Gazeta Shqiptare njofton sot, me gëzim të vetëkuptueshëm, për një zbulim që pritet të shkaktojë tërmet në dijen e Krishterimit të hershëm. Siç shprehet gazetari Fatmir Popja:

Një kryq i gjetur së fundi në një familje të njohur elbasanase nga koleksionisti i njohur privat i numizmatikës [Vangjel Kapedani], ka ngjallë interesin e studiuesve të kësaj fushe, të cilët mendojnë se ai i përket periudhës së lindjes së Krishtit.

Një kryq që i përket periudhës së lindjes së Krishtit është vërtet objekt i rrallë, sidomos po të kihet parasysh se gjatë asaj periudhe Krishti ende nuk ishte kryqëzuar.

Vazhdon Popja:

Koleksionisti Kapedani ka prezantuar në këtë fillim gushti këtë relike të rrallë, ndërsa specialistët që sapo kanë nisur të njihen nga afër me këtë gjetje, pohojnë se ai mendohet të jetë punuar në kohën kur ekzistonte vetëm fjala e shenjtë, pra shumë më herët sesa të lindte shkrimi.

Mirëpo shkrimi, si teknologji, është shumë i vjetër sesa lindja e Krishtit; p.sh. në Mesopotami shkrimet e para datohen si të mijëvjeçarit të katërt para lindjes së Krishtit, çka do ta bënte kryqin e zbuluar në Elbasan edhe më të vjetër akoma, në llojin e vet.

Siç vëren edhe Popja:

Ky kryq mendohet se ka vlera të jashtëzakonshme historike për krishtërimin dhe përbën një nga objektet më çmuara për të gjithë historianët për të pasuruar këtë periudhë shumë të hershme të njerëzimit.

Më pas, artikulli përmban një përshkrim të shkurtër, por profesional, të objektit në fjalë:

Në mes të kryqit ndodhet një monogram i Krishtit, e cila është një shenjë e padeshifrueshme kriptologjike e emrit të fshehtë të Krishtit në fillimet e krishtërimit. Po kështu, në të ka zbukurime e vizatime të shumta të krishterimit, ku përfshihen dhe disa shenja të Zodiakut.

Lexuesi kureshtar do të pyeste, në këtë rast, se si u arrit të lexohej ky monogram, në qoftë se është fjala për një “shenjë të padeshifrueshme kriptologjike të emrit të fshehtë të Krishtit”; por pas botimit të romanit “Kodi Da Vinci” të krishtologut të madh Dan Brown, gjëra të tilla janë pritur të ndodhin, madje jo vetëm në Shqipëri.

Lexuesi kureshtar do të pyeste, gjithashtu, se si i bëhet që ky kryq përmban mbishkrime (monogramatike), edhe pse është punuar “shumë më herët se sa të lindte shkrimi”, me ç’rast do të përfaqësonte – në mos qofsha i gabuar – provën e parë materiale të diçkaje të shkruar, për mbarë planetin Tokë.

Por ka edhe më. Zbulimet e mëdha vijnë zakonisht në grupe, siç e ka thënë edhe Evariste Galois:

Që mosha e këtij kryqi është e kohës së lindjes së krishterimit, e përforcon fakti që Shën Pali e preku hapësirën ilire pasi ajo ishte pjesë e hapësirës burimore biblike.

Natyrisht; sa kohë që Shën Pali ka prekur hapësirën ilire, atëherë çdo kryq që gjendet brenda katër mureve të asaj hapësire do të jetë i kohës së lindjes së Krishterimit. Këtij argumenti nuk ke se ku t’ia gjesh të çarën. Pa përmendur pastaj edhe “hapësirën burimore biblike”, e së cilës paska qenë pjesë Iliria.

Udhëtimi apostolik i [Shën Palit] lidhej me bashkësitë hebreje, që ekzistonin në hapësirën ballkanike pasi mbi të gjitha hapësira iliro-biblike gjendej brenda asaj që quhet hapësirë biblike.

Ja edhe një nocion i ri: hapësira iliro-biblike, e cila, logjikisht, gjendet brenda asaj që quhet hapësirë biblike. Çfarë horizontesh i hapen njeriut nga një objekt i vetëm, i zbuluar në kohën dhe në vendin e duhur…

Shpërthen Popja:

Po ajo që e bën edhe më të çmuar këtë kryq është fakti se ai i përket kohës kur Shën Pali bëri udhëtimin e tij apostolik në hapësirën iliro-biblike, ku krishtërimi mbretëronte më shumë se në çdo vend tjetër të botës.

Fakti se? Si u kalua kështu nga një hipotezë fare e pambështetur, te datimi faktik? Nëpërmjet argumentit të hapësirës iliro-biblike, ku “Krishterimi mbretëronte më shumë se në çdo vend tjetër të botës”. Po si mbretërokësh ky Krishterim, në kohën e udhëtimeve të Shën Palit, ose kur edhe Shën Pali vetë nuk e dinte që ishte Shën Pal?

Pyetje të tilla më mirë të lihen pa përgjigjen e merituar.

Ja dhe arsyetimi mbyllës, që njëkohësisht u mbyll gojën të gjithë atyre që ende nuk i zënë besë hapësirës iliro-biblike:

Shën Pali sipas historisë, ka qëndruar për një kohë të gjatë në Apolloni ku ka shuguruar Shën Çezarin, prandaj kryqi i zbuluar nga koleksionisti elbasanas do të ngjallë diskutime të shumta në radhët e historianëve, por sidomos te shkencëtarët për hershmërinë dhe origjinën e tij.

Mua ky artikull, kaq zbavitës, nuk di pse më kujtoi një pasazh besoj të Umberto Eco-s, i cili flet me shpoti për një kishëz në Spanjë, ku ruhej i paprekur trupi i mumifikuar i foshnjes Jezu…

Përndryshe, krahas mbishkrimit të Mesaplikut, kryqi elbasanlli që i paraprin jo vetëm kryqëzimit të Krishtit, por edhe vetë përdorimit të shkrimit, përbën një tjetër fitore të lavdishme të albanologjisë shqiptare, e cila ka marrë flatra që me zbatimin me sukses të reformave në strukturat e Akademisë, të cilat reforma ia kthyen shkencën shqiptare atij që e punon – tha.