Megjithë cektësinë karakteristike të trajtimeve, tema e Kanunit është gjithnjë e pranishme në ligjërimin publik shqiptar, aq më tepër kur Kanuni sillet si mekanizëm që përligj disa vrasje veçanërisht të shëmtuara ose dukuri të tjera shoqëruese, si ngujimi, të cilat janë tashmë pjesë e kronikës së zezë.
Temës autorë të ndryshëm i qasen në mënyra të ndryshme, dhe një vështrim sado i shpejtë mbi këto mënyra ndoshta do të ndihmonte për të kuptuar se si e percepton këtë plagë shoqëria vetë.
1. Qasja orientaliste
Këtë e bëjnë kryesisht të huajt, gazetarë dhe shkrimtarë udhëtimesh, aventurierë, kureshtarë dhe amatorë të sociologjisë ose të antropologjisë, të cilët flasin për Kanunin shqiptar si të ishte një relike e mrekullueshme e një jete përndryshe të harruar; ose me tonin ngashërimtar të poetëve romantikë anglezë që bridhnin Ballkanin në kohën e Ali Pashë Tepelenës. Kanuni, në penat e këtyre dandies, nuk është veçse fjalëkalimi që ia hap dyert një bote Tjetër, ku qytetërimi ndërron vend me natyrën, e tashmja me të shkuarën, dhe dukja me thelbin.
2. Qasja romantike idealizuese
Këtë e ndesh kryesisht në shqiptarë shpesh me bindje kombëtariste, të cilët mahniten me lashtësinë dhe unicitetin e Kanunit, me pasurinë e tij konceptuale ose nivelin e qytetërimit që përcjell që nga kohë të moçme; ose alternativisht, admirojnë burrninë e malësorit të cilën e përfytyrojnë si në punimet prej bakri të artizanëve të Realizmit Socialist; ose nevojën e fiseve legjendare të Veriut shqiptar përndryshe krejt të izoluara nga bota, për t’i vetërregulluar disi marrëdhëniet sociale brenda tyre dhe mes tyre, në emër të një drejtësie jo aq primitive sa ç’mund të pritej. Ka nga këta dashamirës që gjejnë tek Kanuni diçka themelisht shqiptare, të pacenuar nga korruptimi modern, të kulluar dhe të adhurueshme madje edhe në tragjizmin e vet; diçka njëkohësisht poetike dhe të frikshme, të varur pezull midis barbares dhe sublimes. Kjo qasje është në thelb versioni vendas i qasjes orientaliste; dhe njëlloj i distancohet problemit duke e idealizuar, ose duke e pikturuar si të përtejmë.
3. Qasja progresiste
Për një mendësi qytetare që e gjykon veten si progresiste, Kanuni është dukuri arkaike shprehje e një mënyre jetese arkaike, e cila duhet luftuar me çdo mjet sepse e pengon përparimin dhe i mban njerëzit të skllavëruar jo vetëm nëpërmjet frikës, por edhe nëpërmjet vetë mekanizmit rekursiv të transmetimit të krimit nga i vrari tek vrasësi. Ka njerëz, në Shqipëri, që i shohin kanunorët si njerëz të shpellave, trogloditë, gërdalla të hatashme që janë shfaqur në këtë botë me shumë shekuj vonesë, relike të një kohe kur jeta e njeriut kushtonte lirë, gratë bliheshin dhe shiteshin si bagëtia, dhe njerëzit e kalonin kohën duke vrarë, kur nuk e vritnin kohën në kulla të ngujimit, për të mos u vrarë. Për këta aktivistë, krimet e Kanunit janë kthyer në qendër të vëmendjes së mediave për shkak se lëvizja e popullsisë drejt zonave bregdetare i ka sjellë disa prej kanunorëve në kontakt me shqiptarët e tjerë, së bashku me krimet e tyre ndonjëherë absurde ose egërsinë e paparë me të cilën i kryejnë. Tipike është se, edhe për progresistët, Kanuni i përket gjithnjë Tjetrit, me të cilin mund të detyrohemi të ndajmë shtetin, por jo vatrën dhe sidomos jo eksperiencën e të jetuarit; lufta ndaj kësaj sëmundjeje është njëkohësisht garanci e të qenit imun ndaj saj.
