Siç mund ta keni mësuar tashmë, gazeta online ResPublica është duke u mbyllur, për shterrim fondesh.
Themeluesi i saj, Mustafa Nano, arriti të krijojë një faqe Interneti ku analizat, esetë dhe opinionet e kolegëve kombinoheshin me blogimin e tij të shpeshtë për lajmet e përditshme.
Faqja u financua për ca kohë nga një grant i Universitetit Europian të Tiranës, që me sa duket tashmë nuk do të rinovohet.
Vetë Nanoja i ka shpjeguar arsyet e mbylljes së ResPublica-s në një intervistë për Shekullin, prandaj nuk po dua të përsërit çfarë ai e ka thënë tashmë.
Unë kam bashkëpunuar me projektin që në fillim, duke e vlerësuar shumë idenë e Nanos dhe përpjekjet e tij për t’i ofruar një model alternativ gazetarisë shqiptare online. Këto përpjekje duhen vlerësuar pavarësisht rreshtimit politik të Nanos si gazetar, publicist dhe intelektual.
Nuk kam qenë dakord me politikën e Nanos ndaj komenteve dhe komentuesve; duke pasur parasysh se çfarë ka ndodhur dhe po ndodh me media të tjera. Përndryshe, modeli i tij – si faqe opinionesh e kombinuar me blog – më ka tërhequr.
Megjithatë, si biznes ResPublica u tregua e pambajtshme, përtej grantit që ia kish dhënë një donator i vetëm. Në rrethanat kur të ardhurat e tjera mungonin, sikurse mungonte edhe alternativa në financim, ndërmarrjes së Nanos shumë shpejt i mbaruan paratë.
Këto vështirësi, me ç’kam kuptuar, nuk kanë të bëjnë me shpenzimet e hostimit, por me të ardhura të tjera, të cilat janë dashur edhe për të paguar bashkëpunëtorët.
Duke gjykuar nga komentet që kam lexuar poshtë e lart, më duket se po mbizotëron, ndër përdoruesit e Internetit, bindja se produktet (content) që ofrohen online u dashkan ofruar gratis.
Këtë bindje e ndesha në një numër komentesh në agregatorin Peshku pa ujë, i cili, për arsyet e veta, preferon ta quajë veten “blog”, edhe pse kontributet origjinale aty zënë një përqindje të vogël, në krahasim me materialet që merren nga mediat shqiptare, pa u paguar asgjë autorëve.
Shpenzimet për të mbajtur PPU mund të jenë vërtet minimale, por ky është vetëm iluzion; në një botë ideale, PPU ndoshta nuk do të arrinte të paguante të drejta autori për materialet që ua huazon të tjerëve rregullisht.
Përndryshe, më duket qesharake që një free rider, si komentuesi standard i një forumi online, të entuziazmohet ose të fërgëllojë nga ajo që gjermanët e quajnë Schadenfreude, kur dikush tjetër, i cili nxjerr bukën duke gazetaruar dhe duke i dhënë të parit lëndë për debat, nuk arrin të mbijetojë në profesionin e vet.
Nuk është hera e parë, as do të jetë e fundit, që budallai pret hareshëm me sharrë degën e pemës ku është ulur të rrijë.
Komentuesit te PPU u ngutën të vërejnë edhe se tekstet e ofruara prej tyre janë gjithnjë gratis; duke harruar se vlera e atyre fjalëve, përgjithësisht, nuk i kalon caqet e hapësirës ku botohen.
Nuk po dua të zgjatem më tej me sensin deluzional të titullimit që u jep shumë përdoruesve aktivizimi online; por vetëm të theksoj se publicistika cilësore vështirë se mund të bëhet në kohën e lirë e të kultivohet si hobby; është profesion dhe meriton të paguhet.
Nëse jep shpirt kjo lloj publicistike, komentet do të vijnë duke u reduktuar në “ma kap içik këtë videon në YouTube.”
E them këtë edhe si autor kryesor i një blogu, Peizazhe të Fjalës, i cili ndryshe nga ResPublica ndjek një formulë biznesi të mbajtshme (sustainable), meqë nuk paguan asgjë për materialet e botuara aty dhe për punën e administrimit të blogut.
Nuk besoj se ka ndonjë mënyrë tjetër për të mbajtur një blog si yni, por edhe besoj se mediat shqiptare kanë nevojë për shumë më tepër – në shtrirje dhe në cilësi.
Në qoftë se publiku refuzon të paguajë për fjalën e lirë që lexon, atëherë këtë fjalë do ta paguajnë dhe sponsorizojnë korporatat, partitë politike dhe grupet e interesave.
Edhe PTF strehohet nga një kompani private (WordPress); më kanë thënë që në Europë shkrimet shoqërohen me reklama. Kjo nuk është se ma bën zemrën mal, por reklamat në një sajt mediash më duken mënyrë financimi më e mirë sesa grantet, sidomos kur këto të fundit vijnë nga një burim i vetëm.
Ideale do të ishte që faqet cilësore online t’i subvenciononin fondacionet për mediat – në vend të gjithfarë konferencave të kota, ecejakeve dhe workshop-eve me specialistë të super-paguar, që mbajnë leksione të tipit: “çfarë është gazeta.”
Natyrisht, në kushtet tona, e vetmja pyetje që mund të bëjmë është nëse mund të financohet sadopak, një faqe online e pavarur, vetëm me reklamat.
