Para se dilte në koncert në sheshin Skënderbej në Tiranë, Rita Ora u prit në zyrën e Kryetarit të Bashkisë Veliaj, ku iu dhurua jo vetëm çelësi i qytetit, por edhe një çifteli.
Me këtë rast, kakofonia e mediave të Tiranës përcolli mekanikisht të njëjtën frazë shoqëruese me lajmin, dhe pikërisht se çiftelia qenka:
[I]nstrumenti muzikor që identifikon trashëgiminë e kulturës tradicionale shqiptare.[1]
Po a e identifikon vërtet? Muzikologët vërejnë se çiftelia sot përdoret në trevat e veriut; pra ka një përhapje gjeografike relativisht të kufizuar.
Dhe jo vetëm: emri i instrumentit, çifteli, mendohet të vijë nga turqishtja çifte teli (dy tela), çfarë edhe i përgjigjet ndërtimit që ka instrumenti sot.
Çuditërisht, as turqishtja e sotme as osmanishtja nuk e kanë fjalën (sipas Dizdarit); por turqishtja përdor një çiftetelli që është emri i një ritmi dhe i një valleje nga Anadolli; nga turqishtja fjala ka kaluar edhe në greqishte, si τσιφτετέλι, me të njëjtin kuptim.
Për çiftelinë e shqipes, Dizdari sjell edhe gjëzën: Drû mali, qéf insâni.
Gjithë duke pranuar që emrat e veglave muzikore shtegtojnë njëlloj si veglat vetë, por jo patjetër sipas të njëjtave rrugë, mbetet fakti që të paktën emri i këtij instrumenti është shfaqur vonë në hapësirën shqiptare; pa çka se – mund të spekulojmë – instrumenti vetë mbase i ka rrënjët në një periudhë para-osmane.
Edhe përhapja gjeografike relativisht e kufizuar e çiftelisë nuk na lejon të entuziazmohemi deri atje, sa ta identifikojmë me “kulturën tradicionale shqiptare”.
Që çiftelia është vegël relativisht e thjeshtë, ose me kapacitet muzikor të kufizuar, kjo nuk i jep gjë vetvetiu vjetërsi, dhe as agjenci përfaqësuese mbarëkombëtare.
Nga ana tjetër, nuk kam dëgjuar ende zelltarë që të ngrihen dhe të kërkojnë zëvendësimin e emrit të veglës, ose edhe të veglës vetë, në emër të “purizmit” kulturor, ose nevojës për ta mbajtur kulturën “të pastër.”
Kjo ndoshta ngaqë furinë zëvendësuese në këtë rast e frenon natyra mirëfilli folk e veglës, e atyre që i bien dhe e këngëve që shoqërohen me të.
Me një fjalë, çiftelia është “e mirë”, sepse është “e thjeshtë” dhe sepse i bie “populli”, madje “malësorët”.
Unë nuk di cila vegël muzikore mund të “identifikojë trashëgiminë e kulturës tradicionale shqiptare”; dhe as besoj se për veglat muzikore mund të flitet me këtë lloj zhargoni të drunjtë.
Siç e thotë edhe përkufizimi, çiftelia është vegël, pra një objekt në shërbim të një veprimtarie të caktuar; prejardhja e saj orientale (nëse konfirmohet) dhe e emrit të saj nga osmanishtja nuk pengojnë gjë që rapsodët të shoqërojnë, me çifteli, këngë për kryengritjet anti-osmane të trevave shqiptare.
Kjo ndodh edhe ngaqë pakkush e vret mendjen për origjinën e emrave të veglave muzikore dhe të veglave vetë, jashtë konteksteve akademike. Për veglat rëndësi ka se çfarë mund të bësh me to, jo pazari ku janë blerë a “raca” e mjeshtrit që i ka prodhuar.
Specialistët e muzikës mbase mund të shpjegojnë nëse struktura e çiftelisë – akordimi i saj dhe llojet e notave që mund të përftohen prej saj – e orienton gjë melodinë sipas shkallëve dhe rregullsive të muzikës orientale (osmane, persiane, etj.).