4. Qasja policore
Për të tjera mendje të ftohta, Kanuni është një relike që e ka vendin në muzeume dhe në bibliotekat e Institutit të Historisë ose të Folklorit, ndërsa shfaqjet e tij të sotme, brutale dhe të papranueshme për një vend si Shqipëria që kërkon të modernizohet me ngut, duhen trajtuar si krime ordinere dhe luftuar me rrugë ligjore; në një kohë që pasojat sociale të tërthorta, të tilla si ngujimi, mund të trajtohen me mjete të ndërhyrjes sociale, duke i shpërngulur familjet ose duke i shpërndarë bashkësitë e krimbura nga ky infeksion i drejtësisë. Në këtë kontekst zakonisht përmendet edhe rikthimi i dënimit me vdekje në kodin penal, si një mjet që do të shërbente për ta penguar disi krimin kanunor.
5. Qasja etnologjike
Ka autorë që rikthimin e Kanunit në jetën e sotme të shqiptarëve duan ta kuptojnë duke ia analizuar shkaqet; të cilat zakonisht gjithnjë kanë të bëjnë me dështimin e shtetit të sotëm shqiptar për t’iu imponuar, si autoritet, atyre bashkësive të cilat e kanë të pamundur të jetojnë në mënyrë normale pa pasur një autoritet patriarkal që t’iu imponohet me forcën e gjallë të dhunës. Në mungesë të këtij autoriteti qendror ose policor, bashkësitë i kthehen Kanunit regresivisht, ose duke ecur së prapthi; meqë ky sistem normativ është i vetmi që mund të mbushë, për të kompensuar, zbrazëtinë e krijuar nga dështimi i autoritetit shtetëror. Këta autorë zakonisht i referohen dobësimit deri në zhdukje të krimit kanunor gjatë viteve të regjimit komunist, meqë në atë kohë autoriteti shtetëror e bënte të panevojshëm çdo autoritet me origjinë nga tradita.
6. Qasja psikologjike
Kjo e fundit është edhe imja; meqë unë besoj se Kanuni sot më shumë invokohet si përligjje e krimit sesa nderohet dhe zbatohet përnjimend. Autorët e krimeve kinse “për Kanun” në të vërtetë e përdorin traditën dhe emrin e këtij kodi normativ si licensë për të vrarë, ose si autorizim për t’i bërë njëfarësoj të pranueshme, nga shoqëria, impulset e tyre kriminale dhe të vetëgjyqësisë; të cilat në të vërtetë e kanë burimin në një mënyrë jetese të karakterizuar nga degradimi i marrëdhënieve sociale brenda komuniteteve përkatëse, deri në atë shkallë sa rregullsitë dhe detyrimet e dikurshme tani të jenë katandisur në zhguaj dhe të funksionojnë vetëm si emra. Kjo do të shpjegonte edhe pse shumë prej krimeve, siç është vënë re, nuk i respektojnë më normat dhe kufizimet e Kanunit, por vetëm “Kanunin”, si entitet pothuajse mitik, ose emërues të përbashkët të impulseve vrasëse të shqiptarit terminal.
Shënim: tani shoh edhe këtë shkrim të Erald Kaprit botuar te Peshku pa ujë, që ia vlen të lexohet, brenda temës; por edhe për të dalluar një gërshetim kurioz të qasjeve të mësipërme.
Duket qarte qe secila nga qasjet e permendura eshte e perzjere me te tjerat, ca me shume e ca me pak. Nuk besoj qe psh qasja psikologjike te jete arsyeja e vetme pse “Kanuni” gjellon akoma ne realitetin shqiptar.
Vërtet, LostText, kur u qasemi këtyre dukurive sjellim gjithnjë shumëçka nga vetja, i shohim si të ishin zgjatimet tona madje edhe kur diferencohemi prej tyre krejtësisht. Kanuni, pastaj, është si monadë, e përmbledh në vetvete krejt shoqërinë shqiptare, madje edhe ne që e njohim vetëm nga titujt e gazetave; prandaj ca gjëra të përbashkëta ato qasjet do t’i kenë, edhe ngaqë i referohen të gjitha Kanunit, në të gjitha format e ekzistencës së tij: si depozitë e përvojës historike, kod i sjelljes dhe i gjykimit, paradigmë e së drejtës, superego e barbarëve, zgjedhë kuajsh të harbuar ose gërmadhë e një kulture dikur të madhërishme. Megjithatë, unë e hapa këtë muhabet këtu më tepër për ta diskutuar, sepse ndoshta është më e mira që mund të bëjmë.
