Ka interes të thuhen dy fjalë rreth mekanizmave të aktivizimit të vetëdijes nacionaliste si vetëdije konfrontative. Së pari, nevoja që kanë disa njerëz për unanimitet. Besoj se shumë prej nesh ende nuk i kanë harruar plenumet e Enverit, ku riprodhimi i unanimitetit brenda KQ kishte shumë më tepër rëndësi sesa tema për të cilën diskutohej: në fund të fundit, qëllimi atëherë ishte që Enveri ta projektonte personalitetin e vet në marionetat-anëtare të plenumit, dhe ta shijonte shumëfishimin deri në ekstazë. Tani që Enveri nuk është më, unanimiteti kërkohët gjetiu, dhe është gjetur zakonisht te primati i kombëtares, sepse automatikisht mendohet që, sado të ndryshëm të jenë shqiptarët, dashuria për atdheun do t’i bashkojë të gjithë, përderisa e ndiejnë veten shqiptarë. Në fakt nacionalizmi është një ideologji e përpunuar nga individë, jo një institucion social i zhvilluar në mënyrë të vetvetishme. Ka disa sociologë dhe historianë që mendojnë se doktrinat nacionaliste u kanë paraprirë madje edhe vetë kombeve. Nacionalizmin shqiptar e promovoi Rilindja, për arsye që dihen. Një gjë është gjithashtu jashtë çdo diskutimi: shumë maskarenj historikë, në botë e në Shqipëri, i janë kthyer nacionalizmit si armë të fundit për të ruajtur pushtetin ose për të manipuluar (nën)shtetasit. Mjaft të kujtoj këtu katarsisin nacionalist të Enverit vetë, në vitet 1975-1985, kur banderolave të internacionalizmit proletar u kish dalë boja përfundimisht: edhe ky, me nuhatjen e rrallë që kishte, e ndjeu se në kushtet e dështimit total të ideologjisë marksiste në Shqipëri, së paku atdhedashuria do të mund të përdorej edhe për ca kohë si emërues i përbashkët i shqiptarëve. Ky manipulim pati vlera edhe për arsyen se, që të jesh nacionalist, mjaft të kujtosh se je nacionalist. Nocioni është tepër inkluziv, aq sa rëndom është përdorur në mënyrë pajtuese: “hajt, së të gjithë shqiptarë jemi”. Për mendimin tim, shumë nga ne rrahin gjoksin për flamur jo sepse janë vërtet nacionalistë, por thjesht nga nevoja e papërballueshme që ndiejnë për t’u konformuar, për t’u ndier pjesë e një grupi monolitik e për t’u identifikuar nëpërmjet këtij procesi të përfshirjes në grup. Njëherë e një kohë teknikat e konformimit u vlenin për të shpëtuar kokën, ndërsa sot, më sa duket, për ta perceptuar këtë kokë. Kjo pak ka të bëjë me intelektin ose me kulturën: është një ves psikologjik nga i cili nuk shpëton dot, pa e ndërgjegjësuar. Momenti magjik i unanimitetit vjen kur zbulohet armiku. Për arsye kryesisht numerike, ky armik është zakonisht një, unik, i vetëm dhe i vetmuar. Rrezikshmëria ka të bëjë më atë që ia rrezikon grupit kohezionin: dhe në rastin e kombëtaristëve tanë, ky rrezik vjen vetvetiu nga sulmet që i bëhen instinktit nacionalist. Kundërpërgjigjja e grupit është e rrufeshme, duke çuar më një anë në neutralizimin e armikut, e më anë tjetër në euforinë e unanimitetit të konfirmuar. Ju kujtohet si e likuiduan, në kohën e vet, Mehmet Shehun? Ma merr mendja se edhe ithtarët më naivë të Enverit e panë se vargu i gjatë i tradhtive të ish-kryeministrit nuk mund të përligjej me mjete racionale. Mirëpo Mehmeti ishte i nevojshëm si armik, dhe vetëm a posteriori do të duhej t’i merrte të gjitha atributet e poliagjentit: të jugosllavëve, sovietikëve, amerikanëve, marsianëve, e kështu me radhë. Enveri vetë e sajoi këtë mit trashanik, por e sajoi sipas kritereve që i kishte kolauduar më kohë, sepse edhe ai vetë e