E them këtë sepse jo rrallë ndodh që vegla muzikore të imponojë vetvetiu një lloj të caktuar muzike – p.sh. fizarmonika, akordet e së cilës (dora e majtë) ndjekin modele harmonike të paracaktuara.
Diçka e ngjashme ndodh sot me tastierat elektronike, që vijnë me ritme dhe shoqërime të para-programuara.
Por edhe në qoftë kështu, tradita muzikore orientale është integruar tashmë në muzikën popullore shqiptare, në forma të ngjashme me integrimin e saj në trashëgiminë muzikore të krejt Ballkanit.
Për ta thënë shkurt: çifteli për Rita Orën? Shumë mirë. Diskursi shoqërues për identifikime dhe trashëgimi? Pa vend.
(c) 2018, Peizazhe të fjalës™. Ndalohet riprodhimi pa lejen e autorit.
[1] Nuk po i përmend mediat që e kanë përcjellë lajmin kështu (ta kenë marrë vallë nga njëra-tjetra, apo ta kenë marrë të gatshëm?). Të interesuarit mund të bëjnë një kërkim të thjeshtë në Google.
Autori i shkrimit, ka plotesisht te drejte.Çiftelia si vegel orientale,u perkthye ne metriken tone muzikore nga Ndue Shyti.Ne festivalin nderkombetar te Dizhonit,ku ne u nderuam me vendin e pare, N.Shyti futi nje formacion instrumental: me çifteli por te shoqeruara me fyej me tete oktave, te punuar enkas dhe pipza, mendoj se vegla burimore.Rezultati ishte shume i kenaqshem.Sharkia e perdorur rendom ne Veri, eshte tipike orientale. Lahuta me nje kordhe me tingullin e zymte perserites, mund te jete nje vegel tradicionale, kryesisht e perdorur per kenge epike.
Tani që po e mendoj, ndoshta kryebashkiaku Veliaj duhet t’i kish dhuruar Rita Orës një kasë instrumenti bosh me diçiturën: “vegla muzikore tradicionale arbërore që përdoret për shoqërimin e këngëve polifonike.”
Në fakt sa rëndësi ka origjina e objektit për ta përcaktuar si tradicional? Po ashtu edhe kufizimi gjeografik, a është ky vërtet kriter përcaktues? Nuk besoj.
Cilësimi “tradicional” ka gjithnjë nevojë për një përcaktim të mëtejshëm: “tradicional për kë?” Nuk ka dyshim që çiftelia është vegël muzikore tradicionale për zonat ku përdoret (ndryshe nga, të themi, fizarmonika). Në zona të tjera të Shqipërisë është tradicionale (muzikalisht) që të mos përdoren fare vegla. Ka edhe zona ku tradicionalisht daullet i kanë pasë bërë me lëkurë daci, por kjo nuk e kthen gjë dacin në mascotte folklorike tradicionale. Përgjithësimi i traditave lokale, në një diskurs në thelb ideologjik, sjell gjithnjë falsifikim. Për t’u kthyer tek tema: dhurata e një çiftelie nuk ka nevojë të shoqërohet me motivacion bombastik atdhetarist – aq më tepër që askush nuk i ka vënë këta politikanë që të përfaqësojnë “kombin”.
Ka nje relativizem te cuditshem tek pyetja; tradicional per ke?
Sigurisht qe traditat dhe kulturat jane gjeresisht lokale e jo vetem ne origjine te tyre. Po kjo nuk na pengon te flasim per tradita e kultura te krishtera e myslymane, europiane apo perendimore e keshtu me radhe.
Ne kete kuptim ka edhe kultura kombetare, ku si me siper, çfare eshte lokale dhe konsiderohet e vlefshme ne rang kombetar, behet kombetare.
Njerezit mund te ndahen edhe per nje llaf goje, si psh fjala Filioque, ashtu si mund edhe te bashkohen ne vleresimin e nje tradite lokale. e cila mund te marre jo vetem karakteristika kombetare, por edhe te kulturave e qyteterimeve, llafi qe bie Homeri shkroi per nje epike lokale, qe percillej nga pak njerez ne Anadoll, por u be guri i themelit i etnise greke ne antikitet dhe sot eshte nje gur themeli i qyteterimit europian apo perendimor.
