultures Europiane,mendjes dhe syve me ane te cileve mendon-shikon sot plaka Europe(shkruan nje gjerman),te mos arrinte te zberthente shkrimet.Dhe me ne fund u zberthyen.Ventris mori Urdherin e Mbreterise Britanike,anetar i nderuar i University College.Dhe atehere kur nuk duhej, vjen nje vdekje misterioze e Ventris, ku makina e tij u perplas me nje karroce.Vdekja e tij,kur prej ketij gjeniali pritej te jipte fund enigmes,ti zberthente plotesisht me rrenje e dhemballe te gjitha inventaret,na la me gisht ne goje.E gjith’kjo mendoj une,eshte bllof i paguar mire.
Kuptohet pse nuk merren edhe me Vinca.Edhe kur merren me te,me shume per ta ngateruar “Ngjan Sumere,por kjo eshte nje iluzion optik…..Vinka do te thyente shume hunde dhe piramida artificiale ndricimore(ah politika historike-gjuhesore).Shkrimet Vinca,Etruske,Mikenase dhe Minoniane jane te lidhura shume ne thelb.Po shkruaj vetem kaq;qe elementet “D”,”Y”,”W”,”V”,”O”,”R”,”G”…. vine prej shkrimeve Vinka.Nuk dua te kaloj ne gjuhet Aziatike.
Çelesi i zberthimit te tyre une mendoj qe eshte gjuha shqipe,pas ardhsja e vetme e mundshme e gjuhes pellazge-ilire,e paprishur nga kohet moderne.Eshte e vetmja gjuhe qe mrekullisht na vjen nga thellesite e mijevjecare pothuaj e paster.Dhe çelesi mendoj se zbulohet duke filluar nga me e vjetra deri tek me e reja e cila per mua eshte gjuha greke e vjeter.Ne mes te tyre pikerisht mendoj se qendron sekreti i madh,qe fatkeqesisht akoma nuk eshte lejuar te zbulohet.
Xha Xha,
Po t’i marresh ca nga keto komentet tek blogu yt dhe t’i qepesh mire ne nje liber me siguri qe do behesh Dan Browni shqipetar. Ky i fundit u mor vetem me kodin e Da Vincit, por ti ke mundesi te merresh me te gjitha kodet; Vinca, Etruske, Mikenase, Minoniane, Sumere, pa harruar sigurisht ato pellazge dhe trake.
Eh c’vete thuaj!
Meqe u fute ne kete teme “ujk” do te pergjigjesha nese do te ma lejoje xha xhai.
Mua më ka bërë përshtypje të madhe sidomos trajtimi i konceptit “femer” dhe lidhja e këtij kocepti me simbolin e “V”.
Nuk e di sa i sakt mund të jem por gjuha shqipe mendoj se ka lidhje me kete kocept(c’fare thote ky erej…).
Kam marrë në analizë dy prodhime të bukura të saj ne format dialektore dhe zyrtare,përcaktimet emërore “vashë” dhe “vajzë”.Mua më duket sikur ato të tregojnë vetë pa bërë analizë të thellë se cfarë duan të tregojnë gjuhësisht.
1.Vashë=V+ash=V+asht(geg)
2.Vajzë=V+ajzë=V+zë.
Autori ka kapur vetem sensin e “v”.Po te kuptimi i lidhur “v” esht i cuditshem ne gjuhen shqipe.Me te kemi nje folje te rendesishme dhe unike tonen,foljen “vdes”. Kjo folje eshte me e vjeter se filmi dhe ndoshta dhe se vete Krishti.
Ajo tregon seksualiten pranues,futes te organit mashkullor,elementin “ene” mbajtese emerore. Kemi pastaj edhe Vërr-ë, ose vrimë…Ku kalon tek gjuha latina si “vagina”,e me tutje….Kemi edhe me …”varr”,”Vras”…
Mos valle “V” eshte koncepti ideor “fus”.Sikur te vazhdojme(ah sa do te vonoheshim..) me “fus”=“fvs”,”Put”=Pvs”=”Pus”
Mister,Enigem,fantazi?Jo,thjesht koncepte shume te thjeshta qe na i jep ne formen e dhurates studimore, gjuha jone shqipe(ndoshta John eshte Jon????)