dinte që pak rëndësi kishte ç’thuhej për poli-armikun, përderisa thuhej për poliarmikun. Gjykimi i personit nuk ishte më një ligjëratë racionale dhe e argumentuar, por një ritual verbal i domosdoshëm për t’u konfirmuar në grup. Në kushtet kur grupi dominohet nga instinktet nacionaliste, është afërmendsh që armiku të shihet si i huaj, ose në shërbim të të huajve. Kundërvënia ne dhe ata, e cila është natyrisht në bazë të çdo grupi ose komuniteti, në rastin konkret përkthehet në një kundërvënie të tipit: shqiptarë dhe të huaj. Për mendimin tim edhe kjo e dyta nuk përfaqëson ndonjë të dhënë elementare, primare, aksiomatike, por përkundrazi, një konstruksion ideologjik. Mirëpo kaq thellë është rrënjosur nacionalizmi në ndërgjegjen tonë (unë nuk e përjashtoj as veten këtu), saqë e marrim si të mirëqenë që dallimi i shqiptarëve nga të huajt mund të shërbejë si premisë universale e çdo lloj reflektimi politiko-sociologjik rreth komunitetit që flet shqip. Po pse kështu? Pse të mos mendojmë, edhe për një moment të vetëm, së kjo aksiomë na është ngulitur në tru thjesht ngaqë mentaliteti na është formuar në kushtet e dominimit absolut të institucionit të shtetit kombëtar?
Sa për kundërvënien shqiptarë / të huaj, këtë kurrë nuk kemi ditur ta kontrollojmë: më shumë na ka kontrolluar. E dimë nga eksperienca se shprehjet më të skajshme të ksenofobisë kanë shkuar krah për krah me ksenomaninë po aq të skajshme, e me vetëposhtërimin qësharak. Shumëkush nga ne do t’i skartonte të dy këto skaje si epifenomene të një lloj botëkuptimi folkloristik; në të vërtetë, të dyja janë të pashmangshme, sepse kundërvënia shqiptarë / të huaj është vetvetiu e pabarazpeshuar. Grupet që e adoptojnë si parim bazë të ekzistencës së tyre, i përfushen medoemos manipulimit nga “kreret” kombëtarë. Nuk është fjala vetëm për një kundërvënie më funksione heuristike: të kishte qenë e tillë, nuk do t’ia vlente ta diskutonim kaq shumë. Më fjalë të tjera: vlera e saj nuk ka të bëjë më atë që na ndihmon për të njohur së kush është yni, dhe kush është i huaj. Kundërvënia ekziston përderisa të gjithë anëtarët e grupit mund ta zbatojnë në kuadrin e një sistemi vlerash etike (nuk ka rëndësi se në ç’kah). Madje kori i kreshnikëve me kohë e ka përkthyer kundërvënien si më poshtë: shqiptarë / antishqiptarë. Natyrisht, askush nuk robëtohet për të konfrontuar shqiptarët me mongolët ose me lituanët. Çështja është te fqinjët: serbë, grekë, maqedonë, malazez, italianë, turq; sepse me këta grupi mund të bjere në kontakt, e në ballafaqim me këta mund ta shohë identitetin e vet të rrezikuar. Ky ankth social është i vetëkuptueshëm, sidomos në elemente të mërgatës që e vuajnë distancën nga vendlindja, ose shkëputjen nga strukturat mikrosociale në të cilat u krijuan si individë. Megjithatë është e nevojshme të thuhet se orvatjet e trasha për linçim psikologjik të këtij apo atij personi duke e damkosur si antishqiptar nuk kanë të bëjnë me veprimet ose me idetë e viktimës sakrifikale, por më nevojën e këtyre individëve për t’u çliruar sadopak nga trysnia e neurozës së tyre sociale. [2000]
Shkurt nacionalizmi është një teori ligjitimiteti politik, i cili kërkon që kufitë etnike nuk duhet ti bijnë përmes atyre politike, dhe në veqanti, që kufinjtë etnik përbrenda një shteti të dhënë- një rëndësi kjo tashmë formalisht e perjashtuar nga parimi në formulimin e tij të përgjithshëm – nuk bënë ti ndajnë bartësit e pushtetit nga të tjerët.
