Ky është një shkrim për Albanën, një karakter të imagjinuar, dhe për bashkëkohës të saj tipikë. Por tek Albana shumë gra shqiptare që ndajnë premisa të ngjashme, do gjenin kollaj pjesë të vetes sot.

Është periudha e tranzicionit. Lëmsh i madh e pasiguri e frikshme. Ajo është grua rreth të dyzetave me tre fëmijë; vajzën e madhe 15 vjeç, një vajzë tjetër e një djalë, të voglin, të gjithë nëpër shkolla. Do ndahet nga i shoqi pas 16 vjetësh martese. Ish martuar sapo mbaroi universitetin. Nuk do të ndahet, por i shoqi është shumë i vendosur. Gruaja ka frikë. Nuk e di se si rriten fëmijët vetëm. Di vetëm që të tre fëmijët do që t’i ketë në shtëpi, dhe po kështu duan edhe fëmijët. Pa burrin e saj, sado të rënda vitet e fundit me të, me pije, xhelozi e zënka, ajo nuk e imagjinon dot jetën. Është e dëshpëruar, por i shoqi nuk komunikon me të. Për të historia ka mbaruar. Gruaja fajëson veten sa mundet. Nuk e di më se i kujt është faji. Ndoshta, i saji. Me siguri, i saji.

Ka jetuar për gjashtë muaj si e çmendur. I shoqi i thotë të dalë nga shtëpia. Kuptohet për të fëmijët mund të rrinë aty, por ajo jo. Në mënyrën e vet ai i do fëmijët. Por gruaja nuk i lë fëmijët aty, dhe kjo është në fund të fundit shtëpia e saj; pse duhet të dalë nga shtëpia? Ka jetuar aty për 16 vjet. Qan, nuk fle, nervozohet për gjithçka, por vazhdon të shkojë në punë. Shyqyr që është puna. Ka punë shumë të mirë, por të paguar pak, si gjithë punët shtetërore. Jeta i duket çdo ditë më e padrejtë. Fëmijët nuk sillen normalisht. Pesha e atmosferës së keqe rëndon mbi çatinë dhe muret e shtëpisë tiranase prej qerpiçi, shtrirë në një rrugicë të Tiranës së vjetër.

Kur erdhi ajo nuse e re, kopshti ishte i bukur e plot lule, por shtëpia ishte për ibret, shtëpi tipike e socializmit dhe shtëpi tiranase njerëzish me të ardhura modeste, me hajate të çuditshme, me dysheme e mure të vjetra me gunga e të çara, me fare pak hapësira jete normale, me mobilim të papërshtatshëm, me kuzhinë e dhoma gjumi të sajuara. Nusja e re iu fut punës: ishte e re, e bukur, me shumë miq, me punë të mirë, me një burrë që ende e dëgjonte dhe e mbështeste për të ndryshuar e përmirësuar çfarë mundeshin. Merrte më shumë se i shoqi, por aq i bënte: futi djersën nga mëngjesi deri pas mesnate pa pushim, dhe paratë e çdo rroge a shpërblimi, ndihmën materiale të prindërve të vet, gjithë fuqitë e miqësitë e veta, dhe shtëpia mori formë: pas 15 vjetësh ishin shtuar një banjë brenda, veç asaj të oborrit, u ndërtua një kuzhinë me tavan, u shtuan dy dhoma gjumi për fëmijët, dhe hajati u bë dhomë ndenjjeje, u blenë mobilje, u ribënë mure e dysheme. Shtëpia kish duk, jo më si dikur.

Albana nuk kish dashur kurrë të rrinte me prindërit e burrit. Por nuk kishte pasur mundësi tjetër. Nuk kishin asgjë të veçantë a të keqe pleqtë, por kjo s’kish shumë rëndësi. Veç faktit që në ato vite çifti s’kish ku shkonte veçse tek shtëpia e prindërve, i shoqi nuk pranonte kurrsesi as ta çonte nëpër mend atë mundësi. Ai nuk i linte kurrë prindërit. Fëmijët rriteshin, gruaja e re mpakej e trishtohej. Dikur ishte ndër lulet joshëse të Tiranës gjimnaziste e universitare, por tani e kish lënë veten pas dore. Së paku vazhdonte të punonte, dhe hidhërimet e vogla të ditëve pas pune, i derdhte në më shumë punë për shtëpinë dhe fëmijët.

