nga Adem Ferizaj
Duke përdorur të menduarit postkolonial i cili nuk ka ekzistuar më herët në letërsinë shqiptare, Idlir Azizi me romanin e tij të vitit 2010 “Terxhuman” ka krijuar një zhanër të ri letrar.
Kriza piramidale në Shqipëri dhe lufta çlirimtare e Kosovës janë të vetmet raste në vitet e 90-ta që kanë arritur të shfaqen njëkohësisht në ballinën e New York Times-it, të Le Monde-it dhe të Frankfurter Allgemeine Zeitung-it. Kjo nuk është për t’u habitur sepse interesi i gazetarëve perëndimor për hapësirat shqiptare varet prej trazirave politike në këtë rajon, të cilat mund ta shkatërrojnë ‘stabilitetin gjeopolitik’ europian. Kur nxitohen redaksitë perëndimore të shkruajnë për këtë rajon, vendasi i cili organizon takime, jep informata mbi çështjen e hulumtuar dhe përkthen intervista bëhet i domosdoshëm për gazetarinë perëndimore.
Profesioni i këtij vendasi emërtohet shpeshherë “fikser”, më rrallë përdoret fjala “terxhuman”. Ky term është njëkohësisht titulli i romanit të vitit 2010 të Idlir Azizit i cili e merr këtë profesion si pikënisje për të trajtuar arrogancën perëndimore ndaj shqiptarëve dhe për të ofruar një analizë të pashembullt të shoqërisë shqiptare: Origjinaliteti i analizës buron në zhveshjen e ligjërimeve më të përhapura në hapësirat shqiptare të cilat bazohen në koncepte eurocentrike, domethënë në arrogancën perëndimore ndaj shqiptarëve. Në këtë mënyrë libri ia jep realitetit shqiptar një lexim alternativ dhe postkolonial, e që në këtë formë nuk ka ekzistuar më parë në letërsinë shqiptare bashkëkohore. Prandaj mund të arsyetohet që “Terxhumani” i Azizit e ka hapur një zhanër të ri në letërsinë shqiptare.
“përderisa shqipëria ka pozitën edhe në lindje, edhe në perëndim […]”
Në këtë roman vendasi paguhet për të kryer punë për një gazetar anglez të futbollit të Financial Times të Londrës. Në fjalitë e para të librit terxhumani e bën të qartë që ai “me këtë rast do [bën] një dorë të mirë parash, domethënë në krahasim me sa fitohet normalisht në shqipëri.” Kjo nënkupton që mjerimi ekonomik i vendit e detyron jo-perëndimorin të pranojë një rrogë qesharake për nivelin perëndimor, por ‘të mirë’ për vende jo-perëndimore. Përveç kësaj, gazetari e shfrytëzon jo-perëndimorin duke ia vjedhur pronën intelektuale që ai e kontribuon gjatë hulumtimit në terren, gjë e çuditshme duke e patur parasysh që gazetari varet krejtësisht nga terxhumani në këtë hap vendimtar të punës botuese.
Këtu kemi të bëjmë me një vazhdimësi historike sepse terxhumani, prej fillimit të kolonializmit europian, ishte një figurë e përçmuar prej udhëtarit perëndimor. Sipas hulumtuesit Sarga Moussa, i cituar në këtë libër, ekziston bile një lidhje elementare ndërmjet punës së terxhumanit dhe “shpërhapje[s] së mendimit kolonialist euro-perëndimor” i cili i dominon edhe ligjërimet politike dhe kulturore shqiptare. Lexuesi i “Terxhumanit” gjithashtu mëson për shembull që Gjergj Qiriazi, sidomos i angazhuar prej perandorisë austro-hungareze, ishte njëri prej terxhumanëve shqiptarë më të rëndësishëm gjatë shekullit të 19-të.
Në mënyrën sesi gazetari e trajton shqiptarin dhe anasjelltas vërehet kush e ka pushtetin. Njëkohësisht kjo marrëdhënie mund të interpretohet si metaforë për mungesën e mundësisë së veprimit politik shqiptar në raport me perëndimin.
“[…] as lindje, as perëndim […]”
Terxhumani, protagonisti i parë i librit, pothuajse nuk flet asnjëherë gjatë romanit. Ai është një figurë pasive. Ai dëgjon, përkthen, dhe aty-këtu bën observime. Fikseri i shpreh kritikat e tij ndaj gazetarit në formë të observimeve të cilat mbeten vetëm në kokën e tij. Kritikat e artikuluara në këtë mënyrë janë banale, siç është për shembull pjesëmarrja aspak elegante e gazetarit të Financial Times në ovacionet e tifozëve të Kombëtares Shqiptare, e cila veç sa e ka fituar një ndeshje me Greqinë.