Ujku i zi, trake e pellazge leri jashte ironive. Pellazget sepse Epiri antik quhej Thesproti e thesprotet ishin pellazge dhe pjesa me e madhe e Toskerise ,perfshire logjikisht Camerine i mbivendoset kesaj Thesprotie-Epir.
Ketu ka nje lidhje qe eshte mire ta leme jashte ironise dhe brenda punes kerkuese te atyre qe nuk duan te ndalen pa provuar te gjitha mundesite.
Po ashtu ilire e trake ishin si serbe me kroate e fiset qe i ndanin here trake e here ilire, jane njesoj me Boshnjaket qe serbet thone(thonin) se jane serbe ndersa kroatet thone(thonin) se jane kroate. Po ashtu mbi malazezet e njejta gje;sipas shume kroateve malazezet jane kroate te ortodoksizuar, njehere e nje kohe zemra e Kroacise se kuqe(cuditerisht me kufijte e mbreterise ardiane).
Ilire e trake nuk kane dale nga grupi indoeuropian ne kohe te ndryshme, si grupe te ndryshme por kane dale si nje grup i vetem e me vone jane ndare. Perndryshe keto afersi nuk kane si shpjegohen pa lene mes rreshtave nje thes me paradokse.
Nese materialisht e zakonorisht ndoshta na mjaftojne vetem iliret, gjuhesisht traket jane te domosdoshem krahas ilireve, per shkak te substratit dak te rumanishtes dhe fjaleve trake qe ndodhen vetem ne shqip si psh burr e suka(toskerisht çuka).
Keto nuk jane fusha stervitjeje per sportin e ironise, maksimumi i lejueshem; sporti i spekullimit.
Orakulli ,vash e vajz paraqesin sh=jz e duke qene se emeruesi i perbashket i tyre eshte ‘s’ e cila jep si ‘sh’ ashtu edhe ‘z’ te dyja format vijne nga nje forme antike ‘Vas’.
Personalisht mendoj se kjo ‘vas’ lidhet me ve=vez e ma perforcon idene forma ve= e ve= e veja per gruan te ciles i vdes burri, pra kjo kur vdes burri kthehet ne kohen e vajzerise.
Nderkaq vraj-vras mendoj ka lidhje me brej e me prej(pres). Ketu nuk me duket problem kalimi i b ne v, se kjo haset ende e paperfunduar tek brime krahas vrime, porse sdi me saktesi ku me vendos ‘p’-ne. Zakonisht ne hulumtimet e mia e vendos para ‘b’ po kesaj radhe nuk me duket logjike, sepse brej duket e zhurmardhur nga br.
Sidoqofte, me shume se tek keto gjera jashte temes, do doja te terhiqja vemendjen tek ‘thessalian tribe’ qe sipas mitologjise ka dyndur thesaline nga Epiri i siperm ne vitin 1124 dmth 20 vjet para dyndjes se doreve.
Per kete fis, ka autore(si perhere te huaj) qe kane pranuar iliricizmin e tyre.
Sipas njerit mund te behet barazimi lapith- thessalian tribe.
Shiko mos gjen ndonje gje me shume se padyshim keta thesale e doret duhet te jene nga i njejti mall meqe vijne nga epiri thuajse njekohesisht.
Nga ana tjeter mbi Odiseun duhet pare me interes forma euboike( ne mos gaboj) Olysseus(Olytteus) pasi duket se jane me te vjetra se Odiseu e jo me te reja sikunder mendohet.
