Hyrje
Në romanin “Vdekja më vjen prej syve të tillë” të Rexhep Qosjes përvijohen tre tipa të viktimës që kanë burime të ndryshme shtypjeje: “Trashja” është shenjuesi i viktimës së dhunës që buron nga norma morale patriarkale; Xhezairi i Gjikës – shenjuesi i viktimës së dhunës politiko-shtetërore (e përfaqësuar përmes figurës së Danjollit të Sherkës). Ndërkaq, në fund të romanit, në pjesën e titulluar “Herostrati” kemi dhunën që pëson Xhezairi i Gjikës pas vdekjes së tij nga forca e mediokritetit. Në të tria rastet shtypja, dhuna, e padrejta dhe injoranca janë të ndërlidhura me konceptin e privilegjit. Trashja është viktimë-pasojë e privilegjit mashkullor; Xhezairi i Gjikës është viktimë-pasojë e privilegjit politiko-shtetëror që ka Danjolli i Sherkës; ndërsa në pjesën e fundit të romanit me titull “Herostrati”, Xhezairi i Gjikës është viktimë-pasojë e privilegjit që gëzon klasa e Herostratëve bashkëkohorë (intelektualëve). Jo rastësisht pjesa e parë e “tregimit” “Herostrati” mban titullin “Të privilegjuarit e Vajazanit”. Nga lashtësia Herostrati njihet si personazh, i cili nga lakmia për famë të pamerituar e shkatërron Tempullin e Artemidës në Efes. Artemida është perëndeshë e cila në mitologjinë greke simbolizon aftësinë për gjueti, dëlirësinë dhe, më e rëndësishmja, forcën e pavarësisë.
Në qoftë se dy tipat e parë mund t’i kategorizojmë si tipa të dhunës së jashtme, sepse e synojnë kontrollin e trupit, tipi i tretë i dhunës mund të kategorizohet si dhunë e ushtruar nga pushteti i mediokritetit në mendjen e shoqërisë. Qëllimi i pushtetit të mediokritetit është keqinformimi për vlerat dhe keqpërdorimi i vlerave të mirëfillta krijuese në dobi të ruajtjes së standardeve mediokre dhe privilegjeve që iu sigurojnë subjekteve mediokre ato standarde. Astriti (personazh në veprën “Vdekja më vjen prej syve të tillë”) është simbol i dhunës që vjen nga pushteti i mediokritetit në shoqëri.
Epistema e mediokritetit
Në veprën “Fjalët dhe gjërat” Mishel Fuko (Michel Foucault) epistemën e koncepton si “kushtet e mundësisë së njohjes”[1] të asaj se çfarë konsiderohet e vërtetë dhe e vlefshme në një epokë të caktuar brenda tërësisë së marrëdhënieve që ekzistojnë midis shkencave ose midis diskurseve të ndryshme në sektorë të ndryshëm shkencorë në një kohë të caktuar. Epistema e mediokritetit, si kuadër i perceptimeve dhe besimeve për kuptimet ndaj ekzistencës, nuk është çështje e izoluar e (pa)aftësive njohëse të një personi e as një çështje e izoluar brenda një sektori të caktuar të dijes. Ajo nuk është as konkurruesja kundrejt epistemave të tjera të mundshme ekzistuese në sektorë të ndryshëm të dijes. Ajo është në dhe, përmes tyre, mbi to. Ajo është e mundshme vetëm duke qenë e strukturuar dhe strukturuesja e epistemave ekzistuese në sektorët e shkencës, politikës dhe shoqërisë. Erazmi i Roterdamit, “protagonist” të veprës së tij “Lavdërim marrisë” ka Marrëzinë, e cila ndien kënaqësi në injorancën e vet. Sipas Erazmit, injoranca (marrëzia) nuk është realitet i izoluar ontologjik në ekzistencën njerëzore dhe, si e tillë, një dështim personal, por një raport pushteti i strukturuar. Me anë të shërbëtorëve të vet besnikë: Sedërmadhes, Lajkës, Harresës, Përtacisë, Kënaqësisë, Mendjelehtësisë dhe Shfrenisë, marrëzia e sundon tërë botën duke sunduar edhe mbi sundimtarët[2]. Përmes këtyre shërbëtorëve, marrëzia (kupto: injoranca) nuk ka për qëllim vetëm “çrregullimin e shqisave, por gjykimin individual”[3] për vlerat.