Gazetari anglez, protagonisti i dytë në “Terxhumanin” e Azizit, është figurë aktive. Atij nuk i ndalet goja. Sa për përmbajtje, kontributi i perëndimorit i ngjanë një hyrjeje në shkencat postkoloniale. Mbi raportin e shqiptarëve me perëndimin ai thotë: “Në lidhje me shqipërinë, unë kam hasur vetëm përshkrime negative, me thënë të drejtën. Habitem pse shqiptarët shpesh i referohen disa opinioneve gjoja pozitive mbi ta dhe mbi shqipërinë nga ana e perëndimorëve.”
Gazetari është i vetëdijshëm për rrezikun që mund “të bie në [një] situatë etno-turistike”, kështu që ai i mban terxhumanit ligjërata mbi shkencat postkoloniale, por kjo ndodh duke e shfrytëzuar financiarisht dhe intelektualisht një subjekt të kolonializuar, pra terxhumanin. Si pasojë e kësaj, fjalët e gazetarit janë në kundërshtim të madh me veprimet e tij. Nëpunësi i Financial Times e përforcon këtë duke kërkuar storie ‘ekzotike’ mbi Shqipërinë, të cilat vetëm e riprodhojnë stereotipizimin e shqiptarit në perëndim, e që prapë shkon kundër parimeve postkoloniale. Pra, gazetari mbetet një agjent (neo)kolonial i cili bie në kurthin të cilin vet e ka identifikuar.
Në një aspekt më abstrakt, me figurën e gazetarit të Financial Times, Idlir Azizi e bën të kapshëm një fenomen patologjik të hegjemonisë botërore: Perëndimori liberalo-majtist, mishërim i ‘progresit’ euro-atlantik, i cili nuk është në gjendje t’i shohë vazhdimësitë e tij me paraardhësit kolonialist. Për ta thënë më haptas, kritikat e tij kundër padrejtësive botërore janë të pakuptimta, përderisa veprimet e tij nuk ndryshojnë thelbësisht prej paraardhësve të tij.
“[…] edhe orientale në shpirt, por edhe perëndimore në epsh […]”
Protagonisti i tretë është profesori “i vetëshpallur si i korruptuar” i cili largohet nga posti i tij në universitetin e Tiranës për shkak të thashethemeve të cilat e paraqesin si islamist. Profesori, ndonjëherë i quajtur edhe “haxhi” në roman, mbetet një karakter i paharruar pas leximit të “Terxhumanit”. Kjo figurë e përfaqëson ligjërimin alternativ i cili është i censuruar në hapësirat shqiptare. Profesori e zhvesh ligjërimin dominues prej kornizës perëndimore, domethënë prej arrogancës perëndimore ndaj shqiptarëve, dhe jep një analizë origjinale mbi çështjet kulturore dhe politike në Shqipëri. Në një mënyrë profesori e ilustron teorinë postkoloniale të Anglezit me shembullin e Shqipërisë.
Kur gazetari, me ndihmën e domosdoshme të terxhumanit e interviston profesorin, profesori i drejtohet më shumë terxhumanit sesa gazetarit. Kjo ndodh për shkak se gazetari tregohet indiferent ndaj profesorit. Arsyeja është e thjeshtë: Çka thotë profesori nuk mund të përdoret për artikuj ‘ekzotikë’ mbi Shqipërinë. Njëkohësisht, për gjithë ata që janë të interesuar të kuptojnë Shqipërinë e sotme në mënyrë më thelbësore, fjalët e profesorit janë pjesa më fitimprurëse e “Terxhumanit”. Këtu një renditje e shkurtër (jo komplete) e çështjeve të trajtuara:
Profesori ose haxhiu flet për “komunizmi[n] tonë kot e katoliko-ateist” dhe “njeriu[n] të ri shqiptar televiziv post komunist e kripto kapitalist”. Pra emërtimet i tij janë më të kapshme sesa termat që përdoren zakonisht për t’i cilësuar periudhat e fundit politike shqiptare. Një term i cili përdoret shpesh në hapësirat akademike është “transformimi politik e ekonomik i Shqipërisë”.