Edhe pse cilësia dhe agresiviteti i reklamës në mediat shqiptare janë nga më të ulëtat, kam frikë se publiku shqiptar është aq i pakët në numër; dhe forca e tij blerëse aq e vogël, sa një faqe online nuk mund të mbahet vetëm me reklama.
Edhe një sajt agregator shumë i vizituar, si PPU, arrin a s’arrin 4,000 vizita në ditë (PTF është stabilizuar tashmë në rreth 1,000). Nuk jam ekonomist, as specialist marketingu, prandaj nuk di si t’i interpretoj shifra të tilla – por me intuitë them se janë të pamjaftueshme.
Ndërkohë, as që bëhet fjalë për t’i kërkuar publikut abonim, ose qoftë edhe ndihmë financiare, sikurse veprojnë rëndom gjetiu – p.sh. në blogjet amerikane më të suksesshme, por të pavarura, gjithnjë ofrohet një opsion për të kontribuar financiarisht.
Ka një kategori lexuesish, të cilët njëfarësoj kujtojnë se po i shërbejnë autorit ose mediumit nëse ia lexojnë fjalën (artikullin, esenë, librin, etj.); edhe pak dhe këta do të kërkojnë të paguhen, që të lexojnë.
Është mendësi tipike e kujt është i bindur se, duke komunikuar me një tekst, po ia ofron veten manipulimit ideologjik në rastin më të keq, egos së fryrë autoriale në rastin më të mirë.
Ndeshet edhe në prostitutat, në rrethana të tjera (por jo edhe aq të tjera).
Shqiptarët ende nuk janë emancipuar aq sa të paguajnë për content online (këtë e përligjin duke përçmuar materialin që u ofrohet, por ky reaksion është tipik dhe nuk habit kënd); edhe pse janë të njëjtët që thyhen më dysh, për t’i lënë një bakshish të majmë kamerierit në mejhane. Ndërkohë, Interneti vazhdon të orientohet drejt drekave gratis, të cilat si rregull garantojnë ose cilësi diletanteske, ose manipulim prej atyre që kanë paguar për kazanin e supës.
Një saktësim: kompania, ose biznesi, është WordPress.com. WordPress-i vetë është një software i lirë, që mund të përdoret krejtësisht falas.
Xhaxha, pse nuk e provon edhe ti nje menyre per te pranuar pagesa? P.sh. mund te vesh nje buton per donation, ose nje link per te blere librat e tu, ose te shesesh bluza me design me teme nga PTF etc. (Kjo ideja per bluza po me peqen shume tani qe me erdhi nder mend :).
Per mua PTF eshte nje reviste e kendshme javore te cilen e marr cdo dite. Kam thene edhe me pare qe nje nga pak home page qe kam ne browserin tim eshte PTF. Duke folur vetem per veten time, une padyshim qe do paguaja dicka (s’po ve shifer qe te mos e dergoj diskutimin ne drejtim shifrash). Dhe nese ti e mban mend dhe me dergon nje email nje vit pasi te kem paguar, besoj se do te paguaj prape.
Qe do te mbyllet ResPublika, mua me vjen mire. Cdo faqe shqipà-shqiptare e mbyllur, eshte nje fitore mbi armikun. Dhe armiku yne, nje emer ka : kotesi. Me mbiemer : patetizem. Kotesi Patetike, keshtu quhet.
Ne lidhje me parate, eshte OK. Kam degjuar se ca forume me qindra mijera klikime ne dite, bejne para te madhe. Shume mire. Siç thote xhaxhai, si puna e youtube, 2 milion klikime te shohesh nje bullshit qe kendon ne dhomen e gjumit duke u zgerdhire. Me nje fjale, dobia publike : zero.
Keshtu, 99% e blogosferes shqiptare eshte debiloide, “abrutissant” do te thoshte frengu, ne shqip : me t’i shkule edhe ato pak tru qe te kane mbetur. Kurse per fitime parash, jam i bindur se shqiptaret nuk ia dalin keq. Ju lumte.
Cila eshte formula e nje suksesi financiar ? Duke anashkaluar me perulje nja 14 botime shqiptare mbi menyrat e suksesit financiar, ku ca sharlatane amerikane t’i japin ne dhjete pika kyçet e suksesit, do te thosha se receta eshte : hap nje faqe interneti te pergjithshme, dhe bej shume kujdes qe te mbash prane ate pjese njerezore qe ka mungesa vellimore truri. Te tjeret, largoji shpejt e shpejt se ata jane trazuesit e kryengritjeve, krishtet dhe spartaket e internetit. Ketyre debiloideve, jepu per te ngrene budalliqe si : “a e dini se me 26 maj 2012 bota do te shembet ? Ose : “si duhet shkruar folja ‘duhet’ ne veten e dyte shumes ?”, etj.
Por kjo s’mjafton : duhet ende qe dikur te kesh banuar ne nje pallat me kater shkalle dhe nja 20 apartamente secili. Dmth, ke shume moshatare me te cilet ke ndare reçelin. Nje te vershellyer dhe keta vijne te te japin nje ndihme jo te paket. Ketu mund te shtosh dhe nja 3 vipa qe i ke pasur ne klase, vipa te llojit “drejtor i drejtorise se drejtorive te ministrise”, ose dhe dy poete disidente qe shkruanin poezi kunder partise neper kryeqytetet e botes ku partia i dergonte me sherbim. Sot, keta poete te bejne shume pune se punojne ne fondacione qe merren me administrim parash fondacionesh, dmth, njerez te ngritur shume. Nje vershellime, dhe te gjithe i ke pas vetes me nja 22-23 kusherinj, miq, fqinj dhe telefonues te rastit.