Epistema e mediokritetit epistemik nuk përbën një gjendje pa njohuri, por një aftësi mendore për të injoruar dhe përjashtuar çdo hipotezë, aksiomë, fakt dhe argument që e konteston legjitimitetin e gjendjes së saj të imponuar me arrogancë në praktikën morale dhe njohëse për krijim privilegjesh të padrejta të një kaste të caktuar njerëzish. Nëse qëllimi i epistemës klasike – sipas Foucault-së – është të kuptuarit e njeriut përmes kategorisë universaliste të ngjashmërisë[4], në epokën e homo-konsumuesit, brenda botës shqiptare, epistema e mediokritetit synon të legjitimojë kuptimin e nevojave egoiste të individëve dhe grupeve sociale në dëm të së mirës publike, duke e zhvendosur vetë dijen nga hapësira epistemologjike. Agjentët e epistemës së mediokritetit jo domosdoshmërisht janë injorantë për shkak se nuk kanë qasje në burimet njohëse, dhe jo domosdoshmërisht janë persona me aftësi të munguara të të kuptuar. Agjentët epistemikë të mediokritetit i japin përparësi përfitimit personal mbi kuptimin. Kuptimet që i sfidojnë nevojat egoiste të individëve dhe grupeve, epistema e mediokritetit i përjashton nga hapësira e diskursit publik.
Epistema e mediokritetit epistemik është fuqia e injorancës, e cila i shtyp aftësitë njohëse dhe i shpërfytyron ato në raport me qëllimin e të kuptuarit – si qëllim final gjithëpërfshirës – duke i racionalizuar njohuritë e gabuara dhe të rreme në funksion të ruajtjes së privilegjeve të padrejta. Shqetësimi moral këtu nuk ndërlidhet me privilegjin në vetvete, por, siç thotë Michael J. Monahan, me privilegjin si “privim i paligjshëm që përbën shtypjen e atyre që u mungojnë këto të ashtuquajtura privilegje”.[5] Epistema e mediokritetit epistemik në botën shqiptare është antropologjizimi i nevojave egoiste për privilegje të pamerituara të individëve dhe grupeve të caktuara shoqërore. Me synimin për shfytyrimin e gjykimit individual për vlerat, epistema e mediokritetit përfaqëson atë kuadër kuptimi që e normalizon injorancën si standard arritjeje dhe vlere në rrafshin moral, epistemik dhe politik. Charles Mills-i thekson “se injoranca e bardhë nuk është e vetmja injorancë e privilegjuar”[6]. Epistema e mediokritetit epistemik është organoni ku e gjejnë mbështetjen për justifikime “logjike” të gjitha llojet e shtypjeve të ndjenjës dhe mendimit, të gjitha llojet e pabarazive dhe të dhunës. Fuqia vepruese e këtij organoni bëhet e dukshme në praktikën e diskursit të politikës shqiptare, ku mashtrimi dhe vetëmashtrimi, papërgjegjësia dhe paturpësia, tashmë janë normalitet i mënyrës së të menduarit dhe të sjelljes.