“[…] edhe europiane në deklarime, edhe myslimane në maxhorancë […]”
Edhe në përmbajtje, profesori është më i kapshëm sesa një shpjegim i thatë i ndonjë studiuesi mesatar. Ja një shembull: Luftën e klasave në komunizëm e karakterizon si “një shpikje konstante, kot, pasi vetë klasat nuk ekzistonin […] në shqipëri, ashtu si nuk ekzistojnë mirëfilli as sot e kësaj dite, ku shqipëria është i gjithë një vend i deklasuar”.
Shqipërinë e sotme e përshkruan si një shoqëri “jo të hapur, por këmbëhapur” kur bëhet fjalë për rolin kyç që e luajnë organizatat jo-qeveritare (OJQ), domethënë fondet dhe tenderat të cilët janë pothuajse baza e secilës ndërmarrje politike, ekonomike apo artistike në hapësirat shqiptare. Në këtë kategori hyjnë edhe politikanët dhe intelektualët shqiptarë, krijues të ligjërimit me kornizë eurocentrike, të cilët profesori i quan pasardhës “të komunizmit mikroborgjez shqiptar” për të cilët “buka e kalamajve” është dhe sot çështja kryesore. Për këtë arsye, të gjithë këta e kanë depolitizuar punën e tyre politike duke pranuar gjithçka që kërkon hegjemonia botërore.
Përkthimit të ‘gabueshëm’ të Fan Nolit të thënies së William Shakespear-it – “to be, or not to be” në “të rrosh a të mos rrosh” – ia jep një interpretim alternativ në kuptimin që të qenit jo-perëndimor është mbijetesë, jo jetë. Nëse duam ta konkretizojmë këtë hipotezë me shembullin e sëmundjes së kancerit, mund të themi se në rast të diagnozës së kësaj sëmundjeje, perëndimori ka gjasa të shpëtojë për shkak të sistemit shëndetësor funksional, ndërsa mungesa e një sistemi të tillë bën që diagnoza e kancerit është njëkohësisht dënim me vdekje për jo-perëndimorin.
“[…] edhe kapitalist në individ, edhe ish komuniste si shoqëri […]”
Mitin e demokracisë si sistem qeveritar universal e dekonstrukton duke shpjeguar që “në thelb ne jemi ende popullsi që mban akoma referencë çështjen e nderit […] por demokracitë e bazuara në të krishterën kanë për bazë besimin, dhe shërbimin.” Këtë fundament teorik e përdorë profesori ose “haxhiu” për të shpjeguar ‘korrupsionin’ ndryshe:
“Veçoria e korrupsionit shqiptar, ose korrupsioni që shoqëron veçorinë shqiptare, është se është ende tepër farefisnor […] dhe që e lë fare anash anën institucionale në fund të përnderimit, pra nuk ka përnderim të vetë institucionit, si në kulturën mirëfilli të krishterë.”
Nëse pranohet shpjegimi i profesorit, kritikat në lidhje me ‘korrupsionin’ dhe ‘krimin e organizuar’, të përsëritura pa fund nga ana e Bashkimit Europian, ambasadave perëndimore dhe OJQ-ve, duken të dyshimta sepse nuk janë kritika konstruktive. Ato funksionojnë si mjete dominimi për të arsyetuar status quo-n, në këtë rast mjerimin shoqëror në hapësirat shqiptare, i cili është vazhdimësia më domethënëse e historisë moderne shqiptare.
Origjinaliteti dhe inovacioni në përmbajtjen e romanit nuk janë të vetmet arsye pse mund të thuhet që “Terxhumani” i Azizit e ka hapur një zhanër të ri në letërsinë shqiptare. Një argument tjetër gjendet në nivelin gjuhësor: Në “Terxhumanin” Idlir Azizi tregohet edhe inovator në gjuhën shqipe duke i thyer disa rregulla elementare. Të gjithë emrat shkruhen për shembull me shkronja të vogla dhe fjalët që përdoren shpesh në të folurën shqipe i shkruan siç përdoren në të folme.
“vende të tilla me frymë orientale, si është edhe shqipëria”
Me këto thyerje të rregullave gramatikore, Azizi i arrin dy gjëra të cilat përputhen me parimet postkoloniale. Së pari tregon se gjuha nuk është materie e izoluar por ndryshon me kalimin e kohës, sidomos në shtresën popullore. Dhe me kalimin e kohës gjuha duhet të integrojë elemente të reja të cilat kanë arritur ta ndikojnë gjuhën në mënyrë afatgjatë. Së dyti shkrimtari distancohet prej elitës intelektuale shqiptare, marionetë e hegjemonisë perëndimore, e cila deri tash nuk e ka ndërmarrë asnjë hap në këtë drejtim dhe e sheh gjuhën popullore si element të ‘prapambetjes’ shqiptare.