“Megjithatë, unë e hapa këtë muhabet këtu më tepër për ta diskutuar, sepse ndoshta është më e mira që mund të bëjmë.”
Sigurisht, Xha xha – nenndarjet e qasjeve ndihmojne me shume per te kuptuar dinamiken e lidhjes qe ne si shqiptare kemi me Kanunin, edhe caktojne pikenisjen tone ne kete diskutim.
Besoj qe ngado qe te sillemi, kur perballemi me problemin e Kanunit, qofte teorikisht apo realisht, do perplasemi ke roli i shtetit, sic e permend dhe ti ke qasja etnologjike. Gjasat jane qe shteti shqiptar mundet t`u imponohet krimeve te perligjura nen Kanun, por nuk don t`ja dije dhe aq shume per to (nese kastes oligarke ne pushtet Kanuni do i prekte interesat jetike, te jemi te bindur qe ajo s`do linte gur pa kthyer permbys gjersa “te zgjidhte situaten”).
Pra s`kemi te bejme aq shume me nje shtet impotent sesa, do guxoja te thoja, me nje shtet po aq kriminel e bashkefajtor ne keto krime.
Shperhapja e krimit “me Kanu`” duket se eshte nje orvatje, e deshperuar dhe e verber, per te cliruar tensionin e kamzhikimit qe vite tranzicioni kane fshikulluar mbi kurrizin e shoqerise shqiptare ne te gjitha fushat e jetes, prone private, shendetesi, shkollim, siguri jetese, dhe lista vazhdon.
Mutacioni i Kanunit nen kete skenar mbetet mese i perligjur, sepse kjo forme, si te ishte nje etape paroksizmi, eshte tamam nje kancer mes kanceresh te tjere, para se trupi (i shoqerise) te vdese ose te transformohet (sherohet). Smth’s gotta give…
Mendoj se do te ishit me i sakte nese ne vend te qasjeve ndaj Kanunit ne teresi te kapeshit mbas gjakmarrjes. Kam vene re se largu se kundesulmi ndaj perparimtareve (besoj me lejohet) fillon gjithmone duke numuruar vlerat e Kanunit.
Gjakmarrja eshte pjesa e vetme prej trupit te Kanunit qe zbatohet, qe na shqeteson, e qe do zgjidhje.
Per Kanunin mund te flisnim nese nje djalosh i ri do te krijonte shtepine e re me kanun: tuj mbledh fshatin, ne token e te gjitheve, e tuj hedh spaten sa i han krahu, ulur, per te caktuar kufijte e oborrit te shtepise se tij; apo nese kufijte e marre me gjak do te quheshin te paluejtshem, etj kesisoj.
Rilexova c’kam shkruar ne 2002, e mendimi im per kete ceshtje nuk gjeti fole plotesisht ne asnje prej kater qasjve te fundit, ndersa nuk me duket bindes as titullimi i qasjes policore, duke marre per baze shpjegimin qe beni per te.
Xhaxha, me pelqeu hyrja jote.
E lexova dhe artikullin e atij djalit, nje permbledhje e mire edhe ajo, se une nuk i njoh ata autoret.
Xhaxha me lejo ta zgjeroj pak me shume ate qasjen tende policore. Ku duhet ta zgjerojme kete koncept “Policin” qe ta kuptojme me mire. Nuk behet fjale per policin, si polic, porse per Polis, per qytetin dhe sferen publike te rregulluar sipas nje kontrate shoqerore, konsesusi publik, pra shkurt per Rregullin, Ordnung . Pra per nje sistem te sigurte per jeten e njeriut dhe te pasurise se tij materiale dhe shpirterore.