Ekzistenca e epistemës së mediokritetit si strukturë gjithëpërfshirëse dhe dominuese në botën shqiptare është bërë e mundur përmes dy përbërësve të saj: a) mediokritetit epistemik, si material i gjendjes së paaftësisë mendore për t’u angazhuar kritikisht ndaj besimeve dominuese për njohuritë dhe normat morale dominuese në shoqëri, dhe b) përmes diskursit të mediokritetit, si forcë vepruese strukturuese dhe zgjatuese e mediokritetit epistemik. Diskursi i mediokritetit, si përbërës strukturor i epistemës së mediokritetit, është përcaktuesi i fuqisë për gjithëpërfshirje të epistemës së mediokritetit në ekzistencën njerëzore, në funksion të amortizimit të aftësive të vetëdijes së anëtarëve të shoqërisë për të njohur lirinë e tyre dhe për të bërë zgjedhjet e tyre të përgjegjshme në raport me lirinë, si esencë e ekzistencës së tyre. Nën pushtetin e diskursit të mediokritetit, subjektet e mediokritetit moral e epistemik shndërrohen në objekte të standardeve morale e diturore të vendosura nga epistema e mediokritetit, duke i zëvendësuar kuptimet e tyre autentike për ekzistencën me ato joautentike.
Përmes diskursit, epistema e mediokritetit e vendos rendin homologjik midis strukturave të politikës dhe sociales. Kolonizimi i strukturave të politikës dhe sociales nga epistema e mediokritetit në demokracinë e botës shqiptare ka bërë që rezistenca e sociales (në rastet kur ajo shfaqet) pa politikën të jetë e verbër, ndërsa rezistenca e politikës kundrejt politikës pa socialen të shndërrohet në spektakël performues, i cili, duke i dhënë përparësi dukjes mbi esencën, ka kontribuuar në thellimin dhe çorientimin e mëtejmë të mendimit kritik, duke e errësuar vetë kuptimin për ekzistencën tonë. Në botën shqiptare epistema e mediokritetit është bërë superstruktura mirëmbajtëse e strukturave të politikes dhe të sociales. Përmes saj, politikja është vënë në shërbim të përforcimit të pabarazive dhe shtypjes. Diskursi epistemik i mashtrimit dhe vetëmashtrimit, me qëllimin e vet për çrregullimin dhe paralizimin e aftësive kritike dhe të vullnetit të lirë, i ka dhënë legjitimitet dhe legalitet pabarazisë dhe shtypjes deri në shkallën e natyralizimit të tyre. Pabarazia dhe shtypja në botën shqiptare është përbrendësuar si “fakt” ontologjik i trupit shoqëror shqiptar.
Mediokriteti si kontraktor midis politikes dhe sociales
Charles Mills-i, duke iu kundërvënë konceptit idealist të Jean-Jacques Rousseau-së për “Kontratën shoqërore”, në veprën e tij “Kontrata racore” thekson se “kontrata shoqërore” historikisht e ka mbështetur supremacinë e bardhë duke përjashtuar individët jo të bardhë, ku – për shkak se as hapësira e as individi nuk janë objekt i normimit të qartë dhe të detajuar për kontratën shoqërore kryesore – “normimi i hapësirës bëhet pjesërisht në drejtim të garimit të hapësirës dhe individëve, përshkrimit të hapësirës si të dominuar nga individë (qofshin persona apo nënpersona) të një race të caktuar. Kjo hapësirë është hapësira jonë, një hapësirë në të cilën ne (ne të bardhët) jemi në shtëpi, një hapësirë komode shtëpiake”[7].
Në botën shqiptare, mediokriteti epistemik, si gjendje singulare mendore, ka arritur stadin e epistemës së mediokritetit, si strukturë universale kuptimore e rrëgjuar për vlerat morale, politike e epistemike, duke u vetënormuar korruptivisht brenda hapësirës epistemologjike të të menduarit përmes privilegjimit të individëve apo grupeve mediokre, si agjentë “kontraktorë” të politikes dhe sociales.
Si e ka arritur epistema e mediokritetit fuqinë e “kontraktorit” midis politikës dhe sociales në jetën shqiptare?