Me “Terxhumanin” Idlir Azizi i ka thyer gjithashtu konvencionet e veprimtarisë artistike të cilat zakonisht e riprodhojnë ligjërimin dominues – në rastin shqiptar, një diskurs vetëposhtërues. Për të krijuar një ligjërim alternativ dhe për ta përdorur atë në mënyrë artistike duhet punuar të paktën dyfish më shumë se një artist i cili thjesht e përtyp ligjërimin dominues.
Deri tash ligjërimi postkolonial i realitetit shqiptar u prodhuar vetëm me vepra shkencore të cilat elitat dominuese shqiptare i injorojnë. Ja tri shembuj: Behar Sadriu i cili ka botuar një artikull shkencor në vitin 2016 në të cilin argumenton që lufta në Siri përdoret prej elitave politike shqiptare për të promovuar idenë që shqiptarët janë myslimanë europianë ‘të mirë’. Piro Rexhepi, i cili në punimet e tij i vazhdimisht i ka analizuar shoqëritë më të margjinalizuara të Ballkanit, boshnjakët, shqiptarët dhe romët prej një këndvështrimi postkolonial. Një shembull i tillë është filmi dokumentar i tij dhe i Ajkuna Tafës i vitit 2017 “Skopje, Sarajevo and Salonika – A Post-Ottoman Trilogy”. Enis Sulstarova i cili e ka botuar në vitin 2006 me librin “Arratisja nga Lindja: Orientalizmi shqiptar nga Naimi te Kadareja” një vepër monumentale të së menduarit postkolonial shqip.
Merita më e madhe e “Terxhumanit” është që e sjell këtë mënyrë të të menduarit në sferën artistike. Përveç kësaj, Idlir Azizi ka krijuar me shprehjen si “vende të tilla me frymë orientale, si është edhe shqipëria” një fjalor të ri, i cili mund ta përhapë postkolonializmin shqip më tutje.
(c) 2018, autori. Të gjitha të drejtat të rezervuara.
Wow!
Nje shkrim lehtesisht i sulmueshem qe ne preamble, ose makari ne dy paragrafet e para, eshte dicka e trishtueshme, si per shkruesin, si per nxjerresin, ashtu edhe per lexuesin…
“Per here te pare” une kisha menduar se ishte taboo ketu ne Peizazhe, por mesa duket jo per te gjithe pretendimet.
Gjithesesi, Ylljet Alickaj ka botuar nje vellim me tregime me kete teme ne vitin 2006. Vellimi quhet “Rrefenja me Nderkombetare” dhe nje njeriu qe kuturiset me pune te letersise shqipe, qofte edhe si hobby, lere pastaj si studiues, nuk i falet qe te mos ta dije, te pakten, egzistencen e nje libri te Alickajt…
Shkrova pak gjate sepse megjithese une jam koshient qe asgje nuk me keni borxh, as cilesi as saktesi, prape, kur njeriu vjen e lexon me bese, per te mesuar dicka apo qofte per te kenaqur syte me gjuhen shqipe, nuk eshte e drejte qe ti keni te gjitha celsat e kontrollit OFF.
P.S.
Vehbi, para disa kohesh rrekeshe (rrekesha) per perkthimin e sakte te “inmate”.
Ne shqip i thone “vuajtes i denimit” ose thjeshte “vuajtes”.
Shkruan:
Unë nuk e di si e ke mbiemrin, o komentues nga vendet tona, që të ta kthej me të njëjtën monedhë. Por do të shtoja se pikërisht këtë më ke borxh: mirësjelljen.
Gjithsesi, përkthimi që sugjeron nuk (më) vlen: arsyen e gjen te shkrimi të cilit i referohesh.
Sa për shkrimin më lart, mua nuk m’u duk kaq problematik, përkundrazi. Romanin “Terxhuman” e kam mes të preferuarve të mi. Ndoshta edhe unë do të kisha shkruar për të një ditë. Dhe unë hyj mes atyre që s’e kanë lexuar librin e Ylljet Alickës. Ja që ndodh edhe kështu. Mbase ti mund të kishe ndihmuar, në këtë mes, duke shtuar në komentet atë që ka lënë mangut autori më lart. Ose më mirë akoma, mund të kishe dërguar për botim një analizë të kësaj veprës tjetër.