Pastaj, puna ecen vete : po te arrish mesataren e nje teme ne dite, ke gjasa te behesh i njohur. Blogu i suksesshem ne klikime duhet te jete i pasur, ta mbaje nen tension lexuesin, ende ska marre ne njeren teme, dhe hop ia mberrin tjetra. Jeta eshte dinamike, s’kemi kohe te mendojme, ohuuuuu me mjafton puna qe lodhem, ketu dua freski, shpejtesi, mpirje truri, kujtese 2 oreshe, neser disku i trurit duhet te jete fshire qe te prese te dhenat e reja.
Nje “divertissement à la chaine” do te thoshte serish frengu. Buzet nuk duhet te rrine asnjehere ne vendin e vet, duhet te qeshin gjithmone, gazmori s’duhet te pushoje, humori duhet te jete i perhershem. Arena do gladiatore, perleshje, gjak, vdekje madje. Sa e sa vete nuk kane vdekur ketu, te shqyer brinjesh nga gladiatoret e vjeter dhe te sprovuar ? Aq te mira na gjetçin.
Keto jane pak a shume disa receta biznesi. Disa e kane kuptuar mire dhe madje e shfrytezojne ndikimin e tyre per partite politike. Apo partite politike i shfrytezojne ato ? C’rendesi ka ! Emeruesi i perbashket i blogjeve duhet te jete pozicionimi politik ? Je asnjanes ? Je indiferent ? Atehere je thjesht nje armik i popullit, i gjithe popullit, sepse per gjysmen je mik i tjetres, dhe anasjelltas. Me mire prononcohu, demasko njeren pale dhe te jesh i sigurte se do te kesh klikimet e totalit te simpatizanteve te pales kundershtare. Nderkohe, te demaskuarit do te vijne me pak qe te vene nderin ne vend. Lufta eshte e ashper, e pabarabarte, 300 termopilasit kunder xerxerrave te persise. Por kjo eshte bukuria, ketu ka spektakel, ketu vershojne klikimet.
Mire.
2xha, nuk eshte puna se shqiptaret (nje nga popujt me te varfer) nuk jane mesuar te pagojne per te lexuar online. Dhe ne Amerika shumica e faqeve te tilla jane falas per lexuesin, edhe NY Times qe tek e fundit s’eshte blog po nje nga gazetat me prestigjoze ne bote, vetem se fundi ka filluar te aplikoje pagesat per leximet online, dhe kjo vetem per nje pjese te permbajtjes, te tjerat jane akoma falas.
Ti kerkosh lexuesit shqiptar te paguaje online per te lexuar opinionet e Mustafait eshte perralle Nastradini. Muci nuk eshte se kishte ndonje plan me ca thote; pati nje grant nga UET, te cilin e perfoli ne intervisten e tij me mllef (mesa duket meqe s’e mbajti me para akoma pertej nje viti) dhe tani habitet pse nuk e sponsorizon njeri?
Nuk di nga ta zesh kete ceshtje me pare, eshte cope-cope.
Gjithashtu PPU nuk eshte e vecante ne te qenit blog qe kryesisht publikon artikuj mediash. Huffington Post, nje nga blogjet me te njohura ne Amerike (por dhe ne bote) ben te njejten gje kryesisht, sidomos ne fillim. Vetem vitet e fundit ka pasur “original content” me shume se me pare.
Sa per pagesen, kur mediat shqiptare (qe jane biznese) te fillojne te citojne burimet e lajmeve dhe artikujve te tyre (vetem citojne, lere pastaj per te drejta autori e pagesa) mbase atehere mund te flasim per blogjet si PPU, PTF, etj.
Xhibi shkruan:
Nuk ke kuptuar gjë nga çfarë kam shkruar.
Askush nuk ka kërkuar që të paguajë publiku drejtpërdrejt për materialet që ofrohen në Internet. Çështja këtu është tjetër – këta autorë, që shkruajnë dhe impenjohen ‘full time’ në Internet, a kanë të drejtë të paguhen për këtë që bëjnë?
Me fjalë të tjera: unë nuk diskutoj nëse publiku duhet të blejë akses te faqja ResPublica (sepse nuk më kanë lënë mendtë); por nëse publiku e pranon idenë që autorët që i krijojnë dhe i mbajnë këto faqe duhet të paguhen njëfarësoj, apo jo.
Kur opinioni publik e përkrah një ide (p.sh. që autori duhet të paguhet), atëherë gjendet mënyra për ta realizuar idenë.
Interneti, për nga mënyra si është konceptuar, është triumf i lexuesit ndaj autorit, i konsumatorit ndaj krijuesit. Për fat të keq, këta lexues dhe konsumatorë kanë nevojë për content, përndryshe do të përfundojnë duke parë fotografitë e njëri-tjetrit ose videoklipe macesh, siç edhe po ndodh.
Lexo po të duash edhe vazhdimin e kësaj teme që do të nxjerr sonte, për të parë se ku po dua të dal.
2xha, me fal po kjo pyetje me duket krejt pa sens, sidomos kur pyet “a kane te drejte”. Nuk eshte hic pune te drejtash, se nuk eshte se po i pengon njeri autoret te paguhen.
