Kur ika nga Shqipëria më 1990, nuk mund të isha në një pikë më të favorshme nga ana profesionale, nga pavarësia ekonomike, dhe sidomos nga miqësitë dhe forca e kapitalit social. Për t’u pasur zili! Që atëherë nisi një endje, ku u mësova me pasigurinë dhe luftën. Në vendin tim kishin pasur një tjetër formë. Por kthimin në Shqipëri për të jetuar nuk e pashë kurrë si një gjë të mundur, sepse nuk ka kuptim kur e ke kapërcyer ylberin. I jam kthyer vazhdimisht Shqipërisë, me mall dhe dashuri si për asnjë vend tjetër, si asnjë kthim tjetër. Se ajo mban të kyçur brenda thesarin më të madh të njeriut të rritur: gjithë fëmijërinë time, rininë, derisa u bëra grua “me punë të mirë, me burrë e fëmijë”. Njerëzit që desha dhe më deshën në kohën kur dashuria është gjithçka që lidh njerëzit, pa përzierje me ndjesi të tjera bërë pis nga koha, xhelozia, interesi… njëfarësoj kështu, ishin aty. Asnjëherë nuk e besova se ishte ora të kthehesha. Gjithnjë mendova se vendi im do të më gllabëronte në atë zonën e vet gri, nga e cila ika si fillim. Vendi im u bë kështu për mua një yll në qiell, që më ndriste orët e errësirës në zemër. Ia mbaja kyçur në sënduk të sigurt dertet. Bëja sikur nuk i kishte. Më sillte gjithnjë një gëzim të bukur. Me kujtime dhe me aq copa magjike pasqyre të thyer. Nuk përpiqesha t’i bëja copat bashkë për të krijuar të tërën. Më pëlqente të shihesha në to tamam ashtu si gjendeshin, në thyerje e përpëlitje figurative. Sido që Shqipëria me shtëpinë e madhe prej tullash të vjetra por solide ku u rrita, në mes të Tiranës, në një lagje denbabaden të atyre që kishin të njëjtin mbiemër me mua, më kish dhënë aq siguri sa mund t’i jepej një fëmije për një çati të sigurt, për një sobë në dimër me zjarr, për një krevat ku hyje dhe mbuloheshe me një jorgan të rëndë me lesh a pambuk dhe një velenxë sipër, për bukë e gjellë që i kishe gjithnjë gati kur ktheheshe nga shkolla, për rrugë përreth mbushur me kalamaj që i njihje aq mirë sa të bënin si njeri. Çatia qe dhe nuk pikonte.

Pastaj jeta më çoi në situata nga më të ndryshmet dhe drejt pasigurish aqfytyrëshe e të vazhdueshme. Me çapitje që s’pushoi asnjëherë, që të mësoj më shumë, të punoj më mirë, të jetoj më bukur. Aq më bën të shes mend dhe të them se ia kam dalë, se e di që t’ia dalësh kur je vetëm, pa një katapultë institucionale apo financiare që lejon një fillim mbi zeron, dhe jashtë qelizës familjare e sociale që të ka formuar, është jo vetëm punë, por edhe fat i madh dhe kompromis. Edhe lodhje e thellë e qelizës. Po. Jam me fat që jam sot me shëndet, punë të mirë dhe njerëz të dashur përreth.

Dhe tamam nga kjo pozitë sot kujtoj një imazh konstant që më lejon një perspektivë realiste të emigrimit: frikën e ditës kur nuk do të kisha më strehë mbi kokë. Po sikur një ditë të përfundoj në rrugë?! Të paktën fëmija im të jetë i sigurt, unë pastaj do të bëj diçka që ta shmang gjumin nën qiell të hapur! Po sikur vërtet të mbetem nëpër stacione trenash? Po sikur të jem duke bredhur nëpër qytete si endacake e ditur, por pa shansin e gjetjes së një pune? Si aq çuna e goca të mençur mbledhur në tufa të qëndrueshme nëpër stacione trenash e metrosh, me një tufë librash e qensh lidhur me bizhu argjendi të rëndë, nën qiej me paqe false? Nuk e besoj se e bëjnë nga qejfi. Se, pasi përfundon nëpër rrugë, edhe punën s’ke si e kërkon më, apo jo? Merr teposhtë! Dhe kush do të jetë aty të ndihmojë realisht një të pastrehë?! Të pastrehët janë flama e qyteteve, bezdia më e madhe e qytetarit normal. Po sikur? Po sikur në një çast dobësie a rebelimi të marr arratinë e të mos mund të kthehem mbrapsht, nën strehën e sigurt e të rehatshme, se s’dua apo se s’më lënë? Po sikur, që aty, të nisë shpërbërja e gjithçkaje në një rrëkajë që s’ka mur e gardh t’i vërë fre? Jo, nuk është e mundur të më ndodhë mua! Mua, nuk mund të më ndodhë! S’kam lidhje unë me rrugën! Por pse atëherë ky mundim që s’ma lë natën të ikë qetësisht prej shtratit ku fle deri në agun tjetër, pastaj tjetrin, pastaj tjetrin? Agime ku zgjohem vetëm, me askënd përreth që të më japë një dorë në ditë të keqe, se ditët e këqija gjithnjë vijnë edhe po vonuan, agime ku punoj, sepse pa punë s’ka jetë, agime ku përpiqem të ndërtoj ditë të reja, më të sigurta, pa frikën e agimit dhe të natës që vjen. Jam vetëm dhe kam një njeri të vogël, së cilës i duhet paqe e hare fëmije. Ndërsa truri im është rob i frikës nga mbetja në rrugë. Ankth. Ndoshta fobi. Çdo boshllëk, çdo gungë penguese e rrugës e ringjall frikën e të mbeturit në rrugë. E largoj. Ç’lidhje kam unë me të?! Studimet pasuniversitare të rinisura, të gjata e të lodhshme, risjellin të njëjtën frikë. Po pastaj? O punë perfekte, ose në rrugë! Të përfundosh në rrugë, e pastrehë, nuk është ekstreme. Sepse është e mundur. Për këdo. Ende e shmangshme. Por tensioni është aty. I vazhdueshëm.

