Në numrin e dhjetorit 1944 të revistës “Atlantic Monthly”, Jean-Paul Sartre-i botoi një artikull me titullin: “Republika e heshtjes”, i cili niste me një paragraf që, edhe pse thelbësor për të kuptuar ekzistencializmin si filozofi dhe si praktikë politike, ka ftuar për gjithfarë interpretimesh:
Kurrë s’kemi qenë më të lirë, se nën pushtimin gjerman. I kishim humbur të gjitha të drejtat dhe, para së gjithash, të drejtën tonë për të folur. Na fyenin haptazi çdo ditë – por ne na duhej të mbanim gojën. Na internonin en masse – si punëtorë, si hebrenj, si të burgosur politikë. Kudo – në mure, në shtyp, në ekran – na dilte përpara ai imazh i ndytë dhe i padurueshëm yni, të cilin na e vinte përpara pushtuesi. Dhe për shkak të së gjitha këtyre, ne ishim të lirë.
Paradoks? Si mund të jetë njeriu më i lirë se kurrë, në një regjim që themelohet mbi mohimin e lirisë individuale, deri edhe të së drejtës për të folur? Sartre-i e ka fjalën për Parisin nën çizmen naziste, por neve që e lexojmë tani nuk mund të mos na kujtohet Shqipëria totalitare, “diktatura e proletariatit”, një shtet policor, që funksiononte duke terrorizuar shtetasit e vet. Por cili prej nesh do të mund të ngrihej sot për të thënë se “kurrë nuk kemi qenë më të lirë, se nën regjimin Hoxha?”
Arsyen e shpjegon Sartre-i vetë, në vijim të artikullit:
Sa më shumë që helmi nazist depërtonte në mendimet tona, aq më shumë çdo mendim preciz merrte vlerat e një lloj arritjeje. Sa më shumë që policia e plotfuqishme përpiqej të na impononte heshtjen, aq më shumë bëhej, secila prej fjalëve tona, deklaratë e çmuar parimesh. Sa më shumë që përndiqeshim, aq më shumë secili gjest yni do të merrte natyrën e angazhimit. Rrethanat shpesh të llahtarshme të luftës sonë, na bënë edhe të jetojmë – pa mashtrim, lakuriq, në atë situatë të çjerrë dhe të pambajtshme, të cilën e quajnë la condition humaine.
Sartre-i, që mori pjesë drejtpërdrejt në Rezistencë, rrëfen këtu përvojën e vet: shtypja e lirisë i jepte kuptim dhe domethënie çdo akti individual (çdo zgjedhjeje individuale), duke e bërë individin të ndihej më i përgjegjshëm se kurrë, edhe thjesht kur afirmonte të drejtën e vet për të qenë vetja. Në fakt, për Sartre-in, individ vërtet i lirë është ai që ndërmerr diçka të qëllimshme, i bindur se kjo që po bën ka kuptim; dhe ky kusht i duket atij se realizohet nën një regjim tejet shtypës, ku pagesa e lirisë së ushtruar, madje edhe e lirisë së kërkuar, mund të jetë vdekja (një tjetër fjalëkyç e ekzistencializmit).
Ne vazhdimisht shqetësoheshim se mos na internonin, na burgosnin ose, mbi të gjitha, na vrisnin, shkruan ai; dhe nën pushtimin gjerman do të mësonim se këto nuk ishin aksidente të shmangshme, madje as kërcënime konstante dhe objektive, por diçka ku mund të zbulonim fatin tonë, burimin më të thellë të qenies sonë. Propozita “njeriu është i vdekshëm”, që studentët e filozofisë e artikulojnë kur i përvishen studimit të silogjizmit aristotelian, tashmë do të përjetohej si kuptimi më i plotë të jetuarit, ose themeli i ekzistencës.
Sekreti i një njeriu nuk gjendet te kompleksi i Edipit ose i inferioritetit – shkruan Sartre-i; por te forca e tij për t’i bërë ballë vuajtjes deri në vdekje. Ata luftëtarë të Rezistencës, që nuk luftonin ditën për diell si ushtarët, por në vetminë e klandestinitetit, ishin të vetëm; dhe të vetëm mbeteshin edhe kur i përndiqnin dhe i arrestonin. E megjithatë, aftësitë e tyre për të mos tradhtuar, edhe nën torturë; ose përgjegjësia e tyre totale ndaj bashkëluftëtarëve (një fjalë e vetme mund të çonte në qindra arrestime), ishte edhe shfaqja përfundimtare e lirisë së tyre. Ishte kjo vetmi, vëren Sartre-i, që e bënte Rezistencën demokraci të mirëfilltë – sepse edhe “ushtari”, edhe “komandanti”, përballeshin me të njëjtin rrezik, të njëjtën vetmi, të njëjtën përgjegjësi dhe të njëjtën liri absolute. Kur i bën ballë torturës dhe vuajtjes, individi e bën këtë me vetëdije; ai vendos të refuzojë, madje edhe përballë rrezikut të Vdekjes. Këto dy fjalëkyçe: vendimet që marrim (zgjedhjet që bëjmë) dhe Vdekja si kundër-referencë e këtyre vendimeve, na tregojnë udhën drejt lirisë, të konceptuar nga Sartre-i.