Puna eshte qe si model biznesi ky natyrisht eshte i deshtuar, sidomos si model biznesi si faqja e Mucit (kryesisht opinione miltanteske me paterica, e ndonje shkrim ‘ndryshe’ per kulturen, seksin etj, sa per piper). Por dhe si model ne internet ka shume sfida ne Shqiperi se as interneti nuk eshte aq masivisht i perhapur, po as modeli i reklamimeve ne inernet nuk eshte aq i sukseshem sa ne vendet perendimore.
Ne mungese te te qenit model biznesi (qe vetembahet me te ardhurat e veta) dhe ne mungese te ndonje joshje per sponsorizime (mos valle Muci priste ta sponsorizonte ndonje bamires i huaj duke e gjykuar qe faqja e Mucit ishte antibiotiku per te cilin kishte nevoje populli i ftohur shqiptar?) deshtimi eshte pritshmeria dhe normalja, jo cudia dhe anormalja.
Biles, as qe mund ta quash tamam deshtim, eshte me shume “Muci i harxhoi parate qe i dhane dhe tani s’i jep me njeri”.
Per me teper qe dhe mediat e tjera ne Shqiperi nuk eshte se jane biznese mediatike, ato mbahen me para ndertimi etj, te cilat vijne nga korrupsionet/tarafet qeveritare dhe bashkiake si pagese per politprostituimin e mediave. E si mund te presesh atehere qe publiku te kete kaq shume interes per nje faqe opinioni online, aq me pak per nje faqe mucnanoiste?
Renditja e faqes se Mucit ne Aleksa eshte nje tregues tjeter p.sh. thjesht per te vene ne dukje interesin e publikut se sa qef kane te klikojne tek faqja e Mucit e sa tek mediat e tjera tradicionale shqiptare, ne te cilat lexojne dhe opinionet e Mucit dhe te muceve te tjere.
Gjithsesi, s’eshte hic puna se a mendon publiku se duhet te paguhen ata qe shkruajne online apo jo, qe keta te paguhen. Publiku mund te mos jete dakort dhe me pagesen time apo te te tjereve, apo qofte dhe te atyre qe punojne ne sektor te mirfillte publik dhe/ose administrativ, po nuk kemi demokraci alla-greke te lashte qe te vendose publiku me shumice votash se kush paguhet e kush jo.
Pradaj me duket pa sens kjo pyetje 2xha.
Xhibi:
Po s’ke dëgjuar ti të flitet ndonjëherë për opinion publik, o Xhibi? Dhe për raportet midis opinionit publik, mediave dhe politikës në një sistem demokratik? Po pse u dashka ta thjeshtojmë çdo debat, derisa ta budallallepsim, xhanëm? Pse u dashka ta shndërrojmë çdo debat në një diskutim rreth premisave? Po bëjeni, o të uruar, një përpjekje të vogël për ta vrarë mendjen; përndryshe kot harxhoni ju kohë me mua dhe unë me ju dhe dalim te fjala e un-it…
Ne fakt nuk me duket se i kam rene perciptazi fare 2xha, kam permendur shume faktore me siper qe sipas meje ndikojne ne keto modelet e mediave online jo vetem ne Shqiperi por dhe me gjere, keshtu qe s’e kuptoj kete akuzen e thjeshtesimit.
Por opinioni publik vertet qe s’ka te beje hic me faktin se a paguhet nje njeri qe shkruan me media/blog a jo, aq me pak eshte kjo ceshtje a ka te drejte te paguhet.
Pothuajse po i veme fajin publikut tani per deshtimin e Respublica dhe per mbipopullimin e mediave dhe faqeve te internetit shqiptar me opinione militanteske.
Do te hapesh debat ti per kete teme ne lidhje me publikun? Ec te diskutojme se ca vlerash/risish solli Respublika per publikun shqiptar pra.
Xhibi:
Mua pikërisht kjo më shqetëson. Duhej të kishe shtuar: opinioni publik në Shqipëri. Se gjetiu nuk është kështu. Me fjalë të tjera, Xhib, ti je pjesë e problemit.
Po as ne bote nuk ndikon opinioni publik nese dhe sa do paguaje Huffington Post p.sh. (meqe e morra si ilustrim) autoret per shkrimet.
Ndikojne faktoret e tjere, sa jehone ben ne opinion nje faqe e sa here klikohet, reklamat, etj.
E nuk mund ti veme fajin popullit ne pergjithesi apo mua ne vecanti qe faqja e Mucit nuk u be qendra e vemendjes se shqiptareve.
Nejse, ne kete ullishte ku e nget ti muhabetin me duket krejt pa krye, ose thjesht hajt ti veme fajin popullit.
Të ishte mbyllur The Huffington Post për mungesë fondesh, gazetaria amerikane do të mbante zi dhe solidariteti i publikut do të ishte i jashtëzakonshëm; megjithëse pasuria dhe varieteti i mediave amerikane online janë të tilla, që humbja për atë mbyllje do të kompensohej sakaq, madje pa shumë dhimbje. Në mbarë botën, kolegët luftojnë për njëri-tjetrin me thonj e me dhëmbë, madje edhe kur gjenden në llogore të kundërta; dhe opinioni publik i përkrah, sidomos kur e sheh se bëhet fjalë për ushtrimin e të drejtave njerëzore elementare. Në këto rrethana, edhe politikanëve u intereson pastaj që të luftojnë për t’u siguruar fonde mediave – me rrugë publike ose private. Ne jemi vite dritë larg këtij realiteti, dhe rrimë e matemi me hijen e mëngjesit; edhe pse, figurativisht, sapo kemi dalë nga shpellat.