Në botën shqiptare, praktika e mendimit politik sillet brenda kornizave të doktrinës së partikularizmit politik dhe produkteve të tij: populizmit dhe klientelizmit. John Gerring-u dhe Wouter Veenendaal-u në veprën “Popullsia dhe politika: ndikimi i shkallës”, partikularizmin politik e përkufizojnë si përpjekje e politikanëve për të fituar besnikëri duke nxitur një marrëdhënie mbrojtës-klient në bazë të detyrimeve të ndërsjella, ku politikanët ofrojnë përfitime për qytetarët-klientë në këmbim të mbështetjes të tyre politike për ta[8]. Ata theksojnë se partikularizmi politik “ka shumë manifestime, secila prej të cilave është krijuar për t’iu përshtatur një grupi stimujsh socialë dhe institucionalë dhe për të kënaqur një klientelë specifike”[9]. Populizmi dhe klientelizmi, si praktika të doktrinës së partikularizmit politik, u përshtaten dhe iu përgjigjen nevojave të individëve dhe grupeve të ndryshme të lokalizuara shoqërore. Duke u përqendruar në interesa të lokalizuara konkurruese, politikat kombëtare mbeten jashtë fushëpamjes së partikularizmit politik.
Partikularizmi politik është në sinkron me epistemën e mediokritetit. Si partikularizmi politik, ashtu edhe epistema e mediokritetit epistemik kanë pikëpamje të ngushta (në rastin më të mirë) dhe shpërfytyruese (në rastin më të keq) për dijen, për drejtësinë, për të drejtën dhe të gabuarën, për të mirën dhe të keqen, për të vërtetën dhe të pavërtetën. Pse? Sepse që të dyja bazohen dhe ushqehen nga epistemologjia morale e emotivizmit antikognitivist. Të dyja u japin përparësi lidhjeve sipas përshtatshmërisë mbi kompetencën. Duke konceptuar natyrën e objektit të tyre moral e epistemik si diçka që përcaktohet nga tërësia e përjetimeve subjektive (të kënaqësisë egoiste për kontroll dhe privilegj), ato e refuzojnë çdo virtyt epistemologjik, i cili të menduarit dhe të vepruarit i drejton kah strukturat konstantet vlerore, universale.
Tipar i përbashkët i moralit të emotivizmit antikognitivist të partikularizmit politik dhe epistemës së mediokritetit është klientelizmi. Përderisa klientelizmi politik konsideron se fuqia dhe ndikimi politik rritet në raport të drejtë me rritjen e nevojave klienteliste të votuesve, epistemologjia klienteliste konsideron se vlefshmëria e prodhimit të njohurive përcaktohet nga nevojat jashtepistemologjike që kanë subjektet “prodhuese” epistemike për mirëqenie dhe prestigj personal. Për shkak të kriterit moral të përshtatshmërisë që zbatojnë, dy dyja i cenojnë rëndë – në rastin e parë – standardet etike të qeverisjes, dhe – në rastin e dytë – standardet e etikës epistemologjike. Përderisa klientelizmi politik, me implikimet e tij morale, e ushqen mosbesimin e qytetarëve ndaj qeverisjes dhe demokracisë, epistemologjia klienteliste, si cenuese e etikës epistemologjike, qytetarët i bën mosbesues (deri në mosrespekt) ndaj rolit që kanë institucionet shkencore, arsimore e kulturore në shoqëri.