I them këto sepse nuk më bind refuzimi që i bën shkrimit. E kuptoj që nuk të ka pëlqyer, por pse? Se që nuk të ka pëlqyer, kjo nuk ka interes.
Nuk mendoj qe eshte mungese miresjelljeje te te therrasi tjetri nga mbiemri. Mbase ngaqe mua me kane thirrur keshtu nje jete. Gjithesesi kerkoj falje nese te kam ofenduar. Te kerkoj falje edhe nese te kam dhene shenje familjariteti te paftuar duke te te thirrur me mbiemer. Nuk ishte ky qellimi im.
Sa per shkrimin, mendoj se kur nje person ben nje deklarate kaq te madhe si “babai i zhanrit” atehere ky person e pakta qe duhet te beje eshte te shikoje verdalle se mos e ka gabim. Se eshte goxha konkluzion. Librin e Alickajt mund te mos e kete lexuar, as ditur, por, me duket mua, qe kur thua ky eshte i pari, sikur te mbetet ty barra qe te kontrollosh verdalle se mos ndoshta ka nje tjeter “te pare”. Pasaktesira te tilla lehtesisht te verifikueshme dhe korrigjueshme me bejne mua te mendoj se ky zoteria nuk eshte pergatitur mire kur ka shkruar dhe juve nuk ja keni kontrolluar mire prurjen per nje cilesi minimale.
Megjithate, ti mos u merzit se nuk do ja qellosh cdo here. Asnjeri nuk mundet.
Kritika ime ishte me bese se mua me pelqen te vij ketu dhe te lexoj.
Mund ta kem gabim, por nuk besoj se e kam shkelur ndonjehere as me ofendime as me teprime.
Po, nuk më pëlqen të më quajnë me mbiemër. Nuk di kujt mund t’i pëlqejë kjo. Për mua, të thirrurit me mbiemër shpreh ose përçmim, ose familjaritet të madh (përjashtoj rastin kur thirren kështu futbollistët nga telekronisti). Ndoshta e kemi këtë familjaritet në jetën reale – nuk kam nga ta di. Unë gjendem në skenë, ndërsa ti zgjedh të rrish në errësirë.
Opsionale: unë do të doja të më drejtoheshin si A.V. Por nuk ia imponoj dot kujt këtë.
Sa për verifikimet dhe cilësinë, ndonjëherë nuk i bëjmë dot. Nuk kemi staff as paguajmë dot profesionistë. Janë rreziqe që s’i shmangim dot. Por më pëlqen standardi i lartë që kërkon nga shkrimet. Unë refuzoj shumë nga prurjet që na vijnë, por eseja e Ferizajt m’u duk e mirë, edhe ngaqë e kam lexuar vetë romanin “Terxhuman”.
Thote vendet tona: “Sa per shkrimin, mendoj se kur nje person ben nje deklarate kaq te madhe si “babai i zhanrit” atehere ky person e pakta qe duhet te beje eshte te shikoje verdalle se mos e ka gabim”
E drejte eshte. Dhe po te mos e kishte shkruar vendet tona nje gje te tille, une nuk do t’i kthehesha thenies se po atij vete ne nderhyrjen e pare: “Alickaj ka botuar nje vellim me tregime me kete teme ne vitin 2006. Vellimi quhet “Rrefenja me Nderkombetare”, sepse “Rrefenje me nderkombetare” eshte roman dhe jo vellim me tregime.
Falemnderit për kritikën tënde “Vendet tona”.
“Terxhumani” i Idlir Azizit dhe “Rrëfenjë me ndërkombëtarë” i Ylljet Aliçkajt kanë vetëm në sipërfaqe pika të përbashkëta: trajtimi i arrogancës perëndimore ndaj shqiptarëve. Dua të theksoj që jo çdo kritikë e kësaj çështjeje e bën një vepër postkoloniale. Për të qenë postkolonial duhet punuar sidomos në aspektin epistemik sepse të menduarit postkolonial është filozofi. Sa për këtë pikë nuk e di sa mund të krahasohet vepra e diplomatit Aliçka me “Terxhumanin” e Azizit.
Ju keni të drejtë nëse me kritikoni që Idlir Azizi nuk ka qenë i pari që e ka trajtuar postkolonializmin në aspektin kronologjik, por në këtë rast e kisha përdorë veprën e Ervin Hatibit si shembull, e jo Ylljet Aliçkaj. Prapseprapë, mbetet të theksohet që vepra e Ervin Hatibit ka qenë poezi dhe ese, dhe jo roman siç është “Terxhumani” i Azizit.