Pikerisht 2xha, Respublica nuk u interesoi as politikes qe ta financonte, sic financon mediat e tjera. Dmth jo vetem vlera publike qe s’kishte, po as politike. Kaq.
Xhibi, më përmend ti një emër të një faqeje shqip online, që po të mbyllej për mungesë fondesh do të të bënte të mendoheshe, në mos të ngrije zërin.
[Në parantezë: ekonomia e tregut parakupton alternativa; kur nuk ka alternativa, ekonomia e tregut nuk ekziston më.]
PPU publikon gjera qe jane te aksesueshme pa kufizime nga publiku dhe permend emrat e burimeve nga i merr. Keshtu qe nuk shkel te drejta autori. Po permendim kete blog po keshtu jane edhe te tjeret, forume ose blogje. Shto ketu qe nje oqean i madh gjerash ne internet jane “public domain”. Gutenberg, per te marre nje shembull eshte burime dijeje i madh dhe eshte krejt falas dhe ne respekt te plote te te drejtave te autorit.
Perfitimi financiar per ato qe shkruan online Mustafa Nano eshte ceshtje e tij dhe jo e lexuesve shqiptare ne Internet. As Mustafa Nano nuk na e ka per borxh per te shkruajtur por as ne nuk ja kemi per borxh t’i blejme komentet e tij online. Nese Nano celjen e nje faqeje online ku publikon shkrime te tij dhe te tjereve e shikon si biznes, bujrum, te provoje veten ne biznesin e tij te ri (reklama, te kerkoje sponsorizime, ta provoje edhe me pagese, te organizohet si think tank, si shoqate etj.).
Faqja e Nanos, pavaresisht se ky mundohet t’i veshe rroba qe nuk i ka, nuk ka qene mirefilli nje gazete me lajme e kronika per ceshtjet aktuale, aty kishte thjesht ca shkrime opinione te Nanos apo te te tjereve dhe perkthime lajmesh nga media te huaja nga Nano. Quajeni si te doni, gazete, blog, forum online etj. por une se kam ndermend te paguaj per nje faqe te tille.
Blogje me te verteta te mira i gjen pa pagese online, pse duhet te paguaj per faqen e Nanos (dhurimi eshte tjeter)?
Paguaj per gazeta qe kane print edition edhe jane online, prestigjizioze, me informacion aktual dhe opinione e analiza kalbri por jo per faqe online si e Nanos qe gjen me shumice.
Nderkaq, mbeshtetja nga bizneset nuk ka ndonje gje te pandershme. Te pakten nga kendveshtrimi i sistemit ku jemi dhe deri sa njerezit kane zgjedhje. Zgjedhja eshte si per ata qe kerkojne mbeshtetje, si per lexuesit.
Kostoja e nje faqeje online eshte shume e ulet ne krahasim me nje gazete apo reviste te shtypur ne leter. Aq me teper qe nje faqe si e Nanos nuk preokupohej te mbulonte gjithe Shqiperine me gazetare qe te na sillnin lajmet e reja dhe ato cfare ndodhin ne Shqiperi. Ishte nje blog “analize” sic pretendonte Nano dhe kaq. Nuk di ndonje analog te ngjashem qe te jete me pagese.
Tani Nano do te marre nje rroge te mire pse shkruan komente ne internet, ose te ju jape njerezve qe shkruajne tek blogu i tij nga 2000 euro, kjo eshte deshire e tij e kuptueshme dhe e mirekuptueshme por qe nuk justifikon veten.
Fjala e lire as nuk u shtua kur doli ne drite blogu i Nanos dhe as nuk do paksohet kur te ike.
Kaq se u morem teper me Nanon.
Këtu çështja nuk është te M. Nano. Njëlloj do të ekzistonte problemi sikur e njëjta gjë t’i kishte ndodhur Fahri Balliut ose Artur Zhejit ose Fatos Lubonjës ose Kastriot Myftarajt. Çështja është te një orvatje për të krijuar një lloj të ri komunikimi, online, të përqendruar në komentin jo në lajmin, por që dështon ngaqë nuk financohet. Kjo s’ka lidhje me Nanon vetë.
Nano është gazetar i mirë, i zoti i fjalës dhe i mendjes, ka shumë lexues që e ndjekin dhe e pëlqejnë. Megjithatë, nuk arriti ta mbajë faqen më shumë se disa muaj, as po shoh të dalë njeri tani dhe t’i ofrojë financim. Prandaj, le të mos e shtrembërojmë problemin, duke u marrë me hollësi irrelevante. Nanoja nuk e mbajti dot faqen jo sepse është gazetar i keq; por sepse publikut nuk i bën asnjë përshtypje që një faqe e asaj natyre të dalë nga qarkullimi, për mungesë fondesh. Kjo s’ka të bëjë me Nanon dhe me çfarë përfaqëson ai si gazetar dhe si publicist. Nëse nuk e kuptojmë këtë, kot që lodhemi me debatin.
