Të kesh opinione për gjuhën tënde, se si duhet folur, nëse një shprehje është apo jo gramatikisht e saktë dhe nëse një fjalë është përdorur apo jo mirë, kjo nuk është “e natyrshme” – por varet nga rrethana dytësore, si mësimi i gjuhës në shkollë, norma gjuhësore (standardi), përzierja e gjuhëve, e kështu me radhë.
Ai që ngrihet dhe i thotë dikujt se ke përdorur një fjalë “të huaj” të papërshtatshme, duhet – para së gjithash – ta kujtojë veten në gjendje për të dalluar (1) se çfarë është e përshtatshme në leksik dhe (2) se cila fjalë mund të etiketohet si “e huaj”; të dyja këto lloje njohurish ia ka dhënë shkolla dhe ia ka përforcuar kultura pas-shkollore. Një folës i shqipes që dallon se tjetri ka përdorur një fjalë italishte (p.sh. edicola) zakonisht di aq italisht sa ta njohë fjalën si të asaj gjuhe; edhe pse për një kategori fjalësh shqipe, si orientalizmat, detektimi ndodh edhe pa ditur ndërhyrësi turqisht.
Shpesh gjuhëtarët i quajnë epilinguistike të gjitha ato opinione ose dyshime që, gjithë pa qenë të formuluara mirë, marrin pjesë në prodhimin e ligjërimit (p.sh. “a është fjalë e ndyrë të pëgëra”); dhe metalinguistike ato opinione, gjykime dhe arsyetime që folësit i përdorin për të përshkruar gjuhën. Kur unë them që “dashboard anglisht është e njëjta gjë me cruscotto italisht” jam duke përdorur shqipen si metagjuhë, për të krahasuar anglishten dhe italishten.
Edhe kur flasim, edhe kur shkruajmë, ndalemi të mendojmë se cila formë do të ishte më e përshtatshmja për të shprehur atë që duam; veçanërisht në ato situata ku na lejohet të zgjedhim mes variantesh. Idealisht, ligjërimi duhej të rridhte vetvetiu, pa ndërhyrjen e “vetëdijes metalinguistike”, siç u ndodh shkrimtarëve në ekstazë (ose në frymëzim), por në realitet të gjithë që kemi qenë në shkollë i përjetojmë dilemat e normës (“çfarë është gramatikore dhe çfarë nuk është; cila nga këto dy fjalë duhet përdorur” etj.). Në fakt, një nga synimet e mësimit tradicional të gramatikës, në shkollë, është të na tregojë se po flasim dhe po shkruajmë “keq”; çfarë ka të bëjë me disiplinën dhe nënshtrimin po aq sa edhe me të mësuarit e gjuhës.
Mësimi i gramatikës në shkollë – në versionin tradicional – ka shërbyer dhe ende shërben edhe si një lloj stërvitjeje rreshtore për mendjen, duke ndërmjetësuar në kalimin prej fjalëve te rregullat (dhe përjashtimet). Asnjë folës i gjuhës amtare nuk ka nevojë t’i tregojnë si bën një fjalë në shumës – por kjo bëhet e nevojshme nëse duam t’i veshim fëmijët me uniformën e normës gjuhësore, ose t’u japim një instrument që u duhet për të folur të njëjtën gjuhë artificiale. Por, le të mbajmë parasysh, që gramatika fillon që herët t’i edukojë fëmijët me nocionet e çfarë është “drejt” dhe çfarë është “gabim” në të folur dhe në të shkruar, përfshi këtu edhe drejtshkrimin.
Si rezultat, të gjithë ne përjetojmë një lloj ankthi, sa herë që ulemi të komunikojmë në publik; sepse nuk jemi kurrë totalisht të sigurt se nuk po bëjmë “gabime” në të shprehur.
Në fonetikë, liria jonë për të zgjedhur mes varianteve të një foneme është minimale; edhe në morfologji, zakonisht, një emër e bën shumësin duke marrë një prapashtesë të caktuar, të cilën nuk mund ta zëvendësojmë sipas dëshirës; në sintaksë liria rritet disi, sepse mund të zgjedhim, bie fjala, midis një ndërtimi me veprore dhe një ndërtimi me pësore (“e shita shtëpinë”, “u shit shtëpia”); kur vjen puna te leksiku, megjithatë, kemi shumë më tepër liri për të zgjedhur mes fjalëve konkurruese. Në këtë kuptim, shumësi luftëra i emrit luftë na vjen shumë më i lehtë se përzgjedhja mes luftë, përleshje, konflikt, betejë etj.
Norma gjuhësore i prek të gjitha sistemet e gjuhës, por në leksik është gjithnjë më e dobët se në gramatikë. Prandaj edhe të gjitha ato ideologji, që duan ta mbrehin gjuhën në punë, e kanë më të volitshme që të manipulojnë leksikun, duke imponuar atje sisteme vlerash të jashtme.
Të marrim, për shembull, Rilindjen Kombëtare dhe pastrimin e leksikut të shqipes nga orientalizmat, për t’i dhënë kombit të rilindur shqiptar një shqipe të denjë. Ashtu siç u konceptua, ky program synonte (1) identifikimin e orientalizmave në shqipen sidomos të shkruar dhe (2) zëvendësimin e tyre me neologjizma ose me fjalë të tjera më të pranueshme. Shembull emblematik i zbatimit të këtij programi ishte botimi, nga Jani Vreto, i një versioni të ri të poemës Erveheja të M. Kyçyku-Çamit, me të gjitha orientalizmat të zëvendësuara.
Në rrjedhë të këtij operacioni gjithëpërfshirës, jo vetëm që fjalët shqipe jo-orientalizma filluan të shihen si të preferuara ndaj orientalizmave, por edhe vetë procesi i zëvendësimit të tyre mori atributet e një zotimi mirëfilli patriotik, ose shërbimi ndaj gjuhës shqipe. Ashtu filloi edhe botimi – që vazhdon edhe sot pas më se një shekulli – i listave me fjalë “të huaja” dhe i zëvendësimeve që rekomandohen; këto lista përmbajnë edhe orientalizma, edhe huazime të tjera, të reja, nga gjuhët neolatine.