Une them se shume nga ne kane mangesi ne njohjen e metodave te kerkimit, dhe per me teper ne metodat analitike te mendimit. Disa nga ne i shohin objektet (fenomet) ne studim te izoluara nga konteksti historik dhe shoqeror ne te cilat keto jane strehuar, dhe ne te cilat keto marrin forme, duke injoruar njekohesisht edhe efektin e ideologjise qe kerkuesi ka vete ne koke). Ndersa problemi qe kam une me disa persa i perket metodave analitike, eshte ajo menyra e romantizimit dhe autoimunizimit te ideve, kulturave dhe sistemeve te organizimit te nje shoqerie. Ai historiani Japonez duket te jete nisur jo vetem nga romantizimi i nje sistemi organizativ te bazuar ne ligjin “natyral” (ose te krijuar ne menyre “organike”), por edhe nga rationalizimi i ketij ligji, duke i veshur nje funksion, si nje konstrukt mendimi, qe nepermjet “instruksionit”, “terapise”, “seleksionimit” dhe “pershtatjes”, krijon “kohesion” ne nje grup. Pra ai dhe shume post-moderniste e idhtare te diversitetit kulturor mendojne se nuk eshte forca e autoritetit nga jashte (exogen), porse arsyetimi i individeve dhe deshira e tyre per ti perkitur (belonging) ketij grupi, cfare realizon bindjen ndaj ketij ligji, tradites ose kultures. Ky eshte nje lloj romantizimi modern.
Une per ta kuptuar kete fenomen (ne fakt kjo eshte nje metode neutrale shkencore, jo rationalizimi i nje fenomeni, porse “das Verstehen”, kuptimi i saj) krijoj analogji me Italine e shekullit XIX. Ne ate librin e John Dickie, Cosa Nostra, Historia e Mafies (une e kam gjermanisht: Fischer Verlag, 2007, Botimi IV), thuhet se fjala Mafia ka ardhur nga nje Teater “Cavaleria rusticana” e P. Mascagni, (Kaloresia fshatare), qe pati shume sukses ne ate kohe. Historia eshte nje tregim i thjeshte mbi Gjelozine, Nder dhe Gjakmarrje. Sipas ketij Autorit Ploti i vepres ben fjale me shume per Mafian sesa per kete histori te thjeshte, cfare konfirmonte ideologjine e asaj kohe. Sipas kesaj ideologjie Mafia nuk ishte ndonje organizat, porse nje lloj mendesie (mentaliteti) sicilane per Krenarine me prejardhje “arabe” dhe Nderin. Mafia sipas ketij libri ka dale me shume nga sistemi i organizimit te rojeve dhe argateve ne fushat e bejlereve, qe perdornin mjete si rrembimet, pengmarrjen, vrasjen, vjedhjen e te vjelave etj. per te keputur nje cape nga “keku” i cifligarit. Pra ishin njerez qe i ishin kundervene rregullit shoqeror, renegate, rebele, hajdute.
Kanuni yne ka dale kohen e kaloresise, pra kur nderi shprehej me “Kodin e Kaloresve”, Banditeve, ose mercenareve qe mund te luftonin si per Skenderbeun, Leke Dukagjini, por edhe per ndonje Despot serb, greke ose Francez. Ballaban Pasha psh. nuk ka qene tradhetar, porse mercenar, ashtu si edhe Skenderbeu. Ne fakt askush deri me sot, mesa di une, nuk ka vene ne pah nje relacion midis “vellazerive” fetare (brotherhoods, tarikatet) qe ekzistonin tek mercenaret ballkanas, dmth. jenicereve dhe Kanunit te Leke Dukagjinit. Keto tarikate psh. ne afriken veriore ne te njejten menyre u organizonin, vetem se per ligj kishin Kuranin, ose ate qe Marabouti interpretonte si te tille (Ernest Gellner ka shkruar nje liber shume te mire mbi kete). Prandaj mua me duket cudi kur dikush imunizon Kanunin, porse jo praktiken qe vjen nga kjo, duke u shprehur se jo Kanuni vete, porse ata qe e instrumentalizojne kete per banditeri, jane te poshtrit. Pra na con perseri ne ato skema te thjeshta mitologjike, midis te keqinjve dhe te mire, te shenjteve (shpetimtareve, autoriteti), armiqeve (shejtani, banditet, kucedra) dhe te shenjtes (kodi).