Unë s’e hapa këtë diskutim për t’i qarë hallin një kolegu – po për të analizuar një problem që më duket shqetësues; dhe pikërisht atë që, në një kontekst mediatik të dominuar nga interesat e tregut (fut këtu edhe TV-të private), konsumatori (mua, ju, të gjithëve) pranon të konsumojë vetëm me kusht që të mos paguajë. Çfarë ekonomie tregu është kjo? Ky është model komunist! Secili sipas mundësive, secili sipas nevojave… If Marx were alive, [tha], would have turned around in his grave.
”’Nanoja nuk e mbajti dot faqen jo sepse është gazetar i keq; por sepse publikut nuk i bën asnjë përshtypje që një faqe e asaj natyre të dalë nga qarkullimi, për mungesë fondesh.”’
Xhaxha, mjaft te hapesh disa gazeta dhe ja ku i ke falas opinionet, ose hap peshkun se i sjellin ata dhe nuk lodhesh fare.
Mjedisi shqiptar ka inflacion opinionesh, keshtu qe ne shoqeri tregu bie çmimi.
UET per mendimin tim ka investuar ne nje projekt qe kish synim cilesine, mirepo sundimi i Muçit ia heq cilesine projektit.
Ti do ta evitosh diskutimin mbi Muçin, po projekti cilesor nuk mund te lihet as ne dore te Muçit as ne dore te Balliut.
Ajo qej habi une eshte si ka mundesi qe as Rama s’ka interes ta mbaje ate faqe e ta financoje.
Hyllin shkruan:
Opinionet në gazeta nuk janë falas, as janë gazetat fondacione bamirësie për lexuesin. Autorët e opinioneve paguhen, vetë gazetat paguajnë për të mbajtur faqen online, për web master-in, për designer-ët, për përzgjedhësit e materialit, për mirëmbajtësit. As që duhet pasur ndonjë dyshim për këtë.
Opinionet në gazeta janë falas për lexuesin, njëlloj sikurse ato sanduiçet milimetrike që të ofrojnë me tabaka, në supermarket, për të provuar një salcë ose një lloj të ri sallami. E gjithë kjo bëhet jo si shërbim publik, por për qëllime të reklamës dhe të propagandës.
Lexuesi që vjen në Internet me lugë në brez, nuk ka kuptuar asgjë nga si funksionojnë punët në realitetin virtual; meqë formula e informacionit gratis, nëse zbatohet në mënyrë konsistente, çon ose në zhdukjen e informacionit, ose në zhdukjen e lirisë së shprehjes. Përndryshe, nuk mund ta bazosh komunikimin në një metodë e cila, në thelb, nuk është veçse e njëjtë me rrëmimin në plehra, për të gjetur ndonjë copë pice ende të pakafshuar.
Entuziazmi i tanishëm për rrjetet sociale, Facebook-un, Twitter-in, Web-in 2.0 dhe revolucionin, gazetarinë me blog, etj. pompohet artificialisht; modeli vetë është ose i pambajtshëm, ose irrelevant. Çështja e mirëfilltë nuk është nëse duhet të paguajmë apo jo, por vetëm se kush do të paguajë.
XHAXHAI,
Shoh se s’qenkam lexuar fare me lart. Mendova vertet se solla nje ndihme te mire ne paraqitjen e atyre rreshtave. Ska gje, aty jane, mund te sherbejne ne çdo rast.
Aty me lart, une desha te ve ne dukje se ligjet e BLOGIZMIT shqiptar nuk funksionojne normal si gjetke. Njerezit nuk mblidhen ne nje blog per nga cilesia e tij, porse nga njohjet dhe sternjohjet qe kane. Kjo vjen ngaqe dukuria kope-lukuni-tufe-turme-farefis-shoqni qe le koken per njeri-tjetrin, eshte ende e forte ne trojet e trurit shqiptar.
Nuk e kuptoj sesi, qe prej tre-kater postimesh, ju ngulmoni ne mosndergjegjen e bloguesve apo mosmirenjohjen e tyre qe s’paguajne fare. Habitem dhe s’e marr vesh. I vetmi kriter, zoteri, qe duhet te ishte marre parasysh, eshte CILESIA. Nuk ka tjeter.
Ne boten e internetit, ska asnje detyrim por ka thjesht tundim. Diktatura e klikut eshte e gjithepranishme : po te dua, klikoj ; po te mos dua, s’klikoj. Kaq e thjeshte eshte. Atehere, çfare duhet te me beje mua qe te klikoj ?
Ketu, ka dy shkolla te ndryshme : shkolla jo-serioze dhe ajo serioze. Jo-seriozja eshte psh shkolla shqiptare qe mendon ta ndertoje suksesin e vet mbi rrethin qe permenda me lart : shoqeri, familje, farefis, kurveri politike, etj.
Ndersa seriozja eshte psh shkolla, le te themi e MEDIAPART te gazetarit francez Edwy Plenel. E dini ç’ka bere ky tipi ? E thjeshte : pasi ka qene KRYEREDAKTOR i gazetes LE MONDE (merreni me mend !), per arsye te ndryshme konfliktuale redaktoriale, e ka perplasur deren e gazetes me te madhe franceze dhe nder me prestigjiozet ne bote, dhe ka hapur nje gazete ne internet. I çmendur ? Aspak ! Sepse zoteriu ska dale ne internet te tallet, por te punoje me aq po seriozitet si me pare. Dhe suksesi ka qene i menjehershem. Websiti i tij eshte nder me te cituarit, aty behet gazetari e larte, ka fakte, komente, analiza qe ia vlen te klikohen. Dhe keshtu ka ardhur financimi. Nuk eshte me brire.