Ashtu siç na e kanë mëkuar në shkollë, kujdesi për gjuhën shqipe që përdorim është pjesë integrale e qytetarisë – është qytetar i mirë ai që shkruan një shqipe “të mirë”, çfarë do të thotë, që ndjek rregullat e standardit dhe që përmban vetëm një minimum fjalësh “të huaja”. Për këtë arsye, ai personi që ndërhyn, në publik, për t’i thënë autorit se “po përdor shumë fjalë të huaja” është duke vepruar ngjashëm me atë të pensionistit, që u bërtet fëmijëve në park se janë duke shkelur barin. Në raste të tilla, shkelja e etiketës së mosndërhyrjes përligjet me nevojën për të ruajtur “the commons”.
Ka nga ata, prej nesh, që këtë rol mbrojtës ndaj gjuhës publike duan t’ia besojnë një autoriteti formal – p.sh. ligjit (të gjithë përmendin këtu një ligj francez, për mbrojtjen e frëngjishtes nga anglicizmat). Nuk kanë munguar përpjekjet, natyrisht të dështuara, për ta iniciuar një ligjshmëri të tillë edhe për shqipen – pa çka se shumë nga legjislatorët e tanishëm sa e duan gjuhën shqipe, aq edhe janë analfabetë funksionalë dhe nuk arrijnë dot të shkruajnë deri edhe një status në Facebook, pa u ngatërruar me këmbët e tyre.
Kjo gatishmëri, për të ndërhyrë në ligjërimin e tjetrit, lidhet edhe me krizën e autoritetit: shumë prej anonimëve ndihen të fuqizuar nga kaosi kulturor dhe nuk e përfillin më autoritetin e autorit: janë gjithnjë e më pak ata që thonë “autori e di më mirë se unë, se ç’fjalë të përdorë”. Nga periudha e Rilindjes kemi trashëguar patosin naiv për ta mbrojtur gjuhën prej së keqes; por kemi harruar që gjuhën e mbrojnë dhe e çojnë përpara ata që e përdorin; dhe se korrigjimet, nëse vërtet duhen bërë, duhen bërë në kod, jo në mesazh. Teksa vetëdija metalinguistike i ka kaluar, në thelb, turmës anonime, po na del nga vëmendja fakti që shumë nga problemet që i perceptojmë te shqipja publike i kanë rrënjët te dobësimi i normës leksikore.
Në anglishte dëgjon të thuhet: “this is not an English word.” Kush ka luajtur ndonjëherë Scrabble, do të bjerë dakord me mua që nocioni i “fjalës anglishte” është i përkufizuar deri në imtësi. Por le të provojmë të përfytyrojmë se çfarë do të ndodhte me diskutimet gjatë një Scrabble-i shqip: kufijtë mes fjalës shqipe dhe fjalës joshqipe nuk ka burrë nëne që t’i përcaktojë. Kush nuk më beson, le të kalojë ca orë me Fjalorin e Mehmet Elezit.
Dhe kjo, pavarësisht nga autoriteti që ushtron, apo që të paktën kërkon të ushtrojë, Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe (ai bazë, i 1980-ës) dhe versionet e tij të mëpasme; aq më tepër që, për një numër jo të vogël kontestuesish të standardit leksikor, gjuha shqipe, ajo “e vërteta”, fillon atje ku mbaron Fjalori…
Po çfarë është norma leksikore? Është një rregull i interiorizuar, që përcakton nëse një fjalë është apo jo e shqipes standard, por jo vetëm: norma leksikore na jep informacion edhe për statusin e fjalës – a është librore apo e ligjërimit bisedor; a është e stilit të lartë, apo e terminologjisë teknike-shkencore; e rrallë apo e kufizuar; a është dialektore apo zhargon; a është e vjetruar apo neologjizëm, dhe kështu me radhë. Të gjitha këto karakteristika të fjalës, duhen kuptuar si udhëzime për përdorimin e saj: p.sh., mbiemri i bruztë me kuptimin “në ngjyrë qielli të mbyllur” është fjalë relativisht e rrallë, që kufizohet në tekstet e shkruara; meqë shumë folës të shqipes do të preferonin “blu”; ndërsa mbiemri i mermë, me kuptimin “që ka e lëshon erë të mirë”, i përket një leksiku më të zgjedhur se aromatik, erëmirë, erëkëndshëm, etj.
Filozofia dhe ideologjia e Rilindjes u munduan ta përfshijnë në normën leksikore edhe atë karakteristikë të fjalës që ka të bëjë me prejardhjen e saj – duke u kërkuar, në thelb, përdoruesve të shqipes, sidomos atyre të shqipes së shkruar, që të këqyrin biografinë e fjalës, ose prejardhjen e saj; meqë fjala e identifikuar si “e huaj”, vetvetiu do të binte në status, deri aty sa të rrezikonte zëvendësimin. Mirëpo fjala, në leksik, nuk e bart biografinë e vet me vete dhe as e ka të shkruar në ballë: asnjë përdorues nuk ka arsye të dijë që, bie fjala, kollaj, është turqisht dhe duhet zëvendësuar me lehtë; sikurse i kollajshëm me i lehtë, etj. Asgjë nuk ka, në strukturën dhe përdorimin e fjalës kollaj, që t’ia zhvlerësojë përdorimin: ajo është e integruar mirë në shqipe, ka krijuar familjen e vet (i kollajshëm, i kollajtë, etj.) dhe, ndryshe nga i lehtë, e shpreh më saktë kuptimin e të qenit “easy, not hard” (meqë i lehtë ka edhe kuptimin tjetër, që lidhet me peshën). Megjithatë, që nga momenti që përdoruesit bëhen të vetëdijshëm se kollaj është “turqizëm”, do të fillojnë ta shmangin në përdorim ose ta kufizojnë vetëm në shqipen bisedore; të bindur se kështu edhe po i shërbejnë shqipes, pa çka se, në realitet, janë duke e varfëruar.
© 2020, Peizazhe të fjalës™. Të gjitha të drejtat të rezervuara.
Pjesën e parë të shkrimit mund ta lexoni këtu.
Kam lexuar diku per orientalizmat, se shqipja ne total ka pasur rreth 4500 orientalizma, prej te cilave rreth 1500 ne perdorim (sipas Tahir Dizdarit, ne nje punim te financuar nga 2 a 3 shoqata islamike ne 2007), nderkohe qe serbishtja diku tek 7 mije dhe greqishtja po ashtu, me bullgarishten qe ka pasur me shume nga cdo gjuhe ballkanike ( nuk kam shifra per rumanishten, por rumunet kane qene autonome dhe pritet te kene me pak se gjuhet e tjera).