Mendja kërkuese është më realiste se dëshira ime optimiste. Unë e di sa afër është shumica e njerëzimit me jetën në qiell të hapur, me të qenët pa strehë. Unë i mbaj sytë hapur. Sidomos kur mosha ka bërë të vetën. Kur një sëmundje e papritur të lë sakat. Kur nuk të ka mbetur familje ose e ke larg. Larg në çfarëdo kuptimi. Kur ke një natyrë ëndërrimtare e të palidhur varshëm me sensin praktik të interesit dhe jetesës materiale. Kur je krenar më shumë se ç’duhet. Kur nuk i bie në qafë kujt. Kur ke dobësi nga ato që janë krejt njerëzore. Kur lodhesh. Kur s’e ke menduar dot pleqërinë sa ishe e re. E pse ta mendoje?! Sidomos kur je në Amerikë! Sa njerëz do të jashtëqiteshin në Amerikë prej banesave të tyre të sajuara modestshëm, herë me fibra e qelqe të ngjitura, e ndonjëherë me hyrje butaforish helenike, sikur vetëm për pak muaj t’u ndërpritej rroga? Një numër i pamatë njerëzish! Niveli i pakapshëm i qirasë apo kësteve të hipotekës kur shumica nuk i zotëron shtëpitë e veta dhe jetesa nga rroga në rrogë, është normalitet i aq e aq të rinjve 40- a më pak-vjeçarë që mund të jetojnë fare mirë sot, por që nuk guxojnë as të lidhen me kënd, as të lindin fëmijë. Dhëmbët e konsumizmit u kanë kapur kryet, ndërsa ato të pasigurisë ekonomike u mbajnë ndër nofulla trupin. Por jeta vazhdon për ditë, si një zvarritje e këndshme me qejfe të vogla, argëtime, dhe njeriu nuk e sheh veten nga distanca, sepse kjo nuk i intereson. Së paku të mund të gëzojë të gëzueshmen. Dhe sepse, normalisht, nuk e ndryshon dot atë gjendje. Veç atyre të vullnetshmëve. Fatmëdhenjve. Parallinjve. Mbinjerëzve. Nuk janë të padëgjuar njerëz dikur milionerë, që janë pleqëruar rrugëve dhe të pastrehë kësaj Amerike gjithë shkëlqim! Por askush nuk do t’i shohë. Ata janë e përmjerrë. Përjashtim nga rregulla.

Jam në ditë disi të sigurta sot. Por frika e të përfunduarit në rrugë më ndjek pa zhurmë dhe pa dinakëri. Është aty, ndoshta jo më për mua. Por sa njerëz prej atyre që unë kam dashur apo dua sot, mund të kenë atë fat nesër?! Sa prej tyre do të bien përmes të çarave të shoqërisë sonë gjithë krisa e probleme?! Ndoshta ka të bëjë me llojin e njerëzve që unë dua. Njerëz që nuk dinë të bëjnë pare, me aftësi maksimale – sens praktik minimal. Me kryet nëpër re idesh. Vulnerabiliteti, si tipar moral – i pastër në një botë të papastër.

Një vegim i shumë vjetëve të shkuar ngrihet vrullshëm ndonjëherë: jam në San Francisco. Një fillim mbrëmjeje i patëdytë! Qiell i pastër i një fundi pranvere. Aromë pjalmesh. Endem vetëm rrugëve. Kaloj pa kuptuar nga një bllok në tjetrin ndarjesh të qeta me ndërtesa tipike, dyqane, parqe. Tek-tuk ka njerëz të mirëmbajtur përkorshëm. Dielli ka rënë krejt, por drita është ende e qartë. Aq sa për të parë mirë se jam rrethuar nga një ushtri të pastrehësh. Janë nga të gjithë krahët. S’di si ndodhi. Nuk para komunikojnë, por ecin në radhë. Një ushtri e paorganizuar, gjithsesi e rreshtuar. Ecin drejt një shtyse, rëndese joracionale, si valë deti. Unë jam një pikë uji në një trup ujor të lëvizshëm. Ku janë njerëzit e mi? Ku është qyteti im? Më kanë shkarë. Nuk i kam më aty. Atë fillim mbrëmjeje në San Francisco nxitova. U arratisa prej tyre. Shpëtova. Por në përjetimin e atij çasti nuk shkas dot aq kollaj. Mbetem brenda.

© 2024 Eda Derhemi. Të gjitha të drejtat janë të autorit. Fotoja në kopertinë ©Monica Kelly.