Kanuni pra mund te jete nje lloj kontrate pune i ketyre grupimeve te kalorseve mercenare, si rrjedhoj dhe “kod nderi” i nje banditerie te organizuar, e cila kaloi me vone ne strukturat klanore, pasi keta kalores nuk merreshin me ne pune. Ku mbase edhe ardhja e turqve me administraten e tyre ka ndikuar qe ky sistem organizativ dhe kodi i tij, te shtyhet ne keto struktura klanore. Mua ky version me duket shume bindes, sepse i jep nje lloj funksioni ketij konstrukti, pa e romantizuar ate. Nese ne e shohim nga kjo perspektive funksionaliste, pra institucioni i Kanunit vjen nga Funksioni i saj, atehere nuk e romantizojme aspak, porse edhe kuptojme pse sot ajo eshte nje lloj miksi midis kultures dhe tradites se veriut (pra sistemi te organizmit te ketyre fiseve) edhe kriminalitetit, banditerise (pasi lojaliteti i ketyre njerzve ne keto sisteme nuk eshte ndaj shtetit dhe kontrates shoqerore – social contract- porse ndaj klanit). Ne fakt nese Besa do te thote dicka ne shqip, do te thote vetem besnikeri dhe perkushtim i teresishem ndaj fisit, dhe jo nje koncept abstrakt.
Ne harrojme qe banditeria ka qene e organizuar edhe ne fise. Kacaket, ose banditet dhe renegatet, qe ne historine tone jane bere idhuj, kane qene gjithmone kunder rregullit (Ordnung). Cdo autoritet shteteror, bejler apo cifligar, eshte i interesuar te veje mbi domanin e vete rregull, me cdo kusht. Keta, dmth. Bandite, i jane kundervene ketij rregulli, ashtu si Ali Pasha kunder sistemit te rregulluar nga Turqit. Suljotet, qe u mobilizuan ne luften e pavaresise greke(angleze) kunder Portes se Madhe, thote edhe Bajroni vete qe ishin bandite, madje te pabese, se nuk erdhen te luftojne. Prandaj duhet te mendohemi mire perpara se ti romantizojme keto grupime, morali i te cileve bazohet ne nje kod tjeter nga ai shoqeror racional modern. Duhet pra gjithmone te zgjedhim midis anarshise apo rregullit, eficiences se sistemit te qeverisjes ose lenies se lire te disa elementeve qe nenminojne autoritetin e qeverise dhe monopolin e saj te dhunes (qofte kjo qeveri kuislinge, e huaj apo e mbajtur me zore nga bota).
Kjo perspektiva e Rregullit eshte pak a shume e djathte, porqe fundja njerzit kete duan, sigurine dhe nje te ardhme te parashikueshme, jo te dhunshme dhe te pasigurte, sadoqe e merzitshme mund ti tingelloj romantikeve, te cilet keto realitete ja lene te tjereve ti perjetojne, se per vete duan ti lexojne keto si “tregime”, rrefime apo vjersha.
Cyprinodon Diabolis shkruan:
Keni shumë të drejtë – sot gjakmarrja është jo vetëm pjesa më e dukshme dhe skandaloze e Kanunit, por edhe e vetmja që identifikohet si e tillë.
Përsëri nuk mund të mos pajtohem me ju. Nëse ju kam kuptuar drejt, edhe ju vëreni se sot Kanuni zbatohet i cunguar, i thjeshtuar, madje i primitivizuar deri në atë shkallë, sa të katandiset në një zhguall të zbrazët. Mirëpo kjo e vërtetë më shtyn edhe mua të arrij në përfundimin se, për një kategori kriminelësh, Kanuni është kthyer në një mekanizëm aftësues të krimit. Dhe ja pse. Kur mua më bëjnë një padrejtësi të madhe, impulsi im i parë ndoshta do të ishte ta vija në vend drejtësinë unë vetë; por më pas arsyeja, etika dhe cipa qytetëruese më bëjnë të shpresoj se për këtë do të kujdeset shteti. Mekanizmi frenues i impulseve të dhunshme është më i fortë sesa impulset. Në rastin e këtyre që shkojnë vrasin për vetëgjyqësira, pa kursyer as gratë, kalamajtë e kushërinjtë e largët të ‘gjakësve’, ky mekanizëm frenues, edhe kur ekziston, paralizohet nga racionalizimi se vrasjen hakmarrëse e përligj Kanuni.