Nqs kjo eshte e vertete dhe kujtesa nuk me genjen, atehere i bie qe pastrimi nga turqizmat te jete nje proces mbareballkanik i filluar me siguri ne Greqi e Serbi, si vendet e para qe krijuan shtetet e tyre kombetare ne Ballkan.
Arsyeja dihet, pastrimi nga cdo forme trashegimie turke, te cilen ballkaniket e tjere e nisen duke vrare e debuar sa me shume myslymane ( edhe serbe, greke e bullgare myslymane, perpos turqve por edhe shqiptareve ne rastet serbe e greke).
Pra pastrimi i gjuheve ballkanike ka qene pare edhe si nje proces oksidentalizmi apo europianizmi si do thuhej sot, dmth ne rast se nuk pastrohej gjuha nga turqizmat, atehere kombi deshmonte proturqizem dhe antieuropianizem.
Sigurisht qe financimi i punimit te Dizdarit nga shoqata islamike te huaja eshte tregues se orientalizmat ne shqip edhe sot e kesaj dite shihen me interes te madh nga lindoret apo aziatiket ( dikotomia perendim-lindje, drite vs erresire e ndryshuar per me keq ne europe-azi).
Mendoj se trajtimi i kesaj ceshtjeje nuk mund te shkeputet krejt nga ballkaniket e te duket si dukuri shqiptare, sepse dukuria eshte ballkanike dhe eshte me shume ideologjike sesa gjuhesore.
Premisa qe perdoret mund te hamendesohet si e tille, qe cdo gjuhe ka mundesite dhe aftesite per te zevendesuar fjalet e nje fondi te vecante (huazime kuptohet).
Besoj se zevendesimi i fjaleve turke ne shqip padyshim hap nje problem te perkohshem, prandaj eshte bere pergjate nje kohe te gjate duke lene ato qe hapin probleme me te medha.
Duket se se fundmi, ke gjetur nje aleat te pabesueshem, Agron Dalipajn, i cili lexoj ne fb se ka botuar nje liber, ku i rehabiliton gjithe orientalizmat ne shqip duke i nxjerre me metoden e tij si fjale me etimologji shqip, prandaj i quan pseudoorientalizma. Edhe ai si puna jote i do gjithe fjalet e huaja ne fjalorin e shqipes, pavaresisht se per arsye te ndryshme.
Pra, ketu une besoj se lufta, se pari duhet zhvilluar ndaj premises qe cdo gjuhe ka mundesi e aftesi te zevendesoje ne kohe fjalet/huazimet e nje fondi te vecante ( teknikisht adstrati te vecante).
Perndryshe, i bie qe lufta apo perleshja, konflikti a beteja, nuk eshte ne emer te mireqenies se shqipes, por thjesht ne emer te nje ideologjie tjeter.
Mireqenia e shqipes nuk eshte dicka e percaktuar nga ideologjia qe duke riperkufizuar mireqenien e shqipes nepermjet nje ideologjie tjeter, ndokush mund te deklarohet si luftetar per mireqenien e shqipes.
Mireqenia e shqipes kalon se pari nga fondi qe e identifikon ate si gjuhe, sa me i madh e i zgjeruar ky fond qe me e sigurte eshte shqipja.
Perndryshe, eshte shkenderisht e vertetuar qe cdo zhdukje, asgjesim,asimilim gjuhesor kalon patjeter nga huazimet, te cilat vazhdojne si barbarizma, fitojne luften me fjalet vendase, shkaktojne ndryshime ne alfabet per tu gjendur sa me mire, qethin sa mundin gramatiken, derisa ne fund fare gjuha e vjeter kthehet ne substrat, le ndonje gjurme ketu e aty, si bicim rrase vari me emrin siper.
Huazimet thote historia jane te pameshirshrme, substratet e gjuheve te mbytura jane ndonjehere te paperfillshme, as rrasen e varrit nuk lene.
Ne jemi te vetedijshem per kete sepse kete proces e shohim tek shqipja e emigranteve, nga huazimi tek barbarizmi,tek humbja e fjales shqipe, tek ndryshimet fonetike, tek gramatika e qethur, tek femijet gjysem shqip etj.
Pra, mireqenia e shqipes si e lidhur me fondin e saj identitar eshte nje koncept objektiv dhe kjo lidhet padyshim me goditjen sistematike te huazimeve qe vijne nga nje fond i caktuar, sepse cdo adstrat duhet te jete i atille qe te mos perbeje kercenim per identitetin e shqipes. Me mire 10 adstrate te ndryshme nga 1 mije fjale secili, sesa 1 adstrat me 10 mije fjale, sepse ky 1 ta rrezikon gjuhen.
Me mire 10 adstrate qe japin nga 1 mije fjale secili, te cilat nuk depertojne aq sa te degezohen e prodhojne secila fjale nga 4-5 te tjera, sesa 1 adstrat me 10 mije fjale qe detyrimisht degezohet e shumefishohet.
Me 4500 fjale te vetat ne shqip, turqishtja ka qene rrezik objektiv, me 1500 fjale te ngelura ne perdorim, nje pjese te rralla, rreziku ka rene ndjeshem, por nqs neser do te shkonte ne 2-300 fjale, do te ishte shume mire, rreziku zero.
Si perfundim, fjalet turke perbejne ende nje adstrat qe duhet qethur.
bie fjala, kollaj, është turqisht dhe duhet zëvendësuar me lehtë; sikurse i kollajshëm me i lehtë, etj…”
Fjala “I lehte” eshte nje fjale qe e ndajme me gjuhe te tjera si me anglisht light ,gjermanisht licht apo latinisht levis.E kam fjalen qe shume fjale qe duken mirefilli shqip jane te huazuara nga gjuhe te tjera dhe duke iu nenshtruar mekanizmit perpunues te shqipes e kane humbur ngjashmerine me burimin fillestar.Nese duam ta kemi leksikun me fjale puro shqiptare ,sa te tilla jane ne fondin e shqipes?
“Sigurisht qe financimi i punimit te Dizdarit nga shoqata islamike te huaja eshte tregues se orientalizmat ne shqip edhe sot e kesaj dite shihen me interes te madh nga lindoret apo aziatiket ( dikotomia perendim-lindje, drite vs erresire e ndryshuar per me keq ne europe-azi).”