Nga ky këndvështrim, edhe liria e fjalës nën një regjim totalitar nuk mund të ndahet nga vetëdija e vdekjes (reale, por edhe simbolike, pra vdekjes publike si heqje e lirisë, internim, ostracizëm, burgosje); dhe është kjo vetëdije, e artikuluar në të gjitha shenjat e pushtetit, që na bën të ndihemi maksimalisht të lirë sa herë që na duhet të marrim një vendim ose të bëjmë një zgjedhje, të cilën mund edhe ta paguajmë me kokë. Nën totalitarizëm, liria për të ekzistuar do ta marrë, kësisoj, domethënien nga vdekja (nga mundësia aq e pranishme e vdekjes); dhe mund të jetë po aq totale sa edhe vdekja.
Në çdo rast, Sartre-i flet për një shoqëri të pushtuar; ku pushtuesi vjen nga jashtë, flet një gjuhë të ndryshme nga jotja, vesh një uniformë të vetën dhe nuk e fsheh të qenit Tjetri; çfarë edhe e fton, madje e parakupton polarizimin, meqë Rezistenca, ose kundërvënia e organizuar ndaj pushtimit nazist, ishte edhe refuzim për t’u tjetërsuar, në kuptimin sociologjik të fjalës. Francezët ndiheshin edhe më francezë, të përballur me forcat gjermane të pushtimit; parizianët ndiheshin edhe më parizianë, të përballur me nazistët; në atë masë që shtypja ushtrohej nga jashtë në masë, edhe solidariteti do të amplifikohej nga brenda në masë.
Përkundrazi, në një regjim totalitar, si ai i Hoxhës, dhuna të vinte nga yti; dhe fare lehtë mund të bëhej pjesë e super-egos sate, ose e autoritetit moral, pa të lënë kohë të organizoheshe si individ, kundër saj. Prandaj edhe liria, nën një regjim totalitar si yni, ishte më e vështirë për t’u arritur dhe përjetuar, por edhe më e çmuar për këtë arsye; dhe aq më tepër në rrethanat kur rezistenca e organizuar mungonte. Ty mund të të arrestonin dhe të të torturonin, për të treguar “shokët”; por nëse këta shokë nuk ekzistonin, dhe akuza kundër teje ish ngritur për arsye statistikore, ose edhe thjesht simbolike (për t’u dhënë një mesazh të tretëve), atëherë rezistencën tënde ndaj vuajtjes e krijonte vetë natyra e verbër e dhunës. Prandaj edhe, në kushtet kur ti nuk mund të merrje dot asnjë vendim, sepse gjithçka për ty ishte vendosur tjetërkund, edhe lirinë ta kishin mohuar a priori. Pa çka se pyetja fatale në hetuesi se “me kë ke biseduar për këto” gjithnjë të linte shteg ty, viktimës, ta përfytyroje veten si të lirë, duke e imagjinuar subversionin edhe post hoc (ose pas pilafit).
Shënim: eseja më lart mund dhe ndoshta duhet të lexohet edhe si vazhdim i FREEDOM, të botuar para pak ditëve po këtu.
© 2018, Peizazhe të fjalës™. Ndalohet çdo lloj riprodhimi pa leje.
Idene sartiane se, në totaltarizem çdo gjest ishte angazhim dhe manifestim i lirisë, kur e vendos në kontekstin e sotëm të ” liri-demokracisë ” tonë , kupton se çfarë rrënimi i është bërë peshës së fjalës dhe gjesteve.
Për një fjalë në totalitarizëm shkoje në Spaç. Sot derdhen lumenj me Fjalë ( i korruptuar, kriminel, vrasës, narkotrafikant, hajn etj) dhe ata( politi canët) jetojnë në superlluks.
Gjërat shpalosen kaq bujarisht para syve por duhej të vinte Sartre për ti artikuluar.
Pse e keni kete mani me marre veme me politikanet? Filloje me filozofet qe dine kaq bukur te flasin per lirine, qe ne fund te fund eshte nje koncept negativ, nuk ekziston realisht (vete citimi i Sarterit e nenkupton kete).
Filloje me Sarterin te parin qe ishte, pozitivisht dhe realisht, per vete i korruptuar (seksualisht), i droguar (shume prej librave te tij i ka shkruar nen efektin e droges), ishte stalinist, dhe ndoshta edhe kolaboracionist, ne kuptimin qe ka nenshkruar dokumente kompromentuese ne kohen e pushtimit gjerman te Parisit.
Secili ka drogën e vet: seksin, punën, fenë,;leximin, gjuetinë, bixhozin, ushqimin, gjumin, shkrimin, etj.
Jeta e Sartre, biografia e tij, cenet dhe vyrtytet le ti shikojne biografët.
Mua më intereson e shkruara e tij.