Ka zoterinj qe mendojne per nje ‘epirotic nationality’ te Uliksit, helenofile kuptohet, por gjithsesi informacionet kane te miren qe perpunohen nga logjika, keshtu qe nonsenset heret a vone zhduken.
p.s dicka humoristike nga greqishtja e lashte, Ippos eshte forme e vonshme, forma e hershme( e shkruar) i afrohet akoma me shume gjeje vete ciles gjuhe, ‘Ikkos’.
Po ashtu Fil-ippos ka si forme paraardhese (ose me ‘genuinamente’ maqedone) Bil-ippos.
Imagjino sikur Amynta te kish pasur nder mend fjalen maqedone(iliro-trake me saktesisht) bil- ne vend te greqishtes filo-, do ishte jashte realitetit per nje maqedon qe te perdorte ndonje fjale maqedone e jo greke.
Per nje ‘m’ qe ti se ve, fjala mik behet ik…..
Hyllin !
Me vjen keq ,edhe s’du me ofendu askend ne kete mes por njohurite e tua jane te kufizuara deri aty ku jane kufizuar te tjeret.Edhe pse ke dije zberthyese,nga ku une kam dash te perfitoj prej kendveshtrimit tend,nuk kalon dot pengesen qe vjen jo prej teje por prej metodes.Metoda e anologjise edhe pse eshte konkrete ka shume primitivizem.Per mua kane vlere te tuat kur ti merr ne analize “hapi” ose lidhjen “Hyllin”,Bylin” e cila duht te vazhdohet me “hyu,Hyjni” qe ka te beje me zotin e qiejve.Pra per mua me sa zberthehen sot sipas metodes analogjike ose comparative,jo se jane gabim por shikojne nje fushe shume te vogel te siperfaqes gjuhesore.Une them per “iliret” qe ky percaktim nuk ka te beje me “te liret”,poullin qe do lirine ose populli i lire,por me ate qe ky popull ishte vezhgues i yjeve,i yjeve njesoj si Etrusket e stergjyshet e Iralandezve.Me sakte ne nje kohe ata ishin i njejti popull i shperndare ne gjithe Europen.Objekti arkeologjike ne Iraland tregon per dije shume te thelle te parardhsve te irlandezve mbi planetet dhe rotullimin e tyre,dije qe ishin te panjohura per hellenet dhe Romaket.Por me pikepyetja qendron perse ata nuk i perhapnin keto dije deri ne kohet moderne kur u be e mundur verifikimi i tyre me nivelin e larte te tekonologjise qe posedon njrezimi.
Pra me pak fjale te hidhemi tek tema jone,gjuha nuk ka te beje me vete gjuhen ne vetvete por eshte e lidhur me mendimin abstrakt dhe jo te nje niveli te ulet.Ne mendojme se ata parardhesit tane ishin primitive ndersa ne jemi shume te avancuar.Ketu eshte gabimi yne.Ata ishin shume me te avancuar ne kuptimin e gjuhes,se studjuesit dhe gjuhetaret e sotem.’Ne’ i merremi krahasimt por nuk jemi dhe nuk merremi me vete origjinen e mirefillte te fjales pa e krahasuar ate me fjale te tjera te se njejtes gjuhes ose te gjuheve te tjera.Ne sot nuk shpjegojme me te thjeshten,perse gjuha shqipe e nderton kohen e ardhme me “do të”.Une e di shume mire fjalen “vaize-vajze” sepse di kuptimin e çdo simboli ideoshkronje brenda ndertimit te saj.Hyllin ti nuk je munduar te me kuptosh,sepse une te kam kuptuar siç kam shum’kuptuar te madhin Çabej,i cili jashte njesise gjuhesore eshte i madh,ndersa brenda saj eshte shume i vogel.Ai do te ishte bere i madh sikur te kishte sintetizuar vetem mbaresat e shqipes.
Hyllin thote: “Amantia vjen nga emri i amanteve, fis ilir, Byllis nga emri i Byllineve, fis ilir, te cilet Straboni i quante ndryshe edhe hylleis.