Po ne rastin tone, ku jemi ? Hyllin ka te drejte kur thote se deshtimi financiar i Respublikas nuk ka ardhur per shkak te kokederrsise se klikuesve, por per shkak se cilesia mungonte, si linja editoriale ishte skandal, se diskutimet jane te varfra dhe pa bereqet, se tejskajshmeria e llogoreve politike te peshtiros pamase. Keshtu, ne vend qe te ankoheni lart e poshte per mungese fondesh, gazetaret e kesaj gazete do te benin mire te ftilloheshin se nuk jane per ate pune, se mbase lexuesi eshte me i zgjuar se ata, dhe kjo eshte e trishte t’ia pohosh vetes.
Gjithsesi, i dini vete, i shihni vete, e rendesishme ne kete histori blogjesh, eshte vetem nje fjali :
MOS E MERRNI LEXUESIN PER DEBIL, ASNJEHERE.
Jo vetem e zeme, por edhe e pranojme, qe gjithe kjo qe thua eshte jo vetem e vertete, por kusht themelor. Po tashti, a mund te flitet per gazetari profesionale? A mund te diskutohet rreth idese qe gazetari nuk punon, dhe nuk ka pse te punoje per shpirt te babes? Nuk ka pse t’i konsiderohet puna pro bono, por duhet t’i paguhet? A mund te flitet per nje gazetari ne internet qe te trajtohet ne te njejten menyre si gazetaria profesioniste? A mund te jete ky nje muhabet pertej Muc Nanos, apo do kembengulim, se s’ben, ne nje kritike mediokre ndaj nje “gazetari medioker?” A ka mundesi edhe te lexojme kur thuhet “këtu çështja nuk është te M. Nano,” apo cfaredolloj niveli ky mund te simbolizoje, apo duhet patjeter te kembengulim vetem qe te lexohemi, pavaresisht sa jashte teme jane ato qe themi?
Me përkufizim, lexuesi është ai që lexon. Debil është ai që nuk lexon, por që kërkon të trajtohet si lexues. Shembuj sa të duash.
Kjo pyetja se “a duhet te paguhen ata qe shkruajne ne internet”, me duket kot, e papershtatshme ne kete diskutim. Arsyeja eshte e thjeshte: Keta nuk na marrin doren ne per te marre para per ate qe bejne ne internet. Mustafa Nano deri tani eshte paguar rendshem nga UET dhe s’ka pasur nevoje per izen tone.
Pika qe meriton vemendje eshte se mediat, edhe faqja e Nanos, si cdo media duhet te mbijetoje vete financiarisht, nuk ka pse ju bie ne qafe lexuesve ose mund ta mbaje blogun thjesht per pasion ose sherbim qytetar falas.
Neser mund te mbyllet per mungese fondesh 55-a e Fahriut, te na fajsoje ne per kete? Po keshtu pacavurja Tema (Shekulli nuk mbyllet, bile shitet edhe nen kosto) etj.
Deri para disa vitesh ne Shqiperi, ishte mode hapja e televizioneve, sot jane mbyllur shume prej tyre se nuk kane mbijetuar dot. Po konturohen rrjetet e fuqishme televizive, jo kerpudhat televizione.
Atyre qe iken nuk ja u kemi fajin ne si qytetare.
Prandaj kjo elegjia per blogun e Nanos mua me duket e pavlere. Blogu i Nanos ishte nje blog i rendomte, partizan ne ekstrem, kam degjuar se njerezit ankoheshin edhe per censuren e komenteve etj. Pra nuk arriti te ishte nje vlere qe te thithte edhe financim. Por ne cdo rast, mua si lexues nuk me intereson shume se c’ben Nano. Po arriti te mbijetoje mire, po nuk arriti prape mire, nuk eshte ndonje humbje e madhe.
“nuk ka pse ju bie ne qafe lexuesve”
Kete lloj reagimi e hasa dhe tek PPU dhe nuk me duket se Nano ka vajtur dere me dere duke trokitur per lemoshe tek lexuesit– keta do te ishin vrima e fundit e kavallit (shpreses). Shume shqetesuese kjo tendenca e miletit per tu vene ne qender te vemendjes- si protagoniste- ne hallin e Nanos. Tha gje Nano se do e bente revisten me pagese? Jo! Tha gje Nano se do kerkonte ndihme financiare tek lexuesit (individe)? Jo!
Nano ne intervisten dhene tek Shekulli disa here shprehet se per fonde u eshte drejtuar bizneseve te ndryshme dhe fliste per veshtiresite qe ka hasur si rezultat i klimes politike. A mund te perqendrohemi ketu dhe tek thelbi i ketij shkrimi apo do vazhdojme akoma te debatojme per gjera te paqena?
”’Entuziazmi i tanishëm për rrjetet sociale, Facebook-un, Twitter-in, Web-in 2.0 dhe revolucionin, gazetarinë me blog, etj. pompohet artificialisht; modeli vetë është ose i pambajtshëm, ose irrelevant. Çështja e mirëfilltë nuk është nëse duhet të paguajmë apo jo, por vetëm se kush do të paguajë.”’
Ai qe ka nevoje do te paguaje, si kudo. Dikush e do informacionin te fresket blen 10 gazeta ne oren 8 te mengjesit, kush s’ka nevoje pret çdo dale falas ne internet apo televizor.