Në shoqërinë shqiptare, normimi i hapësirës së epistemës së mediokritetit, si kontraktuese midis politikes dhe sociales, është arritur në një proces garimi e dominimi të individëve mediokër nga jashtë në brendi të hapësirave të institucioneve, të cilat duan që të bëhen “shtëpia” e privilegjeve të tyre. Epistema e mediokritetit, si hapësirë korruptivisht e normuar dhe si përfaqësuese e mënyrës (korruptive) të të menduarit dhe të sjelljes në shoqërinë shqiptare, përmes diskursit (si përbërës i strukturës së saj) është bërë ndërmjetësi që i përcakton dhe i orienton përmbajtjet e detyrimeve politike të shoqërisë ndaj shtetit dhe kodit moral të sjelljes së individit në shoqëri në atë se çfarë është e leverdishme për të dhe çfarë jo. Në fushën e politikes, politikëbërësit që udhëhiqen nga doktrina e partikularizmit politik, veprojnë mbi premisën morale subjektiviste se karriera e tyre personale mund të realizohet duke u “kujdesur” për interesat e grupeve specifike (sociale, ekonomike, kulturore e kombëtare). Hapësira përfaqësuese e politikës shqiptare në institucionin e parlamentit (në Shqipëri e Kosovë) është maja e ajsbergut e hapësirës së gjerë përfaqësuese tashmë të kontrolluar nga epistema e mediokritetit. Parlamente të vërshuara nga deputetë të prejardhur nga bota e numrave që i shërbejnë botës së numrave, sepse janë pa subjektivitet moral e intelektual.
Në fushën e dijeve agjentët e strukturave të epistemës së mediokritetit epistemik janë mirëmbajtësit e injorancës, të cilët, duke vendosur monopol mbi vendet dhe burimet njohëse në funksion të krijimit dhe mirëmbajtjes së privilegjeve të pamerituara, keqinformojnë dhe prodhojnë kuptime të gabuara për vlerat diturore. Agjentët e epistemës së mediokritetit, në fushën e dijes, duke u bazuar në premisën morale të epistemologjisë klienteliste të mashtrimit dhe vetëmashtrimit, si zgjatim dhe mirëmbajtës të klientelizmit politik, konsiderojnë se prestigji (i pamerituar shoqëror) i tyre, përpos se është i merituar, është më i dobishëm sesa e vërteta dhe se vetë dija. Ngjashëm me sjelljen e militantëve partiakë, agjentët e epistemës së mediokritetit epistemik, robër të epistemologjisë klienteliste, i nënshtrohen dhe i shërbejnë verbërisht “liderit” të tyre epistemik, duke u vënë në shërbim të përhapjes së “vlerave” epistemike të tij. Pasi “lideri epistemik” të paraqitet me një vepër për një çështje (zakonisht “shumë çështje”, sepse liderët e mediokritetit epistemologjik metodologjikisht janë induktivistë e asnjëherë holisticistë), ushtarët e ushtrisë së epistemologjisë klienteliste e bashkëshoqërojnë atë me botimet të tyre individuale glorifikuese për çështje që tashmë janë shtruar nga lideri i tyre. E mbytur nga erozioni moral i klientelizmit, ushtria e epistemologjisë klienteliste është e aftë në fushën e simplifikimeve dhe fetishizimeve, por jo në fushën e krijimit autentik.
Agjentët e epistemës së mediokritetit epistemik i drejtohen së tashmes, e jo së ardhmes. Ata njohjen e konceptojnë jo si procesion, i cili brenda vetes e përmban narracionin e vuajtjes drejt një përfundimi qëllimor shëlbues, por si procesor të zhveshur nga çdo narracion dhe qëllim i dijes. Ata nuk janë pelegrinë që ngadalësojnë hapin drejt qëllimit të njohjes, por turistë në fushën e dijes, pa ndonjë qëllim për njohjen[10], të cilët përshpejtojnë sipërfaqeve të famës dhe privilegjeve në të tashmen. Shpejtësia e lëvizjes së tyre është moslëvizëse. Turistët e dijes janë të ngjashëm me populistët e klientelistët politikë.
