Sot për sot në gazeta a në revista mund të botosh vetëm poezi hermetike, më thotë një mik që ende nuk është shëruar nga ethet e botimit. Kjo gjini letrare ka meritën që mbetet gjithnjë e barabartë me vetveten, në kuptimin që, çfarëdo t’i ndodhë tekstit, sado të pakujdesshme të jenë daktilografistet, apo siç quhen sot, kompjuteristet, sado të pavëmendshëm të jenë radhitësit në shtypshkronjë, poezia mbetet prapë po ajo. Miku im ndoshta kërkon të më shpjegojë se nuk ekziston ndonjë mënyrë për të dalluar një gabim shtypi, qoftë edhe një ngatërrim radhësh, nga një figurë e guximshme, nga një transgresion artistik, nga një grusht i pamëshirshëm që autori kërkon t’i japë traditës. Madje ka mundësi që ai të shtyhet edhe më tej e të mbrojë tezën se poezia hermetike mbështetet pikërisht në gabime shtypi e ngatërrime a suprimime radhësh, natyrisht, këto të fundit të marra në kuptim të gjerë: kritikut i duhet pastaj të rithurë, duke u nisur nga lëmshi i koklavitur gjuhësor që ka përpara, trikon e mendimeve të poetit.

Po ç’është në fund të fundit hermetizmi në poezi? Sëmundje e autorit, e tekstit apo e lexuesit? Ka nga ata që mendojnë se është e gabuar të thuhet: “Kjo poezi është e pakuptueshme”; përkundrazi, gjithmonë folësi duhet të sqarojë se për kë është e pakuptueshme poezia në fjalë: për atë vetë, për kryeredaktorin e revistës letrare, apo për gjyshen e tij (të vetën ose edhe të kryeredaktorit)? Në fund të fundit, poeti nuk është i detyruar të eksplicitojë se cilit lexues i drejtohet vepra e tij; ai mjaftohet ta mbyllë atë në shishe e ta flakë në oqeanin e publikut. Në qoftë se ti qëllon që e lexon atë në tren ose duke pritur radhën te dentisti dhe nuk kupton absolutisht asgjë, përgjegjësia është tërësisht jotja.

Një tjetër mik imi, kritiku A, thekson se hermetizmi në poezi lidhet megjithatë me një farë konfuzioni në mendjen e atij që shkruan, ose më mirë me një farë përtacie nga ana e poetit, i cili nuk ka durim t’u japë një bojë logjike imazheve që i gëlojnë në përfytyrim. Dua të them se kritiku A e njeh me dhëmbë e dhëmballë surrealizmin frëng dhe mban mbi skrivani një statuetkë të Andre Bretonit (çka kuptohet vetëm nga dicitura, përndryshe gjithkush do ta merrte për një kushinetë Zisi kushedi pse të ngjitur mbi një pllakë alabastri). Ky kritik njëherë e vlerësoi së tepërmi strofën e parë të një poezie që unë kisha tentuar të shkruaja:

Me brilantet e dasmës sate
Ngushëllove këpurdhën e lyrtë
Të porsambirë në puplat e baltës

Më pëlqen kjo fjala brilantet, tha ai, është shumë shik dhe kjo sot i mungon poezisë shqipe, si të thuash një farë elegance jo vetëm e përshkruar, por edhe e evokuar, kjo ngaqë poetët i kanë xhepat e zbrazur. Autori i drejtohet dikujt që sapo është martuar, megjithëse kjo mund të jetë edhe një metaforë, por që i drejtohet dikujt në vetë të dytë është gjithsesi evidente. Hermetizmi fillon me shprehjen ngushëllove këpurdhën e lyrtë: ç’të jetë kjo? E që për më tepër sapo ka mbirë në puplat e baltës. Më sugjeron imazhin e diçkaje të ultë, tokësore (në kundërshtim me qiellorësinë e brilanteve) e që është veshtullore a e ngjitshme në prekje. Meqenëse, nga ana e tyre, puplat evokojnë fluturimin dhe kaltërsinë, kontrasti kthjellohet edhe më, ndërsa togfjalëshin puplat e baltës do ta interpretoja si të ndërtuar mbi një ndjesi butësie; tek e fundit, edhe këpurdha, në prekje është e butë. Përkundrazi, s’ka gjë më rezistente e më të fortë se diamanti, ose brilantet. I thashë se fjalën puplat kisha ndërmend ta zëvendësoja me neologjizmin shkuplat, që në shqipe vërtet nuk ekziston, por që merr një kuptim horizontalisht, falë raporteve që vendos me fjalët e tjera në varg. Shkuplat? – nuk u habit ai. Natyrisht, do të mund të merrej edhe si një gabim shtypi, por kjo nuk i heq asnjë gjë poezisë; tek e fundit, fjala hyn në asociacion me puplat, por ka edhe një konsistencë autonome, përderisa sugjeron diçka të thërmuar a të përbërë nga pjesë të çrregullta. Gjithsesi, raporti formal me baltën mbetet i pacenuar, dhe kjo është fondamentale.