Nuk arrij ta kap se si i vishet koncepti postkolonial Shqiperise. Parashtesen “post” e kap sepse haset kudo tani ne epoken “post”, por nuk di qe Shqiperia ka qene vend kolonial. Koloni e kujt ka qene? Si mund te jesh vend postkolonial pa qene me pare vend kolonial?
Psikopat, Eurocentrizmi është Zana e keqe që na ka shituar gjatë e gjerë këndej pari. Andaj ndihemi postkolonial. Kohë fantastike për të fantazuar…
Nuk duket fort i pavend shqetesimi tend, psikopati dhe po te jap ndonje mendim pa u ngaterruar me romanin qe nuk e kam lexuar dhe nuk i lejoj vetes ta gjykoj. Po, vertet pse ndihemi si te tille, si postkoloniale? Pyetje vertet me vend, qe vetem ti mund ta beje. Nje nga pergjigjet e mundeshme eshte sepse ishim zhtaze qe i torturonim njerzit deri sa te pranonin vete ” fajin ” per t’i varur ne te gdhire dhe ja na erdhen kolonialistet eurocentrike e na e hoqen kete kenaqesi duke na thene se nuk duhet te sillemi ashtu. Dhe mund te vazhdohet duke rreshtuar qindra arsye; sepse na thane se nuk duhet te fusim ne burg a te margjinalizojme ata qe nuk mendojne si ne, sepse na kerkojne zgjidhje te lira duke na hequr keshtu te drejten te tmerrojme njerzit qe te votojne per te njetin feudal, se na kerkojne rrespektim rregullash e normash per te ulur ndotjen, per te mos perdorur helme ne pergatitjen dhe prodhimet bujqesore, sepse me parate e tyre po pastrojne plehrat tona, po u japin qindra bursa e mundesi femijve, se na kerkojne te respektojme pakicat cilato qofshn, se na kerkojne te heqim kriminelet nga politika e drejtesia…
Pak te duket ky poshtrim kolonial e post kolonialist? Ne qe kemi Skenderbeun na thone te tilla gjera ata kokevezet e Brukselit, ë?
Ne fakt tamam tamam shqetsimi im eshte tek parashtesa “post” qe siç e kam thene me lart ne epoken “post” e has kudo. Jane 2 gjera shume shqetsuese ne kete parashtese:
1) ne epoken “post”, koha qe perjetojme, nuk ka me asgje te re (per ca as nuk duhet te kete se na prish rehatine), e meqe nuk ka me asgje te re, riciklojme te vjetrat duke i vene nje “post” perpara.
2) parashtesa “post” maskon gjendjen e vertete te epokes, e cila eshte anarkia totale, ne kuptimin e mire dhe te keq te fjales.
Pika 2 mund te lidhet disi me diskutimin tone, ne kuptimin qe gjendja e anarkise eshte edhe anarki emertimesh. Perderisa autori i shkrimit dhe Idliri nuk jane shprehur akoma, nuk merrem me termin “postkolonial” e perdorur, perveç si mundesi anarkie keqperdorimi subjektiv e deduktuar nga raste analoge. Rendom ne kete epoke anarkie çdonjeri i jep nje kuptim personal nje ideja a koncepti, e per me teper duke mos pranuar nje gjykim objektiv, publik etj. Kjo duket edhe ne pozicionet politike, tani nuk ka me pozicione politike si dikur (te pakten dy pozicione klasike: majte-djathte), ka vetem nje pozicion, jane te gjithe demokrate, e prej ketij pozicioni godasin njeri tjetrin sikur te ishin ne pozicione te kunderta.
Konkretisht meqe ti ve ne dukje poziten antievropiane, ose me sakte antibrukseliane te postkolonializmit. I takon Idlirit dhe autorit te shkrimit te thone te tyren (nese kane deshire), un mund te them vetem se veshtire qe ata te jene kunder pikave qe ke ngrit ti.