Nuk e di nga doli kjo, por punimi i Tahir Dizdarit, nese eshte financuar, eshte financuar nga regjimi komunist (ka vdekur ne 1972). Nderkohe botimi eshte bere nga nje institut shqiptar qe merret me studime dhe botime qe kane te bejne me Islamin dhe me fushat perkatese, studime islame, si tradita pejgamberike, tradita e komentimeve kuranore, etj…, por edhe me nderthurje te shqetesimeve “fetare” me kombetarizmin dhe levizjet kombetare shqiptare. Bordi drejtues i ketij instituti, me sa jam ne dijeni, perbehet nga njerez te edukuar dhe te arsimuar ne kohen e regjimit komunist, nderkohe qe drejtori eshte historian goxha i mirenjohur me punime te botuara ne perendim dhe ne lindje, pa dallim. Aq me teper, nuk ka ne perberje asnje “oriental” jo shqiptar. Nuk e di se si mund te veprohet ne kete rast, por besoj se i duhet kerkuar ndjese institutit, dhe aq me teper Tahir Dizdarit, per kete shtremberim te skajshem.
Nderkohe, ceshtja ne fjale e orientalizmave ka disa dimensione. Historikisht, akademite ne Ballkan nuk jane marre vetem me de-islamizimin e gjuheve dhe kulturave, por edhe me de-otomanizimin, qe eshte nje proces qe vijon edhe sot e kesaj dite edhe ne Turqi edhe ne gjuhen turke, dhe qe nuk resht se krijuari tensione ne shoqerine turke.
Analogjia e ketyre proceseve kulturore me spastrimet etnike e fetare te popullesive te tera qe permendet ketu ne kete koment do te duhej te nuancohej, perndryshe aktet kriminale e gjenocidale implikohen me veprimtari kulturore, dhe sidoqofte do te kerkohej ne kete rast nje distancim nga komentuesi, ose te pakten te mos permendej aspak lidhja, ose tamam tamam te jepej me saktesi akademike se ku mbaron gjenocidi dhe ku fillon perpjekja per ndryshim te kujteses se perbashket dhe te gjuhes (mjafton te lexohet libri i fundit i Diana Mishkova per te kuptuar se si kane qene te ndara proceset ne fjale dhe se si jane bere perpjekje akademike qe te kete nje distancim nga aktet gjenocidale – qe te mos e bejme kete pune ersatz per tifozllekun e munguar te futbollit ne vakt pandemie).
Personalisht, pajtohem me Ardian Vehbiun i ciili diku tjeter, ne mos me tradheton kujtesa, perndryshe i kerkoj ndjese, thote qe orientalizmat ne gjuhen shqipe kane nje potencial te jashtezakonshem por te pashfrytezuar. Edhe pse nuk besoj se “ka sy per Qabe” qe te kemi nje mundesi per ta pare kete potencial te lulezoje. Gjithsesi, potenciali per te riqarkulluar simbolikat e vjetra te cilat i ka zene shtresa e pluhurit, ne kuadrin e realietit te ringjalljes fetare myslimane ne Shqiperi dhe rreth e qark, eshte mese i gjalle, dhe rrjedhimisht nuk me duket se do te kete nje reduktim te orientalizmave shoqeruese te tyre, perkundrazi, fatkeqesia eshte se me kete reaksion te establishmentit kulturor ndaj tyre, kete tekefundit do ta kene ne dore “Elvis Naci me shoke”, gjithmone nese do te jene te afte te frymezojne simbolika te reja fetare qe do te jene katalizatore per ate “potencialin e orientalizmave”.
Une i vura duart para sepse nuk e konfirmova pasi ishte dytesore per idene e komentit. Sidoqofte persa i takon te angazhuarve ne botimin e 2005 dalin
Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam
Organizata Islame për Arsim, Shkencë e Kulturë
dhe si mbeshtetes ne perhapje asokohe Fondacionin iranian “Saadi Shirazi” me kryetar z. Shahruz Falahatpisheh, ne revisten e vet ”Perla” me kryeredaktor prof. Shaban Sinanin emer i mirenjohur, po aq sa edhe prof. Emil Lafe qe ka bere parathenien e librit te Dizdarit.
Tani nqs keto jane fakte te verteta, nuk e kuptoj pse duhet t’i kerkoj ndjese ndokujt, sepse dihet qe ( hiq ndonje perjashtim qe konfirmon rregullin) nuk do te gjeje ne kesi rastesh as ta zeme kot nje profesor me emrin Thoma Vangjeli dhe as ndonje profesor Tome Marku dhe as ndonje institut per mendimin demokratik europian apo organizata kristiane per arsim, sigurisht as Fondacionin Darka e Fundit apo Fondacionin Sesanesti moj Parashqevi .
Dmth eshte e qarte per kedo se ketu elementi fetar eshte jetik dhe fondet qe qarkullojne neper institute e fondacione vijne nga Lindja me interesin perkates fetar dhe kulturor.
Une s’kam pse te kerkoj falje per asgje e askujt, sepse kam thene ose te verteta ose interpretime personale qe i argumentoj deri me nje.
Sa i takon ceshtjes se ballkanikeve, te cilet kane vrare e debuar myslmane pavaresisht perkatesise etnike, nuk eshte tema ku nje koment ndalon per te mbajtur qendrim. Shqiperia eshte nje shtet qe ende nuk e quan zyrtarisht vrasjen dhe debimin e cameve myslymane ne 1944 si genocid e pastrim etnik, as shteti komunist as ky kleptokratik.
Shqiptaret nuk e vene ujin ne zjarr per kete ceshtje qe t’i imponojne shtetit nje qendrim, tani ju kerkoni nje qendrim per vrasjet e turqve, boshnjakeve, shqiptareve dhe serbeve myslymane nga Serbia ne fazat e pavaresimit e zgjerimit territorial.
Kjo per mua tregon qe nderhyrja juaj nuk ka lidhje me temen sa me gjetjen e nje arsyeje per ta cuar temen atje ku ju dhemb dhemballa.
Sidoqofte, pavaresisht kesaj, une ne parim jam kunder vrasjeve dhe debimeve pas nje lufte per pavaresi, me perjashtim te spiuneve. Pra jam kunder masakrave e debimeve te kryera nga ballkaniket ndaj myslymaneve.
Por, menyra si e trajton xha xhai, per mendimin tim eshte e cale pa kontekstin mbareballkanik , fetar e politik, por edhe persa i takon ndryshimit paradigmatik ne mendesine shqiptare e ballkanike, Lindje vs Perendim.
