Pak kohë më parë, Asambleja Kombëtare e Francës votoi në favor të një projektligji sipas të cilit këtej e tutje mohimi i genocidit turk ndaj armenëve gjatë luftës së parë botërore do të përndiqet penalisht, sepse do të konsiderohet krim.

Ky qëndrim i ligjvënësve francezë nuk është i pari i këtij lloji, pse orientohet madje konformohet në vazhdën e një prirjeje në thelb totalitare, për ta përvijuar e përcaktuar historinë me rrugë parlamentare.

Një numër vendesh evropiane kanë tashmë ligje të cilat e konsiderojnë krim mohimin e genocidit nazist kundër hebrenjve (holokaustit) gjatë luftës së dytë botërore, të cilat praktikisht kanë çuar në burgje jo naziskinë kokërruar, por historianë pleq kokëshkretë e të vajtur.

Vetë Turqia e quan njëlloj të palejueshme të flitet publikisht për genocidin ndaj armenëve, siç e ka dëshmuar drejtpërdrejt edhe nobelisti Orhan Pamuk, i cili u përndoq një kohë për një “krim” të kësaj natyre.

Në një editorial në “The Guardian”, Timothy Garton Ash me të drejtë e konsideron të pahijshëm këtë zell të legjislatorëve evropianë për t’u konformuar me versionin zyrtar të historisë e për të penalizuar të gjithë ata, që për arsye të ndryshme, duan ta sfidojnë atë version.

Historia është degë e dijes, shpjegon Ash, dhe është e drejtë e historianëve sikurse e kujtdo tjetër që kërkon të njohë fakte të së kaluarës, të ndihen të lirë të gjurmojnë çka u sugjeron arsyeja, pasioni ose intuita, jo çka u dikton ligji.

Natyrisht, jo gjithnjë është e lehtë të ndahet historia nga ideologjia dhe nga miti, as të merret si e mirëqenë që historianët janë vetvetiu të imunizuar nga paragjykimet politike, raciste ose kombëtariste. Megjithatë, të mbrosh të drejtën e një historiani francez për të mohuar genocidin turk ndaj armenëve pa u ndjekur penalisht, nuk do të thotë aspak të mbrosh tezat e atij historiani, të cilat duan kundërshtuar në po atë rrafsh ku edhe janë parashtruar, d.m.th. në rrafshin akademik. Ç’hyn këtu hetuesia e policët?

Është e turpshme edhe që ky sulm i ripërtëritur ndaj lirisë së fjalës vjen pikërisht nga Franca, ose vendi që i ka dhënë qytetërimit Volterin dhe krejt iluminizmin, ose njohjen e dritës së arsyes, dinjitetit të njeriut dhe shenjtërisë së lirive individuale.

Sikur ligji në fjalë të miratohet përfundimisht, mund të përforcojë, në bashkëvajtje me legjislacionin ekzistues që dënon mohuesit e holokaustit të hebrenjve, tendencën e rrezikshme për kalcifikim të historisë në pajtim me interesat e tribuve kombëtare ose etnike. Çfarë do të thonë francezët sikur nesër parlamenti bie fjala tunizian ta konsideronte si krim mohimin e krimeve të francezëve vetë në Algjeri? Po amerikanët, sikur Malajzia ta konsideronte krim mohimin publik të shifrës prej 650 mijë të vdekurish në Irak si pasojë e ndërhyrjes amerikane (shifër të cilën e ka ofruar së fundi revista britanike prestigjioze “The Lancet”)? Hap pas hapi, historia si degë e dijes do të zëvendësohej nga një festival grotesk i teatrove etnike.

Të vërtetat historike nuk kanë nevojë të mbrohen me ligj, as kanë nevojë për përndjekje penale të atyre që i vënë në dyshim. Kjo vlen edhe për të gjitha ato masakra të shëmtuara, të cilat ende mbartin ngarkesë të madhe morale e do të shërbejnë si përkujtesë për brezat e nesërm: krimet e Stalinit e në përgjithësi të komunizmit, genocidi nazist ndaj hebrenjve të Evropës, krimet e inkuizicionit katolik në Mesjetë, genocidi turk ndaj armenëve, spastrimet etnike të serbëve në Bosnjë e në Kosovë, genocidi në Ruanda, shfarosja e indianëve të Amerikës prej evropianëve, masakra e Katinit, shfarosja e refugjatëve palestinezë në Sabra e Shatila. Lista mund të shumëfishohet me lehtësi, sepse historia e njerëzimit është e pasur me krime kësisoj.

Megjithatë, vetë fakti që ne i njohim sot krime të tilla të përmasave planetare dhe ndonjëherë edhe përpiqemi që të mos përsëriten, ose fakti që këto krime u kanë mbijetuar orvatjeve shpesh serioze të autorëve të tyre për t’i fshehur e për t’i minimizuar, i detyrohet para së gjithash të drejtës së fjalës së lirë, e cila ka qenë dhe mbetet kusht për mbijetesën e së vërtetës përballë mistifikimeve.

Me fjalë të tjera, njohjes së të vërtetës i shërben vetëm ajo pjesë e dijes historike, e cila mund të kundërshtohet e të vihet në dyshim lirisht e në çdo kohë e pa pasoja nga kushdo që mendon se ka arsye për ta kundërshtuar. [2006]