KRISHTLINDJE NË PRAGË

nga Artur Spanjolli

Ne po i afroheshim urës së San Karlos në Pragë, nga një rrugicë, të cilën nuk e njihnim. Nuk jam nga ata që eci qorrazi, nga të më shpien këmbët. Eci me hartë, dua ta di ku shkoj, ta kontrolloj shtegtimin, përndryshe ndihem si një shtegtar i humbur. Dinim vërtetë shumë pak gjëra mbi atë qytet. Ai po na zbulohej pak nga pak, rrugicë mbas rrugice, me fasadat e gurta, suvatë plot ngjyra, dritaret e stërholluara, çatitë e zeza, kupolat e kabashme ngjyrë bronzi të oksiduar, kullat me majucë, të cilat shponin qiellin dhe harqet e gurta gdhendur aq bukur dhe me shije. Ndaj ne, si Magelanë të shekullit të ri, duke ndjekur intuitën, orientoheshim nëpër rrugicat e Pragës së vjetër. “Nga shkojnë njerëzit, andej është më bukur!” thoja i bindur. Është e tmerrshme të shkosh diku pa patur asnjë lloj informacioni mbi atë qytet. Edhe pse i ftohti ishte thumbues, gjatë të gjithë ditës koha kishte qenë jo fort e keqe. Por ja që papritur, ndërsa hidhnim këmbët mbi kalldrëmin shtruar me gurë të zinj, kish filluar era e fortë. Pastaj shiu me rrëmbim dhe tani, zënë gafil, si murgjër me kapuça të trashë, ecnim të tre duke picërruar sytë. Kalldrëmi, krejt i lagur, po bëhej ende edhe më i pabesë, sidomos për vajzat elegante që ecnin me taka. Që moti, sa po vinte po keqësohej, e kuptuam fill, sepse era ishte bërë e lagësht, si para rrebeshit. Për të mbërritur në hotel, mbas një dite ecje, na duhej me doemos të kalonim harkun e madh të gurtë dhe t’i futeshim urës 500-metërshe. Ishte një urë e cila rrinte si vig guri, mbi një shtrat të lig, të pabesë, ujërash të zinj. Nata ishte më e zezë se gurët e harkut madhështorë. Tek ecnim, era na fshikullonte fytyrën. Ajo fërshëllente si e tërbuar. Shiu binte pjerrtas, nuk ishte e mundur që të mbroheshim. Ndaj ne, sa më thellë i futeshim urës, aq më shumë piklat e akullta të shiut na binin mbi fytyrë. Ato, pranë prozhektorëve që ndriçonin objektin, ngjanin si mizëri bletësh krejt të çmendura, të cilat përplaseshin me rrëmbim mbi gurët e lagur. Era fërshëllente si bishë e uritur. Nga po shkonim ashtu në atë dreq shiu pa mëshirë? Sikur e tërë magjia e darkës, në çast të ishte goditur nga një hata. Mes shqotës, e cila vinte nga lumi i gjerë, një grup pulëbardhash ishin ngritur në fluturim. “Ç po kërkonin vallë në atë qamet?” mendoja i habitur. “Ushqim?!” Shiu më ishte futur deri tek çorapet. Përgjatë parmakëve, tani skulpturat ngjanin si fantazma të frikshme. Ato Jezusa, ato Kryqëzime, ato Marie pa fund, tani dukeshin sikur nuk shprehnin veç dhimbjen e kryqëzimit, por vetë hatanë e fundit të botës. Gjithçka dukej si një dhimbje lindjesh të ndërlikuara. Tutje urës, muret e ndriçuara të kështjellës së Pragës, së bashku me katedralen e San Vitus dhe harkun tjetër të urës, ngjanin si fantazma në mjegull. Gjithçka ishte aq surreale, sa më dukej sikur po ecja brenda një ëndrre. Veç se më ngjasonte me një ëndërr sa të bukur, po aq edhe të frikshme. Kisha pra dy ndjesi. Tmerr dhe mahni. Vetëtimat ndriçonin gjithçka në çast, uji na futej ndër veshë, në ballë, na lagte gishtat e mërdhirë nga akulli. Nga shkonin ato pulëbardha ashtu? Tutje, pikasëm një të çmendur, bërë qullë, i cili pranë një prozhektori, i hidhte ushqim pulëbardhave. Ia flakte në ajër dhe ato silleshin qark, duke u çjerrë dhe e kapnin ushqimin në ajër, mes shiut të rrëmbyer. Tutje, ndjehej zhurma e ujit të errët, që rridhte me furi si një gjarpër parahistorik. Edhe pse e ftohtë akull, me erë dhe sqotë, ajo mbrëmje, tek ktheheshim nga shëtitja, kishte diçka fare magjike. Na dukej sikur po ecnim nëpër kohë, në një dimension përralle, ku ne ishim protagonistët të cilët donin me çdo kusht të mbërrinin në kështjellën e Borëbardhës që ngihej mbi kodër. Kështjella e Pragës.