Kjo mund te jete ideologjike ose mund te jete edhe thjesht strukturore, nuk mund te kapercehet lokalja, nqs arsyetimi ngecet tek pyetja: tradicional per ke?
Po i kthehem edhe një herë përcaktimit që u bë shkak për këtë debat:
Vetëm për ta përsëritur: çiftelia është tradicionale për ato zona ku përdoret, por nuk është tradicionale për ato zona ku nuk përdoret; dhe që janë (të paktën) gjysma e trevave shqiptare.
Çfarë është tradicionale për pukianin, nuk është për përmetarin. Dhe që të dy janë njëlloj shqiptarë.
Prandaj përcaktimi më lart ose është bullshit, ose është kaq i gjerë sa nuk ka më kuptim – nëse do të pranojmë se gjithçka që përdor ndonjë komunitet çfarëdo shqiptar mund të “identifikojë trashëgiminë e kulturës tradicionale shqiptare”.
Më tej akoma, do të pranoje ti Hyllin sikur unë të të thoja se orientalizmat e shqipes identifikojnë trashëgiminë e kulturës tradicionale shqiptare?
Nuk besoj. Madje i pari do të vije të më katekizoje me doktrinën patriotike.
Mirëpo çiftelia, pavarësisht se rudimentare si vegël, ka ardhur bashkë me osmanët. E gjen sot e kësaj dite nga Adriatiku në Gjirin Persik.
Edhe prejardhja e emrit këtë tregon. Jo se ka ndonjë të keqe në këtë mes: MIRË SE KA ARDHUR. Që përdoret, deri edhe në malet më të larta arbërore me kryet në re (madje edhe atje ku osmanët nuk shkelën kurrë), tregon se ne shqiptarët – si kulturë – nuk kemi pasur kurrë frikë nga huazimet: e fjalëve, të praktikave kulturore, të veglave muzikore (ndryshe nga disa pak ksenofobë të sotëm). Huazimi tregon shëndet dhe siguri.
Por kur flasim për traditë, duhet të pranojmë – dhe në fakt muzikologët e kanë pranuar – se në muzikën popullore shqiptare, edhe në jug edhe në veri, ka elemente që i paraprijnë periudhës osmane; dhe kjo vlen edhe për kulturën popullore në përgjithësi.
Me logjikë, i bie që këto elemente të jenë EDHE MË TRADICIONALE se çiftelia.
Më tej, nëse trevat ku përdoret çiftelia dallohen, mes të tjerash, edhe për karakterin konservativ – në kuptimin që malësitë shpesh kanë qenë rifuxhio, ose zona tërheqjeje të popullsive vendëse para një rreziku të jashtëm – atëherë çiftelia sigurisht nuk bën pjesë në këto elemente të ruajtura. Do ta ketë prejardhjen nga qytetet e periudhës osmane, ku popullsitë malësore zbritnin dhe binin në kontakt me muzikantët shëtitës.
Gjasat janë që çiftelia të ketë zëvendësuar ndonjë instrument të ngjashëm; por sa vlen kjo hipotezë, varet edhe nga analiza e strukturës së muzikës që përcillet me çifteli (rapsodive, këngëve të trimërisë, etj.). Kanë vënë në dukje edhe që çiftelia është vegël shoqëruese e tekstit të kënduar, njëlloj si lira, qithra, lahuta etj. Për lahutën ka disa studime, se si përdoret nga rapsodi për të riprodhuar një tekst të mbajtur mend; për çiftelinë nuk di. Sikurse nuk di nëse këngët me çifteli kanë paralele në muzikën popullore serbe.
Te gjitha orientalizmat sigurisht qe nuk i pranoj, por nje pjese e orientalizmave jane integruar tek e tera, jane tonat (zyre, shyqyr, aman etj), keshtu qe diskutimin nuk jam une qe e pres me thike.
