DANTJA I PAKAPSHËM

Kur flasim për Komedinë Hyjnore të Dantes, jo gjithnjë arrijmë të mbajmë parasysh se poema u krijua në një kohë kur ende nuk ishte shpikur shtypshkrimi dhe u lexua, për më se një shekull, si dorëshkrim; madje si një varg dorëshkrimesh të ngjashme, por kurrë identike. Dhe nuk është gjetur ndonjë dorëshkrim autograf i Dantes vetë, aq sa shumë studiues mendojnë se poema që në krye qarkulloi në trajtë këngësh (canti) të veçanta dhe se origjinali, si i “botuar nga autori” nuk ka ekzistuar ndonjëherë. Vetë titulli, “Divina Commedia”, shfaqet për herë të parë në një tekst të hershëm nga Boccaccio, bashkëngjitur një botimi – të shtypshkruar – të vitit 1477; titulli i hershëm i poemës me gjasë i përdorur edhe nga autori ishte thjesht “Comedía”, theksuar si në shqip.

“Komedia Hyjnore” hyn në ato vepra që është shumë më lehtë t’i lëvdosh, se t’i lexosh – i përgjigjet kështu një përkufizimi ironik që i ka dhënë Mark Twain-i veprës klasike: “një libër që njerëzit e lëvdojnë, por nuk e lexojnë”. Edhe pse shqipja është me fat që ka një përkthim të gjykuar si shumë të mirë, mbetet problematike si mund t’i qaset lexuesi i sotëm shqip një poeme të rrënjosur në teologjinë kristiane dhe në historinë e “Italisë” mesjetare; pa përmendur vështirësinë tjetër – të përgjithshme – për të lexuar letërsi në formën e poemave të gjata. Normalisht, leximi i “Komedisë Hyjnore” do të kërkonte vite studimi të përkushtuar, për t’u njohur dhe familjarizuar me alegoritë e shumta, kontekstin filozofik dhe teologjik, implikimet religjioze dhe jetën politike të qyteteve italiane në Mesjetë. Por në çdo rast, është gjë e mirë dhe e dobishme për kulturën bashkëkohore që dashamirësit dhe admiruesit e shumtë të Dantes mes nesh qoftë edhe vetëm të hiqen ose të bëjnë sikur t’ia kenë lexuar dhe shijuar veprën.