KUR NA PYESIN

nga Gentiana Minga

Sa herë më pyesin për procesin e frymëzimit, më kaplon një siklet jopoetik. I ngjan shumë sikletit të kujt ka gëlltitur dy pjata me karkaleca të skuqur, pasi ka provuar për herë të parë kërmijtë. Është, pra, një siklet fizik, një telendisje e stomakut, që tkurret sa herë i flakin një mall që ende s’ka mësuar ta tresë. Kjo m’u përsërit edhe para ca javësh kur një faqe letrare shqiptare ma parashtroi si në një lloj interviste. I propozova për kollajllëk të të dyja palëve një formë tjetër interviste, por me shumë simpati ngulën këmbë tek kjo tematikë. Frymëzimi, pra. Por ç’mund të them unë për frymëzimin? Për mua është ndjenjë që po vjetrohet me mua, që më ngjan se po plaket keq si edhe unë, e të cilën jam e bindur ta kem trishtuar shumë. Ç’është e vërteta, nuk isha unë, në fillim, që i ndeha dorën. M’u shfaq e paftuar në kohërat e fëmijërisë, e m’u plas në kopshtin e zemrës si një stuhi vertikale, m’i shprishi gjethurinat e ma helmoi gjakun. E ashtu që unë, fëmija që fillon të ndihet ndryshe, të filloja të vëreja trazimet e ndjenjave, të ndjekja lëvizjet e çrregullta të mendjes, të dëshiroja të prekja gjuhët e zjarrit, të shtrija nëpër fletore lule të thara apo kuaj të ngordhur të detit. E quajnë rëndomti frymëzim, po edhe shpirt, muzë, grishje. Shfaqet shpesh serbes, sqimatar, pasi ka kapërcyer me sukses të gjitha pragjet e portave të kyçura, duke tharmuar përjetësime që turbullojnë, të ngarkuara me pretendime fëminore, me njerëz që mësyjnë në labirintet e fantazisë me historitë e tyre të mykura apo të pandodhura, me gjallesa e sende të larmishme, streha të ulëta apo rrokaqiej të ftohtë.

Italishtja zotëron një fjalë me të cilën pajtohem deri diku – Afflato. Mund t’i themi frymë, fllad, pëshpërimë. Askush nuk mund ta dijë me saktësi, me gjithë përpjekjet që bëhen për ta përcaktuar, se si, se kur e sepse pëshpërit kjo pëshpërimë. Gjithkush krijon me të një marrëdhënie personale, që shpesh ndryshon nga procesi në proces. Tek unë, ta zëmë, pasioni i të shkruarit nuk është fatal, pret radhën me përulësi e në distancë, pas të tjerash prioritete të miat, si përjetimi kuptimplotë i lindjes së diellit, kureshtja për një hënë të plotë e të zbehtë në orët e para të agimit, ujitja e aloeve. Shkruaj, pra, më pak nga sa këshillohet, ndonëse frymëzimi më është besnik. Atëherë, e zhytur në përtacinë time armike, ndiej keqardhje. Për mua, për frymëzimin tim, për personazhet që mbeten pezull, pa u dhënë dum një herë e mirë, krijesa që dalin përkohësisht nga skutat e tyre gjumëgrishëse të hutuara e të trullosura, si aktorë të cilëve ende nuk ua kanë caktuar rolet. Shpesh po ashtu rikthehen, pas procesit kaotik të krijimit, në gjendjen e tyre të parë, të cunguar, dikush veç me një këmbë e me një sy, pak a shumë të sakatosur, në pritje të një rehabilitimi tjetër.

Unë mendoj edhe që, e ndoshta sepse jam edhe cazë paranojake, kur na pyesin për frymëzimin, na pyesin kot, se kështu pyesnin dikur, se kështu pyetet sot, e unë kam frikë se askujt nuk i duhet vërtet të dijë diçka mbi frymëzimin tim.

* * *

Por kjo nuk përfshin Elizën, një nga miqtë që janë as pak, as shumë-shumë, që duan vërtet të dinë nëse po katranos ndonjë gjë. Janë ata që, falë Zotit, duket se më lexojnë me gjithë mend.

Ja, pra, kur Eliza u shfaq, si rëndom vitet e fundit, në orën 11 e 45, para portës me xhama të punës sime, me flokët e bardhë kasketë e me një arkëz druri të mbushur me qershi. Trupi i saj i dobët, me tesha elegante e të holla, të shndritshme e të buta, i ngjan një bishti të vyshkur luledielli. Gojën e ka të kuqe flakë e krahët e flashkët tepër energjikë. Duhet t’i ketë kaluar të 70-at, ndonëse unë nuk e pyes kurrë. Veç kur ajo ma kujton vetë. Sot, pra, erdhi të më sillte qershia e të më pyeste nëse kisha filluar të shkruaja. Para se të vinte tek unë, kishte bërë një orë meditim, ulur mbi tapetin e saj të madh me ngjyra të ndezura, duke fiksuar shikimin pa shikim, përtej mureve të kuzhinës, pas të cilëve ngrihen të murrme pemët e larta të manjolave.