Nacionalizmi eshte nje semundje psiqiatrike dhe nervore dhe i mjeri ai qe vuan nga ajo. Nacionalistet ne pergjesi kane ide te medha per kombin dhe per veten e tyre, por nuk shikojne me larg se tek hunda. Nje nacionalist nuk mundet te bisedoje me nje person te nje kombesie tjeter dhe shpreh per te nje urrejtje te flakte vetem se nuk ngjason me shtetasit e tij. kjo eshte e pa pranueshme dhe duhet ta denojme te gjithe. Ne kete bote ka vend per te gjithe dhe askush nuk eshte i huaj, askush nuk eshte i paligjshem.
Mark, sapo akuzove Rilindasit dhe ushtaret e UCK-se si te rrjedhur.
Ne bote ka vend per te gjithe, por si e thote Ylli Baka tek nje kenge:
Jetojme te gjithe ne nje planet
Guri i rende ne vend’ te vet.
””’Në fakt nacionalizmi është një ideologji e përpunuar nga individë, jo një institucion social i zhvilluar në mënyrë të vetvetishme. Ka disa sociologë dhe historianë që mendojnë se doktrinat nacionaliste u kanë paraprirë madje edhe vetë kombeve.””
Nacionalizmi sigurisht qe perpunohet nga individe, por nese ti nuk ke nje komb apo proto-komb, atehere nuk ke as se per ke te perpunosh ideologjine.
Asnje doktrine nacionaliste nuk mund ti paraprije kombit, maksimumi mund ti paraprije ndergjegjes kombetare.
Shembulli i arvaniteve. Nje doktrine nacionaliste mund ti shkepuse nga ndergjegja greke per nje te pavarur apo pse jo shqiptare, por nje doktrine e tille nuk paraprin nje komb arvanitas, por paraprin nje ndergjegje kombetare arvanitase.
Nese nuk ekzistojne karakteristika te caktuara identitare kombformuese, nje bashkesi nuk mund te krijoje nje komb, as sikur te ndodhet nen nje shtet prej qindra vjetesh, ky shtet do jete perhere Perandori.
Hyllin, ka fise, ka etni, ka edhe komb. Elitat mund të lehtësojnë, ose të katalizojnë kalimin nga njëra fazë në tjetrën, sidomos kur i gjejnë modelet të gatshme tjetërkund.
Sigurisht qe ka fise dhe kombe por etnia nuk e kuptoj kujt organizimi social i perket, ndoshta proto-komb ?
Kombi eshte faza me e larte e organizmit mbifisnor por qe te kalohet ne komb duhet te ekzistoje materiali identitar , pra duhet te ekzistoje proto-kombi.
Kjo nuk do te thote qe kombi u krijua nga hici, apo si perdoret rendom shprehja: Me jep nje shtet te formoj nje komb.
Nese ne Europe u krijuan kombet ne shek 19, kjo i detyrohet faktit qe materiali identitar tashme ishte i pjekur e mjaftoi renia e ndikimit internacionalist qe buronte nga feja kristiane qe te kalohej nga protokombet europiane ne kombet europiane.
Ne Belgjike ku kombi u krijua edhe me ndihmen prej shtetit,si inerci apo meqe elita gjeti modelin e gatshem tjeterkund , pra nuk u kalua nepermjet pjekjes se materialit identitar, kemi pasur vazhdimisht ferkime mes frankofoneve dhe gjermanofoneve e se afermi Belgjika mund te ndahet ne 2 shtete.
Pra kur flitet per kombesine duhet dalluar mes shumices se kombeve qe vijne nga nje proto-komb me material identitar pak a shume te pjekur dhe pak kombe qe formohen per inerci edhe pa zoteruar material identitar te mjaftueshem.
Nje komb(per aq sa mund ta quajme, me shume per ti bere qejfin ) i kategorise se dyte eshte Amerika, ku po tentohet prej 200 vjetesh organizimi i kombit si i dallueshem nga koncepti i ‘nation’ qe perdoret ende sot, pra qe nenkupton nenshtetesi+komb, nje amalgame e cuditshme antinatyrore sepse ndodhet jashte rendit social natyror te bashkesive.