Në luftën për posedim, akumulim dhe zgjerim të autoritetit (politik, në rastin e parë, dhe epistemik, në rastin e dytë) fuqia e pasionit të populizmit politik (si praktikë e partikularizmit politik në politikëbërje) nuk dallon nga fuqia e pasionit të agjentëve të mediokritetit epistemik. Si në rastin e populizmit politik, ashtu edhe në rastin e mediokritetit epistemik, epistemologjia e klientelizmit përdoret si instrument për zotërimin e autoritetit të pamerituar. Në kontekstin e një shoqërie konsumuese në të cilën është futur shoqëria shqiptare, betejë jo më pak e egër se në politikë – për nga mjetet manipulative që përdoren për vendosje të kontrollit dhe për dominim – zhvillohet për pozita udhëheqëse në institucione arsimore, shkencore e kulturore. Dallimi është se në rastin e populizmit politik për ngritje dhe shtrirje të autoritetit politik, lufta është totale dhe totalizuese, ndërsa në rastin e agjentëve të mediokritetit epistemik lufta për krijimin e autoritetit epistemik zhvillohet në fushën e dijes, duke e zhvendosur vetë dijen jashtë hapësirës epistemologjike, me qëllim pamundësimin e saj për prodhim të kuptimeve emancipuese për ekzistencën tonë, si kusht për mirëmbajtjen e privilegjeve të pamerituara të tyre.
Klientelizmi politik, për nevoja të manipulimit, i përshtat elementet e strukturave të epistemologjisë së injorancës me elementet e modelit qeverisës demokratik; epistema e mediokritetit epistemik, ndërkaq, i përdor strukturat vendimmarrëse të dala nga klientelizmi politik për t’i legalizuar dhe legjitimuar privilegjet e pamerituara që marrin në shoqëri agjentët e mediokritetit epistemik. Klientelizmi, si diskursi i partikularizmit politik, dhe epistemologjia klienteliste, si diskurs i epistemës së mediokritetit, janë të rrezikshëm për lirinë dhe dinjitetin njerëzor.
Dallimi midis Herostratëve “modernë” dhe “postmodernë”
Në veprën e Rexhep Qosjes “Vdekja më vjen prej syve të tillë” dhunimi i përmendores së Xhezairit të Gjikës është akti simbolik i dhunës së ushtruar ndaj vlerave të mirëfillta krijuese epistemike. Në jetën e sotme mendimore shqiptare dhuna që vjen nga strukturat e epistemës së mediokritetit epistemik ka përmasat e një sëmundjeje malinje. Në qoftë se Herostrati i periudhës së antikitetit grek, i nxitur nga nevoja për famë, përmes ndërmarrjes individuale i vë zjarrin tempullit të Artemidës në Efes, veprim ky që, për pasojë, do të sjellë shkatërrimin e tij; në qoftë se Astriti me shokët e tij mediokër, si grup i margjinalizuar (parabola e Herostratit modern në veprën e Qosjes), në vend që ta shkatërrojnë, i vënë bojëra përmendores së Xhezairit të Gjikës, me qëllim që (simbolikisht) ta përdhosin autoritetin e tij epistemik, Herostratët “posmodernë” të kohës sonë, ndërkaq, janë agjentët sistemik-malinj të epistemës së mediokritetit.