Këtu janë edhe dy dukuri të ndryshme, që ndoshta duhen trajtuar veçmas: (1) shtimi i kriminalitetit në të gjitha ato popullsi ku deri dje ka vepruar Kanuni dhe (2) shtimi i të gjitha atyre akteve kriminale dhe dukurive të bashkëlidhura (vrasje, keqtrajtime, ngujime), të cilat njëfarësoj i referohen Kanunit. Nuk është e thënë që këto dukuri të kenë të njëjtat shkaqe. Kriminaliteti shtohet prej stresit social, desocializimit, dekontekstualizimit të komuniteteve; ndërsa referimi ndaj Kanunit është një lloj regresi përballë krizës së autoritetit publik – për mendimin tim.
Çfarë keni shkruar në 2002, dhe ku gjendet kjo? Përndryshe, vërtet titullimi i qasjes si ‘policore’ nuk paska qenë shumë i goditur; ndoshta mund ta kisha quajtur qasje me politika publike, ose qasja si problem i rendit publik…
Xhake,
une du te jem nje cike praktik .
Dje u be lajm tentativa per vrasje e dajes se atij psikopatit qe vrau ate femijen ne Peshkopi. Te kujtohet besoj.
Ngjarja ishte e rende atehere dhe sharlatanet e politikes u ngriten te gjithe me rradhe dhe bene peligrinazh ne ate familjen . Nuk di ku te shfrej nga inati per kete.
Mirepo kete tentativen e djeshme per te marre hak nga babai i femijes dhe xhaxhai i tij keto palo media e percollen pothuaj si akt heroik . Kam parasysh imazhet dhe interprtimet se policia parandaloi vrasjen , kur fakti ishte qe u qellua me arme dhe ate robin e shpetoi perendia.
Ja nje titull aperture gazete : Qëllon për gjakun e të birit, në pranga
Ja nje tjeter koment : Babai i 10-vjeçarit të vrarë në Peshkopi kohë më parë, qëlloi mbrëme me armë dajën e autorit të krimit makabër ndaj të birit
Lidhja dhe komenti me vrasjen e djalit 10 vjecar eshte kafsherore dhe pothuaj e ben aktin “dinjitoz”.
Cer dua te them. Po as vete nuk e di cer dua te them po sikur te kisha mundesi do “i tridhja” menderisht keta qe edhe kafsherine e bejne engjellore.
Dhe te mos harrojme eshte media dhe shoqeria e 15 Korrikut 2008.
Keq, shume keq.
E gjithe e keqja eshte se Kanuni nuk eshte pare asnjehere me syrin pozitiv. C’ka do te thote se cfare shenoi ky kanun per shqiptaret e asaj kohe dhe cdo te thote per ne?
Kanuni eshte nje forme qeverisje apo pushteti qe sipas meje nuk e kam hasur ne asnje literatur deri me tani.
Pra pushteti apo focen tek kanuni nuk e mban asnje sic ndodh ne sistemet qeverisese te shek tone.
Pushteti ne Kanun ishte i te gjithve dhe i asnjerit.
Pavaresisht se shume e komentojne si gjeja me negative qe ka pas Shqipria.
Ajo qe doja te shtoja eshte se akoma mungone studimet e thella per kete.
Rasti më i fundit i gjakmarrjes në Shqipëri ndodhi dje. Në fillim mediat vizive e quajtën hakmarrje, e fill mbas, pa ndryshuar asgjë prej tekstit, gjakmarrje. Babai i një 10-vjeçari të masakruar prej një krimineli që ka marrë dënim me burgim të përjetshëm, qëlloi dajën e këtij të fundit.
Me kujtohet reagimi i ashpër i mediave ndaj kriminelit muaj të shkuar, në mos u gabofsha mund ta kenë quajtur edhe monstër. Dhe kështu, një ati të dëshpëruar, ato i veshën petkat e Shën Gjergjit, i dhanë një çështje. Përpunuesit e opinionit gjithashtu e kanë zakon ti mëshojnë vrasjes, e jo dënimit që pëson fajtori. Qeli e ngushtë, hekura, pranga, mund të lehtësojnë njerëzit e dëmtuar.
