PËR NDRYSHIMET NË LIGJIN PËR ZONAT E MBROJTURA

nga Agron Alibali

1. Hyrje; 2. Për solidaritetin dhe drejtësinë midis brezave; 3. Drejtësia ndërbreznore, e drejta evropiane dhe Kushtetuta e Shqipërisë; 4. Papajtueshmëritë kushtetuese të ligjit; 5. Të metat thelbësore të ligjit; 6. Përfundime

Hyrje

Më 22 shkurt 2024 Kuvendi i Shqipërisë miratoi Ligjin nr. 21/2024 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 81/2017 Për Zonat e Mbrojtura”.[1] Ligji i ri ka hasur në kundërshtime dhe kritika të rrepta nga grupe të shoqërisë civile,[2] nga sfera e politikës[3] dhe madje, ka pasur reagime edhe nga përfaqësues të BE-së.[4]

Ligji sjell pasoja të pakthyeshme për zonat e mbrojtura të këtij vendi, dhe pra, cenon edhe të drejtat dhe interesat e brezave të ardhshëm. Çka na sjell tek problemi tjetër themelor i këtij ligji: qasja imponuese, e ngutur, jo konsensuale e tij, qasje që nuk merr aspak parasysh as shqetësimet e brezit të sotëm, dhe as të drejtat e brezave të ardhshëm.

Pyetja që shtrohet qoftë nga ana juridike/kushtetuese, qoftë nga ana përgjithësisht teorike është kjo:

A ka të drejtë brezi i sotëm, i cili i ka gjetur nga brezat e shkuar të pacenuar e relativisht të pandryshuar mjedisin, natyrën dhe trashëgiminë e tyre, të ndërhyjë atje në mënyrë të pakthyeshme, pa pasur parasysh dhe pa respektuar të drejtat dhe interesat e brezave të ardhshëm?

Për solidaritetin dhe drejtësinë midis brezave

E thënë ndryshe, a do ta lejonin parimet e drejtësisë dhe solidaritetit ndërbreznor [intergenerational equity] veprimtarinë shfrytëzuese dhe shkatërruese të brezave të sotëm ndaj mjedisit, ndaj zonave të mbrojtura, pasurive ujore apo parqeve kombëtare?

Kam pasur rastin gjatë hulumtimeve e karrierës sime, të njihem me profesoren Edith Brown Weiss, një nga pionieret dhe teoricienet e të drejtave të njeriut dhe të drejtat e mjedisit për brezat e ardhshëm, përfshirë drejtësinë ndërbreznore. Prof. Brown Weiss ishte edhe Kryetare e Panelit të Inspektorëve të Bankës Botërore, kur në emër dhe në bashkëpunim me Aleancën Qytetare për Mbrojtjen e Gjirit të Vlorës, si dhe me të ndjerin Ardian Klosi, kërkuam ndërhyrjen e atij Paneli në hetimin e projektit famëkeq të TEC-it të Vlorës.[5]

Teorinë e drejtësisë ndërbreznore Prof. Brown Weiss e përpunoi qysh me artikullin e famshëm të saj, Climate Change, Intergenerational Equity and International Law, prezantuar në Konferencën e Villach-ut, në Austri më 27 shtator – 2 tetor 1987. Teoria e saj bazohet në premisën se “çdo brez e dorëzon planetin në kushte jo më të këqija se sa e ka marrë si dhe me qasje të drejtë dhe të ndershme (equitable access) tek burimet e tij”, prej nga dalin tre parime kryesore:

Ruajtja apo konservimi i opsioneve (i përkufizuar si konservimi i larmisë së bazës së burimeve natyrore dhe kulturore);
Ruajtja apo konservimi i cilësisë (i përkufizuar si moslënia e planetit në gjendje apo kushte më të këqia se sa u gjet); dhe
Ruajtja apo konservimi i qasjes (i përkufizuar si qasja e drejtë dhe e ndershme – equitable access – ndaj përdorimit dhe përfitimeve të trashëgimisë.[6]

Kjo qasje vizionare u materializua në rrafsh akademik në vitin 2008 tek dy dokumente lapidare të Fakultetit të Drejtësisë të Universitetit të Harvardit:

E drejta e mjedisit për brezat e ardhshëm – model dispozitash kushtetuese & ligjore, dhe

Modelet për mbrojtjen e mjedisit për brezat e ardhshëm.