Mbi sa ura kisha kaluar gjatë jetës time? Kush i mbante mend. Kur isha i vogël, më kujtohej ura e parë, e cila ishte shtresëzuar në palimpsestin e kujtesës sime. Një batërdi imazhesh të shqyera dhe të ringjitura nga koha, si një hapësirë reklamash letre, ku javë për javë imazhet ca të shqyera nga era, ca të lagura nga shiu, ndërroheshin me të reja. Kam qenë jo më shumë se gjashtë vjeç. Ishte një urë me skelet hekuri dhe shtruar me dërrasa. Ndaj, sa herë që hidhja hapat, me tmerr ndjeja se ato dërrasa do të shqyheshin dhe unë do të fundosesha në honin poshtë. Në mes të dërrasave të gjëra, lidhur fort me gozhdë të mëdha, kishte tek tuk disa të çara, nga ku unë, edhe pse tmerri më pushtonte, nuk i shpëtoja dot tundimit të shihja poshtë. Njëzet metra poshtë, rridhte rrëmbyeshëm lumi i tërbuar ngjyrë balte me prurjet e tij vjeshtore. Nga frika, ja shtrëngoja fort dorën e gjyshes, por kurioziteti ishte më i fortë. Ecja me akullin në zemër nga tmerri, por gjithashtu, sa mezi prisja që të vinte e çara më tutje dhe të hidhja shkarazi sytë, nga ku fillonte edhe honi tjetër i frikshëm. Sa herë që më duhej të kaloja mbi atë urë, më kaplonte një ndjesi pasigurie dhe tmerri i fshehtë; ishte e vetmja rrugë për të marrë autobusin e linjës për në qytet. Kjo ishte edhe ura e parë që kujtoja dhe mbi të cilën kisha kaluar. Një urë tjetër të cilën, i vogël e kapërceja çdo të diel kur me familjen shkonim në plazh në Agip, ishte ura e Dajë Lanit. Ishte fundi i viteve 70. Gjëja që më mundonte më shumë, ishte fakti që sa herë kaloja mbi rrugën e asfaltuar, nuk arrija ta gjeja atë. Ngaqë ajo urë nuk përdorej më, asfalti, e kishte gllabërua krejt. Por e dija që ajo diku ndodhej. Ecja shkujdesur, kalonim shinat e trenit, gjithmonë me frikën se mos kalonte treni edhe pse transenat ishin të ngritura, hidhja sytë gjithkund, gati me padurim, por urën nuk e gjeja askund. “Babi!” e pyeta një ditë. “Ura ku është?”