Elizës unë mund t’i them me gojën plot: “Jo! Hiç fare! Nuk kam dëshirë…” E i tregoj se si po më rrëmbejnë ndodhitë e çastit, se si nuk më lënë rehat as dinamikat e sotme të botës. Po edhe ato të shkuarat, luftërat e gjata të popujve e paqevëniet e shkurtra, heronjtë e harruar e kalimtarë, logjika e historive të çmendura. I them Elizës se si po më thithin energjitë edhe gjëra më të thjeshta, si receta e tortës Linz, jeta dashurore e Munch-it, ndjenjat e ujit. Ta zëmë, i them unë. Para ca vitesh u apasionova pas përvojës së përtej vdekjes së Feritit, një zotërie të urtë në një nga periferitë e qytetit të Durrësit, që pasi përjetoi për ca minuta vdekjen prej një infarkti në zemër, ishte kthyer prej saj buzagaz e me plot dëshirë për të qenë i drejtë e i mirë, me plot preokupime për të këshilluar njerëzit mbi qëllimin e jetës e gjëra të urta si këto. Ca kohë askujt prej atyre që kalonin tek ai për të blerë kaushë me luledielli, nuk ia mohoi rrëfimin e historisë së tij të pazakontë. Deri kur filloi të kapte ca buzagaze të pahijshme, ca shkelje sysh të pabesa, që e bënë të kyçte gojën e ta hapte vetëm kur një “pëshpërimë” serioze ta këshillonte të rrëfente aty ku fara do të binte patjetër në ngastër.

Kështu më kalon dita, pra, i them Elizës, e copëzuar me punë, gatime, lexime, meditime, shikime filmash emocionues, dokumentarë mbi natyrën e universin, që më lënë pa mend.

Vetëm se Eliza nuk i ha lehtë këto llomotitje të miat, sepse më njeh, e di që unë jam edhe pak përtace, edhe pak burracake. Sikur të mos mjaftonin këto, ajo e di që edhe unë e kam pak frikë frymëzimin. Por, nga ana tjetër, unë e di edhe që ai, frymëzimi, nuk ngopet me ca shëtitje të çakërdisura të fantazisë. Duhet ta meritoj për t’u shërbyer historive njerëzore, të siguroj lirinë në mendjen time të hapërdarë dhe përulësinë në zemrën time të dobët.

Sot m’u kujtua një çast i hershëm tragjik, më erdhi në mend i ligsht si atëherë kur shihja figurën e bukur e të lemerisur, sytë e errët e të pikëlluar të Bekim Fehmiut, që zbriste në mbretërinë e nëndheshme të Hadit, në kërkim të shpirtit të orakullit Tiresia. Përkuljen e tij të dëshpëruar mbi këmbët e ajërta të së ëmës. Oh, sa më ka lënë pa mend ai zbulim! Ja që njeriu vdiska! Unë, pra, do të vdiskam! Sa u trondita atëherë, kalama i frikësuar nga vetë jeta, ndërsa shihja se si prej botës mortore aviteshin të shqetësuar shpirtrat e vegjël, të druajtur e të tejdukshëm, drejt pellgut të gjakut nën gurmazin e therur të qengjit fli. Pyesja shpesh veten asohere, se pse prindërit më kishin tërhequr në këtë botë të vdekshme për të bashkëndarë aventurën e komplikuar të jetës! Mundet që këto përsiatje të mëpastajme u bënë shkas për t’u vënë të tregoj mundësi të tjera jete, për të dëshmuar çastin që ka fund, që nuk përsëritet më, për të rrëfyer përpjekjen qorre të zemrës për të kuptuar shpirtin, kujtesën e vdekjes, pa të cilën asnjë pasazh i jetës nuk do të kishte kuptim.

Atëherë, ndoshta, ajo që i ndodh artistit, kur diçka nga brenda i flet, apo i bën shamatë si prej një trekëndëshi të Bermudës, është meraku i zërit e i shamatës për ta kujtuar se si aty kanë rënë njerëz, shumë njerëz, të rinj e pleq me gjuhë të tharë e sy të ngrohtë, të gjithë e gjithçka që të humbur e të trishtuar shpresojnë me gjithë forcën e shpirtit të dalin, të çlirohen, të tregojnë.

Si unë sot për Elizën, për pëshpërimën, e për të tjerë si unë e si ju.