Pra shtëpia ishte në fakt e saja! Si të ikte? Pastaj, ku të shkonte? I shoqi i tha të kthehej tek prindërit. Nuk do ikte kurrë nga shtëpia e vet. E kish bërë ajo dhe e kish bërë me lotë. Por jetesa bëhej e pamundur dhe fëmijët vuanin. Albana bindte veten se ajo nuk lëvizte që aty, sikur nami të bëhej. Vjehërri dhe vjehërra u zhvendosën për pak kohë në shtëpinë e njërës prej vajzave. Pas pak u largua edhe i shoqi. Por askush nuk do t’ia linte shtëpinë asaj. Që të largohej, i prenë dritat dhe nuk ngrohte dot më shtëpinë në dimër. U egërsua shumë. Nuk flitej më me Albanën dikur lozonjare.

I vijnë letrat që të paraqitet në gjyq. I shoqi kërkonte ndarjen. Albana donte shtëpinë, të paktën gjysmën, të paktën një dhomë, të paktën… Shtëpinë e humbi, dhe humbi edhe gjyqin për të se ishte në emër të prindërve të të shoqit. Gjithë ndryshimet dhe shpenzimet që kish bërë Albana, ishin të padokumentuara e të paverifikueshme. Humbi edhe një tufë të madhe me para duke ndjekur avokatët. Nga e gjitha, në fund fëmijët fituan një mbështetje të vogël financiare prej të atit. Kohët e para jetonte ende në errësirë dhe të ftohtë në shtëpinë që s’ish më e saja. Natën e fundit para se të ikte mori si e çmendur gjithçka që mundi, gjithë mobiljet që kish sjellë ajo. Muret nuk i merrte dot. Mund edhe t’i thyente ose t’i digjte, qoftë edhe t’i falte mobiljet. Por aty nuk do t’i linte. Dhe shtëpinë që e kish larë e fshirë me dashuri për mbi 15 vjet, e la në një derexhe të mjeruar. Dukej sikur kish rënë bomba. Albana kishte vetëm një motër më të vogël, ndaj mori edhe një kushëri për çdo rast.

Ata që e panë kur iku, dhe e dëgjuan ç’kish ndodhur e interpretuan në mënyra të ndryshme atë që ndodhi. Iku nga mendja, thanë shoqet e së vjehrrës… se grua pa burrë hesapi. Kot nuk u prishën ata. Gjynah, thanë ata që e donin, se grua pa burrë e mjera. Ku do shkojë, thanë ca më realistë, se është grua pa burrë. Mjerë kalamajtë, thanë shumica, si do t’i rrisë një grua pa burrë.

Që këtu e që prej këtij çasti, refreni “grua pa burrë” shoqëron gjithçka që thuhet për Albanën, e mirë apo e keqe. Shqiptarët e gjykojnë, e shajnë dhe e mbrojnë për çdo hap që bën, si grua pa burrë. Albana vetë, është e lumtur që ka dalë nga terrori i përditshëm i jetesës pa dashuri, me xhelozi, e ku trajtohej me përçmim pasiv. Është ribërë fizikisht, dhe gati nuk njihet: e hijshme, e mbajtur me shijë, dhe me një duk krenar. Por të gjitha këto bashkë nuk barazpeshojnë dot renë e rëndë që i rri mbi krye në shi e në diell: grua pa burrë.