E njejta gje me orientalizmat ne muzike e vegla muzikore, ne fund te fundit, se çfare i takon tradites e trashegimise zakonisht percaktohet poshte. Kriteri qe diçka lokale kthehet ne kombetare, zakonisht eshte cilesor, perceptohet gjeresisht si me vlere, ndonjehere edhe marreveshje pragmatike, te njoh kete, me njih kete. Kurse kriteret e kthimit te diçkaje lokale ne pasuri te njerezimit apo te trashegimise njerezore e vendos UNESCO ,llafi qe bie, polifonia e Jugut, njihet si Albanian iso-poliphony, http://www.unesco.org/archives/multimedia/?pg=33&s=films_details&id=610
Nje fakt lokal kthehet ne kombetar, mandej i perket trashegimise njerezore.
Mund te jemi dakort qe Veliajn nuk e ka zgjedhur dhe nuk e paguan njeri qe te flase ne emer te Kombit, meqenese eshte zgjedhur nga votuesit e bashkise Tirane, per halle lokale, po Lali Eri ka ambicie ne rang kombetar dhe sjell ca circenses per llogari te Rames, keshtu qe pak a shume i njihet sekelldia.
Persa i takon hierarkise se trashegimise, mund te bihet dakort nga te gjithe, qe sa me te vjeter elementet e trasheguar aq me lart jane ne hierarki, po kjo nuk eshte garanci per cilesine, meqe jo domosdoshmerisht çfare vlen per veren e pijet alkolike, vlen edhe per çdo gje tjeter.
Besoj se ciftelia ben pjese tek elementet qe kane shtuar cilesine e muzikes ne Veri, qe ka edhe si rrjedhoje rritjen e cilesise se muzikes ne hapesiren shqiptare.
Ne muzike nuk jemi te detyruar si ne gjuhesi, qe mes 40 varianteve lokale qe percaktojne delen, te zgjedhim nje emer. Na jepet mundesia te ngreme ne rang kombetar disa elemente lokale, pse jo, eshte çeshtje kriteresh.
Aty ku lokalizmi eshte pasuri, ta trajtojme si te tille, ne fund te fundit, perderisa me ligj ne Shqiperi, nje i huaj behet shqiptar me 5 vjet banim, mund edhe te quajme trashegimi shqiptare lokalizma shekullore.
Nëse zonat ku nuk përdoret janë gjysma e trevave shqiptare atëhere mbetet që përdoret në gjysmën tjetër.
Po edhe gjysma e Shqipërisë, Shqipëri quhet. Ashtu si polifonia që është tradicionale në gjysmën jugore, po edhe ajo Shqipëri quhet. Nuk është e domosdoshme që gjithë Shqipëria t’i bjerë një avazi që vetëm atëhere të quhet tradicionale. Sepse atëhere nuk do të kishte gjë tradicionale , jo vetëm në Shqipëri por në asnjë vend të botës. Jota aragonese është tipike vetëm në Aragonë por quhet spanjolle, kastanjetat janë në traditën e ishujve balneare po prapë spanjolle thirren,
Se si e qysh e kur ka ardhur prototipi i çiftelisë në Shqipëri është tjetër gjë; se mund ta kenë sjellë osmanët , por mund ta kenë sjellë edhe bizantinët nga vendi origjinës, Persia. Por çiftelia ashtu siç është nga ndërtimi,forma, tingulli, përdorimi është tashmë tipike shqiptare. Sa për atë se si quhet , nuk do të thotë asgjë. Edhe latinët sollën fjalën bukë, po kjo nuk do të thotë se shqiptarët e asaj kohe nuk hanin bukë.
Si ishte kjo historia e bukes ?
Hyllin,shaka po bën?
Jo, me buken nuk behet shaka, nuk e kam pare si shembull tipik huazimi prej latinishtes. Do vija bast qe b e bukes vjen nga nje bh indoeuropiane, duke nxjerre keshtu jashte loje latinishten dhe greqishten e lashte, po ti thua qe bastin e paskam pase te humbur.
Mund ta kuptoj këtë arsyetim, ose ta pranoj si legjitim – brenda debatit tonë.