Dikush tjeter ndersa hipen ne metro, merr 2-3 gazeta falas qe tu hedhe nje sy e te shtyje kohen.
Tani qe celulari me internet eshte bere me çmim te lire, te shumte e kane gati ne çdo moment.
Ndersa persa i perket ne veçanti analizave, keto sa me te fresketa te jene aq me shume gabime priren te kene, prandaj nuk shoh pse dikush pa ndonje interes te posaçem duhet te kete ngut e te paguaje per te lexuar i pari.
Me thene te drejen, xha xha nuk e kuptoj se çfare modeli po propozon.
@ Kodra,
Une s’kam folur shume per Nanon, s’jam perqendruar tek nje emer i perveçem, Nano eshte thjesht nje simptome.
Sigurisht qe nje gazetar duhet paguar. Ashtu si dhe nje murator apo nje profesor. Problemi eshte qe te paguhet cilesia. Nje murator i keq te ben me turp kur te te shohin shtepine. Nje profesor i keq te nxjerr sakat nga shkolla. Po nje gazetar i keq, a duhet “ndeshkuar” gje ? Sigurisht qe po. Shitjet bien ne zero.
Gazetaria duhet paguar deri me nje kur ajo punon sipas rregullave te gazetarise dhe jo sipas trilleve dhe humoreve te pasgjumit. Ca gazetare franceze qe jane ose te majte ose te djathte, pelqehen shume sepse nuk e kthejne profesionin e tyre ne nje lufte politike per jete a vdekje, por synojne gjithmone ndriçimin e publikut. Dhe ndriçim nuk do te thote partizan. Por do te thote t’i japesh publikut mekanizmat e nevojshem qe te kuptoje diçka. Sigurisht qe gazetari percjell nje kah ne shkrimin e vet. Por ama ai nuk e trajton lexuesin si debil qe t’i thote ç’te mendoje e ç’te vendose. Sepse xhaxhai i bie shume shkurt kur thote “lexuesi eshte ai qe lexon”. Ky eshte nje debat i tere, dhe s’kalohet dot ne dy rreshta. Lexuesi nuk eshte nje mbledhes germash.
Nje gazetar i vertete i jep lexuesit anen A te çeshtjes, anen B te çeshtjes, dhe pastaj kunderve argumentet e A-se dhe B-se. Dhe e theksoj : ka thjesht fakte, dhe kronologji, vendosje ne kohe, ka nje fill. Nuk ka budalliqe te tipit : isha njehere ne avion dhe nje shok me tha. Keto traplliqe, gazetaret le t’i mbajne per ne ndonje mejhane kur te dehen me shoket e vet. Lexuesit nuk i duhen fare mbresat personale te nje gazetari, me perjashtim te nje reportazhi qe e ka emrin reportazh. Por ne analiza politike, nuk ka kurrfare subjektivizmi, madje peremri vetor “une” nuk ekziston fare. Kalohet ose ne pavetore, ose rralle, shume rralle, ne formen “ne”. Por keto gjera, gazetaret shqiptare, te fryre mire e mire me nje “reputacion” te trilluar, nuk i dine dhe s’iu pelqen t’i dine.
Puna me e mire e nje gazete shqip do te ishte perkthim shqeto i analizave te huaja, qe lexuesit dhe gazetaret e rinj te shohin si diskutohet, dhe jo te me kopjojne budalliqet e Vitorio Sgarbit qe te çan torrovilen me budalliqe nate. Cilesia zgjidh gjithçka.
Krijo nje gazete, sqarohu mire ne mendjen tende per profilin e saj, e do “généraliste” ou “spéciale” ; nese e para, atehere zgjidh njerez te afte ne çdo fushe, mos merr shoket e tu thjesht ngaqe votoni njelloj, por merr njerez kompetente, pa dallim emri apo partie apo leshi. Nese e dyta, atehere specializohu mire ne sferen qe ke zgjedhur, mos çaj koken per fushat e tjera, nese je gazete letrare, edhe sikur copa te behen politikanet, ti vazhdo me shpjegimet e romaneve apo tjeter. Gjithkush vendin e vet.
E qarte : puna qe eshte pune, duhet paguar deri me nje. Por ama, PUNE, dhe jo llogje e budalliqe. Si e mendojne gazetarin keta gazetaret tane te famshem ? Te mbarojne thjesht nje filial gjuhesie ne ndonje katund ? Jo miq, jo, gazetar eshte dikush qe ka lexuar sa dhjetefishi i nje lexuesi, qe ka nje filozofi te veten, qe ka ca referenca te forta, qe di te mbaje nje diskutim, qe di te kundershtoje vetveten, di te perplase dy filozofi te kunderta qe ia brejne shpirtin, dhe jo nja gazetar i vetekenaqur qe me lexon nje Washington Post dhe vjen e me tregon perralla shokesh e shoqesh, i thashe e me tha.
Kur them qe mos e merrni lexuesin per budalla, kjo eshte ideja : mos i servirni budalliqe se ai eshte me i holle se ju dhe jua kupton hilen shume shpejt. Ju ndjek nje dite, dy, por pastaj, hasta la vista. Kete s’e kane kuptuar gazetaret tane te blogjeve : dehen me klikimet e shumta te diteve te para te miqve dhe shokeve. Dhe nuk i bejne llogarite ne afatgjate, ne nje pune cilesore qe flet vete, pavaresisht nga emri.
DJERSA, PUNA, ska asnje formule tjeter çudiberese.