Kush ka (ende) bibliotekë të vjetër në shtëpi, do të më kuptojë. Se do të ketë gjetur dikur, mes librave të njohur, libra “të fshehur”, që e kanë humbur shpinën e ndoshta edhe kopertinën dhe faqet e para; libra që u varen penjtë, si qime rebele; që duket sikur do të shpërbëhen në momentin që i merr në dorë, gati për t’u derdhur fashikull pas fashikulli e faqe pas faqeje në dysheme.
Këta libra me zor i kanë mbijetuar rileximit agresiv, edhe pse me koston e humbjes së një pjese të identitetit. Zakonisht shpina është ajo që dorëzohet e para, sepse nuk e përballon dot përkuljen, përthyerjen, palosjen së prapthi; dhe pastaj, me shpinën që mungon, edhe vertebrat dhe pejzat që e mbajnë strukturën të lidhur fillojnë ta humbin integritetin. Pas pak, fillon të shqitet e të ikë kopertina, ndonjëherë duke marrë me vete edhe ndonjë copë scotch-i me të cilin ka qenë ngjitur.
Libri tani mund të identifikohet nga faqja e parë – ku ende lexohet titulli me shkronja të mëdha, bashkë me emrin e autorit e, sipas rastit, të përkthyesit; por ajo faqe e parë nuk e përmbush dot gjatë misionin e mburojës së librit. Pak muaj do të duhen, që edhe ajo të shkëputet dhe të përfundojë diku tjetër, në raft mes librash të huaj, por edhe gjetiu. Ndërkohë librit nisin e i bien faqe të tjera, disa syresh me rol kyç në ekonominë narrative.
Një dorë, megjithatë, dikur është kujdesur që ta kthejë librin në raft – por tashmë të anonimizuar. Kureshtari bën ta marrë në dorë sërish, por vetëm për të konstatuar se libri fillon nga faqja 16 ose 42; tenton të lexojë ndonjë paragraf, me shpresën se mos ndërmend ndonjë prej personazheve – po të jetë dinak, kërkon faqen e parë të çdo fashikulli, ku titulli mund të gjendet i shkruar me font të imët, në footer.
A mund të lexohet më ky libër? Edhe sa kohë akoma? Pa shpinë, pa kopertinë, pa titull, pa autor, pa tryezë të lëndës… si i fshehur brenda vetes, në kërkim të paqes, pas një vargu gjymtimesh të pariparueshme. Edhe pse libri i “redaktuar” kështu përfton – si me thënë – një monument të suksesit të vet: lexuesi e ka dashur, nuk e ka lëshuar nga dora, e ka mbajtur në tryezë të bukës, në krevat, ndoshta edhe në WC; e ka lagur me ujë dhe me shëllirë djathi dhe me lëng shege dhe me vaj; ka lënë në mes të faqeve grimca nga jeta e vet.
Një detektiv i zoti, me talent psikometrik, mund të nxjerrë nga libri historinë e të zotit – nga kodi gjenetik te shenjat e gishtit, sëmundjet që ka pasur, kushedi edhe arsyen e vdekjes.
Por librit vetë historia sa vjen edhe i individualizohet, paçka se nëpërmjet mjegullimit; ndryshe nga ç’ishte kur doli nga shtypshkronja, i paketuar ngjeshur me vëllezërit e vet, me klonët e vet, siç ia kërkon “epoka e riprodhimit mekanik”, pa ndonjë shenjë dalluese të veçantë, bartës i të njëjtit parfum të zamkës dhe të bojërave, identik me të tjerët në pamje, në peshë; për të mos folur për përmbajtjen.
Vit pas viti, i shtohet një shenjë, një vurratë, një e krisur, një e çarë, një plasë, një plagë, një gjymtim; teksa i humbet shpina, kapaku, kjo apo ajo faqe, ky apo ai fashikull. Mund ta përfytyroj momentin kur libri – dikur i shkëlqyer në uniformën tipografike dhe i gatshëm për t’u përqafuar me lexuesin – tani libër pothuajse nuk është më.