Shkrimi Vehbiut i referohej konceptit të Sartre për lirinë nën uzurpim dhe tani që jemi “të liruar” ilustrimi më i mirë i paradoksit ështe raporti politikës me institucionin e Fjalës si opinion publik, media , rrjete sociale etj.
Shkrimi i Vehbiut nuk i referohet vetem nje citimi te Sarter, i cili nuk eshte filozofi Diogjen qe jeton ne voze birre, por edhe pervojes se tij ekzistencialiste dhe praksis marksiste. Eshte vete Sarter qe e kerkon kete, te mos ndahet politika me llafet intelektuale, qe te mos interesoje vetem e shkruara e tij, por edhe jeta e tij, komportamenti i tij. Problemi eshte se kete e kerkon ta bejne te tjeret, se per vete eshte i lire te beje, kolaboracionistin, stalinistin, perversin, intelektualin e cituar dhe imituar si model, demokratin (pse jo blogerin?), pra ben çfar t’i teket, nuk i jep njeriu llogari, kerkon llogari, ndersa cenet le ti shohin biografet e tij. Sarteri ka shkrujte per shkrimtarin faqe te iluminuara, ku mbivendos konceptin e pergjegjsise mbi konceptin e lirise, por per vete gerthet freedom nate e dite me tere gurmazin.
Por kot me diskutu per nje çeshtje absurde si freedom qe zhduket kur e arrin (dhe fillon e ben perversin, kolaboracioninbstin, stalinistin etj), ta do mendja qe diskutimi te jete absurd pa kuptim. Perseris qe vete citimi i Sarter e permban ne vete kete absurditetin e lirise si koncept negativ. Dmth qe as per citimin e Sarter nuk te behet vone, pa le se çfar ka ekzistencializuar ai vete.
Aty eshte halli “… se Berisha Rama zotrie …”, me te tjerat le te merren biografet.
Se sapo me erdhi edhe mua nje revelate: Ç’na duhet se ç’bejne Berisha Rama, me cenet dhe virtutet e tyre le te merren biografet.
Po citoj nga artikulli i Sartre:
Kjo lakuriqësi, kjo vetmi, ky rrisk i madh, ishte i njëjtë për të gjithë – për oficerët dhe për njeriun, për ata që mbanin mesazhe të përmbajtjes së të cilave ishin injorantë, si për ata që vendosën një politikë unike për të gjithë lëvizjen Rezistenca. Dëbim. Vdekja. Nuk ka ushtri në botë ku dikush mund të gjejë një barazi të rriskut për privatët dhe për komandantin në krye. Dhe kjo është arsyeja pse Rezistenca ishte një demokraci e vërtetë; për ushtarin, si për eprorin e tij, të njëjtin rrezik, të njëjtën vetminë, të njëjtën përgjegjësi, të njëjtën liri absolute brenda disiplinës.
Unë e gjej shumë problematike zëvëndësimin me termit “rrisk” të asaj që mund të ishte përkufizuar edhe si “rrezik” ose ‘danger’ në anglisht. Në kuptimin që marrja e rriskut presupozon një zgjedhje e lire (koshiente) pasi i ke menduar mire të gjitha pasojat me veten, dhe pa qënë i shtrënguar nga faktorë të jashtëm. Kurse rreziku shfaqet gjithmonë nga jashte, dhe nuk është zgjedhje, por shtrëngim. Çfarë ishte pushtimi nazist në Francë? A ishte ky rrezik (danger) për ekzistencën e këtyre njërzve që u bënë pjesë e rezistencës? Nëse ishte i tillë atëhëerë rezistenca duhet të jetë bërë edhe për arsye instinktive (self-preservation) pa qënë nevoja për t’u menduar nëse je duke marrë rrisk ose jo.
Por a ka liri të vërtet nëse nuk ka liri për të marrë rrisk? Po ku është përgjegjësia (e ushtarit dhe e eprorit) të cilën Startre kërkon t’ia vesh ‘demokracisë” së rezistencës?
Çka lyp edhe të pyesësh nëse ka demokraci pa individë të përgjegjshëm që marrin rrisk individual edhe pa qënë në rrezik (danger). Sartre me siguri që nuk i jep përgjigje kësaj në fjalinë e fundit të cituar nga paragrafi i shkëputur.
Po ashtu, nëse këtë njërëz do kishin përjetuar “lirinë” në mënyrë koshiente, si ndodhi që pjesa më e madhe e ‘rezistencës’ fashiste u kthye kundër konceptit të lirisë me marrjen e pushtetit duke kontribuar në zbatimin e një tjetër totalitarizmi?
Pa u futur ne keto sterhollime, citimi qe ke sjelle nga Sartri eshte gjysem i vertete, sepse ka edhe nje tjeter gjysem te vertete qe nuk ka me te poshter se rezistenca franceze (per vete gjendjen e Frances asokohe, dhe per ca ndryshime themelore ne histori akoma te pa vena re) dhe njesiti guerril ne pergjithsi qe vepron ne menyre klandestine sipas urdherave qe vijne nga entitete te panjohura. Kur njesiti guerril vriste “ne emer te popullit” nuk e dinte as kush ishte populli dhe as kush ishte ky qe vritej, e cfar kishte bere. Ka disa filma me kete teme, edhe nga rezistenca franceze, ku njesiti gueril pa ditur asgje vriste per interes personal te “shokut Tarrasi”.