Por kjo nuk më bën ta marr fakt të kryer që çiftelia është “instrumenti muzikor që identifikon trashëgiminë e kulturës tradicionale shqiptare.”
Le të mbajmë parasysh që debati e nisa unë me shkrimin më lart, dhe për të kundërshtuar këtë përcaktim.
Unë i kam sjellë disa argumente pse çiftelia nuk mund ta mbajë dot këtë “përgjegjësi” që i dhanë mediat e kryebashkiakut.
Ti ke sjellë argumente kundër. Dakord që mund ta diskutojmë.
Dhe çështja nuk është vetëm te simbolika e çiftelisë; çështja është tek kjo mani për t’i dhënë çdo gjesti të pushtetarëve, edhe atij më banalit, kuptim “të thellë”, “kulturor”, “kombëtar”, e kështu me radhë.
Ose, le ta formuloj pyetjen kështu: kush ia dha këtë atribut çiftelisë?
Aq më tepër që unë ende nuk po e kuptoj dot çfarë është “tipike shqiptare” te kjo vegël: nuk ka asgjë në karakteristikat e saj që të mos gjendet anembanë ish-hapësirës osmane, nga Ballkani në Gjirin Persik.
Në lidhje me ç’ka thua për glorifikimin e gjesteve të pushtetarëve apo më gjërë politikanëve, nuk kam as më të voglin kundërshtim. Politikanët thonë aq sa dinë por është media,që me injorancën apo comercializmin e vet ka barrën më të madhe të fajit. Edhe kjo është diskutuar shpesh këtu dhe s’kam patur kundërshtim.
Ti pranon që çiftelia është tradicionale në ato zona ku përdoret dhe këto zona përbëjnë gjysmën e Shqipërisë. Dhe ke të drejtë sepse në fakt përdoret jo vetëm në një pjesë të mirë te gegërisë po edhe në Kosovë dhe në jugun e Malit të Zi. Unë e përgjithësoj dhe them tradicionale e Shqipërisë siç e kam shpjeguar. Mund të pyesim se sa duhet të jetë përqindja për ta quajtur tradicionale për tërë vendin? Unë jam për atë që gjysma mjafton,plus arsyetimet që jep Hyllini dhe s’po i përsëris.
Sigurisht që nuk pres ta mësoj nga Veliaj nëse është apo jo tradicionale çiftelia në Shqipëri.
Ndërkohë ti nuk le rast sado irelevant të jetë për ta shrytëzuar në favor të ideologjisë tënde antikombëtariste.Po dhe unë gjej rast për të kritikuar teprimet e tua. Secili në të drejtën e vet.
Siç ti e di ndoshta më mirë se unë, të gjitha instrumentat me tela kanë një origjinë të përbashkët dhe janë zhvilluar në kohë e vende të ndryshme për të na dhënë një numër stërmadh instrumentash të veçantë e të ndyshëm syresh për nga cilësitë, tingulli e përdorimi. Në këtë kuptim edhe çiftelia shqiptare ka zhvillimin e vet të veçantë në këtë vend, që nga koha kur ka hyrë së pari prototipi,pra në shekuj. Mjafton forma apo materiali, telat,gjatësia e tyre, mënyra e ekzekutimit etj për të nxjerrë një tingull të veçantë , të pangjashëm me të gjitha çiftelitë e botës. Duke shtuar edhe përse përdoret e bën tipike shqiptare. Sa të ngjashme po aq të pangjashme me simotrat e veta. Për krahasim, siç është raporti ngjashmëri/pangjashmëri midis ,të themi, violës e violinës, që s’mund të themi se është i njëjti instrument. Me sa di unë nga instrumentat akoma në perdorim, jo relikte, më e ngjashmja me çiftelinë tonë është dotara (do-dy,tar-tel) indiane ,që megjithatë tingëllon krejt e ndryshme. Por edhe ajo varion nga dy në gjashtë tela. Me fjalë të tjera si kjo çifteli e jona nuk ka tjetër,ka evoluar këtu prandaj është tipike.
Shkruan:
Ky pohim mbështetet mbi premisën se pozicioni yt është “kombëtarist”. Ndërsa unë besoj se pozicione (dhe poza) si të tuat janë vargonj për vetëdijen kombëtare.