“Ç’të ka shkrepur në kokë? Ajo ka vite që s’përdoret më!” ma kthente. “Ja ashtu kot. Dua ta di!” ia ktheja. Shpesh, kur lodhesha, ai më merrte krahaqafë. “Ekziston, ekziston, mos e ki merak!” Një herë, ngula këmbë shumë. Më mori për dore, dhe më tregoi vendin ku ndodhej. Në anët e asfaltit, dukej ende kanali, i cili kalonte përfund rrugës. Ishte i mbushur me kallamishte, ferra, gjineshtra. Por herën tjetër, prapë nuk e gjeja, aq mirë ishte njehsuar me asfaltin. Shpesh, rendja kurioz mbi ziftin tek-tuk shkrirë nga vapa, ulesha galiç anash bordurës dhe e kërkoja me sy pikën e saktë ku ndodhej ajo. “Ura e Dajë Lanit?!” pëshpëritja. Dhe ngjitur me enigmën e urës rrinte pezull në fantazinë time edhe plaku me mustaqe, me qeleshe, me veshje fshatare, i cili duhej me siguri ta kishte emrin dajë Lani. Ky ishte ende një personazh akoma edhe më misterioz.

“Dikur ka qenë urë druri, që lidhte qytetin me pjesën tjetër të botës!” më sqaronte babai. “Nga njëra anë ishte deti, ndërsa nga ana tjetër këneta e cila e ndante qytetin nga ana tjetër e botës. Agipi e kishte rërën gjithmonë të mbushur me leshterikë dhe nga ku ndihej era e jodit përzier me atë të algave të kalbura. “Po Dajë Lani, kush ishte?!” Babai ngrinte supet dhe buzëqeshte lehtas.

Më vonë, njoha edhe ura të tjera. Urën e Goricës e kisha fshirë fare nga kujtesa. Nuk kujtoj ta kem kaluar edhe pse nga vendi ku vizatoja me laps e shihja me gjithë harqet e saj dhe elegancën prej guri të gdhendur. Ajo ngrihej krenare dhe e paepur, mbi ujëra të rrëmbyer vjeshte. Por kujtoj urat e qytetit ku u stabilizova dhe ku ndërtova jetën. Ura e Vjetër, në qytetin e rilindjes, ishte vërtetë e çuditshme, origjinale dhe aq e vjetër sa data e saj humbte në errësirën e shekujve. Këto urat historike, përveç magjisë arkitektonike, kanë gjithashtu edhe një sharm të veçantë historik. Ato edhe pse në pamje të parë, janë krejt të heshtura, si sfinksa, ato, prapë se prapë flasin. Aty, shekull mbas shekulli, historia ka shkruar me fjalë të pashlyeshme, ngjarje pa fund. Gjak, britma, jehona gëzimi, puthje romantike, shtrëngime duarsh, pakte, shembje, klithma kuajsh, jehonë tingujsh festash. Parada papësh dhe mbretërish të kurorëzuar. Aty ka kaluar vetë historia. Poetë dhe të krisur. Gjeni dhe shpikës nga më të çuditshmit. Shenjtorë dhe kriminelë. Mbi krahët e saj kishte dyqane floriri ndërtuar me gurë, me ballkonet që rrinin pezull mbi lumë, sikur të bëheshin gati të hidheshin mbi të. Kanë diçka fare origjinale dhe fantastike këto urat e vjetra dhe historike. Urat në qytetin ku jetoj i njihja që prej shumë vitesh. Këto ura, ishin të reja për mua, por fare të vjetra për qytetin. Ato i kishin kaluar qindvjeçarët. Më e vjetra, i kishte mbushur njëmijë vjet. Mbi të kish kaluar vetë Dantja. I madhi Dante, me kokën plot me dije dhe frymëzim. Por edhe Gëtja, Dostojevski, ndoshta edhe Servantesi. Për të mos folur për vazhdën e gjatë të shkrimtarëve, deri tek Stendali, i cili aty rrotull pati edhe sindromën e famshme të të fikëtit. Mbi to kisha kaluar i dëshpëruar, i dehur, krejt i ekzaltuar me vajza të bukura në krah duke ecur shtrënguar, me krahët lidhur. Mbi to kisha përqafuar dhe puthur vajza të mrekullueshme gjatë atyre viteve pa fund. Ura Triniteti i Shenjtë. Ura San Nikolo. Ura e Tre Hirusheve. Në njërën prej tyre, po të hidheshe tutje parmakut, poshtë këmbëve të gurta; kishte ca skuta panoramike ku rrihej fare mirë. Shtrirë apo mbështetur, nga aty soditej perëndimi duke pirë verë me ndonjë çupëlinë të huaj, e cila vinte në qytet jo vetëm për turizëm.