Pastaj kritiku A kërkoi të lexonte vazhdimin e poezisë sime, të cilin unë për fat të keq e kisha në një fletore tjetër. Megjithatë, një ditë më vonë binda një tjetër mik, kritikun B, që t’ia hidhte një sy:

Flije ende i ngulur shtrembër
Në akrepë sahatesh tingëllues
Stërtregoje orët dhe minutat.

Veten shikoje, dhëndër gri
Në dasmën e këpurdhtë të dritës
Me ankthin trishtil puplakaltër.

Kështu fillon poezia? – më pyeti kritiku B i merakosur. Jo, po strofën e parë e ka shqyrtuar kolegu juaj A. Dëgjo mor djalë, më tha ai, ke pasur shqetësime të tjera në këtë periudhë? Dëshirë për të fluturuar, ose për të puthur televizorin, p.sh.? A e bën gjumin të qetë? Poezinë e ke shkruar gjë natën, nën efektin e ndonjë droge? (Droge?)

I thashë, për ta qetësuar, se poezinë nuk e kisha shkruar unë, por kunati im. Ky njeri vuan nga ndonjë neurozë, përsiati Kritiku B (i njohur për kulturën e tij të thellë psikoanalitike, i vetmi në këtë pjesë të Ballkanit që thuhej se pati arritur të lexojë tërë veprën e Lacan-it, pa qenë në burg e as në spital, por vetëm ngaqë i kishte rënë në dorë). Ky njeri ka frikë nga martesa dhe kjo frikë i manifestohet si pamundësi për të lëvizur (flije ende i ngulur shtrembër); po ç’të jetë ky trishtil puplakaltër? A ka parë ndonjëherë trishtil ai miku yt? Nuk besoj, i thashë, por nuk më duket se kjo ngre peshë, pasi këtu nuk bëhet fjalë për trishtilin si zog, por për fjalën trishtil. Po më mëson mua Carnap-in? – u zemërua kritiku B. Apo të ka bindur kritiku A se fjala trishtil evokon trishtimin? Të gjitha këto janë gjepura, mua më intereson të di pse poeti identifikon ankthin e tij me një trishtil. Nuk dua të bie në banalitete e të të kujtoj se zogu është simbol falik elementar. Ke folur ndonjë herë me motrën për jetën seksuale të të shoqit? Precizova se autori ishte thjesht vëlla i gruas sime dhe, për më tepër, i pamartuar. Lere me kaq, më tha; pastaj kemi orën, simbol i qartë feminil, që e persekuton të varfrin, thjesht me ekzistencën e saj, por edhe ngaqë e mban të mbërthyer në akrepa. Edhe parashtesa stër- te stërtregoje tregon obsesivitet të ankthit. Më në fund, togfjalëshi i ngulur shtrembër zbulon një kompleks kastracioni, e s’ka dyshim se kunati juaj e identifikon veten me organin e vet seksual, përderisa e ka mbërthyer vetveten në akrepat e orës. Megjithatë, bën mirë që shkruan, dhe unë të siguroj se prej tij do të dalë diçka, por edhe ai vetë do të ndihet më mirë, meqë duke shprehur fantazmat e veta të pavetëdijës, duke u dhënë atyre një trup gjuhësor, do të bëjë edhe një farë autoanalize. Mbaje mend, djalë, – më porositi duke u larguar, – poezia hermetike është thesar i paçmuar për psikoanalistin.

Pas bisedës me kritikun B m’u shpif vërtet trishtili puplakaltër, edhe pse kohët e fundit as kisha pasur dëshirë për të fluturuar, e as për të puthur televizorin. Të nesërmen, me dy strofat e fundit nën sqetull, i trokita në derë kritikut C, paçka se e dija se ky ishte masakrues i pamëshirshëm i poetëve të rinj hermetikë; të paktën isha i sigurt se nuk do të më përralliste për organe seksuale e për kastracione.

Kritiku C lexoi me zë:

Brilantet e paktë të jetës sate
I zhyte me putër, i fshehe
Në një varr të porsahapur balte

Dhe ëndrrën s’e pengove dot
Të varej poshtë, çurg i lyrtë
Nga gryka e shqyer e gjumit.