Ne fund duhet pasur parasysh, se shqiptaret e kane nderruar fene sipas kohes, por nuk e nderruan islamin, me idene qe koha tashme ishte e laicizmit. Nqs merremi tani me ruajtje turqizmash e ruajtje trashegimie lindore e vellazeri neoosmane, te cilat bien ndesh me kohen e laicizmit, i bie qe shqiptaret me ne fund paskan gjetur fene e endrrave te tyre, per te cilen paskeshim qene sjelle mbi toke, islamin.
Shi, prape nji muhabet! Ne qofte se nuk ka nje prove qe te vertetohet lidhja e punimit dhe botimit te vepres Tahir Dizdarit me institute te huaja “orientale”, me e mira do ishte heshtja. Iranianet e kane shperndare Fjalorin e Orientalizmave njelloj sikunderse e kane shperndare Adrioni i z. Misha dhe libraria e Albert Rakipit apo cdo librari tjeter ne Shqiperi apo rreth e qark. Megjithate, fakti qe iranianet vijne e pervetesojne tekste te studiuesve shqiptare dhe vete studiuesit eshte shenje e nje problematike me te gjere, perkatesisht se ne Shqiperi nuk ka asnje politike publike ku te kanalizohen studimet, punimet apo dhe artifaktet qe kane lidhje me “orientalen”, ndryshe nga vende si Gjermania, Austria, SHBA, Kosova, Maqedonia, Bosnja, Kroacia, Serbia, etj… – ne Shqiperi nuk ke asnje dege te studimeve orientale e asnje institut studimor publik qe ta kete marre persiper kete pjese.
Nderkohe qe lidhja e orientalizmave me ‘kucedren’ fe myslimane ka dy problematika qe duhen marre seriozisht per shkak se jane simptomatike te qendrimit te elitave kulturore ne Shqiperi. E para, vizioni eurocentrik qe paraqitet ne koment eshte i njeanshem. Ketu nuk ia vlen te ndalesh se ky eshte diskutim i gjate qe nuk mbaron e as nuk do mbaroje, por vetem duhet thene se ne rrafshe akademike te ngjashme me nivelin e peizazhe.com, artifaktet “orientale” nuk shihet me lupen e Le Pen apo te AfD, por ka nuancime te gjithefaresojshme.
E dyta, dhe me e rendesishmja, nuk e di dhe nuk e kam kuptuar asnjehere se ku eshte lidhja e orientalizmave me ringjalljen fetare myslimane sot ne Shqiperi. Sa per dijeni, mjaft te shohesh video ne youtube te star-eve imame myslimane dhe te degjosh se me teper orientalizma ka te shkrimet dhe perkthimet e autoreve qe nuk kane fare asnje motiv fetar se sa te ata. Duhet te kuptohet se ringjallja fetare myslimane ne Shqiperi, me shume se sa ne vende te tjera, nuk ka lidhje me boten e “magjepsur” tradicionale, qe eshte edhe fondi nga e kane prejardhjen orientalizmat ne shqip, dhe as nuk eshte nje perpjekje per te rimagjepsur realitetin. Perkundrazi, rrymat qe kane marre hov ne Shqiperi dhe qe lidhen me ato frikerat qe paraqet komentuesi jane krejtesisht moderne qofte ne fryme dhe ne permbajtje, perkatesisht edhe ato vete kane ligjerim kryesor refuzimin e botes tradicionale para-moderne por edhe te prurjeve kulturore e gjuhesore osmane. Sa per ilustrim, keta star-et imame myslimane kane bere nje sterilizim gjuhe deri ne ate nivel saqe nuk perdorin me terma qe kuptohen nga cdokush sic eshte bereqet, etj… pa folur pastaj per nimet, kuvet, kudret, etj… Per me teper, sikunderse besoj eshte e qarte, kjo lloj ringjallje myslimane nuk ka as lidhjen me te vogel me produktet folklorike apo me muziken tradicionale qe eshte e mbarsur me orientalizma dhe qe vjen nga, ose ka si substrat, simbolikat e botes para-moderne, por qe me kohe kane marre nuanca te tjera. Per ta ndare kete muhabet do te duhej nje studim mbi ringjalljen myslimane te pas viteve 90 dhe raporteve te saj me trashegimine e orientalizmave dhe simbolikave fetare qe buisin qofte ne vepra letrare e poezi, qofte ne folklor e me gjere, por me sa jam ne dijeni dhe me sa e kam vezhguar kjo ringjallje eshte me sterilizuese e orientalizmave dhe substratit te simbolikave tradicionale se sa vete regjimi komunist. Edhe po qe se ka qarqe te huaja qe kerkojne te konfirmohen me ane te ketij fondi, i rikthehemi serish muhabetit te meparshem se ky fond ka lidhje te gjalle me shqipen dhe nese nuk ridimensionohet marredhenia me te nga establishmenti, ai do merret e do perdoret nga qarqe te huaja, qe sic e nenkupton dhe komentuesi apo dhe bashkepunetoret e atyre qarqeve, jane bere tashme pjese e establishmentit. Dmth “per te rregullu vetllat, kena heq syte”.
Sic thote edhe Ardian Vehbiu ne shkrim, “edhe pse për një kategori fjalësh shqipe, si orientalizmat, detektimi ndodh edhe pa ditur ndërhyrësi turqisht”, lidhja e ketij fondi leksikor me fene apo me barbarizmin oriental apo me boten prapanike orientale apo ku di une cfare ka ne mendje ndonje komentues, eshte shkeputur njefaresoj (apo nje here e mire?), dhe ky fond, nga “orienti brenda vetes”, eshte bere dicka tjeter qe nuk ka gjasa te kete lidhje me “orientin gjeografik e kulturor”.
Keshtu qe, kur te behet lidhja e orientalizmave me ndonje fryme te mundshme, ne gjykimin tim modest, nuk duhet nxjerre nga xhepi ‘kucedra’ e lidhjes me ndonje ringjallje myslimane, por ‘frika’ e vertete duhet te jene nuancimet e shkrimeve dhe perkthimeve te, p.sh., nje kontribuesi ketu qe perkthen poete italiane dhe shkruan tregime per para vitet 90 duke perdorur zhargonin e mehalles e jep imazhe apo ndjesi qe nuk t’i mundeson ndonje fond tjeter leksikor brenda shqipes – pa fol pastaj per tekstet e viteve 30 apo me heret (s’mbaron lista).