Prania e rrezikut është parakusht për marrjen e rriskut ( të vdekjes) parasysh. Risku si term më tepër përdoret në fushën e financave dhe tregut në përgjithsi. Psh investim me risk të lartë. Rreziku i dështimit, humbjeve, falimentit është i pranishëm. Ndryshe pse do flitej për risk. Pushtimi nazist ishte bërë. Rreziku ishte i pranishëm. A thua njerzit në kushte vetmbrojtëse nuk janë të vetëdijshëm për marrjen e riskut parasysh? A thua nuk reagojnë me vullnet ? Shprehja ” dy duar për një kokë janë” sintetizon vetëdijen për marjen e riskut parasysh. Ose liri a vdekje. A nuk eshtë një akt i vullnetshëm i lirisë si përgjegjsi.
Liria nuk është të shullëhesh në diell por njê akt i marrjes së përgjegjësisë. Prandaj Satre thotë: Njeriu është i dënuar me liri. Është i dënuar të zgjedhi me vullnet, të rrijë me mamin në shtëpi apo ti bashkohet rezistencës.
Paragrafi më poshtë më duket krejt pa lidhje. Ajo që ndodhi më pas nuk e çbën kauzën e drejtë të rezistencës antifashiste.
” Po ashtu, nëse këtë njërëz do kishin përjetuar “lirinë” në mënyrë koshiente, si ndodhi që pjesa më e madhe e ‘rezistencës’ fashiste u kthye kundër konceptit të lirisë me marrjen e pushtetit duke kontribuar në zbatimin e një tjetër totalitarizmi”
Pika.s
Është Sartre që e sjell rriskun si argument, dhe jo unë. Dhe këtë e bën jo paqëllim. Përndryshe heronjtë e ‘lirë’ të rezistencës do duhej t’i portretizonte si qënie pa përgjegjësi personale që reagojnë vetëm në rrezik e sipër dhe instinktitvisht.
Ata që marrin rrisk në fushën e financave e marrin atë me ndërgjejgje, jo nga ndonjë rrezik ekzistencial. Dhe kur humbasin nuk ia vënë dot fajin tregut, por vetëm vetes – pra duhet të shfaqin përgjegjësi individuale. Por nuk mund të thuhet e njëjta gjë për ata që përjetuan pushtimin nazist, në kuptimin që nuk thua dot se fajin për vdekjen apo internimin e kishte individi. Fajin sigurisht që e kishte nazizmi. Reagimi, me ndërgjegje ose pa ndërgjegje ishte vetmbrojtës (selfpreservation). Ndaj kjo u jepte këtyre të drejtën edhe për të vrarë (shih komentin e Psikopatit).
Fjalia im e fundit që ju citoni do të trgojë se këta në Rezistencë nuk përjetuan lirinë absolute, sikurse pretendojhet në kuptimin e të qënit koshient, por përjetuan fitoren e instinktit të mbijetesës a.k.a. ekzistencializëm. Kjo manifestohet me lehtësinë që këta ua morrën lirinë të tjerëve sapo erdhën në pushtet.
Tani, për tu kthyer në ditët tona dhe tek komenti i duledupicard, këta që dolën sot si Saliu, Gramozi, Azemi, Rama etj., nuk ishin njërëz që e kishin kuptuar lirinë më mirë se të tjerët që të na ndriçonin dhe ne. Por këta ishin njerëz që e kishin instinktin e mbijetesës më të lartë se të tjerët. Vetëm kështu shpjegohen 27të vitet e post-totalitarizmit.
Përndryshe, gjatë komunizmit edhe domatet e kalbura shijonin më shumë se të gjitha picat e dala nga furra e drurit që hamë sot. Me një fjalë ishim të uritur.
Jo jo psikopati. Ka dallim mes intelektualit dhe politikanit , aktet, vendimet, qëndrimet dhe politikat e tij prekin jetët e njerzve direkt. Kurse intelektuali është një zë publik, i pa mandatuar nga publiku…është një berr qê varet nga këmbët e veta..Nëse Sartre ishte kolaboracionist, pacifist, admirues i Stalinit etj. të gjitha kanë një kosto në gjykimin apo vlerësimin që i bën opinioni publik, kritika , koha .
Po se cfarë kafe pinte Sartre, me pak apo me shumë sheqer, se fuste hashash tek llulla apo ça stili kamasutre përdorte kur pallonte Simonenë, këto nuk kanë lidhje me tezat e tij, me konceptet e tij, me ekzistencializmin si filozofi etj.
Pejsazhet këtu janë disi të qeta për heretikun që blasfemon…
Une lexoj ne krye te faqes qe peizazhet jane jo aq te qete, dhe ne fakt sa kam ardhe ketu kam ngrene pothuaj nje te shame nga nena, Hyllin permend si pa te keq kushedi sa here fjalen bythe, ti fjalen pallohet. E pranoj qe stili dhe toni im eshte jo aq i qete ne krahasim me peizazhet tuaj, por mbani veten si burra te pakten formalisht qe te mos i hapim pune çensor Svobodes.