A ta quajmë hakmarrje apo gjakmarrje? Mbase gjakmarrje është fjala më e saktë, por përderisa çdo mendje shqiptari e merr këtë fjalë dhe fjalën kanun si dy yje binjakë, do të duhej që ta cilësonim si gjakmarrje jo për kanun. Mund të ketë raste kur fjala hakmarrje të jetë më afër, të mos manipulojë, dhe të përdoret, duhet të përdoret.
Alternativa ime për qasjen policore është gjyqësore, ligjore. Po të mos shprehemi drejt dhe troç, ju lemë terren atyre që nga gjyqësia krijuan dhe zbatojnë vetëgjyqësinë. Ndërsa qasja polisore/qytetare sipas kapedani-t më duket më pranë qasjes progresite të Xha Xhai-t.
Mendoj se ndërthurja e të gjitha qasjeve mund të na lejojnë të kuptojmë ç’ndodh e rrjedhimisht një përpjekje e përbashkët do të jetë më e suksesshme se secila prej tyre.
Po lexoj e komentoj prej pikës 3 e poshtë:
Gjakmarrësit, gjithnjë e me shumë janë njerëz të qyteteve e jo njerëz të katundeve, njerëz të asfaltit e jo të shpellave, nuk duhet te lejojmë demonizimin e tyre qoftë prej një pjese të papërgjegjshmish. Lëvizjes së popullsisë drejt jugut e qyteteve të mëdha i duhen vëna nota pozitive, reagimi njerëzor ndaj të keqes ka dy rrugë: kundërshtim ose tërheqje, kundërshtimi mund të sjellë vrasjen, tërheqja e tyre jo; ajo që unë kam parë prej të shpërngulurave në Sarandë janë punime artistike.
Rasti i djeshëm i gjakmarrjes do të kishte ndodhur edhe nëse Kodi Penal do të kishte dënim me vdekje. Të pyesim fajtorin! Jo me hetues, me psikolog. Jam ndër ata që janë e do të jenë kundër dënimit me vdekje. Vrasësit jo në pak raste ne i njohim si të sëmurë mendorë. A nuk janë të gjithë të tillë? Të kërkojnë trajtim mjekësor, prej asaj shkence që ndonëse në pamundësi për ti shëruar së paku i ka piketuar zonat dhe përshkruar mekanizmat prej nga njeriu kalon në ekstrem.
Duke fluturuar me Lufthansën pashë një film gjerman: Dallga; pashë ç’bën autoritarizmi, por dhe ç’bëri policia, ajo arrestoi mësuesin nismëtar të një ore mësimi që përfundoi me vrasje edhe pse ky nuk ishte ai që tërhoqi këmbëzën e armës, përkundrazi ai që u përpoq ta ndalte në çastin e fundit. Përse ne mbetemi vetëm tek vrasësit dhe jo tek frymëzuesit? Kush ja shiti pistoleten ketij njeriu? A nuk e dinin qe ai do merrte gjak dhe pse nuk e gjurmuan? Edhe unë i quaj të pazotë e fajtorë legjislator, ekzekutiv e gjyqësor, pak a shumë si losttext-i.
Nëse Kanuni ka dalë në kohën e kalorësve, ta merr mendja se dorasi, fjala vjen, ka dalë në pritë me hark e shigjetë, jo me kallashnikov a TT. Gjaku merrej, robi jetonte, sot duhet të jesh me shumë fat. Si është rregulluar fisheku në pajë? Shigjeta në pajë? Si është vepruar kur pushkët mbusheshin nga gryka? Me sa duket kanuni i është përshtatur kohëve, por keq dhe për keq. Imagjinoni një armë të së nesërmes, që mud të të heqë qafe 1 km larg pa zhurmë e gjurmë.
Kanuni vetë është aq imun sa çdo gjë tjetër. Ti hipë kalit Konica e tok me Fishtën të shkojnë tek Gjeçovi, flet më shumë se sa ata vetë kanë shkruar për të.
Mua më shumë më shqetëson ç’imunizimi i Kanunit, ndërhyrja e atyre që i kam quajtur e po i quaj sharlatanë, që njëlloj si ata që shisnin ujë çudibërës panaireve, ngushtuan rrethin e atyre ku merret gjaku. Hilja është sheshit, gjaku do të merret, ne do të paguajmë.