Një zhvillim të rëndësishëm në këtë fushë përbëjnë edhe Parimet e Maastricht-it për të Drejtat e Njeriut të Brezave të Ardhshëm, e vitit 2023, ku theksojmë, ndër të tjera, Parimin 8.b sipas të cilit “çdo brez ka detyrën për të mbrojtur dhe mbështetur trashëgiminë kulturore dhe natyrore të Tokës për brezat e ardhshëm”.

Sot, në vitin 2024, mund të themi se qasja vizionare kushtetuese doktrinare e Prof. Brown Weiss dhe e Universitetit të Harvardit është materializuar edhe në një sistem të mirëfilltë politikash dhe rregullimesh juridike edhe në Bashkimin Evropian, sikurse përcillet në botimin e freskët “Mbrojtja e interesave të brezave të ardhshëm nga Bashkimi Evropian – shqyrtim i tagreve ekzistuese dhe i bazës ligjore sipas së drejtës së BE-së”.[7]

Drejtësia ndërbreznore, e drejta evropiane dhe Kushtetuta e Shqipërisë

Solidariteti midis brezave, apo drejtësia ndërbreznore [intergenerational equity] përbën një qëllim themelor [fundamental aim] edhe të Bashkimit Evropian.[8] Karta e BE-së për të Drejtat Themelore përmban “referencën më të drejtpërdrejtë dhe më të qartë për brezat e ardhshëm në nivelin e legjislacionit parësor të BE-së”, duke patur parasysh se Karta ka fuqi detyruese për institucionet e BE-së. Me të vërtetë, Preambula e Kartës deklaron pa mëdyshje se të drejtat e mbrujtura në Kartë “përbëjnë të drejta dhe detyrime ndaj personave komunitetit njerëzor, dhe ndaj brezave të ardhshëm”.[9]

Kurse në praktikën shtetërore, qasja përmes solidaritetit ndërbreznor, bazuar në konsultime dhe consensus, u pasqyrua së fundmi nga Ministri i Jashtëm i Greqisë, Gerapetritis, në një intervistë të tij të 4 marsit 2024. Thotë z. Gerapetritis:

“Kur trajtohen çështje madhore, që prekin jo vetëm brezin e tashëm, por edhe brezat e ardhshëm, duhet të bëhen sa më shumë konsultime që të jetë e mundur për çështjen në fjalë, dhe të arrihet sa më shumë konsensus që të jetë e mundur”[10].

Për t’u kthyer tek Kushtetuta e Shqipërisë, mund të argumentohet se, sikurse edhe në Preambulën e Kartës së BE-së për të Drejtat Themelore, edhe Kushtetuta e Shqipërisë përmban në Preambulën e saj shqetësimin, angazhimin, apo edhe detyrimin e brezit të sotëm ndaj solidaritetit apo drejtësisë ndërbreznore dhe, rrjedhimisht, edhe për të drejtat e brezave të ardhshëm.

Konkretisht, vetë deklarimi solemn se “ne, Populli i Shqipërisë…me përgjegjësi për të ardhmen…me besimin tek vlera të tjera universale…me vendosmërinë… për të garantuar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut,” si dhe “me zotimin për mirëqenien… dhe solidaritetin shoqëror”, mund të argumentohet se parashikon dhe mbështet pikërisht parimin e solidaritetit dhe drejtësisë ndërbreznore, të cilin jo vetëm ky brez, por dhe asnjë brez tjetër as nuk mund ta shpërfillë, dhe as nuk mund ta cenojë.

Papajtueshmëritë kushtetuese të ligjit

Mirëpo është pikërisht ky parim themelor dhe madhor i brendshëm kushtetues, që madje përbën një ndër parimet themelore të së drejtës ndërkombëtare të mjedisit, si dhe të së drejtës së Bashkimit Evropian, që jo vetëm cenohet, por shkelet me të dyja këmbët nga ligji i mbrapshtë 21/2024 për Zonat e Mbrojtura. Ligji prek, pra, edhe aspiratën, në mos detyrimin e këtij brezi të shqiptarëve për ruajtjen e trashëgimisë natyrore e mjedisore dhe transmetimin e saj brezave të ardhshëm.