Por ja që urat nuk ishin veç ngrehina që lidhnin dy brigje, ato gjithashtu ishin ndërtesa guri, druri, hekuri apo çimentoje, ku lindnin dashuri, ku këndohej, ku njerëzit mallëngjeheshin apo ndalonin për të soditur rrjedhën e ujit si të ishte rrjedha e vetë jetës së tyre.

Në Paris, urat i bëja shpesh në këmbë. Ato ishin të kabashme, hijerënda, herë-herë të zymta dhe kryeneçe. “U shtua edhe një vizitor i mahnitur!” dukej sikur thonin ato plot tallje. I krahasoja gjithmonë me urat e qytetit mesjetar ku jetoja. Këto ura të reja, mbi lumenj shumë më të gjerë, kishin dimensione, eleganca, arkitektura nga më të ndryshmet. Këto urat e reja i shkelja me ftohtësinë e këmbësorit të rastësishëm. Me një lloj mahnie dhe kurioziteti grishës, i cili mi zbulonte ato pak nga pak. Ishin ura të forta, të gurta, origjinale. Ura që shtriheshin bukur, me harqe mermeri, të kabashme, plot madhështi dhe shkëlqim statujash bronzi. Por ja që nuk ishin urat e mia. Nuk ishin ura me kurrizin e dalë në mes, si gunga e Kuazimodos, ku mua më duhej të ngjitesha, për të kapërcyer në skajin tjetër të tij.

Më e tmerrshmja për ngjitje, mes shumë urash të vogla romantike, në qytetin plot ujë dhe rrugica me detin e kufizuar nga klloçitja në mermer plot myshk dhe kripë erërëndë, ishte ura e Rialtos. Aty duhej me doemos t’i ngjisje 42 shkallët e saj, sikur t’i ngjiteshe një rrëpire të çuditshme. Nuk mjaftonte ecja pa fund. Edhe kjo ishte një urë fare e çuditshme. Atë që më ndodhi me Venecian nuk e kam kuptuar kurrë. Kisha shkuar ndoshta mbi 15 herë atje. Në fillimet e tij, qyteti, jo vetëm e ruante magjinë, por ndieja një padurim dhe lumturi gati fëmijërore, shumë ditë përpara se të gjendesha atje. Ishte një ngazëllim i thellë, si një zjarrmi e fshehtë në gji, e cila për shekuj me radhë i ndizte artistët. Ikja atje, më dukej si një ëndërr e parealizuar kurrë, një magji e pushtetshme, fare e veçantë. Unë me zor prisja të vija këmbët atje, në qytetin më romantik të botës. Shpesh, nga dëshira ta gjeja qytetin me diell, për t’u ulur me terezi tek sheshi San Marko, qyteti më shfaqej në ëndërr. Siç dukej truri im ekzaltohej aq shumë, sa që në ëndërr, më dilnin rrugët e saj, të cilat, edhe pse të transformuara nga logjika kapriçioze e ëndrrës, prapë unë isha i sigurtë që ishte ai. Qyteti buzë ujit, më fantastiku në botë. Më origjinali, më i pabanueshmi. Dihet, të udhëtosh në Itali, të duket se po viziton një vend që nuk ekziston veç se në përralla, aq i pabesueshëm është ai. Zakonisht, e mbaja frymën atje pasi njihja ndonjë vajzë të bukur. Venecia, gjatë xhiros me gondola e shtonte magjinë e saj. Aty, edhe njeriu më kriminel, me siguri do të zbutej disi.