Paralelet apo përqasjet e Kanunit me Mafien, banditërinë, nuk qëndrojnë, bile kapedani, teksa e nis me “mund të jetë një lloj kontrate pune…” i ke dhënë rrugë trillit tënd, ke bërë pikërisht atë që s’doje – romantizimin e tij. Kanuni ishte ligj, rregull, me dëme e dëmshpërblime, gjoba etj kësilloji që i gjen në çdo kod civil.
Pashko Vasa në romanin Bardha e Temalit (Barda de Temal, Paris 1890, Albanus Albano) trajton gjakmarrjen, duke zënë kështu dhe kryet e vendit tek qasja romantike, por pa lëshuar thirrje të gjashme për nga fuqia me atë “mos shikoni kisha e xhamia”. Përsetë mund të nisin nga fakti që ai ju drejtua francezëve frëngjisht.
Ç’kam shkruar në 2002 eshtë botuar nga gazeta Shekulli, me google e gjeta tek kjo lidhje: http://www.forumishqiptar.com/showpost.php?p=597069&postcount=39
…”La sorte mia tiranna.
Farmi di piu non puo
Ogni soccorso e’ vanno.
Che piu sperare non ho,
Perche fedele sono io,
Questo e’ il delitto mio,
Questa diventa error…”
Une nuk e gjej veten ne asnje perqasje ,pasi kanuni eshte i demostrueshem si mbareshqiptar dhe si baza ligjore ku vete Fisniket e mesjetes bazonin principatat e tyre thelbesisht bujko-blegtorale.
Vlera e kanunit rritet kur shohim se shumica e shqiptareve si te pushtuar zbatonte sheriatin e me te humbi dhe shume nga origjinaliteti paraturk.
Gjakmarrja eshte pjese e parendesishme e kanunit, pasi krimet ne shoqerine kanunore ishin te rralla ne krahasim si me krimet e pashembullta ne europen paraindustriale ashtu edhe me shoqerite heterogjene qe mbulojne perendimin.
Keqperdorimi i kanunit nuk mund te legjitimoje goditje te perqendruara ndaj tij. Vete ligji se ‘Gjaku shkon per gisht’ tregon nje urtesi te jashtezakonshme.
Kurse persa i perket kesaj pjeses se kapedanit:
– Kanuni pra mund te jete nje lloj kontrate pune i ketyre grupimeve te kalorseve mercenare, si rrjedhoj dhe “kod nderi” i nje banditerie te organizuar, e cila kaloi me vone ne strukturat klanore, pasi keta kalores nuk merreshin me ne pune.
mund te them se nje perdhunim te tille te se vertetes, besoja se mund ta benin vetem greket e cifutet, po ja qe e pashe edhe mes shqiptaresh.
Kjo eshte krejtesisht false dhe e pabazuar ne asnje fakt historik apo folklorik.
Tek kjo kontrata e punes te ketyre grupimeve bandite, ke te shkruar se:
-Zotnia nese largon pa te drejte nga puna rrogtarin, duhet ti paguaje rrogen e vjetit.
Shqiperia e sotme eshte shume me barbarike ne kete drejtim, pa llogaritur shoqerine europiane deri ne mes te shekullit 20 e biles edhe sot kur shume nga punet jane ne te zeze dhe jo rrogen e vjetit nuk merr ,po ha ndonje shkelm ne prapanice.
per mendimin tim perderisa behen vrasje njerez te pafajshem per hire te asaj qe quhet gjakmarje eshte faqja me e zeze e popullit shqiptar sepse vriten njerez te pafajshem dhe u shkaktohen truauma femijve te cilet rrine me vite te ngujuar. Ky eshte nje krim qe duhet denuar nga qeveria dhe te konsiderohet si krim ordiner . Ka ikur koha e perdorimit te kanunit te vdekjes. Ne ne kete kanun shohim vetem si vriten njeres te pafajshem dhe tmerr tek grate dhe femijet. Per mendimin tim te gjithe qeverite qe nuk e ndalojne kete vellavrasje te beje doreheqjen. Turp per qeveritaret qe kane 18 vjet qe bejne sehir se si vriten shqiptaret ne mes njeri tjetrit. Turp kush e vlerson kanunin e krimit. Ajo ka vetem emrin kanuni i krimit dhe nuk i sherben me koheve tona moderne.