Une i njoh mire dallimin midis politikanit dhe intelektualit, por nga pikpamja e pergjisise si persone publike nuk ka dallim, jane njesoj, e mbajne pergjegjsi njesoj per çfare bejne e çfare thone. Aq me teper ne France ku intelektuali ka nje pozite publike te veçante qe nuk e gjen kurrkund. Jo rastesisht ne France politikani shpesh here eshte intelektual i shquar, dhe anasjelltas. Ky eshte ves i trasheguar nga kohet e filozofeve te Iluminizmit.
Ndersa perse i perket figures se Sarterit eshte rast i veçante brenda vete Frances, sepse ka pasur nje ndikim te madh ne shoqerine franceze, shume me te madh se nje te politikani. Sarteri eshte ndjekur si model, e vazhdon te ndiqet, ndersa politikaneve te kohes se tij i eshte harruar emri. Peticionet e tij politike ne grup me te tjere intelktuale te shquar jane me tonelata. Eshte si nje lloj Kadareje per ne.
Pastaj te thash qe pergjegjsine e intelektualit e kerkon vete Sarteri (pavarsisht se nuk ja kerkon vetes si prifti i katunit: beni si them une …), e ti s’ke perse del kacup me preferencat e tua, te pakten per rastin e Sarterit.
Se fundi nuk i paske idene per skandalet e Sarter dhe gruas se tij qe nuk jane ne nivelet e kamasutres (per me teper nje shkence e nderuar), por perversione te felliqura qe po t’i kishte bere sot do kishte ngre pakten 20 vjet burg te mira.
Psikopati,
Shumë dakort. Vë re që ai e quan “demokraci” atë “barazi lirish absolute brenda disiplinës”. Ja një tjetër kontradiktë.
P.S. Kërkoj falje se përkthimin më sipër, për arsye kohe, e bëra nëpërmjet google, dhe e shoh që ka mangësi.
Nuk di ta artikuloj qarte lidhjen midis gjithe subjektit e komenteve me ndodhine qe krejt instiktivisht me erdhi ne mendje duke i lexuar te gjitha keto. Ishte koha e mitingjeve ku Saliu, Gramozi, Azemi e te tjerre therrisnin e bertisnin per te drejtat e njeriut, Karten e Helsinkit, pluralizmin etj etj, e nje dite tek po pinim nga nje kafe me shoket e perhershem, njeri prej tyre tha me indiferencen me te madhe: “Amon, mer jahu po ne per kto gjona kemi nja dhet a pesmdhet vjet qi diskutojm”.
Une e lexova si liria ndaj frikes se vdekjes dhe me thene te drejten nuk di nese kjo mund te quhet liri, as nese mund te perkufizohet si virtyt, nqs ka vlere shprehja vetem bulladai nuk ka frike nga vdekja. Trimeria supozon mposhtjen e perkohshme te frikes se vdekjes, ose kontrollin e asaj frike, por jo te qenit i lire nga frika e vdekjes.
Sidoqofte, une nuk besoj tek asnje germe marksistesh kur vjen puna tek rezistenca gjate pushtimit italo-gjerman, sepse marksistet anembane Europes u urdheruan nga Stalini te rrinin urte nga 1939-1941 dhe vetem kur Hitleri sulmoi atdheun e marksisteve, Bashkimin e Madh Sovjetik, vershuan drejt Rezistences. Lidhja e vetme qe komunistet njihnin ishte ajo me Bashkimin Sovjetik, kudo ku u shiten si atdhetare e patriote te medhenj, thjesht u hodhen hi syve te popujve perkates. Objektivi i tyre anembane Europes ishte te lehtesonin luften e Bashkimit te Madh Sovjetik dhe duhet pranuar qe bene sakrifica te medha per Bashkimin Sovjetik.
Komunistet ishin te lire te luftonin armikun e madh te Bashkimit te Madh Sovjetik, kjo ishte tip endrre e madhe fanatikesh.
Me pak fjale Sartri nuk hedh nje paradoks, thjesht na pershkruan lirine e fanatikeve komuniste.
Frika nga vdekja eshte nje ndjenje normale dhe positive si intistiktive, sepse jeta ka vlere dhe duhet mbrojtur, por kur jeta behet pa vlere, eshte vdekja qe i jep vlere, ose thene me mire, me sakte dhe me bukur: eshte mposhtja e frikes instiktive nga vdekja qe i jep vlere jetes. Eshte e njejta gje te thuhet, siç edhe ligjeron Sarteri, te jesh i lire nga frika e vdekjes qe mban te roberuar sklleverit budallenj ne jete budallenjsh pa vlere, ose me vlere vetem per te kenaqur instinktet baze fiziologjike.