Vërtet, kam një seri shkrimesh, ku përpiqem të argumentoj se një numër jo i vogël turqizmash (orientalizmash) në shqipe i janë përshtatur tashmë gjuhës pritëse duke marrë kuptime të reja, në ligjërimin bisedor. Prandaj kjo shtresë turqizmash duhet konsideruar si pasuri kulturore jona, jo si mish i huaj. Le të kemi parasysh edhe se fjalori i Dizdarit, siç e ka parë edhe Xhevat Lloshi, përmban të paktën dy kategori orientalizmash: fjalë popullore dhe fjalë diturake, që ndeshen tek-tuk në dokumente dhe që janë përdorur nga shtresa e lartë përfshi këtu edhe shqipen fetare të Islamit, por që nuk kanë hyrë dot në gjuhë si të parat (këtyre mbase u duhet shtuar edhe një shtresë fjalësh që janë tashmë historizma dhe janë vjetruar për arsye jo-gjuhësore). Dizdari nuk e ka pasur për synim të bëjë shtresimin e fjalëve në fjalor sipas regjistrit të përdorimit, por vetëm të regjistrojë orientalizmat ashtu siç i ka gjetur – aq më tepër që veprën e la të pambaruar. Botime veprash të tilla, ku kombinohen brenda një faqeje lloje të ndryshme sistemesh shkrimore (shqipja, osmanishtja, arabishtja, etj.) janë tipografikisht të kushtueshme; ose të paktën kanë qenë ashtu deri vonë.
Dies Irae, si edhe herë të tjera në tema të tilla, merret me gjëra që nuk i njeh mirë, por që u afrohet nga jashtë. U qaset orientalizmave me mendësinë e shekullit XIX – duke guxuar madje që t’i marrë fjalët shqipe në pyetje për origjinën e tyre. Kjo lloj qasjeje meriton vetë të studiohet, si anakronike. Shqipfolësi sot nuk i ka mjetet që ta dallojë një orientalizëm si të tillë, sepse nuk është dygjuhësh (biling) siç mund të ishin intelektualët e Rilindjes dikur – nëse e gjykon një fjalë si orientalizëm, e bën jo sepse di turqisht (ose arabisht) por sepse ashtu “i duket” (në rastin më të keq) ose ashtu “ka lexuar” në rastin më të mirë. Do të duheshin studime psikolinguistike, për të parë se ç’kritere (epilinguistike) përdorin folësit për të identifikuar një fjalë si orientalizëm – p.sh. duke u nisur nga një lloj harmonie zanore që kanë disa prej tyre (p.sh. bAkllAvA). Sikurse do të duheshin studime psikolinguistike, për të përvijuar atë që madje mund ta quaja “pavetëdijen leksikore” të disave, që i kanë ndrydhur orientalizmat (ose pseudo-orientalizmat e identifikuara me mjete rrethanore) në një limbo mos-përdorimi, ose në një hapësirë kujtese gjuhësore të tabu-izuar.
Pp me të drejtë vëren se i njëjti proces i dëbimit të orientalizmave nga leksiku, si pjesë e proceseve kulturore çosmanizuese, ndodhi edhe në vende të tjera ballkanike; por edhe në Turqi, ku me rënien e perandorisë osmane pati një lëvizje të fuqishme për heqjen e fjalëve me origjinë arabe dhe persiane, për t’i zëvendësuar këto me fjalë mirëfilli “turke”, lëvizje që pastaj doli nga kontrolli edhe i atyre që e kishin nxitur (dhe ashtu iu desh Ataturkut të mbështeste një teori të kundërt, sipas së cilës të gjitha fjalët e të gjitha gjuhëve e kishin origjinën te turqishtja). Ne shqiptarëve kjo lëvizje na dhuroi shqipen që përdorim sot, ku mbizotërojnë neologjizmat dhe neolatinizmat. Ndryshe nga rumanishtja, që i zëvendësoi sllavizmat e ligjërimit të folur me fjalë të nxjerra nga fondi “latin” i gjuhës, shqipes iu desh të improvizonte – me rezultate që do t’i quaja të mira, edhe pse leksiku mbetet i varfër, në krahasim me gjuhët e tjera. Njerëzve që duan të ndërhyjnë në këto procese nga jashtë, si Dies Irae, nuk u kërkohet gjë që të kontribuojnë për mirëmbajtjen e leksikut shqip dhe as që të veshin uniformën e policit leksikor, por u kërkohet – besoj – që të kuptojnë se leksiku i shqipes së sotme nuk mund të pasurohet, duke u pastruar; dhe se shqipja sot ka nevojë më shumë të pasurohet se të mbrohet nga fjalët “e huaja”.
Pp, cdo koment juaji eshte eshte pothuajse teme me vete. Po ta ndjek kete linje duke pohuar se nuk kam lidhur gje riperteritjen e islamit me turqizmat, por me siguri ne riperteritjen e islamit kane nderhyre shoqata e fondacione ”vendase” e te huaja, te mbajtura me fonde te huaja, dmth lindore; kete s’ke si e mohon ( anasjelltas ne riperteritjen e krishterimit kane nderhyre shoqata e fondacione ”vendase” e te huaja, te mbajtura me fonde te huaja, dmth ballkanike e perendimore).
Pa nderhyrjen e huaj me fonde e ”specialiste”, ketu s’do kishte kishe e xhami me kembe, me perjashtim te atyre qendrore, se aq mund te financohet me pasurite, pronat e patundshme, qe iu kthyen kulteve fetare.
Kultura dhe ajo fetare eshte pjese e padiskutueshme, financohet nga te huajt per arsye te ushtrimit te ”soft power”, se mecenatet kane marre fund, pak a shume ( mund te gjendet ndonje tek-tuk). Prandaj, gjen fonde e fondacione turke, arabe e iraniane, sepse Turqia, Arabia Saudite e Irani, jane tre fuqite rajonale ne Lindjen e Mesme ( pas paqes izraelo-egjiptiane, qe nxori Egjiptin nga loja).
Njesoj do gjenden fonde e fondacione kryesisht italiane, francese, gjermane e amerikane, sepse jane fuqite e medha te interesuara.
Pra, ketu problemi me turqizmat, nuk lidhet edhe aq me rrezikun ndaj shqipes, i cili per mendimin tim ka rene ( si ne postimin me lart), sa me sherbimin qe ato u kryejne fuqive lindore te interesuara ne Shqiperi, ato qe hedhin fonde per kulturen islame e xhami e me the e te thashe.
Xha xhai padyshim ndjek nje linje leksikografi, duke u mbeshtetur tek nje aksiome, ne gjuhesine shqiptare edhe Cabejane ku per zhvillimin e gjuheve qe nga gramatika e zhvilluar e fjale me te pakta kalohet tek gramatike me e qethur e fjalor me i madh.