Me siguri mund te flas per veten time, qe te sqaroj poziten qe ta kesh te qarte ti dhe te tjere per te ardhmen kur te bojm muhabet: jam shume dakord me tere pikat koloniale qe ke prek ti, por nuk jam kurrsesi dakord me “postevropen” dhe “postkrishterimin” evropian dhe me tej, edhe amerikan, pamundesine per te pas parime objektive, dhe per ca edhe deshiren per te mos pasur parime, sepse parime kishte Hitleri dhe Enveri etj etj. E kjo kritike nuk behet nga pozita e ndonje kontinenti e feje tjeter antiperendimore, behet nga brenda perendimit. Qyteterim pa parime nuk eshte pare ne histori, ne histori eshte pare qe qytetrimet te vetvriten. Qytetrimet nuk vriten nga barbaret si rendom mesohet (lidhur me muhabetin tone, qytetrimet vetvriten kur centristet behen postkoloniale).
Shkruan Psikopati:
Në fakt Idliri është shprehur: ka shkruar romanin. I cili duhet lexuar (dhe ai prandaj e ka shkruar, që t’ia lexojnë).
E pse duhet te lexoj nje roman te tere te Idlirit, kur Idliri ka vite te tera qe po shkruan dite per dite nje roman te modh tek Peshku dhe un po ja lexoj dite per dite.
Gjithe marifeti eshte te thuash me nje koment, ate qe ke shkruar ne nje roman.
E di qe nuk te pelqen si ide, por ja qe ne epoken “post” nje koment – edhe jasht teme – mund te kete vlere me teper se nje roman.
Shkrimi më lart i kushtohet romanit “Terxhuman”, jo autorit të romanit. Nëse ky i fundit shkruan te Peshku (pa ujë?), mbase mund ta interpelosh atje drejtpërdrejt, në vend që të komentosh këtu.
Un nuk interpeloj asnjeri, Idliri eshte i interperluar vetvetiu nga situata, meqe po diskutohet romani i tij. Per vete nuk kam asnje kuriopzitet, te degjoj se ç’thote, sepse di çfare do thote me mire se ai vete. Bile nuk kam as deshire te degjoj thagmat e tij qe kam vite qe po i degjoj.
Ndersa interpeloj vetvetiu autorin e shkrimit, perderisa si pergjigje komentit te tij, i kam bere nje pyetje, te ciles ai edhe mund te mos i pergjigjet, sipas qefit eshte kjo pune, nuk eshte se e kam vene ne mur te pushkatimit.
Thene kjo lidhur me kontestin, mund te them edhe diçka tjeter shume me te rendesieshte lidhur me romanin dhe autorin ne pergjithsi, lidhur edhe kjo me kontestin, meqe ke fol per nje roman dhe autor ne veçanti. Tipike e modes se sotme “post” eshte teza postmoderne qe midis autorit dhe vepres nuk ka lidhje, qe vepra i mjafton vetvetes, qe personi i autorit, biografia e tij dhe kontesti historik nuk na japin informacion mbi vepren, etj etj, words frenge te Derrides, Foucault, Barthes (ne origjine te formalisteve ruse) dhe ne pergjithsi te intelektualeve te sotem, qe kujtojne se behen demokrate me te tilla falsitete banale.
Dhe nuk me rref fare se çfar ndodh me romanet e veprat artistike, por shqetsimi im eshte qe kjo kolere perhapet si mendesi kudo deri sa eshte bere themel i demokracise: “ç’me duhet mu se çfar ben e kush eshte presidenti apo kryeministri si person, mu me duhet vetem nese ka rritur GPD, çar ka bo me taksat, me bulevardin, me biznesin e gjizes!?”.
Dhe lezeti eshte se i gjen tere diten e lume duke fol si grate e kqija per bemat personale te politikaneve. Shiko mediat.
Duhet te kem lexuar diçka nga Sulstarova dhe kam ndjekur debatin Kadare vs Qose dhe pak a shume kete zhaner te ri letrar keshtu si po paraqitet, 1/3 nacionalist+1/3 islamik+1/3 komunist, nuk di a do kem fatin ta lexoj ndonje dite.
Po me beri pershtypje qe autori i shkruan emrat e perveçem me te vogel ne shenje proteste a ku di une ciles teori. Do thoja qe protesten autori ta beje, ta beje mire, te thyeje edhe xhamat e OJQ-ve dhe te Brukselit, por shqipen ta lere rehat, jashte ketij muhabeti. Taksapaguesit shqiptare paguajne leke per shqipen dhe institucionet shteterore qe jane pergjegjese per te.
Autori mund ta shkruaje me te vogel se ashtu i do kokrra e qejfit, letersi eshte lejohet, nuk eshte dokument i shtetit me vule e firme, por kjo proteste eshte si te thyesh xhamat e shtepise tende qe te degjoje komshiu.