Edhe një gjë. Unë jam Ardian Vehbiu dhe u dal zot të gjitha atyre që them në publik. Po ti kush je, që më godet kështu, më vë etiketa dhe më gjykon kaq çapraz?
I ka dalë lezeti fare kësaj ‘kush je ti e kush jam unë’. Është si goditje poshtë brezit. Bizantine.
Ta kam thënë e po ta përsëris, nuk më intereson kush shkruan,por çfarë shkruan,jo autori por lenda. Dhe ke qenë ti që e ke vlerësuar. Ti qofsh me jetë e me nder , por të lutem ma kurse këtë ton historik prej profesori; nuk kam qëlluar tip që impresionohet.
Nëse ndonjëherë do merrem me ty jashtë mureve të këtij blogu, do kujdesem të të dërgoj më parë një kopje të pasaportës. Por këtu brenda se kush jam duhej ta kishe kuptuar me kohë, se nuk është hera e parë që kryqëzojmë brirët. As e fundit.
Të paskam goditur?! të kam venë etiketa? pse të paskam quajtur antikombëtarist ? Po ti ke dekada që je vetëshpallur kundër ideologjisë kombëtariste! Kazanë me bojë ke derdhur për idetë e tua. Bile edhe vetë termi ‘kombëtarist’ ka fort të ngjarë të ketë autorësinë tende.
Përse prekesh pra kur të quaj me emrin që vet ke zgjedhur? Apo edhe ti si Mikaela ngatërron antikombëtar me antikombëtarist?
Po unë nuk të kam thënë as budalla,as i trashë, as që flet kot(çapraz) e as të kam akuzuar që i ke hedhur vargonjtë në grykë vetëdijes kombëtare (sic),siç bën ti me kundërshtarët e tu ‘kombëtaristë’ pa t’u dridhur qerpiku,as që të pëlqen të bësh selfie(poza)….
Sigurisht që flas nga pozicioni im, ashtu siç flet dhe ti nga pozicioni yt, po deri tani nuk ka rezultuar sipëran ky pozicioni yt, as na ke bindur me ato që çaprashit herë pas here.
E, nisur nga pozicionet , nëse unë qenkam hedhësi i vargonjve , ty të mbetet të jesh ‘vigan liberator’ i shpëtimit të vetëdijes kombëtare. O lemeri e vetreklamimit !
Nuk mund ta vazhdoj më tej këtë debat, sepse nuk jemi në pozita të barabarta.
Unë gjithnjë shpresoj se ti do të fillosh të paktën të dyshosh se e ke tepruar, pavarësisht se nuk mund ta pranosh haptazi për arsye të vetëkuptueshme.
Sikurse shpresoj që t’ia bësh vetes herë pas here këtë pyetje: për çfarë shkoj te Peizazhe të fjalës? Nëse vjen këtu ngaqë të pëlqen a të tërheq revista (faqja), atëherë të tjerat janë gjëra që kalohen.
Nëse përkundrazi, vjen për të ndrequr “gabimet” e mia ideologjike ose ngaqë e ndien si detyrim ndaj “kombit” a si angazhim publik për të më rënë mua kokës, atëherë nuk je në mirëbesim.
Edhe unë e kam të qartë që ato që them vetvetiu do të acarojnë dikë tjetër; dhe një të tretë mund të ma bëjnë edhe “armik”. Por nuk besoj se po e ekzagjeroj, kur t’i kërkoj madje t’i lutem këtij të fundit – ARMIKUT – të mos më dalë përpara me maskë a me burka.
Ndryshe nga të tjerë, unë nuk mund t’i bëj keq njeriu, as ta heq nga puna, as t’ia rrëzoj doktoraturën, as ta heq nga listat e favoreve dhe të privilegjeve. I vetmi pushtet që kam, është përgjegjësia e fjalës dhe dinjiteti në rrjedhë të viteve.