Eshte etimologjia iluminuese ne kete rast: termi “martir” ne origjine kishte kuptim “deshmitar”, dmth personi qe ben deshmi se ekziston gje tjeter pertej vdekjes. Shkuar me pertej ne etimologji, “deshmitar” ishte personi qe deshmonte se kishte testikola (testimone), ndryshe nga te tjeret qe deshmojne qe kane “un kulo grande kosiiiii”.
Sarteri dhe komunistet e kishin kuptuar qe ideja e kombit kishte ndryshuar tashme, prandaj vareshin nga urdherat e KGB-ja se kombit te zgjedhur mesianik, po njesoj si e kishte kuptuar Hunderri qe rrinte ne Algjeri duke bere saçma dhe duke prit momentin e pershtatshem kur do te merrte urdhera nga CIA per te çliruar atdheun e vuajtur nga bisha hitleriane e Gestapos.
Vetem ne jemi akoma duke luftu me Turqenine dhe me orientalizmin oksidental me metoda kombetariste noeotomaniste neper keshtjella letrare imagjinare.
Edhe lirine, si çdo gje tjeter te kesaj bote, e çmojme shume kur nuk e kemi, ose kemi aq pak sa nuk na mjafton. Kur e kemi me bollëk nuk dime ç’te bejme me ate qe na tepron dhe e shperdorojme.
Domethene sipas teje eshte gjeja me normale ne bote qe leksionet per lirine e kombit duhet t’i marrim nga bashkepunetoret e agjenturave te huaja, qofshin keta bashkepunetore spiune apo fanatike ideologjike. Ne fakt kjo teori do e shpjegonte mire te majten sesi kaloi nga “lirine e sjell Bashkimi Sovjetik” ne slloganin e sotem “lirine e sjellin tregjet financiare.” Ne kete pike ngrihet pyetja a kane legjitimitet te majtet te flasin per liri?
Sipas meje ne nje bote anormale, dhe nje jetojme ne nje bote te tille, nuk ka e nuk mund te kete asgje normale. Mendoj edhe qe, megjithate, mund te gjendet logjika normale midis absurdit te anormales, dhe komenti im me Sarter te denuar me liri majtas oreintale, dhe Hunderr te denuar me liri djathtas oksidentale, ishte tregues i nje perpjekje te tille.
Ne nje bote normale njeriu, si te shkoje majtas, ashtu dhe djathtas, eshte i bekuar me liri. Por qe te arrije ne kete bote, njeriu duhet t’i jape prioritet he per he pergjegjsise, dmth te kuptoje qe eshte vendosur ne bote jangllesh. Kur te arrijme ne kete bote shofim dhe bejme, se edhe une nuk e kam shume te qarte si do veje puna, vetem se jam i sigurte qe me hajer do jete.
Pra na qofte per hajer, Bashkimi nuk duhet te gerthase ne mbledhje te kolektivit FREEDOM, por RESPONSIBILITY.
Kur flet keshtu (dhe flet shpesh), te perfytyroj si te ulur ne nje kolltuk prej lekure te perpunuar krokodili ose ariu polar, ne doren e majte nje puro kubane dhe ne te djathten nje uiski 30 vjeçar, qe po u tregon te pranishmeve realitetin e hidhur dhe masat e duhura per te kapercyer veshtiresite e radhes; diçka si english style i epokes viktoriane.
Une isha konkret dhei drejtperdrejte ne çeshtjen ne fjale, a ka mundesi te japesh nje pergjigje konkrete dhe te drejtperdrejte, prej njeriu te shekullit 21, para kompjuterit qe pi leng frutash ose uje, se ka hallin e shendetit.
E djathta nuk ka legjimitet te pije leng frutash ose uje, eshte gjeja me normale ne bote qe leksionet per lirine e kombit duhet t’i marrim nga bashkepunetoret e agjenturave te huaja, qe pijne nje uiski 30 vjeçar ne english style i epokes viktoriane.
E pra, nuk eshte e nevojshme te shohesh majtas vjedhurazi apo me bisht te syrit, je koke e kembe majtas. As ty nuk te ben dem sinqeriteti, as mua nuk me duket se don te tallesh pambukun.
ëhë, Hyllin e ke gjet. Vetem se ti arrin te veshtrosh vetem me dy dimensione, gje e madhe ne krahasim me shumicen qe eshte njeriu me nje dimension. Ke akoma pune per te bere per te arritur vizionin me 3 dimensione.
Megjithse ty nuk te intereson jeta ime (nuk te intereson as jeta e gjenive te njohur), te tregoj se çfare me ndodhi ne vitin 89-te me intelektualin me nje dimension. Sapo ra Muri, vershoi informacioni nga bota e lire, nder te tjera: e majte dhe e djathte ne politike. Njerzit e shkrete nuk dinin se çfar ishte politikisht e majte dhe e djathte, dinin te majte dhe djathte si orientim kur benin hap rreshtor ne zbor. Heren e pare qe takova intelektualin me nje dimensin qe punonte ne seksionin e kultures ne KQ, me tha: “Kam qene gjithe jeten i djathte!”.