Por ja që mbas shumë udhëtimesh, krejt papritur, – ishte një pasdite vjeshte -, e kuptova se ai qytet aq i çuditshëm, kishte reshtur së qeni i veçantë. Krejt rastësisht, ishte shndërruar në qytet normal. Më ishte zbehur ndoshta shpirti? Mërzia po prekte edhe majat e saj më të shenjta?! Asgjë nuk më magjepste më si më përpara. As rrugët plot aromë jodi dhe kripe, as urat e gurta, aq dyqanet plot vërshime arturinash, as qelqet e Muranos, as maskat, as peshku taze, as ndërtesat, kishat, sheshet, të cilat kishin qenë gjithmonë, i luoghi dell’eternità. Ku ishin tashmë dallditë e frymëzimit? Shkrimtarët, poetët, piktorët dhe muzikantët që ai kish frymëzuar. “Epo kjo punë!!” Edhe urat e saj, e kishin humbur magjepsjen. Ç kisha pësuar? Si pasaniku, i cili duke u mësuar me luksin, i duket tashmë gjithçka gri, rutinë, mediokritet. Edhe mua, për ta mbajtur gjallë entuziazmin më duhej të gjeja ndoshta arsye të tjera, stimuj akoma edhe më të sofistikuar për t’u argëtuar. Truri im, po bëhej nazik, kryeneç, i llastuar. “Nuk do të kthehem më atje!” mendova. “Veç po pata ndonjë arsye krejt të veçantë!”

Në Romë, kur ecja mbi urën e Kështjellës së Engjëllit të Shenjtë, më ishte dukur sikur po bëja një dush të dendur historie. Më dukej sikur faqe librash, zëra, britma, gjuhë, drita, aroma, tringëllima shpatash, gjaku mbi kalldrëm, lutjet plot zell dhe zjarr, gjithçka po ma mbushte ndërgjegjen me histori. Era e krisur e historisë ndoshta po kalonte aty, veç për pak çaste?! Janë disa vende të gdhendura me gurë, hapësira të vjetra, mbi të cilat, historia ka kaluar aq fuqishëm, me hapa aq të sigurtë, sa është e pamundur mos ta ndiesh peshën prej plumbi. E adhuroja dhe e gjurmoja historinë gjithkund. Një argument, i cili më ka mahnitur gjithmonë. Tek ecja mbi gurët e saj të zinj, në krah të parmakëve prej mermeri të gdhendur me kujdes, me engjëjt mbrojtës, kujtoja atë ç kisha lexuar nëpër libra. Në vitin 590, kur Roma ishte e fshikulluar nga një murtajë e tmerrshme, Papa Gregori i parë, kishte vendosur që të kryente një procesion pendese nëpër rrugët e qytetit. Tek ecnin mbi këtë urë të quajtur Ponte Elio, ai, mbi majën e varrit madhështor të perandorit Adrian, Mole Adriana, kish parë si në një vegim një engjëll veshur krejt me të bardha, i cili mbasi ishte ndalur mbi Kupolë, kishte ngjeshur shpatën në mill. Më pas, murtaja kishte reshtur së fshikulluari qytetin. Që nga ai çast, vendi i shfaqjes së vegimit u quajt Kështjella e Engjëllit të Shenjtë, siç quhet edhe sot e kësaj dite.