Kjo aksiome imperialiste e eurocentrike po te zbatohej si kembengul psh xha xhai, do te na bente te pavendshem ndaj gabimeve gramatikore ( me preteksin se ashtu e do aksioma) dhe me te vemendshem ndaj nurmit te fjaleve, pavaresisht origjines.
Mirepo aksioma imperialiste dhe eurocentrike ne fjale nuk ka gjetur mbeshtetje para 1990 dhe te pakte duket ta mbeshtesin edhe pas 1990.
Po ashtu edukimi gjuhesor i shqiptarit mesatar eshte i tille qe te jete i vemendshem ndaj binomit gramatike-fond vendas.
Perputhshmeria mes jush eshte thjesht rastesore, perndryshe per mua mbeshtesni me aspo pa dashje dy rryma imperialiste qe jane ne konflikt edhe me te madh me njeri-tjetrin.
A.V. ka plotësisht të drejtë kur thotë se huazimet janë të pashmangshme dhe “sovranizmi” në gjuhë është në kurriz të shqipes dhe në kurriz të lëmive që do të duhej të zhvillohen në këtë gjuhë. Nga qëndrimi duket se nuk komentuesi nuk ka patur rastin në punojë me fusha që zhvillohen jashtë gjuhës shqipe dhe për rrjedhojë kanë nevojë të përkthehen dhe të normativizohen në shqip. Do të duhej një përvojë në këtë aspekt për të kuptuar se tifozllëku është diçka që nuk të lë të punosh dhe të nxjerrësh diçka në dritë, përkundrazi me këtë farë “sovranizmi” që propozohet do të dilnin tekste që nuk kuptohen nga njohës të fushës dhe do të duhej të pajiseshin me mijëra shënime se çka ka dashur të thotë përkthyesi apo autori që i hollon konceptet dhe teoritë në fjalë në shqip. Helbete, mungesa e veprave në ato lëmi dhe mungesa e lëvrimeve të koncepteve është evidente. Mirepo, mendo, çfarë sikleti të përkthesh Stuart Hall në shqip, apo Homi Bhabha-n. (Pa i hyrë këtu përjetimeve emocionale të cunguara se ajo është temë krejt më vete, sidomos kur sjellë në kujtesë se gjuha e gjyshes apo e babait ka qenë e mbarsur me leksik tjetër, kjo falë inxhinierimit me auto-censurë në mes, grabitje fëmijërie, po nejse….)
Ajo ku “sovranizmi” mund të pranohet se ka njëfarë koherence është fusha e simbolikave, ku çfarëdo imperializmi e ka të pamundur të depërtojë pa operuar me mbivendosje apo me vijimësi, ndërkohë që të tre imperializmat që përmend, iraniani, saudit, dfhe turk, të paktën në raport me kulturën e vendit nuk operojnë në rrafshin e simbolikave dhe as nuk hyjnë në dialog me to, për shkak të natyrës krejtësisht moderne të tyre. Raporti në fjalë është i tillë që këto imperializma përpiqen të konfimohen nëpërmjet një të shkuare të largët dhe të afërt, kryesisht nëpërmjet shtresës sipërfaqësore të së shkuarës, por me kushtëzimin për ta refuzuar fondin e simbolikave, dhe për të bërë një lidhje gati-gati literaliste me atë të shkuar, gjë që deri më sot ka prodhuar rezultate shterpë në rrafshin kulturor – s’kishte se si ndryshe. Si të tilla, të tre ato fryma që përmenden, janë barabar të huaja për fondin e leksikut dhe simbolikës së orientalizmave në kulturën dhe gjuhën shqipe, dhe madje po të vihej në raport me vetë komentuesin, ato janë po aq refuzuese sa edhe vetë komentuesi që mbron idenë e “sovranizmit leksikor”. (“Balkans-to-Bengali complex” që përmend profesori i Harvardit Shahab Ahmed, sipas të cilit në gjithë këtë zonë që citohet kanë qarkulluar produkte kulturore të njëjta, sado të holluara apo të përshtatura në bazë të konteksteve, ka vlerë nga pikëpamja e historiografisë, por sot – s’është nevoja të thuhet – është thjesht “artifakt historik”, të paktën parë nga shqipja dhe mjedisi ku kjo gjuhë buit.)
Tani, sa i përket ndërhyrjeve të huaja në raport me fenë, katolikët e kanë të natyrshme atë punë për shkak të vetë karakterit universal të Kishës, ndërkohë që mund të thuhet se ka “ripërtëritje” katolike nisur nga mbivendosja dhe vijimësia e me të shkuarën. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për ortodoksët, pasi edhe në gjirin e tyre ka një “ripërtëritje” në lidhje me të shkuarën. Edhe bektashinjtë po njëlloj, për shkak se ky tarikat referencat diskursive bazë i ka në shqip (më vjen keq, por teqet, tyrbet dhe literatura bektashie, dhe e tarikateve të tjera, pas viteve ’90 rrëzojnë çdo pretendim për ndërhyrje imperialiste, përkundrazi vërtetojnë ekzistencën e mecenatëve, dhe si të tilla bektashizmi dhe tarikatet e tjera sufite rrëzojnë tezën se e gjithë ringjallja fetare në vend ka ardhur me ndërhyrje nga jashtë).
Ndërkohë në lidhje me myslimanët sunitë, nuk mund të thuhet se ka “ripërtëritje” sepse referencat diskursive nuk lidhen aspak me diskurset fetare të të shkuarës në këtë territor e gjuhë, por më tepër ka një rishpikje të fesë myslimane që operon mbi bazat e lëvizjeve internacionaliste moderniste, nga një anë, dhe modernitetit shqiptar, nga ana tjetër, por kurrsesi mbi bazën e simbolikave dhe diskurseve të së shkuarës, dhe prandaj këto diskurse të reja duken si mish i huaj dhe jo si “zakone prapanike”. Sigurisht, që ato operojnë me kujtesën historike, por me një kujtesë historike të “lëmuar”, njëlloj sikundërse bën dhe komentuesi, por jo si lidhje diskursive.
Pse ka rëndësi kjo për fondin e orientalizmave dhe simbolikat që i kanë sjellë në jetë ato? Ka disa arsye, në gjykimin tim modest, por më kryesorja është se ringjallja në fjalë nuk ka një vijimësi me produktet kulturore të periudhave të botës paramoderne (botë në sensin filozofik, jo si te “lajmet nga bota”).