Marrim nje shembull tonin. Arberit cfare bashkesie formonin ?
Pse qe prej 1190 kur u formua shteti i Arberit e deri ne 1300 kur filluan emigrimet ne Greqi , perkatesia arber u perhap, prej lumit Mat deri ne Epirin e poshtem ?
Pikerisht sepse bashkesia qe banonte keto toka, kishte materialin identitar te mjaftueshem qe po te bashkohej me nje ndergjegje mbifisnore jepte nje organizim social te ngjashem me kombin. Pra edhe pa nje shtet keta e quanin veten me percaktimin kombetar arber.
Tani mund te thuhet se ne fakt arber ishte percaktim etnik e arberit perbenin nje etni e jo komb. Por etni ne fund te fundit eshte minimumi nje proto-komb e perhapja e nje perkatesie etnike(po e marrim si e dallueshme prej kombit) arber tregon nje ndergjegje te qarte te ketyre banoreve se i perkisnin nje grupi njerezor te percaktuar e dalluar prej te tjereve me te cilet ishin ne kontakt.
Nga ana tjeter nese sot te pyesin se c’perkatesi etnike, zoteron, njerezit menjehere i japin perkatesine kombetare.
Por njekohesisht jevgjit jane etni. Kjo do te thote qe zoterojne materialin identitar te mjaftueshem per te qene protokomb, por nuk kane kaluar ende ne komb.
Per kete u duhet ndergjegja kombetare, pra qe gjithe jevgjit ne Europe te vetepercaktohen nen nje percaktim per te gjithe.
Ne rast se ata e bejne atehere quhen komb. Per paralelizem edhe casti kur arberit filluan ta quanin veten arber, bene kalimin nga etnia-protokomb ne komb.
Fakti qe nuk gjejme paralelizem ne Europe nuk do te thote qe detyrimisht duhet trajtuar dicka e tille si rast i nje etnie.
Greket po ashtu ne mesjete formonin nje etni, por nuk eshte situate e ngjashme me arberit, pra ti perfshish ne nje kategori, sepse arberit ne ndryshim nga greket krijuan vete nje percaktim per te gjithe, kurse greket absolutisht jo.
Pra greket formonin etni ne mesjete kurse arberit dicka te ndryshme nga etnia.
Elitat kane rolin e tyre, por elitat nuk mund te krijojne nje komb, ato ndihmojne ne kalimin prej protokombit apo etnise ne komb.
Mbi Kombin nuk ka asnje organizim social me superior. Kombi eshte maja e organizimit social. Zakonisht ne shkaterrohet kombi, kalojme serisht ne primitivizem social, zakonisht ne formen e Perandorise derisa ripiqen kushtet per formimin e etnise e me tej kombit.
Amerika ka 200 vjet qe po kalon nga organizmi primitiv i nje shoqerie emigrantesh me dallime te theksuara ne identitetet e grupeve te emigranteve, ne etni e eshte realisht shume larg kombit.
Kur materiali identitar i grupeve te emigranteve te shkrihet ne nje te perbashket atehere mund te kemi shpresa qe amerika nje dite do formoje nje komb prej verteti. Nderkaq futja e hispanikeve e ruajtja prej tyre e gjuhes spanjolle e pengon kete proces ne Jug te SHBA.
Fakti qe amerikanet zoterojne nje ndergjegje amerikane, por pa patur materialin identitar te nevojshem, nuk duhet te na genjeje se Amerika formon nje komb. Amerika ne organizimin e saj social i ngjan nje Perandorie, pra ka shume etni.
Irani eshte nje rast i cuditshem dhe interesant. Ka shume etni e vetem 50% persiane e megjithate ka nje ndergjegje iraniane.
Nese elita e Azerbajxhanit tenton tu thote azereve te iranit se jane Azere e jo iraniane dhe ja del me sukses, atehere 15 milione azeret e Iranit i bashkangjiten kombit Azer.
Pra ndergjegja kombetare kur nuk shoqerohet me materialin e nevojshem identitar , heret a vone shkaterrohet e ndryshohe e kjo do te thote se ndergjegja kombetare < materiali identitar.