Për shkak të legjitimitetit dhe legalitetit të fituar në mënyrë korruptive përmes kontratës së vendosur nga epistema e mediokritetit midis politikes dhe sociales në jetën shqiptare, Herostratët nuk janë individë të margjinalizuar, por grup i strukturuar shoqëror i të privilegjuarve, të cilët janë në krye të institucioneve ku vendoset për politikat diturore e kulturore, në pozitat udhëheqëse të institucioneve arsimore e shkencore. Shtypja epistemike që i vjen Xhezairit të Gjikës nga Herostratët modernë, dallon nga shtypja që shkaktojnë Herostratët ndaj Xhezairëve të Gjikës në botën e sotme shqiptare të konkurrencës konsumiste. Shtypja dhe dhunimi që shkaktojnë në jetën publike Astriti me shokët e tij mediokër, është shtypje dhe dhunë e ushtruar nga të “paprivilegjuarit” ndaj të “privilegjuarit”. Në këtë rast, dhuna është e vetëdijshme dhe ka një cak, por nuk është sistemike. Po të ishte sistemike, nuk do të kishte përmendore të Xhezairit të Gjikës në sheshin e Vajazanit. Në kohën tonë, shtypja epistemike e mediokërve të privilegjuar manifeston aspekte jovullnetare, sistemike dhe të pavetëdijshme të dominimit. “Nuk duhet të bësh asgjë në mënyrë aktive, të mirë apo të keqe, qëllimisht apo aksidentalisht, në mënyrë që të jesh i privilegjuar, duhet vetëm të zësh kategorinë e privilegjuar brenda një sistemi shtypjeje”[11]. Mungesën e autoritetit epistemik për të “hyrë” në kategorinë e të privilegjuarve, Herostratët e kohës sonë e kompensojnë përmes ushtrimit të autoritetit administrativ-burokratik. Sa më e ulët kompetenca profesionale, aq më e madhe është ambicia e Herostratëve për pozita e privilegje shoqërore të pamerituara. Papërgjegjësia e tyre epistemike është në raport të drejtë me forcën e paturpësisë që iu jep atyre autoriteti administrativ-burokratik. Autoriteti administrativ-burokratik është qenia e vullnetit të tyre për kontroll dhe dominim ndaj çdo individi apo grupi që e konteston meritokracinë e privilegjeve të tyre të pamerituara. Herostratët e kohës sonë nuk kanë nevojë të baltosin përmendoret e Xhezairëve të Gjikës, sepse, me fuqinë kontrolluese të pushtetit administrativ që kanë, ata e parandalojnë çdo mundësi për ngritjen e tyre. Si subjekte të mediokritetit epistemik dhe moral, objektiv i tyre janë jo objektet fizike, por objektet vlerore të produkteve epistemike. Ata, fillimisht, përpiqen t’i relativizojnë, më pas t’i margjinalizojnë dhe krejt në fund t’i bëjnë të padukshme vlerat epistemike, që dukshëm janë jashtë edhe mbi normën dominuese të epistemologjisë së injorancës, të cilën ata e mbështesin, si mënyrë për arritjen dhe sigurimin e vazhdimësisë së privilegjeve të tyre të pamerituara në shoqëri.
Herostratët e kohës sonë nuk e njohin krenarinë autentike, e cila bazohet në ndjenjën e përgjegjësisë individuale ndaj vlerave të krijuara epistemike. Krenaria e Herostratëve është krenari hurbiste, e cila ushqehet nga ndjenja e vetëmashtrimit dhe e mashtrimit të tërë grupit të mediokërve. Herostratët në kohën tonë, si grup i privilegjuar, e kanë kuptuar shumë mirë se privilegjet e pamerituara mund të mbahen e të mirëmbahen jo duke u mbështetur te aftësitë individuale krijuese epistemike, por përmes krijimit të identiteteve të tyre epistemologjike nëpërmjet zotërimit të roleve dhe pozicioneve shoqërore.
Përballë keqinformimeve dhe paqartësive kuptimore epistemike të Herostratëve të kohës sonë, si grup dhe strukturë shoqërore, rezistenca e paradigmës së epistemologjisë individualiste e Xhezairëve të Gjikës, e cila vetëmjaftohet me prodhimin e kuptimeve dhe besimeve të reja njohëse të justifikuara, është e pafuqishme.