Shkruan:
Mos të ka thënë gjë “Paskam qenë gjithë jetën i djathtë!”? Sepse forma “kam qenë” do të ishte pohim sado i vonuar dhe oportunist i një fakti të ditur (në kuptimin “tani mund ta them”), ndërsa habitorja “paskam qenë” i afrohet zbulesës (rivelacionit), të ngjashme me atë të monsieur Jourdain-it, që befas e kuptoi se paskësh folur në prozë gjithë jetën.
Jo për gjë, por është sqaruar tashmë, deri edhe në Parlamentin Europian, se ne shqiptarët paskëshim qenë kolektivisht të djathtë.
E mohove menjehere pergjigjen qe dhe me siper. Tani po me kujton Moxhin e Juves dhe Partizanit, non confermo, ne smentisco; edhe pak e do thuash cme duhet mua se cfare them.
U pa puna, po te tregoj nje tjeter gje nga jeta ime, ishalla kupton kesaj radhe etimologjine e fjales “djathte” qe vjen nga djathe (qe behet ne baxhe bashke me gjizen).
Per mua akoma nuk ka ndodh gje ne vitin 89-te, jam akoma ne zbor, sa here diskutoj me intelektualin e majte me nje dimension, me bertet “djathtas ndero!”, dhe sa here takoj intelektualin e djathte me nje dimension me gerthet “majtas ndero!”
Jam duke prit komanden: “Togaaaa, shperndahu!”, por mezallah se vjen.
Dmth bere si bere e fute gjizen . Kur te shoh kritiken e pare serioze ndaj se majtes ( jo me muhabete ushtrie e gjize e as ato te zakonshmet qe perdorin majtistet) atehere do te kerkoj falje, qe te kam lexuar gabim. Deri atehere as 17 dimensione nuk do te mjatonin per te fshehur yllin ne balle. P.s do te mjaftonte edhe qe t’i pergjigjeshe pyetjes rreth legjitimitetit te se majtes per te folur per lirine.
Tani po te pergjigjem thjesht dhe pa figura, megjithse ti rrezik prape s’ke per te kuptuar, sepse s’ke per te besuar.
Te ishe i djathte ne vendet ishkomuniste ishte me shume vend dhe me shume vlere – vetkuptohet edhe me shume rrezik – deri ne mesnate 28-29 nentor te vitit 1989, mbas kesaj ore eshte vetem nje poze ne lodren “kush ben poza me te bukra” me lloqe kavaje. Vetkuptohet qe jesh i majte eshte nje seri pozash e te njejtes loder, me fjale te tjera tragjizmi majte-djathte mbas kesaj date eshte shnderruar ne komicitet djathte-majte. Pra politika si ndarje bipolare ka marre fund, nuk ka me legjimitet. Kjo gje nuk eshte e kuptuar gjeresisht nga masat punonjese (as nga intelektuali me nje dimension, e as nga intelektuali me dy dimensione), por meteoriti i rene ka shenuar fundin e dinozaureve, megjithse keta nuk e kane vene re e nuk e kane kuptuar akoma se ka ardhe fund i tyre, vazhdojne te hane bar e te mbushin atmosferen e planetit me CO2. Kerkon gjithnje nje kohe per tu kuptuar masivisht nje kumt i ri ne histori.
Ndersa per legjimitetin e te majtes per lirine eshte pergjigj vete Sarteri kur Kamyja, me pjerrsi testikolash me djathtas, i tha se meqe kemi kritikuar lagerin si mungese lirie, duhet te bejme te njejten gje edhe me gulagun. Sarteri iu pergjegj se eshte ndryshe pune e gulagut, liria sakrifikohet per do kohe per tu fituar nje here e pergjithmone ne menyre te qendrushme. Keto t’i them si informacion meqe me kerkove arsyetime metafizike dialektike per shoqen fatime a eshte e lire ne dispozicion te testikules se majte apo te djathte.
Kurse seriozisht them qe historikisht klasikisht e majta ka kerkuar lirine e para, bile e majta ka lind si kerkese e lirise, bile me akoma bile, ndarja politike majte-djathte ka lind historikisht si kerkese e lirise politike.
Njekohesisht them se gjithe interesi im, dhe diskutimet ne kete teme dhe temen freedom qe gerthiti Bashkimi, eshte per prehistorine e lirise, dhe me tej, si koncept jasht kohes dhe hapsires. Ketu eshte interesi im, dhe po deshe te dikutosh ketu hajde bujrum, ndryshe shko e gjej ndonje testikul sa majtas djathtas se i ke me tonelata ne magazine te gjizes.