Anasjelltas, e vetmja mbrojtje ku mund të mbështetem, është mirëbesimi i të tjerëve. Kështu kam zgjedhur të jetë, dhe nuk është se ankohem – vetëm po dua të sqaroj pozitën time në këtë debat dhe në këtë hapësirë.
Për të satën herë.
Hyllin realisti, kape kete realizem surealist:
http://www.montenegrina.net/images/humor/dragomir_djukic/karikature5.jpg
Ardian, mund ta perdoresh si ilustrim te shkrimit po te deshirosh. E ke lejen prej meje.
Ndoshta duhet permendur ketu burimi i ketij etiketimi te çiftelise “instrumenti muzikor qe identifikon trashegimine e kultures tradicionale shqiptare”, pra “instrumenti”, nje dhe i vetmi. Siç po shoh, i gjithe teksti dhe te gjitha fotot ndodhen ne faqen web te Bashkise se Tiranes. Afermendesh jane kopjuar prej andej nga gjithe mediat qe kane perçuar lajmin, pa harruar as ç-ne qe harrohet ngahera.
Absolutizma si “per te paren here”, “i vetmi / e vetmja qe”, “si kurre me pare”, “vetem ne” jane aspak te papritura ne diskursin e komunikimit publik, qofte te politikes, qofte te administrates publike dhe, ca here, fatkeqesisht, edhe te komunitetit shkencor. Nje absolutizem i tille qe perdoret ne nivel personal eshte krejt i pademshem dhe aspak i denje per t’u analizuar. Kur kthehet ne teme te dites, me shume se me shqeteson qe ndodhi, me shtyn te vras mendjen pse ndodhi. Kjo çiftelia absolutisht identifikuese me ngjan me shume si nje improvizim çasti (qofte si dhurate, qofte si absolutizem), sesa prirje e njemendte per te vendosur standardin e kombetares.
Nuk me habit aq çiftelia, sa me habit lehtesia me te cilen pergjithesohet apo absolutizohet tradita, vendoset norma, percaktohet standardi. Çifteli kombetare apo thuajsekombetare, nuk ka rendesi. Me kombetar eshte absolutizmi, qofte edhe si lapsus.
Asnjë instrument, as çiftelia nuk mund të identifikojë trashëgiminë e kulturës tradicionale të një nacioni/kombi. Vetëm nëse ata që e përdorin arrijnë ta sanksionojnë muzikën e prodhuar me të në një gjeografi kombëtare. Më vjen në mend për shembull “kitara portugeze” e njohur edhe si “guitarra” e cila u sanksionua si e tillë nga instrumentistët e Fados dhe popullariteti i kësaj gjinie në rang kombëtar, “buzuku” që në Greqi u përvijua si i tillë në rrethana të caktuara dhe falë përmasës social-politike që mori një krijimtari e caktuar. Prapëseprapë, edhe këto do t’i merrja me shumë rezervë (dhe besoj se nuk jam e vetme në një qëndrim të tillë). Këtu nuk kemi të bëjmë me antikombëtarizëm, si shprehet Fatma, por me një logjikë të organologjisë ose disiplinës së studimit të instrumenteve muzikore. Nuk bëhet kombëtar instrumenti se luhet në gjysmën apo çerekun e një vendi dhe në dijeninë time nuk ka ndonjë model “tipik” shqiptar të ciftelisë nga ndërtimi, forma, tingëllimi, si shprehet Fatma pak më sipër. Instrumentet muzikore ndjekin një gjeografi të ndryshme nga ajo kombëtarja dhe kanë një zhvillim që lidhet me veçoritë e ndërtimit, me ata që e luajnë dhe e ndërtojnë, ku e luajnë e kështu me radhë. Një instrument kordofon si çiftelia identifikohet në krahina të ndryshme edhe si tambura, tamërr, karadyzen, kurse në gjeografi me te gjerë si tanbur, tambura, liut dhe gjen përdorimin të gjerë në Ballkan e në arealin e Lindjes së Mesme. Ramadan Sokoli te “Veglat muzikore të popullit shqiptar” i ka bërë një shtjellim shumë të mirë (deri tani) por edhe ai nuk arrin deri atje sa ta identifikojë me trashëgiminë kulturore tradicionale (ndonëse mund t’ia kërkonte puna në atë periudhë). Përkundër, kjo është “lajthitja” ideologjike e radhës, që rimerr të njëjtat mite folklorike të para ’90 dhe me sa konstatoj, s’ka për të qenë e fundit në kuadër të muzikës.