Nga metaforat e shumta që i bashkëngjiten bibliotekës, ajo e vendit ku librat vijnë për të vdekur mbase duhet shmangur. Njoh njerëz që kujdesen për vëllimet në raft si të ishin vazo porcelani të çmuar – librat e dëmtuar i shpien për t’i rilidhur, duke u dhënë kapakë të rinj, qepje të reja, shpina dhe ndonjëherë edhe kopertina të reja. Kur nuk përfundon në plehra, libri i stërpërdorur trajtohet me respekt të madh; madje ka nga ata që e blejnë vetëm “për ta pasur”, pa u shkuar kurrë mendja që mund ta lexojnë. Të trajtuar kështu, objekt i interesit dhe i kujdesit i gjithfarë koleksionistësh dhe maniakësh, librat vijnë e u ngjajnë pullave të postës, tapave të shisheve të birrës dhe monedhave të dala nga qarkullimi. Kur nuk u ngjajnë fazanëve të balsamosur…
Por mua sërish më kthehet vëmendja te libri i përgjumur në raftin e bibliotekës sime; libri që ka dhënë gjithçka, dhe që meriton të lihet në prehje. Kur marr ndonjë syresh dhe e shfletoj, habitem pak që, edhe pse i shqyer dhe i copëtuar, sërish arrin të përcjellë diçka, një mesazh për mua të njohur; si ajo radioja e vjetër dhe e pluhurosur që, e harruar prej vitesh në bodrum, mjafton t’i vësh bateri të reja, për t’u lidhur sakaq me eterin dhe për të kërkuar atje valët me të cilat jepte e merrte dikur.
Këto ditë përmendëm rileximin, si eksperiencë të lexuesit; më shkoi mendja të thoja diçka edhe për rileximin, si eksperiencë të përjetuar nga libri vetë. Nëse jemi gati t’ia njohim një vullnet atij objekti, ky vullnet nuk mund të jetë veçse dëshira për t’u përdorur nga syri; për t’u mbajtur në duar, për t’u shfletuar, për t’u nënvizuar; mbase edhe për t’u bërë pis, për t’u dëmtuar, për t’u harruar pastaj në një ndenjëse të autobusit dhe për t’u gjetur nga dikush që mund edhe të jetë lexuesi i tij ideal.
Unë që rilexoj, kërkoj gjithnjë një diçka tjetër, të ndryshme nga çfarë pata përjetuar herën e parë; por libri që kalon dorë më dorë, për t’u rilexuar (nga pikëpamja e vet), mbase kërkon t’i bashkojë lexuesit në njëjtësinë e vet. Në raftet e bibliotekës sime të vjetër gjen libra – mbase tani të paidentifikueshëm – që na kanë rritur, si breza; gjyshja ime i ka lexuar, prindërit e mi, tezja, xhaxhallarët, kushërinj të afërt e të largët, motra, unë; kushedi kush tjetër, që i ka marrë hua dhe është kujdesur të na i kthejë, por jo pa lënë aty shenjat e veta (të gishtave). Si genet, që ndonjëherë na afrojnë me njerëz që nuk i njohim, edhe këta libra njëlloj na lidhin me njëri-tjetrin.
Në raft të bibliotekës i shoh të anuar e të përkulur; gjunjët nuk u mbajnë më, për të ndenjur drejt. Kam frikë t’i prek, se mos i shkërmoq edhe më keq – vitet i kanë zhvendosur nga përditshmëria në arkeologji: fshehin në vetvete historinë e lexuesve të tyre, por edhe të librarive ku janë blerë, të shtypshkronjës, të njerëzve që kanë punuar për t’i sjellë në botë: nga daktilografët, te tipografët, disenjatorët, piktorët dhe shpërndarësit. Histori që unë mbase nuk i deshifroj dhe as i njoh dot më, por të paktën e di që janë aty, po aq të fshehura se edhe e shkuara.
© 2024 Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.