Ndërrohen qeveritë, dhe Albanën e kap vazhdimisht fshesa, se grua pa burrë, helbete, kush ta mbrojë. As me ndonjë parti s’u bë, që të kish të sigurtë të paktën vendin e punës në gjysmat e rasteve, dhe as u martua! Kush të merr me tre kalamaj! As pa kalamaj s’të merr kush në Shqipëri! Kur s’ka punë, bredh zyrave të kërkojë, e u thotë gjithë atyre që njeh ta ndihmojnë. Vitet e fundit ka qenë me punë, po aq sa edhe pa punë. Nuk di kë të besojë e prej kujt të mbrohet, se, që nga marangozi që i duhet për të rregulluar derën, bojaxhiu, shitësi i peshkut, gjinekologu, qeradhënësi i apartamentit, pediatri, agjenti i udhëtimeve, dhe pa dyshim miku që duhet futur për t’i gjetur punë, qëllon edhe që edhe ia lypin. Grua pa burrë në fund të fundit; more, po bën vaki që kështu edhe i bëjnë nder. Jo më pastaj që e ka edhe për detyrë! Se para për të paguar nderin ajo s’ka ku gjen, apo jo.

Fëmijët rriten. I vogli ka nisur të jetë problematik tani që ka hyrë në adoleshencë. S’ka faj komshia tiranase përballë kur i thotë: hall i modh të ka zon, mi Albana; ti je gru pa burr, po çuni do babë që të rritet! Vajzat shkojnë mirë, por edhe ato janë në moshë kur provohet gjithçka, me dije e pa dije të mjaftueshme. Albana i ndjek sa mundet, sa lodhet e fut kokën nën çarçaf gjatë ditës, se e lodhin si njerëzit që ia lëvdojnë kalamajtë, si ata që ia përflasin se kanë marrë kot nga që s’e kanë të atin në shtëpi.

Sapo bleu një apartament Albana. Belara plot pati për kredinë duke qenë kryefamiljare, por pa burrë, pa prona, pa kursime dhe me tre fëmijë. Tani i janë hapur telashe me atë që ia shiti: i ka dalë fjale, dhe disa nga mobiljet themelore që kish thënë se do t’ia linte, ia ka marrë nga apartamenti natën para se t’i dorëzonte çelësat. Desh iku nga mendja Albana kur nuk gjeti asgjë, se s’ka ku fut kalamajtë pa krevat, bufe a tryezë në shtëpi. Dhe pastaj kur e bleu patën rënë dakord, dreqi e mori! Por ajo kishte qenë thjesht fjalë mes një burri e një gruaje, jo fjalë burrash!

Avokati që Albana pyeti në mirëbesim i tha se në kontratë s’qe shkruar asgjë për mobiljet. Dhe ti s’ke ç’bën fare, Albana, që ai është treguar maskara. Albana i tha së paku t’i dërgonte njeri që ta frikësonte, ndonjë burrë nga familjarët e vet (atë kushëririn bojë-madh, që e ndihmon me prezencën e vet në të tilla raste), që ai të mos e merrte më nëpër këmbë kështu. Avokati që ishte edhe gjysmë i njohur (dhe bisedën po e bënte për miqësi e pa pagesë), e këshilloi as të mos u futej kot gjyqeve se do ta nxirrnin me këpucë të kuqe dhe i kishte të humbura. Por sidomos e këshilloi të mos ngatërrohej me një rrugaç si ish-pronari që i doli llafit. Ai është racë plehrash e ka lloj-lloj njerëzish që mund të përdorë. Ti s’e di ç’të bën! Në fund të fundit, mund ta ndiqte, ta kërcënonte, t’i bëntë keq; ajo ishte edhe vetëm. Ia kurseu pjesën grua pa burrë avokati Albanës. Se nuk ia lejonte arsimimi dhe as emancipimi.

Albanës i rëndohen ditët e i shkurtohet gjumi natën. Shkollat e fëmijëve, qejfet, veshja, sikletet e shtëpisë dhe parave e ndjekin. Për tani ka punë, por deri kur? Nuk i vjen më për mbarë të kalojë në sektor privat e të shohë për punë të pavarura e që paguajnë më mirë. I ka ikur edhe mosha tani. Pastaj, ku t’i lerë kalamajtë që të rrijë në punë orar pa orar?! Dhe ku t’i gjesh ato lloj punësh njëherë?! Një llaf goje është, lëviz nga administrata publike!

Po ngeli prapë pa punë, e ka vendosur. Burrë nuk ka për të gjetur e as do kërkojë, por do nisë të merret me politikë. Do militojë për LSI-në.

ps: sepse, në Shqipëri një grua pa burrë nuk është si peshku pa biçikletë, por si thoi pa mish.