Përfundim
Në historinë e mendimit shqiptar, beteja mes epistemave të ndryshme në kohë të caktuar për statusin e paradigmës nuk ka buruar nga negacioni – qoftë brenda një episteme, qoftë midis epistemave konkurrente – si pamundësi për të dhënë zgjidhje të kënaqshme ndaj problemeve të shfaqura në kohë të caktuar rreth të kuptuarit të realitetit të ekzistencës shqiptare. Çdo fazë e evolucionit të kulturës së mendimit shqiptar pashmangshëm është përcjellë me praninë e epistemës së mediokritetit midis epistemave të tjera (më shumë sesa konkurruese, bashkëshoqëruese e mbivendosëse). Kushtet e gjata të robërisë e kanë përligjur moralisht dhe epistemologjikisht praninë e saj. Por, sot, në kushtet e lirisë, epistema e mediokritetit është më shumë sesa “çështje” pranie. Ajo është bërë kushti dhe orientimi i ekzistencës sonë, e cila, përmes agjentëve të vet politikë e epistemikë, mendjen shqiptare (në funksion të përmbushjes së nevojave egoiste për zgjerim të privilegjeve të pamerituara të individëve dhe grupeve të caktuara) e mban të lidhur nën prangat e paqartësisë dhe anemisë historike, duke e pamundësuar kështu angazhimin kritik ndaj narrativave të së kaluarës dhe ndaj synimeve për të ardhmen e botës shqiptare.
Në veprën e “Ferma e kafshëve”, në mënyrë alegorike, George Orwell-i flet për marrjen e “Fermës” në drejtim nga derrat (Napoleoni, dinak dhe intrigant, dhe Snouboll-i, inteligjent dhe pasionant), pasi ata ta kenë nxjerrë jashtë hapësirës së fermës njeriun, zotëri Jones-in. Standardet e larta morale dhe epistemike për mediokritetin moral e epistemik (ashtu siç është Njeriu për kafshët në “Ferma e kafshëve”), janë “tirania” prej së cilës duhet të lirohet përjetësisht. Gjithëpushtetshmëria e epistemës së mediokritetit në botën shqiptare është pasojë e nxjerrjes së dijes dhe idealeve të larta morale e epistemike jashtë hapësirës epistemologjike. Në këtë hapësirë ka shumë Benjamina (derri-personazh në veprën e Orwell-it, i cili simbolizon intelektualin që i din dëmet që sjell korrupsioni, por ndihet i pafuqishëm për ta kundërshtuar atë). Në botën shqiptare Napoleonët dhe Benjaminët janë shërbëtorët besnikë që sigurojnë vazhdimin e mbretërimit të epistemës së mediokritetit Perëndeshë.
(c) 2027 Arben Hoxha. Të gjitha të drejtat janë të autorit. Imazhi në kopertinë është krijuar me Midjourney.
[1] Michel Foucault, The Order of Things – An Archealogy of the Human Sciences, “Vintage Books”, New York, 1994, f. XXI.
[2] Erazmo Roterdami, Lavdërim marrisë (përkthyer nga Stathi Kostari), “Rilindja”, Prishtinë, 1982, f. 40.
[3] Erazmo Roterdami, po aty, f. 81.
[4] Michel Foucault, po aty, f. 29.
[5] Michael J. Monahan, The Concept of Privilege: A Critical Appraisal, në “South African Journal of Philosophy”, Nr. 33, Vëllimi 1, 2014, f. 76.
[6] Charles W. Mills: White Ignorance, në “Race and Epistemologies of Ignorance” (edituar nga Shannon Sullivan&Nancy Tuana), “State University of New York”, 2007, f.22.
[7] Charles W. Mills: The Racial Contract, “Cornell University Press”, New York, 1997, f. 41.
[8] John Gerring & Wouter Veenendaal, Population and Politics: The Impact of Scale, “Cambridge University Press”, Cambridge, 2020, f. 131.
[9] Po aty, f.132.
[10] Byung-Chul Han, Shoqëria e transparencës, (përkthyer nga Fatlum Sadiku), “Pika pa sipërfaqe”, Tiranë, 2024, f. 66-67.
[11] Michael J. Monahan, The Concept of Privilege: A Critical Appraisal, në “South African Journal of Philosophy”, vep.cit., f. 75.
