Shoh në “Shekullin” e sotëm se Ardian Klosi ka intervistuar historianin zviceran Oliver Jens Schmitt – autor i studimit “Arbëria Venedike” botuar para pak muajsh edhe në shqip – për një monografi që ky i fundit është duke përfunduar, në lidhje me mesjetën arbërore dhe figurën e Skënderbeut.

Shkruan Klosi në hyrje të intervistës:

Përveç trajtimit origjinal të një figure të madhe në një mjedis të caktuar politik-kulturor, kjo vepër shquan nga pasurimi i bibliografisë së deritanishme skënderbejane me një numër dokumentesh të reja, të cilat profesori 34-vjeçar i Vjenës i ka nxjerrë nga disa arkiva qytetesh europiane, sidomos nga Biblioteka Kombëtare e Francës. Njëri prej tyre, një letër e vitit 1454 e shkruar prej diplomatësh milanezë, vërteton se motivi kryesor i braktisjes së kampit turk prej Skënderbeut ishte gjakmarrja: pas vrasjes së t’et, Ivanit (apo Juanit) prej Muratit II, Gjergj Kastrioti vë njerëz që vrasin të vëllanë e Mehmetit II.

[theksimi është imi, Xh.]

Natyrisht, nuk them dot gjë për kërkimet e historianit zviceran, por habitem pak se një letër arkivash milaneze qenka e mjaftueshme për t’i trivializuar deri në këtë shkallë motivet që e shtynë Skënderbeun të kthehej në Krujë e të niste luftën kundër osmanëve.

Gjithashtu nuk më rezulton që historiografia e sotme e Skënderbeut, në Shqipëri dhe gjetiu, të ketë pranuar gjëkundi se Gjon Kastriotin, të jatin e Skënderbeut, e paskan vrarë osmanët e Muratit II ose të tjerë armiq – edhe pse mund të jem i gabuar, meqë fati i Gjon Kastriotit asnjëherë nuk më ka interesuar drejtpërdrejt. Megjithatë, po të kish qarkulluar ndonjë hipotezë e tillë, do ta kishte përmendur të paktën Kristo Frashëri, në monografinë e vet të fundit për Skënderbeun; por ky vetëm sa thotë se data e vdekjes së Gjon Kastriotit nuk dihet me saktësi…

E pastaj, sikur ta kishin vrarë të ziun Gjon me urdhër të Muratit II, nuk do ta kishin përmendur këtë të gjithë ata që kanë shkruar për Kastriotët në atë kohë (nga Muzaka te Barleti e te historianët bizantinë e turq), por do të kish mbetur puna te këta bojarët nga Milanoja e largët që ta përhapnin lajmin?

Mirëpo gjëra edhe më të pabesuara kanë ndodhur, prandaj nuk shprehem dot prerë.

Më në fund, nuk kuptoj se ç’po e shtyn Klosin ta quajë Gjon Kastriotin me emrin Ivan, i cili është një version sllav i emrit shqiptar Gjon. Nëse historianët dhe krejt kultura shqiptare kanë përdorur deri më sot emrin Gjon, ose nëse është vendosur një traditë krejtësisht e përligjur në përdorim, adoptimi i formës sllavishte Ivan do të kërkonte shpjegime të mëtejshme. Tek e fundit, në vend të Ivan mund të përdoreshin edhe forma si Giovanni, John, Johann, Ion, Iannis, Juanis, Jovan e kështu me radhë; sepse emrat në dokumentet e saj kohe përktheheshin rëndom në gjuhën me të cilën hartohej dokumenti.

Thotë pastaj Oliver Jens Schmitt:

Mendoj se zbulimi më i rëndësishëm, në pikëpamje burimore, është motivi i vërtetë i veprimit të Skënderbeut, që ishte gjakmarrja. Kemi në duar tani një dokument të ri nga arkivat e Milanos, i cili tregon se sulltan Murati II ka pasë vrarë të atin e Skënderbeut, Ivanin, dhe se Skënderbeu ishte pjesë e një përbetimi që çoi në vrasjen e vëllait të madh të Mehmetit II, Alaedin Ali Çelebiut, e pra ky motiv, gjakmarrja si shtysë personale e Skënderbeut, është një e re. Një interpretim i dytë i rëndësishëm ka të bëjë me kryengritjen e Skënderbeut, e cila në fazën e saj të parë nuk duhet vlerësuar si kombëtare, por si kryengritje e popullatës ortodokse në Ballkanin perëndimor, vërtet me një shumicë arbërish, por gjithashtu me pjesëmarrje të sllavëve jugorë e të vllehëve, të cilët ngritën krye si të krishterë ortodoksë kundër Perandorisë osmane, në një kohë kur kjo perandori po kalonte, në vitin 1443, një periudhë dobësimi politik.

[përsëri theksimi është imi, Xh.]

Edhe ky interpretim, se kryengritja e Skënderbeut duhet vlerësuar si kryengritje e popullatës ortodokse në Ballkanin perëndimor, jo si kryengritje e fiseve shqiptare kundër osmanëve, më duket disi i guximshëm; po të kemi parasysh se Skënderbeu kujdesej të identifikohej si princ shqiptar në dokumentet e kancelarisë së vet; e nga ana tjetër, vetë historiani zviceran, në po këtë intervistë, e quan themelimin e një mbretërie katolike nga ana e Skënderbeut si ide të rëndësishme politike të këtij udhëheqësi të shqiptarëve. Megjithatë, për këtë duhet lexuar monografia që, pas gjase, do të përkthehet së shpejti nga Ardian Klosi vetë.