A.V. thotë, në mos e paça kuptuar gabim, që orientalizmat kanë marrë tjetër kuptim nga kuptimi i tyre fillestar për shkak të vdekjes së atyre simbolikave dhe më pas të udhëtimit dhe adaptimit të termave dhe shprehjeve në një botë të çmagjepsur dhe të sekularizuar. Dhe si e tillë, lidhja e tyre me rreziqe dhe “frikën nga hibriditete”, është e pajustifikuar – gjykimi im modest ky.
Shkurt muhabeti, po t’i vejmë gjërat në “kanar”, nuk di kë koqe të marrë e kë të lej nga komenti i “sovranistit”. Shyqyr që s’më njifka, se do bëhej si ai patroni i vet që ha bukë me taksat e mia dhe vje’ knej rrotull e fillo’ e i përmen’ robve gratë pse thonë që simbolikat kanë peshën e vet. Hec e gjeje pastaj… “Merru me lajmsin, jo me mesazhin…”
Rrotullimit pindarik te perkthimit i pergjigjem qe perpos dokumenteve zyrtare qe lidhen me shtetin, perkthyesit mund te bejne cfare u do kokrra e qejfit, si edhe vete autoret. Perkthimi i tyre do varet/blihet zakonisht nga shtepite botuese, keshtu qe problemi eshte teresisht privat, ne kuptimin qe publiku si shtet nuk nderhyn fare.
Ne flasim per turqizma por kemi perdorur vete po a jo 5 turqizma ne 7 postime. Para 100 vjetesh numri do te kish qene shume me i larte. Nuk e kuptoj pse heqja e tyre na e ka varferuar, dmth cfare do t’i shtonin turqizmat ketyre 7 komenteve ?
Pse zotrote, ashtu si xha xhai nuk na tregoni sesi fjala e huaj e zevendesuar nga nje fjale e krijuar rishtazi ne shqip e ka varferuar shqipen ?
Pse zhvendosja kuptimore e nje huazimi eshte ndonje gje me perfitim, kur per nje dukuri te re mund te krijohet lirisht nje fjale e re e fondit vendas dhe ne rast se nuk eshte dukuri e re, i bie qe huazimi ka zhdukur nje fjale qe mund te kete qene e fondit vendas te shqipes ?
Pse vrasja e fjales te fondit vendas shqip nga nje zhvendosje kuptimore e huazimit eshte dicka e mire per shqipen ?
Pas ketyre pyetjeve retorike, qe mund t’u pergjigjesh ose jo, le te shkojme tek thelbi i problemit, qe eshte aksioma imperialiste dhe eurocentrike e gjuheve qe humbasin gramatiken dhe fitojne fjalet.
Sipas kesaj aksiome apo teorie apo hipoteze, historia deshmon se gjuhet humbasin gramatikisht dhe fitojne ne fjalor, keshtu latinishtja ka pasur gramatike me te zhvilluar , por fjalor me te varfer sesa gjuhet neolatine, po keshtu greqishtja, persishtja apo qershia mbi torte anglishtja. Pra, zhvillimi nenkupton shtim fjalesh dhe humbje, rrjedhje, bjerrje apo qethje gramatikore. Keshtu gramatike e zhvilluar = nivel primitiv.
Atehere i bie, qe oburra ta qethim gramatiken ne nivelin e anglishtes dhe te huazojme fjale qe te mbushim fjalorin.
Vetem se, latinishtja, greqishtja e lashte, sankritishtja etj kishin humbur disa elemente gramatikore ne krahasim me indoeuropianishten por edhe kishin shtuar te tjere, jo vetem zevendesues, por edhe fare te rinj.
Po njesoj shqipja nuk ka elemente te ndryshem gramatikore te indoeuropianishtes, por ka shtuar te tjere, te rinj, aq sa pershtypja ime eshte qe ne teresi shqipja ka gramatike me te zhvilluar sesa indoeuropianishtja ose me mire ka me shume kategori gramatikore.
Kjo aksiome, teori a hipoteze, bie direkt pertoke.
Nje ane tjeter eshte qe huazimet rendom kapin regjistra bisedore te nje niveli te caktuar profesional e intelektual. Zakonisht imperializmi gjuhesor ka kerkuar qe keto regjistra te jene sa me shume te jete e mundur ne gjuhe te huaj.
Kjo eshte nje mbetje ose anakronizem, i dukurise se gjuhes se aristokracise dhe fese, dmth kur aristokracia ishte e huaj, sepse pushtuese dhe kur feja ishte e huaj. Perjashtim ketu ben sumerishtja e perdorur si gjuhe e fese edhe 2 mije vjet pasi sumeret u asimiluan nga akadet dhe popullata te tjera semite, po ashtu edhe gjuha e orakujve te Greqise se lashte, e cila ishte gjuha e popullatave paragreke, perfshire pellazgjishten.
Pra, duke pasur parasysh karakterin imperialist, eurocentrik dhe anakronik, i bie qe rezultati i kesaj politike do te ishte regjistri bisedimor i parive i ndryshem nga ai i popullit, i cili s’ka pike nevoje per huazime. Nje tipar tjeter pra, do te ishte perpos imperialist,eurocentrik,anakronik edhe elitiste ose feudale.
Gjuha shqipe eshte aq e pasur, nuk i behemi iftijaç njeriu! LOL
Tani seriozisht, une mendoj se jemi ne ata qe kemi humbur ne kete rendjen e marre drejt pastertise se imagjinuar.
Dikush permendi Muhamet Kycykun (?) Kercukun (?)…
Ka nje vjershe ai, Bekriu. Kete fjale ne e kemi humbur. Por nuk e kane humbur as ish-jugosllavet as greket.
Keta te fundit kane nje gjelle me kete emer.
S’u ka ardhur rende as nga mekatari as nga emri per te. Perkundrazi.
Ne?
Ah ne…
Kjo perpjekje me cdo menyre per te mbrojtur fjalet e huaja ne shqip dhe per te nenvleresuar dhe zhvleftesuar kedo qe perpiqet te zevendesoje fjalet e huaja me fjale shqip me duket shume e cuditshme.
Zevendesimi aty ku nuk krijon problem, eshte dicka normale qe e kane bere dhe e bejne edhe gjuhe te tjera. Te zevendesosh lehte me kollaj eshte dicka e mire dhe qe duhet bere nese mund te behet. Nuk ka asgje te keqe.