Pastaj më pyeti me ton atëror: ke ngrënë mëngjes? I thashë se nuk e kisha zakon të haja mëngjes. Këtu fillon e keqja, psherëtiu ai. Kjo poezi është pasojë e drejtpërdrejtë e një çrregullimi në stomak ose në ndonjë organ tjetër të brendshëm. E vetmja vlerë që kanë këto vargje, i dashur, është se, po të ishin shkruar dhjetë-njëzet vjet më parë, do të kishin pasur një farë vlere. Pa më thuaj, ky është fillimi, mesi apo fundi i poezisë? Nuk e mbaj mend, iu përgjigja i sinqertë, sepse e kisha shkruar në fletore të ndryshme; deri dje kujtoja se ishte fundi, por një datë që zbulova mbrëmë më bën të dyshoj. Megjithatë, kjo nuk ndryshon asgjë, sepse radha e natyrshme e leximit të kësaj poezie nuk ka të bëjë me linea­ritetin e mesazhit gjuhësor. Kjo është poezi moderne, nuk kërkon lexim linear, por tabular, besoj se arrij të shpjegohem. Më tha se në shpjegime isha gjithsesi më i qartë sesa si poet, por kjo nuk më çfajësonte aspak. Ku e gjen kurajon, shpërtheu befas, të shpresosh se do të ketë ndonjë lexues aq të ngeshëm sa të vrasë mendjen për budallallëqet e tua? Gënjen veten kur mendon se fjalë tilla si brilante, putër, varr i porsahapur, çurg i lyrtë etj., apo edhe metafora të tilla bajate si gryka e shqyer e gjumit mund ta bëjnë më poetik tekstin tënd; për mua, duke shkruar kështu ti s’bën tjetër veçse masturbohesh. E di ç’do të thotë masturbohesh? I thashë se do ta kërkoja në Fjalorin e Shqipes. Mos u mundo kot, më tha, se nuk do ta gjesh, po shko e pyet kritikun B, por po të para­lajmëroj se nuk do të lejoj që ti ta shtosh këtë fjalë në ndonjë poezi të ardhshme, megjithëse e kam një fije shpresë se pas kësaj bisede ti do të heqësh dorë një herë e mirë nga ky art. Po më thuaj, kujt i duhet të dijë se dikush nuk e paska penguar dot ëndrrën e vet që të varet si çurg i lyrtë nga gryka e shqyer e gjumit? Mos do që të të kapin me shkelma? Më përmend një varr balte: vallë ke frikë se mos lexuesi mendon se mos varri është çelur në kripë ose në beton? Më tej, kush e ka hapur këtë varr? Pse heroi yt i fut këto brilante në varr? E tërë kjo vallë ka qenë një ëndërr?

Pa e humbur gjakftohtësinë, i shpjegova se për mua poezia është arti për të kaluar nga fjalët te sendet, dhe jo e kundërta. Fjalët duhet të krijojnë një imazh a një përshtypje të caktuar në mendjen e lexuesit; në rastin konkret, varri dhe ëndrra rebele ndoshta mund të sugjerojnë një farë ndjenje ankthi. Ankthi? S’më kishe thënë që B-ja qenka mësuesi yt shpirtëror! Ti këtë poezi ia jep në dorë publikut, në mos gabohem, dhe jo psikiatrit tënd!

Pastaj ai lexoi edhe tri strofat e para dhe u rudh kaq shumë sa unë i vura përpara një shishe me ujë. Rasti qenka më i dëshpëruar se ç’kujtoja, turfulloi. Më ke folur prapë për brilantet e për baltën, e si të mos mjaftonte kjo, ke nxjerrë nga pena një përbindësh të tillë si dhëndër gri në dasmën e këpurdhtë të dritës, thjesht për të thënë se heroi yt ishte në gjysmerrësirë, kuptohet, ngaqë sapo i kishte dalë gjumi i ngeshëm i pasdites dhe po vriste mendjen se sa mund të ishte ora. Tani e kam shumë të qartë: ju poetët gjoja hermetikë pretendoni të ktheni në art edhe faktet më banale që popullojnë jetën tuaj të zbrazët, thjesht duke e ngopur vargun me metafora gjithfarësh, si kjo e neveritshmja këpurdhë e lyrtë. Këtë e bëni qëllimisht, që të trembni lexuesit e të mos i lini t’i çojnë deri në fund paçavuret tuaja, se përndryshe do t’ju duhej të shkruanit gjithnjë me pseudonim.

I thashë se poezisë do t’i kthehesha përsëri, për ta ripunuar dhe se e çmoja së tepërmi sinqeritetin e tij. Kritiku C më kapi nga krahu në momentin që po ikja: dëgjo, më tha, po fletoren e titullit e ke gjetur? Do të shkoj ta kërkoj tani, i bëra bisht dhe renda të dal në rrugë. Në të vërtetë titullin e kësaj poezie e kisha përcaktuar prej kohësh, shumë më parë sesa të nisja ta shkruaj: E parakohshme.

[2001]