Me gjithe respektin e duhur duket caze e cakorduar, sepse ndersa e nis me nje pohim absolut,duke hedhur poshte cdo lidhje mes vegles dhe kombetares me poshte jep shembuj veglash te njohura si kombetare. Nqs ti e shume te tjere nuk jeni dakort me veglat muzikore kombetare, ky eshte thjesht nje opinion, qe nuk lejon absolutizma ne pohim. Me poshte je serisht e cakorduar, kur veglat e nje familjeje i quan emertime rajonale te ciftelise, meqe liuti dhe tamburaja ( kete fjale e kemi edhe te sanksionuar neper kenge popullore) jane emra veglash te tjera muzikore, te se njejtes familje ku hyn edhe buzuqi kombetar grek. Prandaj, me gjithe respektin e duhur, do ishte mire te shihje procesin e akordimit, para se te hidheshe me parashuten e ideologjise qe pengon njohjen.
Hyllin i nderuar,
pikërisht se nuk doja të absolutizoja, iu referova atyre shembujve të cilët prapëseprapë janë për t’u marrë me shumë rezervë pasi si njëri, ashtu edhe tjetri instrument nuk identifikojnë trashëgimi të kulturës tradicionale të kombit përkatës. Ndërkaq, për emërtimet e ndryshme të çiftelisë i jam referuar bibliografisë përkatëse. Dhe nuk është vetëm një autor, por disa që sipas logjikës tënde i bie të jenë të gjithë të çakorduar. Akordimin si proces, them se e njoh relativisht mirë, me vesh dhe me logjikë. Ndaj, të lutem, nëse ke argumenta “jo metaforike” për të kundërshtuar atë që kam shkruar, je i mirëpritur në diskutim. Paraprakisht, do ishte mirë të lexoje ato që kam shkruar, jo ato që nuk kam shkruar.
Hyllin, jo, nuk e ke akoma të humbur bastin se ajo b<bh dhe bhekos,bheuka e buka janë shumë intriguese , por mua nuk ma mban të dal kundër Çabejt… Prandaj po zgjedh nje tjetër ne vend te bukës, psh gjineshtra , që nuk e ha as lopa por që mbin e rritet vetiu edhe ne Apenine edhe Ballkan.
Nqs Cabej thote se vjen nga latinishtja bucca per it bocca, goje nepermjet nje semantic shift, atehere mund te vije edhe nga serbishtja buka, zhurme, nepermjet nje semantic shift, meqe ngrenia shoqerohet me zhurme. Po nga gjerat qe pashe m’u duk se indoeuropianishtja bhok,djeg dhe bhog pjek kishte me bollek shembuj indoeuropiane qe fjala te futej brenda indoeuropianistikes si shkence. Jo vetem frigjishtja bekos por edhe anglishtja e vjeter bacan nga vjen bake, latinishtes focacius- it focaccia, greqishtes se lashte phogos, pjek. Me keto semantic shift pellazgologet te shpjegojne sumerishten nga a-ja tek zh-ja.
Pashe nje video te kesaj zonjushes qe kendoi ne shesh!
Me popullin poshte komunikonte ne anglisht dhe nje moment kerkoi falje (ne anglisht) sepse foli me fjale te ndyta (ne anglisht)
I vate dem ciftelia Velise, mendova, dhe juve gjithe keto komente ketu…
As sevap as ashtu tjeter s’ju shkrua, mendova!
AV,
unë nuk vij këtu për të luftuar njeri, por as për të duartrokitur.
Them atë që di,ashtu si e di. Me cilindo.Jam në paqe me veten.
Pastaj, gjithë kjo ‘drama’ me armiq e maska, teprime ,rënie kokës, detyra ndaj atdheut….,nuk është për mua, nuk kam aq fantazi sa të marr ndonjë rol.