Fakti që deputetët dhe kryebashkiakët nismëtarë janë nisur nga interesi i çastit dhe i legjislaturës së tyre tre apo katërvjeçare pranohet qartë edhe në relacionin shoqërues apo diskutimet për ligjin, ku përmendet si arsye edhe shpopullimi, apo pamundësia për të ngritur qoftë edhe një kioskë druri.[11]

Shqyrtimi i procedurës dhe i përmbajtjes së ligjit ngre edhe pikëpyetje të tjera të rëndësishme për papajtueshmërinë e tij me Kushtetutën, me angazhimet ndërkombëtare të Shqipërisë, përfshirë integrimin evropian.

Ligjit është defektoz qysh në zanafillën e tij. Sipas deputetit nismëtar, Fadil Nasufi, shtysë për nismën ligjore të deputetëve ishte letra drejtuar Kuvendit të Shqipërisë nga disa Kryetarë Bashkish,[12] e cila nuk është bërë publike. Me fjalë të tjera, kryebashkiakët e Shkodrës, Lezhës, Himarës, Vlorës, Elbasanit, Korçës, Librazhdit, Gjirokastrës, Përmetit, Fierit, Durrësit, Malësisë së Madhe, Cërrikut, Burrelit dhe Sarandës, pasi qënkan mbledhur diku në një vend ende të panjohur, dhe pasi paskan diskutuar shqetësimet e tyre të mëdha për zonat e mbrojtura në territorin e tyre, paskan hedhur idenë për ndryshimin rrënjësor të politikave shtetërore për to. Dhe këtë e paskan bërë përmes një letre drejtuar Kuvendit të Shqipërisë, letër e cila paska gjetur vëmendjen dhe mbështetjen e menjëhershme të 12 deputetëve.[13]

Këtu del në pah problemi tjetër kushtetues me këtë ligj: deputetët e Kuvendit të Shqipërisë nuk kanë asnjë detyrim ligjvënës në emër dhe për llogari të Kryetarëve të Bashkive. Sipas Nenit 90 të Kushtetutës, deputetët e Kuvendit të Shqipërisë përfaqësojnë popullin, zgjedhësit e tyre, dhe jo Kryetarët e Bashkive.[14]

I lidhur ngushtë me të është edhe problemi tjetër kushtetues, të cilin po e ngremë në trajtë pyetjeje: a kanë tagër Kryetarët e Bashkive – në nivelin e tyre të pushtetit vendor – që të ndikojnë në hartimin a formulimin e politikave të përgjithshme shtetërore? Edhe këtu Kushtetuta është taksative, duke ua mbyllur shtegun Kryetarëve të Bashkive.

Me të vërtetë, sipas Kushtetutës, niveli ku ndërthuren dhe “harmonizohen” politikat vendore me ato shtetërore është qarku, dhe jo bashkia.[15] Rrjedhimisht, nevoja, nisma apo shtysa për të ndërmarrë një nismë ligjore të përmasave të tilla nga poshtë duhet të ishte ose:

një kërkesë e ardhur nga poshtë, konkretisht nga zgjedhësit e deputetëve propozues, ose

një propozim nga ana e Kryetarëve të Këshillave Qarqeve drejtuar Këshillit të Ministrave.

Në rastin e parë, propozues të procesit ligjvënës do të ishin deputetët, kurse në rastin e dytë, Këshilli i Ministrave.[16] Çka na sjell tek ceni i tretë procedural kushtetues. Ligji vjen “në mbështetje të neneve 78 dhe 83.1 të Kushtetutës”. Mirëpo këto nene kanë karakter thjesht procedural, dhe aspak substancial. Rjedhimisht, ligji nuk mbështetet në asnjë nen bazë të Kushtetutës që rregullon mjedisin, apo që lidhet me të drejtat e njeriut, apo edhe me zhvillimin.