Xhaxhai pergjigjet: “Këtë nuk e dimë. Mund të ketë ndodhur e kundërta – që emrat e fiseve të kenë ardhur nga emrat e qyteteve; p.sh. bylinët të ishin banorët e zonës së Bylis-it.” ”
——————————————————
——————————————————
Ne fakt ti xhaxha nuk duhet te flasesh ne numrin shumes : ‘kete nuk e dime’, e mira do ishte te perdorje njejesin sepse ai qe nuk e di je vetem ti. Ne kemi pohimin e drejteperdrejte nga Pseudo-Skylax ne shek-6 para Krishtit ku ai pohon se Bylinet ose Hyllinet(per cudi korrespondon me fisin kryesor te dorianeve ky emer dhe me Hyllus djalin e Herakliut) ishin Ilire.
Skylax is a the earliest, 6th B.C.E and the latest, mid-4th century
B.C.E.
22. ILLYRIOI.
And after Libyrnians are the Illyrian nation, and the Illyrians live along beside the sea as far as Chaonia by Kerkyra, the island of Alkinoös. And there is a Hellenic city here, which has the name Herakleia, with a harbour. The barbarians called Lotus-eaters are the following: Hierastamnai, Boulinoi (Hyllinoi), coterminous with Boulinoi the Hylloi. And these say Hyllos son of Herakles settled them: and they are barbarians. And they occupy a peninsula a little lesser than the Peloponnese. And from peninsula parastonion* is upright: Boulinoi live beside this. And Boulinoi are an Illyric nation. And the coastal voyage is of the territory of Boulinoi of a long day up to Nestos river.
Epirot, unë nuk vura në diskutim përkatësinë e fisit të Bylinëve në fiset ilire, vetëm origjinën e emrit të tyre. Edhe francezët e sotëm janë popull neolatin me substrat kelt, por emrin e kanë marrë nga fisi gjermanik i frankëve. Bullgarët janë sllavë, por emrin e kanë marrë nga një fis i grupit turko-tatar.
vazhdon:
27. [O RIKOI. And the Orikoi occupy [. . .] of the Amanian territory.] And the [Amantians], from Boulinoi as far as here, are Illyrians. And the mouth of the Ionian gulf is from Keraunian mountains as far as cape Iapygia. And up to Hydroëis city in Iapygia from the Keraunian mountains, the stades of the voyage across are about 500, [which] is the mouth of the gulf: and the places inside are the Ionian gulf. There are many harbours in the Adriatic:
and the same thing is the Adriatic and the Ionian.
sic mund ta shohesh
1. Byllinet zinin nje territor pak me te vogel se ai i Peloponezit(Pseudo-Skylax)- pra bie hamendja jote se ata ishin vetem popullsi e qytetit Byllis.
2. Ata quheshin ndryshe Hylleis dhe ishin themeluar nga Hyllos i biri i Herakliut:
A nuk ishte po i biri i Herakliut Hyllos ai qe ne krye te Dorianve sulmoi Peloponezin Danaik?
A nuk ishte Hylleis fisi me nobel i Dorianeve?
A nuk na jep kjo te drejten per te bere nje lidhje te pakundershtueme logjike misis Ilireve dhe Dorikeve?
3. A nuk na jep kjo te drejten te supozojme qe jo vetem aristokracia Ilire por gjithe popullsia kane folur nje gjuhe te ngjashme me ate qe padrejtesisht quhet greke(ne rastin tone dialekt Dorik)?
Ketyre dhe shume te tjerave une do u pergjigjesha pozitivisht, por duke pranuar kete nuk do te thote se pranoj indirekt qe Iliret na paskan qene greke, jo jo. Perkundrazi me duket Greket paskan origjinuar prej Ilireve dhe ajo qe padrejtesisht i vihet emri greqisht fare mire mund te jete nje version i gjuhes se atij populli te madh qe banonte istmin.