Në vitet 1960-1970, renditja e emisioneve të RAI-t nuk ishte aq e bashkërenduar sa sot, dhe as e lejonte ligji italian që hapësirat aksidentale mes emisioneve të përdoreshin për reklama. Prandaj qëllonte shpesh që këto zbrazëti të mbusheshin me një “program zero”, të njohur si Intervali (it. Intervallo) dhe që funksiononte, në thelb, si shenjë pikësimi.

(Muzika e plotë e Intervalit mund të dëgjohet këtu; por imazhet nuk janë autentike.)

Intervali nuk ishte veçse një seri e lirshme pamjesh fotografike nga natyra (në fillim, thjesht dele duke kullotur) dhe më pas fotosh tip “kartolinë” të rrënojave arkeologjike, fshatrave dhe peizazheve të tjera anembanë Italisë, shoqëruar me muzikë baroke të luajtur me harpë. Dhe meqë Intervali nuk ishte veçse forma specifike televizive e pritjes, të gjithë ata që ndiqnin RAI-n aso kohe i ekspozoheshin kësaj muzike, përndryshe të rrallë dhe të pazakonshme.

Të paktën ne në Shqipëri nuk e dinim dhe nuk kishim nga ta merrnim vesh se meloditë në fjalë ishin (1) Allegro nga Sonata VI për klavicembal e Pietro Domenico Paradisi-t; (2) Sarabanda nga koncerti VI për klavicembal i Concerts royaux të François Couperin; dhe Passacaglia nga suita për klavicembal n. 7 HWV 432 e George Friedrich Händel-it. Të gjitha të transkriptuara për harpë solo dhe ndonjëherë me orkestër nga maestro Alberico Vitalini, dhe të luajtura në instrument nga Anna Palomba Contadino, me shoqërimin e orkestrës së harqeve San Gabriele, të Radio Vatikanit.

Ne madje as që e dinim se kjo muzikë ishte e llojit barok; po të na pyesnin, me siguri do ta kishim identifikuar turbull-turbull si “të Bach-ut”, ose, në një rrafsh më të gjerë, si “muzikë kishe”. Por çfarë më bën përshtypje edhe sot dhe më shtyn të ulem dhe t’i shkruaj këto radhë është natyra e marrëdhënies që vendosnim ne, dëgjuesit e virgjër, me muzikën baroke.

Ato vite brezat e rinj në Tiranë dëgjonin muzikë shqiptare të lehtë dhe popullore (folk), sikurse ndiqnin muzikë të huaj rock dhe pop kryesisht nga radioja. Më i rrallë ishte kontakti me operën, suitat e baletit, muzikën e filmit shqiptare dhe të huaj, marshet dhe këngët korale ushtarake dhe patriotike, muzikën simfonike dhe muzikën e dhomës. Në çdo rast, këto dy zhanret e fundit mbeteshin apanazh i pak specialistëve të fushës dhe snobëve; ndërsa për të tjerët mjaftonte kompetenca rudimentare për ta dalluar muzikën klasike si “klasike”; dhe për ta shoqëruar mendërisht me orkestra të mëdha, funerale, gjendje shpirtërore romantike dhe Beethoven-in.

Asnjë nga këto nuk na përgatiste për efektin e kolonës zanore të Intervalit të RAI-t – që e ngadalësonte rrjedhën e kohës dhe hipnotizonte me frazat relativisht të gjata, duke ua zbutur shikuesve ankthin e pritjes për emisionin pasues. Por ky ishte një përdorim tjetër i muzikës – jo për t’u zbavitur, as për t’u vënë në rresht, as për të parakaluar, as për të arritur majat e pasionit; por për të përftuar paqe dhe serenitet, në harmoni edhe me pamjet statike të peizazheve.

Çuditërisht, kaq i fuqishëm paskësh qenë ky efekt, sa edhe sot e kësaj dite brezi im – dhe në vija të trasha të gjithë ata që u rritën me RAI-n – vazhdon ta kujtojë Intervalin si një nga tiparet e spikatura të televizionit italian të atyre viteve. Dhe jo vetëm në Shqipëri, ku efektet e RAI-it ishin gjithnjë, le të mos e harrojmë, aksidentale. Mjaft të vizitosh edhe sot forumet italiane përkatëse online, ku flitet për televizionin e periudhës para-komerciale në Itali, për t’u bindur se shumëkush e mban mend Intervalin si diçka speciale, unike, dalluese, që i mban të lidhur jo vetëm me rininë dhe fëmijërinë, por edhe me një lloj tjetër të së bërit televizion – ndoshta më human, më vulnerabël dhe njëkohësisht më serioz dhe të respektueshëm për publikun.

Çudia këtu – nëse mund të shprehem kështu – lidhet me atë që Intervalin nuk e quaje dot emision të mirëfilltë, dhe as ishte i tillë që të programohej, si emisionet e tjera të zakonshme. Prandaj edhe e quajta më lart “emision zero”. Meqë mbahej në gatishmëri, për t’u transmetuar sa herë që kish një vonesë, ose një “lemzë” midis dy emisioneve të programuara të njëpasnjëshme; ose edhe një ndërprerje për arsye teknike; atëherë Intervali mbetej i paparashikueshëm – dhe i tillë që t’i kapte shikuesit, me përkufizim, në befasi.