Po aq problematik paraqitet ligji tek justifikimi se përcjell dhe adopton qasjen për zonat e mbrojtura të IUCN-së, ose Unionit Ndërkombëtar për Konservimin e Natyrës. Për ta bërë më të pranueshëm, dhe përmes një qasje haptas hipokrite, ligji pretendon të mbështetet tek parimet e IUCN-së, si p.sh. parimet e përshtatshmërisë dhe fleksibilitetit. Mirëpo siç u vu re me mprehtësi nga një OJQ në konsultimet publike, “këto parime përdoren kryesisht në planet e menaxhimit, dhe jo në nivele ligjore”.[17] Dhe për ta plotësuar kuadrin, vetëm pak ditë para shqyrtimit të ligjit kontrovers, Kuvendi i Shqipërisë miratoi aderimin e Shqipërisë në IUCN.[18]

Mirëpo anëtarësimi në IUCN nuk mund të përdoret si mburojë për shkeljen e parimeve, praktikave dhe frymës së vetë asaj. Në fakt, IUCN-ja është organizatë sui-generis, ku marrin pjesë me tagre të barabarta si shtetet sovrane, ashtu dhe OJQ-të. Përpos kësaj, IUCN-ja ka procedurë të veçantë mospranimi, që aplikohet për çdo anëtar të ri. Sipas saj, çdo anëtar i IUCN-së mund të kundërshtojë bashkimin në të një anëtari të ri, çka mund të sjellë përjashtimin apo mospranimin. Rrjedhimisht, ligji në fjalë paradoksalisht e bën pozitën e Shqipërisë në IUCN lehtësisht të cenueshme, pasi çdo anëtar i saj mund të refuzojë pranimin pikërisht për shkak të këtij ligji, pavarësisht nga aderimi i miratuar në Kuvend.

Të metat thelbësore të ligjit të ri

Proceduralisht ligji i ri është i mangët edhe për një fakt tjetër. Sikurse theksohet në Raportin e Komisionit Parlamentar për Çështjet Evropiane, ligji “nuk i referohet asnjë objektivi të Agjendës së Zhvillimit të Qëndrueshëm të OKB-së”. Po ashtu, ligji “nuk synon të përafrojë asnjë direktivë evropiane dhe për rrjedhojë nuk ka tabelë shoqëruese përafrimi”. Ligji “nuk është parashikuar” në Planin Kombëtar për Integrimin Evropian (PKIE) 2024 – 2026. Raporti i këtij Komisioni është i pashembullt në shpalosjen e pikëprerjeve të munguara midis ligjit të ri dhe legjislacionit parësor e dytësor të BE-së. Shembull është neni 108 i Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit që i referohet “degradimit mjedisor”.[19] Si konkluzion, sipas Raportit, ligji “nuk synon përafrimin e legjislacionit të BE-së”, ose e thënë ndryshe, ka efekt “përlargues” me legjislacionin e BE-së dhe acquis communautaire. E megjithatë, përmes një spërdredhje të pashembullt alogjike, Komisioni e miratoi projektligjin në parim.[20]

Edhe më problematike është përmbajtja e ndryshimeve të miratuara. Ligji origjinal nr. 81/2017 Për Zonat e Mbrojtura, që përcillte transpozimin e Direktivës së Këshillit 92/43/KEE, datë 21 maj 1992 “Për ruajtjen e habitateve natyrore dhe të florës dhe faunës së egër”, përmbante dispozita të qarta dhe të prera ndaluese.

Mirëpo neni 3 i ligjit amendues, për shembull, ndryshon rrënjësisht mbrojtjet e ligjit original[21], duke eliminuar termat ndalues “moslejim”, ‘përjashtim”, “eliminim” dhe duke i zëvendësuar me termin “kufizim”.

Po aq problematik është neni 4.3.ç[22], që eliminon kriterin normativ të vlerësimit të ndikimit në mjedis [VNM] për zonat e mbrojtura, duke e zëvendësuar me kriterin e përgjithshëm “raport i efekteve në mjedis, duke përfshirë proceset dhe veprimtaritë e lejuara”.

Po ashtu, nenet 5 dhe 6 shfuqizojnë në tërësi përkatësisht nenin 12.2 dhe nenin 13 të ligjit origjinal, ku përcaktohen kriteret themelore të zonës së mbrojtur, si dhe nënzonat, përfshirë zonën buferike (tampon). Kujtojmë se mosnjohja apo qasja shpërfillëse ndaj zonës buferike nga i ashtuquajturi Fondacion për Menaxhimin e Butrintit ishte një ndër kritikat e Raportit të Misionit të UNESCO-s për Butrintin, i publikuar nga Zëri i Amerikës.[23]