I nderuari psikopati, ti shkruan:
“Te ishe i djathte ne vendet ishkomuniste ishte me shume vend dhe me shume vlere – vetkuptohet edhe me shume rrezik – deri ne mesnate 28-29 nentor te vitit 1989, mbas kesaj ore eshte vetem nje poze ne lodren “kush ben poza me te bukra” me lloqe kavaje. ”
Une po te pyes, ata qe ishin te djathte deri ne oren zero, qe percakton ti, e me gjithe ato atribute qe ua jep ti aq bujarisht, cfare duhet te benin mbas kesaj ore qe ti te mos i quaje pozista bukuroshe a lloqista Kavaje? Sepse jam pothuaj dakord me ju per ata qe u kthyen djathtas mbas ores zero, po nuk me del hesapi me ata qe vertet ishin te djathte. Prandaj po te pyes, jo se dua te filloj ndonje shkembim qe shpejt perfundon tek gjiza, ose tek cfare tha hyllini ne diskutimin e para dy javeve. Me mjafton edhe nje fjali, mjaft te jete logjike, me kryefjale, kallxues e ndonj kundrine e drejte a e zhdrejte nuk ka rendesi.
Meqe ra fjala, ne ditet e sotme, eshte e vetete qe ideologjikisht eshte e zorshme, ne mos e pamundur te shquash ndryshime thelbesore ne programet e partive qe vazhdojne t’i japin vehtes krahe.
Nuk pashe asnje kritike ndaj se majtes, aq me pak serioze, nderkaq per lirine the nja dy parrulla qe gjenden tek katekizmi eurosocialist qe nga koha e Likes dhe Monikes deri te Spiropali. Per te tjerat me kujtove skecin; doni me per Belulin.
duledupicard
E para: kjo qe kam thene nuk eshte nje gje subjektive, dmth e imja, pavarsisht se e them une, dhe se eshte nje gje e veçante, e padegjuar dhe e padegjueshme.
Eshte nje problem i madh ne histori, qe i ka munduar gjithnje historianet e ndergjegjshem: Kusht eshte ngjarja kryesore ne nje kontest te caktuar historik? kush eshte kryengjarja?
Sa per te sjelle nje shembull qe ben mu: ka ndodh qe historianet e kohes kane pershkruar edhe rrudhat e veshjes, stolite e Perandorit dhe formen e hunes se dashores se tij, por per qenien e Jezuit nuk gjendet asnje dokument historik per ekzistencen e tij, perveç nje lajmi te deshimte te nje gazetari roman qe kane kryqzuar njonin qe e quanin Kreizi (as emrin nuk e di tamam).
Ti me te drejte do te me pyesesh: kush eshte kryengjarja sot? E une me me teper te drejte do te pergjigjem: …, bile me shume teper hiper te drejte as qe pergjigjem fare, se po bejme muhabet blogu, e per te kuptu vertet nje ngjarje, aq me teper kryengjarjen, duhet nje sakrifice dhe pune paraprake pergatitese. Dmth nuk jane per blog ky lloj muhabeti, shume shume ne blog kritikohet testikola e majte qe t’i behet qefi Hyllinit qe arsyeton i varur nga asimetria testikolare.
Psh, sa per te sjelle nje shembull ilustrues: nuk mund te kuptohet teoria e relativitetit vetem se nga kush ka lene kryqte ne fiziken klasike. Por edhe nga keta konkretisht pak e kuptuan ne fillimet e saj çfar thoshte Ajshtajnin, e morren per te marre, per psikopat. Pse te flas per kryengjarjen, qe te tallet me mua Hyllini me shoke shume intelektuale me nje dimension? Kur bota ne fakt eshte me 3 dimensione, biles me 4 thote Ajshtajni! Hyllini me shoke le te mesoje dhe te pranoje ca gjera elementare extratestikolare, pastaj shofim dhe bejme.
Per eksperience personale, nuk me rezulton te kem takuar ne kohe te komunizmit nje intelektual vertet te djathte, me baze ideologjike te djathte. Dhe dyshoj rende qe ka pasur te tille, pavarsisht se mbas pilafit mbine si kepurdhat, dhe i kane mbushur mendjen edhe vetes qe kane qene gjithe jeten te djathte si ideologji dhe botkuptim, megjithse punonin ne KQ. Ne fakt ka qene nje varferi e tmerrshme intelektuale, kishte vetem “kontra” qe ankoheshin me baze radhat per gjize, RAI tv dhe Tele Norba. Por edhe nese kane ekzistuar, dhe une nuk i kam vene re (nuk pretendoj se kam gerryer tere zorret e popullit tim), do kene qene disa kokrra te paperfillshem pa efekt social. Dmth kane qene ne rregull vetem me veten e tyre, sipas kenges korçare: Jam, jam i mire, jam per vehten time!
Ti me pyet se çfare te bejne te djathtet tamom mbas 1989? Ta fillojne e te mos bejne siç ben i djathti Hyllin me shoke shume ne baxhe te gjizes, qe me te degjuar nje muzike te padegjuar per veshet e tyre, qe i kundeshton idete dhe kritikon qendrimin e tyre, hop bejne asocacionin se personi eshte i majte, komunist, fuks, e ka paguar Nexhi me paret qe na ka vjedh ne 45-sen, e ku di une se çfare idiotsise fantashkencore te ketij lloji me Belul brenda.
Mbasi te bejne kete shohim e bejme se çfar mund te bejne te tjera, por pa braktisur kete ves jane vetem testikola te djathe te zhytur ne gjize. Asgje tjeter.
OK psikopati, flm per sqarimin konçiz.