Nga ana tjetër, askush nuk do të ulej para televizorit posaçërisht për të parë Intervalin – i cili gjithnjë shënjonte një ndërprerje, një boshllëk, një ndalesë të përkohshme dhe, bash për këtë arsye, edhe vijueshmërinë e programacionit televiziv. Madje mu për shkak të funksionit të vet ndërmjetësues (si shenjë pikësimi), Intervali do t’u ngjante njëfarësoj atyre hapësirave të tjera midis emisioneve, ku një folëse e hijshme do t’ia prezantonte publikut programet e mbrëmjes – duke e risjellë kështu një teknikë dhe stilemë nga dinamika e spektaklit live; sikurse do t’u ngjante siglave të animuara të hapjes dhe të mbylljes së programacionit dhe, më në fund, shkretëtirës elektronike të monoskopit.

Krahas Intervalit, RAI përdorte edhe mënyra të tjera për të mbushur zbrazëtitë e paparashikuara në palimpsest – mund të transmetonte një film të shkurtër vizatimor ose një film të shkurtër komik pa zë, në qoftë se dihej pak a shumë sa do të zgjaste ndërprerja. Por në rast ndërprerjesh të shkurtra, aksidentale, për shkak të mos-sinkronizimit perfekt të programacionit, Intervali mbetej i vetmi opsion i pranueshëm. Qoftë edhe thjesht për arsyen se kjo sekuencë imazhesh baritore e shoqëruar nga muzikë (ngjashëm sekuenciale) luajtur me harpë nuk sillte ndonjë narrativë të vetën; në kuptimin që nuk mund të “mbetej përgjysmë”: mund ta ndërprisje kur të doje, pa e lënduar fare eksperiencën e shikuesit. Madje ato tre pjesët e lart-cituara mund të përsëriteshin da capo, me të njëjtat pamje ose me pamje të tjera. Kësisoj, Intervali nuk kërkonte ndonjë lloj zotimi specifik vijë-kohor nga shikuesit.

Rrallë ndodhte që ta ndërprisje ti vetë për të kaluar te një kanal tjetër: në ato vite telekomanda ende nuk kish hyrë gjerësisht në përdorim dhe për të ndërruar kanalin duhet të ngriheshe nga vendi dhe të shkoje ti tek televizori; pa folur që vetë Intervali përcillte mesazhin “unë mund të mbaroj në çdo sekondë”. Veç kësaj, ndryshe nga reklamat që do t’ia zinin vendin së shpejti, vargu i peizazheve dhe rrënojave i shoqëruar nga muzika baroke me harpë (ose vargu i pjesëve baroke me harpë i shoqëruar nga gjithfarë peizazhesh të qeta baritore) nuk kish kurrfarë agresiviteti. Nuk të tërhiqte për mënge, nuk të tundonte, nuk të ngacmonte instinktet. Ishte ekuivalenti televiziv i një kupe me çaj kamomili ose lulebliri.

Fola më lart për harpën dhe timbrin unik të kësaj vegle që shumëve prej nesh profanëve, për arsye të ndryshme, u evokon një të shkuar pagane, mitike. Në fakt, pjesët muzikore që i shërbenin si kolonë zanore Intervalit të RAI-t ishin shkruar origjinalisht të gjitha për klavicembal (angl. harpsichord), një instrument që më mirë se të tjerët përfaqëson muzikën baroke. Klavicembalin sot e ndesh rrallë jashtë hapësirave profesionale; ka një tingull të saktë, preciz, metalik, por jo fort të rehatshëm, ndoshta ngaqë i mungon dinamika (pianot dhe fortet). Sot pjesët baroke për klavicembal i dëgjon zakonisht të luajtura me piano; edhe pse ekzistojnë transkriptime për instrumente të tjera, përfshi këtu edhe harpën. Kjo e fundit, ndryshe nga klavicembali, ka mbijetuar ndoshta falë virtyteve tejet evokative të timbrit të saj; megjithë kufizimet teknike.

Arsyet pse u pat zgjedhur harpa si instrument, për transkriptimet e pjesëve të Intervalit atëherë, veç mund t’i marr me mend; por me gjasë do të ketë ndikuar nevoja për të përcjellë një sens të lashtësisë dhe të jashtëkohësisë, në bashkëvajtje me imazhet baritore dhe pamjet e rrënojave antike e fshatrave të Italisë mesjetare; i tillë që t’i përshtatej edhe funksionit parësor të Intervalit. Vitet 1960 ishin edhe vitet e përdorimit standard të harpës për të ofruar ngjyresë historike në filmat pop me temë nga lashtësia (të tipit “swords and sandals” ose “peplum” që ndiqeshin me aq pasion edhe në kinematë e Tiranës, si ata me Herkulin, Ursusin, Spartakun (dhe të birin), Akilin, Maciste-n, e të tjerë si këta); me referim edhe ndaj lirës dhe veglave të ngjashme me tela të periudhës greko-romake. Kështu harpa do të shërbente, ngjashëm me lirën e Demodokut dikur, si meta-instrument për të shoqëruar epikën e rrëfyer në ekranin e madh në technicolor.

Duke sjellë në vëmendje, sado jo-invazivisht, lashtësinë pastorale të Apenineve dhe rrënojat e qytetërimit klasik, Intervali i kundërvihej, në mënyrën e vet, modernitetit të televizionit; ose komprimimin e përmasës kohore në të sotmen (the eternal now), prej mass mediave. Ne nuk e kuptonim atëherë këtë efekt, por e ndienim; madje jo vetëm e ndienim, por edhe e konsumonim, si antidot ndaj veprimit rrafshues të streaming-ut televiziv.

Me shpresë se këto shënime do t’u shërbejnë për diçka edhe atyre që Intervalin e RAI-t nuk e kanë përjetuar kurrë…

© 2018, Peizazhe të fjalës™. Ndalohet rreptësisht riprodhimi pa leje.