Urat nuk janë veç objekte që lidhin dy skaje, dy anë, dy brigje. Ato gjithashtu bëjnë të mundur lidhje, tregti, shkëmbime. I lejojnë njerëzit të shkojnë nga njëra anë, në anën tjetër të globit. Ato shërbejnë për tu marrë vesh, për tu njohur. Ura është një simbol i fuqishëm. Mund të jetë urë lidhëse, urë kalimi. Thuhet: të ngremë një urë. I preu urat. Akoma tek ura je ti?! Iu bë urë. Pra, filloi ta miklonte dhe lajkatonte. Urë e mallkuar. Ura e djallit. Urë e keqe. Shumë ndodhi kanë ngjarë pranë një ure. Pra ajo është kthyer edhe në një vend lidhës, si një kalim i detyrueshëm i dikujt, i diçkaje. Shumë prita, pabesi, sulme, bëheshin në të hyrë a në të dalë të një ure. Por gjithashtu ato, gjatë një tërheqje, ishin edhe objektet e para që goditeshin. Urat gjithmonë, kanë qenë një pikë strategjike gjatë luftërave dhe përleshjeve. Aq i fortë ka qenë ky simbol, sa që ai ka hyrë fuqishëm në krejt imagjinatën e popujve. Në kulturën myslimane askush nuk e sheh dot dritën e Perëndisë, nëse shpirti i tij, nuk e kalon Urën e Siratit. “Ura e Siratit nuk duron as qimen” thonin pleqtë e vjetër, sidomos haxhinjtë. “Nëse shpirti yt nuk është i lehtë dhe i bardhë si dëbora, ai nuk ka shanse ta kalojë atë urë!” Kjo donte të thoshte që njeriu duhej të lahej nga mëkatet e kësaj bote, të ishte qelibar, transparent. Pa hije, pa gabime, pa të fshehta, pa mashtrime, pa hile. Veç ato më të ndriturit, të cilët kishin çuar një jetë të pastër shpirtërore, mund të ecnin mbi të pa u rrëzuar në honin plot flakë dhe tmerre. Ura e provës.

Në Londër kishte aq shumë ura, por Millenium Bridge krejt xham dhe çelik, më ka lënë mbresa të veçanta. Tek hidhja hapat mbi të, e ndjeja veten pezull, jashtë kohe, jashtë hapësire, jashtë ciklit të orëve. Krejt i ngrirë në një çast të vetëm. Ndërsa poshtë, përreth, mbi krye, gjithçka rridhte aq qetë dhe natyrshëm.

I mendoja këto gjëra tek shkelja mbi kurrizin e gurtë të urës shtatë-harkëshe, në qytetin e Kafkës dhe të Kunderës. Ky i pari, kishte thellësinë oqeanike. Pak orë më parë, duke vizituar muzeun e tij, (të vetmin që vizituam në Pragë) isha futur rishtas në botën e mistershme dhe intuitive të tij. Kisha parë letrat origjinale shkruar Milenës, Feliçes, apo më zi: të babait të tij të “tmerrshëm”, dhe natyrisht nuk kisha ndenjur dot pa reflektuar mbi brishtësinë, pasigurinë por gjithashtu edhe mbi madhështinë e këtij prekursori të modernitetit. Një modernitet i perceptuar si humbje e njeriut bashkëkohor, liliputizuar në çast nga pushteti i makinave, i zhvillimit mastodontik, i progresit gjigand të shkencës, i teknologjisë dhe robotikës së frikshme. Kafka ishte ende më shumë. Ai na kish qenë emisar i ankthit, profet i frikës, i dërguar nga qielli i pasigurisë së njeriut kundrejt burokracisë dhe shoqërisë habsburgase. Ky siklet, ky mosadaptim, ky shqetësim i përhershëm i personazhit K. ishte ende aktual edhe në ditët e sotme. Duke patur “antenat” e mira, ai kish qenë i pari shkrimtar modern, i cili e kish kuptuar se bota e re moderne, do ta shndërronte njeriun në një qenie fare të vogël. Do ta shformatonte atë, do ta bënte krejt të padukshëm. Ndaj ai, njeriu i sotshëm, do të tretej, milingonizohej në xhunglën e qyteteve të mëdha industriale. As Joyce, as Kamy, as Proust, as Sartre, as Bulgakov apo Svevo, nuk e kishin patur këtë intuitë gjeniale. Njeriu i Kafkës, ishte njeriu i djeshëm, por edhe ai i të sotmes. Një shifër, një qenie e tretur, një qelizë anonime në trupin e konsumizmit. Përbindësh, i cili ushqehej me gjak heronjsh të falimentuar. I kujt ishte faji? Këtë faj nuk e gjeti as Joseph K, personazhi i Procesit, i cili vdiq pa e marrë vesh pse-në e dënimit të tij. Gjithashtu nuk e gjeti dot as Gregorio Samsa, i cili një mëngjes u zgjua çuditërisht i shndërruar në insekt. Kafka duke shprehur ankthin, mosadaptimin, shqetësimin e tij, ai kish shprehur edhe ankthin e njeriut modern.