Kurse neni 7 i ligjit amendues ndryshon rrënjësisht nenin 16 të ligjit origjinal duke futur për herë të parë nocione të tilla si “turizëm të ekselencës (me 5 yje)”[24] si dhe duke përfshirë në trajtimin e zonave të mbrojtura edhe Këshillin Kombëtar të Territorit [KKT] dhe “rregullore të posaçme të tij”.[25] Madje KKT-ja merr rol determinant në veprimtaritë e lejuara në zonat e mbrojtura, siç del nga ndryshimi radikal i nenit 33.[26]

Neni 8[27] redukton ndjeshëm mbrojtjen dhe konservimin e monumenteve natyrore [Kategoria III], duke u hequr atyre shkallën e mbrojtjes “rezervë strikte” dhe duke eliminuar zonën buferike për to. Efektet e këtij ndryshimi drastik do të ndihen menjëherë në 718 monumentet natyrore të regjistruara deri tash në Shqipëri, sipas shifrës së dhënë nga vetë z. Nasufi gjatë diskutimeve për ligjin në komisionet.

Neni 9, që ndryshon Nenin 20 të ligjit original [Peizazhin e mbrojtur, kategoria V] legjitimon “lejimin e ndërhyrjeve të lejuara urbane, rekreacione apo ekonomike brenda zonës” së “peizazhit të mbrojtur”. Me fjalë të tjera, vetë peizazhi “i mbrojtur” nuk është më i tillë.

Neni 11 sulmon zonat e mbrojtura detare, duke hequr ndalimin për “ndërtime të përhershme në to”, duke eliminuar fare “ndërtimet turistike të përkohshme, sezonale me konstruksione të lehta, miqësore ndaj mjedisit” të parashikuara në nenin 33 të ligjit origjinal, të ndryshuar në tërësi.

Një nga pikat e ralla pozitive në ligj është afirmimi i rolit të kryetarit të bashkisë në parqet bashkiake, të realizuar me ndryshimin në nenin 13.

Neni 33 i ligjit origjinal ndryshohet në mënyrë drastike, duke u lënë rrugë të hapur ndërtimeve “akomoduese të ekselencës, 5 yje ose më shumë, në fushën e turizimit…”. Çudia është se lejimi i tyre nuk varet më nga VKM-ja e zonës së mbrojtur.

Neni 20 bën ndryshime drastike të nenin ekzistues 48 lidhur me veprimtaritë e ndaluara në nënzonat qëndrore, ku zbatohet shkalla e parë e mbrojtjes. Sipas këtij ndryshimi, në këtë nënzona qëndrore tashmë do të lejohen (sepse nga neni origjinal që i ndalonte janë fshirë) këto veprimtari, më parë të ndaluara:

Prerja e drurëve dhe shkurreve;
Ndërtime të çdo lloji;
Kullotja e kafshëve shtëpiake dhe ndërtimi i objekteve për to;
Ngritja e objekteve çlodhëse e argëtuese;
Kalimi nëpër shtigje lirisht, (përpara u lejohej vetëm pronarëve);
Lëvizja e mjeteve motorike (përpara u lejohej vetëm atyre të administratës);
Vozitja me barkë etj.;
Riprodhimi intensiv i faunës së egër objekt gjuetie;
Shfrytëzimi i tokës me teknologji intensive, me mjete e mënyra që shkaktojnë ndryshime rrënjësore në biodiversitet, etj. dhe që dëmtojnë në mënyrë të pandreqshme sipërfaqen e tokës;
Nxjerrja e mineraleve, gurëve, torfave, (më parë ndaloheshin ato për mirëmbajtjen e parkut)
Organizimi i garave me automjete e motoçikleta.

Neni 21 ndryshon nenin 49, duke hequr përkufizimin e “përdorimit tradicional“ të nënzonës qendrore. Se çfarë i shqetësonte autorët e ligjit tek termi “tradicional” mbetet mister. Ky nen, gjithashtu, zbut në maksimum mbrojtjen ndaj veprimtaritë e ndaluara, siç janë ato të ndryshimit të gjendjes natyrore të rezervave ujore, burimeve, liqeneve dhe sistemeve të zonave të lagura; si dhe depozitimin e kimikateve, lëvizjen e mjeteve të transportit, mbledhjen e bimëve mjekësore, vendosjen e stendave, reklamave, ngjitjet alpine etj. në rast se “nuk janë në funksion të mbështetje së veprimtarive të lejuara”.[28]

Neni 17 krijon një strukturë të re paralele, ndofta të panevojshme, Zyrën e Administrimit të Parqeve Kombëtare, ndërkohë që ekziston Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura.