BE-ja ka terezine e saj, OJQ-te do hane buke, te shumte duan te ngushellohen me supremacine perendimore, secili ka terezine e vet, po pse po i prishet terezia shqipes kete nuk e kuptova mire.
Thënie lapidare… për çfarë e motivon një troll. Peizazhe të Fjalës duhet që hapësirën “Lini Përgjigje” ta zëvëndësoj me “Lini një Koment edhe jashtë teme – mund të ketë vlerë më tepër se një roman.”
Shprehja eshte vertet lapidare, por sepse eshte lapidare nuk mund ta thote dot nje troll çfardo qe nuk arrin kurre ne kete nivel. Kete shprehje mund ta thote vetem nje “troll etik”:
https://it.wikipedia.org/wiki/Troll_(Internet)#Il_troll_etico
“Durante la fase di scontro delle idee questi utenti vengono additati come “troll”, ovvero estranei alla comunità. Essi, a loro volta, consapevolmente, accettano strategicamente di assumere su di sé l’etichetta di “troll” pur non considerandosi effettivamente tali”
——————————————-
Te kujtoj qe ke quajtur troll edhe Hyllinin. Jo per gje, por ne kete menyre ne blog i bie te kete me shume trolla se komentatore normale. Dy veta e gjysem jane qe po diskutojne.
Psikopati,
E kam përdorur fjalën troll për të identifikuar mungesën e respektit për punën e mundin e tjetrit.
Ndonëse nuk e kam të qartë se çfarë ju motivon, jam i sigurt për një gjë: të krahasosh vlerën e një vepre artistike komplekse siç është romani me atë të një komenti në blog, është më shumë se arrogancë. Dhe po të gjykosh nga komentet e tjera tuajat në këtë temë, jo vetëm romain që duket se nuk e keni lexuar, por edhe shkrimin këtu e keni lexuar në mënyrë diagonale, d.m.th. vetëm titulin ose fjalinë e parë dhe emrin e autorit në fund.
Po ta lexosh, autori i shkrimit askund nuk thotë që Shqipëria është konsideruar vënd postkolonial në roman, por thotë që tema e romanit është e tillë, sepse të tilla janë edhe situatat që trajton. Vetë prezenca e forcave paqeruajtëse në Shqipëri, apo ndërhyrja e NATOS në Kosovë janë të natyrës postkoloniale. Dhe vetë OKB-ja është në gjenezë institucion postkolonial. Por natyra e tyre postkoloniale ekziston pavarësisht nëse Shqipëria ka qënë ose jo ndonjëherë koloni. Ndonëse edhe për këtë të fundit nuk mund të shprehemi me aq siguri po të mendosh që kei pasur edhe Princ të huaj.
Heretik (se nuk ma ben zemra te te quaj psikopat), me duket se ta kane thene qe Idliri nuk eshte ai qe kujton ti se eshte, keshtu qe nuk i ke lexuar ndonje roman. Po meqe nje koment mund te jete me shume se nje roman, dhashte Zoti i ke lexuar te pakten ndonje koment vertet prej tij.
Sepse po behet terkuze muhabeti, dhe vertet po dilet nga tema ne menyre te shemtuar dhe keqdashese. Shkurt muhabeti, un kam bere nje pyetje nisur nga titulli i shkrimit: ç’kuptim ka te quhesh postkolonial, pa qene me pare kolonial? Ne ç’kuptim Shqiperia eshte vend postkolonial?
A ke njeri, kushdoqofte ky, qe i pergjigjet si duhet kesaj pyetje, pa u haperdare ne 100 dege?
Nese nuk ka, batalli modh fort, e leme pyetje pa pergjigje!
Nese me lejon nje pergjigje, besoj se ka dy arsye. E para eshte se shqipot sigurisht e marrin terminologjine nga “avangarda” anglo-saksone, dhe meqe sic ti e di me mire se une, ne kete corben e studimeve letrare, kritikes letrare, studimeve kulturore a ku e di une, edhe futur, krahas marksizmit, feminizmit e -izmave te tjere, edhe postkolonializmi, dhe besoj, ne mungese te nje termi me te pershtatshem, postperandorak per shembull (meqe Shqiperia a viset shqiptare nuk kane qene koloni, po pjese e nje perandorie), autori ka perdorur kete termin me te perhapur. E dyta besoj eshte nje ngaterrim mes postkolonial dhe gatikolonial, meqe Shqiperia mund te quhet tashme njefare kolonie e Perendimit, ku ligjin e bejne “konsujt e Evropit”.