Nëse Homeri e kishte lartësuar njeriun, bërë atë një me hyjnitë. Nëse Dantja i kishte hulumtuar atij moralin dhe llumin e mëkatit. Nëse Servantesi, ishte tallur me mediokren, të vjetrën, demodenë dhe me ëndërrimtarët e fantaksur. Nëse Shekspiri ishte marrë me ndërgjegjen pis të njeriut, krimet, vrasjen e gjumit, fajet e tij dhe deliret e pushtetarëve. Nëse Dostojevski kishte hulumtuar njeriun si filozof, psikolog, psikiatër, sociolog dhe artist. Kafka, kish nxjerrë në pah “fajin e tij” modern. Një “dënim” i pamundur të deshifrohej me fjalë, me pika dhe me argumente. Por faji i njeriut modern, sidomos tani me emigrimin pa fund, humbja e tij në botën e madhe miliardëshe, vetmia e tij prej ujku, zhbërja e identitetit të tij zanafillor, e bënte mesazhin e këtij shkrimtari, akoma edhe më bashkëkohorë dhe aktual.

Praga tani, pak nga pak po mbështillej në mjegull. Ishte një mjegull e çuditshme. E ftohtë dhe krejt gri. Dritat e fuqishme, të cilat ndriçonin jo vetëm parmakët e gurtë dhe të gjerë, por sidomos skulpturat mbi Urë, tani pak nga pak po mbështilleshin me vellon e mjegullës. Një perde e shurdhët, plot me një shkëlqim të verdhë, fare të verbër dhe amorf, ndihej gjithkund. Tek ecnim si murgjër pendestarë, shihnim që era kish filluar të pushonte. Këmbët tona, me këpucët mbushur me ujë, tek rrëzoheshin mbi gurët e zinj, dukeshin sikur shkisnim mbi llucë. Gjithçka po mblidhej me një mjegull të çuditshme. Godinat tutje: kullat e gurta plot zbukurime krishtlindje, dhe me skajet e ngritura si pirgje. Kështjella e Pragës, me ngjyrat e saj kafe në të verdhë, Katedralja e San Vitus, po ashtu edhe shenjtorët dhe engjëjt prej guri ngritur mbi bordurat e Urave fare pranë nesh, gjithçka po zhytej në mjegull. A ishte kjo, mjegulla e kohës? A jam ndoshta duke fjetur? A ndoshta gjendem në mes të një ëndrre dhe as vetë nuk e di ku ndodhem? Pse erdha? Ç mu desh kot? Të zgjoja ndoshta fantazma shekujsh? Vazhdoja të hidhja hapat shpejt. Gjithkund, një si magji e frikshme më ndiqte me sy tmerri. Por hijeshia e së resë, e së pamundurës, e së padukshmes, vinte një moment dhe bëhej gati e padurueshme. Ndaj edhe doja që ajo urë mos të përfundonte kurrë, por gjithashtu doja edhe t’i ikja atij qameti mjegulle, plot ankth dhe të papritura si në tregimet e zymta të Kafkës. I cili, plot një shekull më parë, jo vetëm që kishte kaluar mbi këtë urë, por gjithashtu, me siguri kishte ndjerë edhe frikën e mjegullës, të territ. Erën që fshikullonte harqet e saj, dhe atje poshtë, ujin e zi, të rrëmbyeshëm, përthithës, të shqetësuar, si të ishte ura e Librit.