Përfundime

Nisma ligjvënëse për ndryshimin e Ligjit për Zonat e Mbrojtura, e miratuar me shpejtësi të pazakontë nga Kuvendi i Shqipërisë, prek Kushtetutën e Shqipërisë, parimet bazë të së drejtës ndërkombëtare të mjedisit, si dhe detyrimet e Shqipërisë për integrimin evropian. Nismës i mungoi konsultimi i gjerë me opozitën dhe me gjithë shoqërinë, si dhe konsensusi i domosdoshëm, sidomos kur ndërmerren nisma legjislative që prekin interesat e brezave të ardhshëm.

Në rast se Kryetarët e Bashkive, që u bënë zanafilla reale e kësaj nisme të pavend ligjore, kanë shqetësime të përligjura për politikat e përgjithshme e afatgjata shtetërore, që lidhen edhe me detyrime ndërkombëtare dhe ndërbreznore, atëherë ata së pari duhet të konsultohen me zgjedhësit e tyre, mandej t’i ngrenë shqetësimet në rang qarku, dhe së fundi mund t’ia përcjellin drejtpërdrejtë qeverisë.

Do të ishte e këshillueshme që ligji t’i kthehej nga Presidenti i Republikës Kuvendit, ku të rishqyrtohej nëpër komisionet përkatëse me pjesëmarrjen e gjallë të opozitës, ose të tërhiqej fare nga deputetët propozues.

Përndryshe, dhe duke e huazuar termin nga Kryetarja e Gjykatës Kushtetuese Holta Zaçaj, rruga e vetme mbetet “gjyqësorizimi”, apo goditja e ligjit në Gjykatën Kushtetuese për papajtueshmëri me Kushtetutën.

[1] https://kuvendiwebfiles.blob.core.windows.net/webfiles/202402271348113540ligj%20nr.%2021%2C%20dt.%2022.2.2024.pdf

[2] https://albeu.com/lajme/shoqeria-civile-shpall-levizjen-per-pengimin-e-zbatimit-te-ligjit-per-zonat-e-mbrojtura-shqiperia-ne-rrezik-nga-grykesia-e-disa-privateve/639061/

[3] https://www.reporter.al/2024/02/27/ligji-per-zonat-e-mbrojtura-krijon-hapesira-per-korrupsion-thone-organizatat/

[4] https://politiko.al/e-tjera/gazetarja-e-birn-ambasadori-i-be-se-kerkoi-rrezimin-e-ligjit-per-zonat-e-i502419

[5] https://www.inspectionpanel.org/panel-cases/power-sector-generation-and-restructuring-project Në vitin 2013 para nderin të ligjëroj për betejën ligjore ndërkombëtare të mbrojtjes së Gjirit të Vlorës në Georgetown University Law Center, i ftuar pikërisht nga Prof. Brown Weiss në kursin e saj të së drejtës ndërkombëtare të mjedisit.

[6] Edith Brown Weiss, Climate Change, Intergenerational Equity and International Law, tek Vermont Journal of Environmental Law, Vol. 9. 622-624, lidhja në hiperlinkun në tekst.

[7] Katalyn Sulyok, Bruksel, 2024, tek https://jesc.eu/wp-content/uploads/2024/02/Sulyok-FG-EU-law.pdf

[8] Po aty, paragrafi 2.1.1, f. 7. Referuar nenit 3.3 të Traktatit të Bashkimit Evropian.

[9] Po aty, paragrafiu 2.2. f. 10.

[10] Jo gjithnjë pajtohemi me qëndrimet e ministrit të jashtëm grek, sidomos në deklaratat e tij për Shqipërinë. Megjithatë, në këtë rast qëndrimi i tij është shembullor. Citimi i plotë: G. GERAPETRITIS: Look, it is simple. When addressing major issues that affect not just the present generation but also future generations, you should have as much consultation on this issue as possible and as much consensus as possible. It is obvious that at the end of the day, the accountability of actions ultimately rests with the responsible government, neither with the opposition, nor the society. It is the government that has the responsibility. On the other hand, at least I consider it my duty, when it comes to major decisions that concern the entire Greek people and future generations, to turn to the other parliamentary parties, to listen to their views, and as much as possible, to be able to incorporate them, if it is perceived to be the right thing to do. It is the Greek government and myself that are accountable to the Greek people. We will of course seek consensus on all major issues, not only on Türkiye but also on all the major national issues. From there on, we are accountable to the Greek people, who will judge us.