Une nuk jam dakort me pohimin tuaj. Nacionalizmi eshte i lidhur me 1000 fije me ndjenjen a se ngjashmes, te afertes me ty, me ate nga mund te kesh origjinuar, me trashegimine tende, me ate qe te kupton, me ate qe nuk perpiqet te te marre dhe jeten sic mund te ndodh me dicka te huaj. Pra ne thelb nacionalizmi eshte nje ndjenje bashkimi per te qene me i forte nga e huaja, kurse ideologet nacionaliste jane ata qe i theresin kesaj vetedije bashkimi, pra bejne ‘zgjimin’ e dickaje te fjetur ne momente kur rrezikohet vete egzistenca jote, ose kur lengimi yt eshte i gjate si pasoje e veprimtarise te njerezve te ndryshem nga ty(te huajve).
Nuk ka shenja se Greket ne mesjete formonin nje etni.
Eshte e vertete qe flitej gjuha greke, por pervec Kishes dhe aristokracise bizantine te vetmet vatra familjare qe ajo flitej ishin familjet e rrjetit tregtaro-intelktual te perandorise osmane. Ajo greqishtja nuk ishte gjuhe e natyrshme e nje etnie qe brez pas brezi e kishte perdorur gjuhen si mjet natyral komunikimi, por rruga qe kishte ndjekur e folmja ishte nje “monopat” tregetaro-fetar-zyrtar-diplomatik. Nuk mund te behen krahasime midis grekeve dhe shqiptareve. Shqiptaret e flisnin gjuhen ne vater, kurse te ashtequajturit greke e mesuan ate ne menyra shumeformeshe. Greket nuk ishin etni ne mesjete para revolucionit bile sdinin asnjegje rreth te qenurit helene.
Epiriot,perse nuk i bie ne lule te ballit.Format ndertuese te greqishtes se re,tregojne hapur ndertimin artificial te mevonshem njerezore.Gjueje te shkreten.Kisha ortodokse ndertoi gjuhe te re dhe e shtriu ate me vone me ane te shtetit te popullsioa shume kombeshe arvanitase,sllave,egjyptiane,afrikane,vllave,maqedonase pas clirimit nga Turqia.Kjo eshte e verteta e heleneve dhe e Grekeve.
Po si e ndertuan?ketu eshte sekreti.Kisha katolike dhe ajo ortodokse kane enigmen.Po ta shikosh mire,morali i fese bashkeshoqerohet nga nje moral i ngjashem;nga kombe te shkelqyer helene dhe nga kombe madheshtore e praktike romake.Jane si dy pika uji,ashtu sic kane qene dhe arshivat e librave te perbashketa.
Une nuk kam frike, te them, qe Greket, jane raca me e re e Ballkanit. Le te qeshin, gjithe historianet dhe linguistat e botes, une thjesht bera nje koment te shkurter si kjo ka ndodhur. Por kush arriti me aq mjeshteri te bashkonte dy realitete krejt te ndryshme: ate te Heleneve antiko-mitike me amalgamen racore te para revolucionit, ka qene nje mjeshter i madh. Por une besoj se me shume se ne Greqi, ky “mjeshter” ka “jetu” ne trekendeshin Londer-Paris-Moske.
Me keqardhje, detyrohem t’i mbyll komentet edhe për këtë temë. Disa kolegë më duket se e kanë keqkuptuar natyrën e blogut “Peizazhe të fjalës”, duke e marrë për forum.
Ne, si administratorë të faqes, u japim rëndësi të madhe komenteve, aq sa i kemi vënë në krye të faqes hyrëse në blog, majtas; madje edhe sipër listës së shkrimeve vetë.
Këtë e bëjmë sepse duam ta nxitim diskutimin, për çështjet që trajtojmë; por edhe t’u tregojmë komentuesve se e vlerësojmë shumë kontributin e tyre.
Mirëpo kur disa i bëjnë komentet tërkuzë, për çështje të vjetra e të konsumuara, kjo nuk i shërben qëllimit tonë, por qëllimit të tyre. Për këtë arsye, ne do t’i mbyllim komentet, sa herë që të gjykojmë se tema e komentuar po e zhvendos vëmendjen e lexuesve nga temat që ne i gjykojmë të rëndësishme për momentin.
Ju falënderoj të gjithëve për mirëkuptimin.