[11] Raporti për Projektligjin nga Komisioni Përgjegjës, Tiranë, 19.2.2024, ff. 20-21.

[12] Sipas tij, nisma ligjore u ndërmor “në përgjigje të një letre drejtuar Kuvendit të Shqipërisë nga kryetarët e bashkive të Shkodrës, të Lezhës, të Himarës, të Vlorës, të Elbasanit, të Korçës, të Librazhdit, të Gjirokastrës, të Përmetit, Të Fierit, të Durrësit, të Malësisë së Madhe, të Cërrikut, të Burrelit dhe të Sarandës, të cilët ngrenë shqetësimin dhe kërkojnë marrjen në konsideratë të ndryshimit të kuadrit ligjor të zonave të mbrojtura, pasi është një ligj i ngurtë, shumë konservator dhe praktikisht i pazbatueshëm në disa elemente të tij dhe që e privon qeverisjen vendore në mundësinë e administrimit të zonave të mbrojtura për zhvillimin e qëndrueshëm të tyre, për përfitimin nga komuniteti lokal të kësaj pasurie dhe për aksesin që duhet të ketë pushteti vendor mbi zonat e mbrojtura.” https://tinyurl.com/vcstej3s

[13] Deputetët propozues janë Fadil Nasufi, Florenc Spaho, Arkend Balla, Edona Bilali, Bujar Çela, Anduel Tahiraj, Shpresa Marnaj, Mirela Pitushi, Denis Deliu, Klodiana Spahiu, Enslemvera Zake, Edmond Ndreca. https://tinyurl.com/2epwfj8u

[14] Neni 90. 1. “Deputetët përfaqësojnë popullin dhe nuk lidhen me asnjë mandat detyrues.”

[15] Neni 110.2. “Qarku është njësia ku ndërtohen e zbatohen politikat rajonale dhe ku ato harmonizohen me politikën shtetërore”. I nënshkruari ka rezerva thelbësore për strukturën kushtetuese të qarkut, e cila është imponuar parregullsisht në Kushtetutën e v. 1998, në dëm të rretheve, për çka do të shprehemi tjetër here.

[16] Neni 81.1. “Të drejtën për të propozuar ligje e ka Këshilli i Ministrave, çdo deputet, si dhe 20 mijë zgjedhës.”

[17] Diskutimi i Ermelinda Mahmutaj, nga Qendra Eden. Sipas saj, dy parimet “nënkuptojnë përshtatjen e formave të ruajtjes dhe të menaxhimit të zonave të mbrojtura, me qëllim që ato të mos zbresin nga kategoria ekzistuese, por vetëm të rriten.”

[18] https://qbz.gov.al/eli/ligj/2023/12/20/102/799996ac-65ca-41b6-aff5-31cae35d0734;q=IUCN

[19] https://www.dap.gov.al/images/DokumentaStrategjik/Marreveshja%20e%20Stabilizim%20Asociimit%20BE-Shqiperi.pdf Në fakt, mund të argumentohet mospajtueshmëri me MSA-në edhe për nenin 86.2, Politikat e Bashkëpunimit, por edhe nenin 70.3, Përafrimi i legjislacionit, Imponimi i Ligjeve e Rregullave të Konkurrencës.

[20]https://kuvendiwebfiles.blob.core.windows.net/webfiles/202402191445407865Raport%20i%20Komisionit%20për%20Çështjet%20Europiane.pdf

[21] Parashikuar në nenin 9 c), ç), e d) , si dhe 10.3.c.

[22] Në ndryshim të nenit 10.6.ç të ligjit origjiinal.

[23] https://www.zeriamerikes.com/a/7479639.html

[24] Neni 7.1.a.

[25] E njëjta gjë në neni 7.5; nenin, 10.7; neni 11.4; neni 12.4.

[26] KKT i mbivendoset edhe Këshillit të Ministrave, siç parashikon neni 19.5, që shfuqizon nenin 47.5. të ligjit origjinal.

[27] Ndryshuar nenin 17 të ligjit original.

[28] Të njëjtën zbutje të mbrojtjes parashikon edhe neni 22 në ndryshimin që i bën nënzonës së rekreacionit.