nga Kanadaja, Kristi Pinderi
Qethiri, ishte një ndihmës-mjek i përkushtuar në Pogradec në vitet ’70-të dhe ’80-të. Njerëzit e respektonin për profesionalizmin që kishte në punë, mirëpo i qëndronin larg. Me raste e tallnin dhe e vinin në lojë për zërin e tij të hollë.
Për pak kohë, Qethiri kishte vuajtur dënim me burg pasi kishte shkelur nenin 137 të Kodit Penal të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë. Ky ishte neni më i shkurtër në të gjithë historinë e ligjeve shqiptare.
Me vetëm 46 karaktere, i quajtur neni për “Pederastinë”, kjo fjali që ngjante si një mallkim sanksiononte me një gjuhë të thatë, të shpejtë dhe evazive (sikur edhe në ato pak karaktere të ndihej njëlloj neverie) se, “Pederastia dënohet: me heqje të lirisë gjer në dhjetë vjet”.
E mbaj mend shumë mirë Qethirin, pasi vetëm përmendja e tij ma bënte mishin kokrra kokrra kur isha i vogël e kur njerëzit e rritur më hakërreheshin se, nëse nuk do e forcoja zërin si burrë, do përfundoja edhe unë si Qethiri! Sot edhe kësaj dite nuk arrij ta besoj si mundet që fëmijët të traumatizoheshin në atë mënyrë, por më vonë do të kuptoja që kjo traumë ishte në fakt, pjesë e një sistemi të frymëzuar nga shteti.
Unë atëherë isha 7 apo 8 vjeç dhe përmendja e atij emri shkaktonte tek unë një lloj pështjellimi të përzier me frikë, neveri dhe kompleksim të atillë sa kur një mëngjes, teksa ndodhesha me time më në spitalin e qytetit e ajo më mërmëriti në vesh: “shikoje, ky është Qethiri”, mua sa nuk më ra të fikët!
Ishte i shkuar në moshë, me flokë të thinjur, i gjatë, me trup të drejtë dhe dinjitoz, ndërsa mbante një përparëse borë të bardhë dhe të hekurosur për merak. Mirëpo ai imazh nuk i shkonte fare përfytyrimit tim prej fëmije. Deri përpara atij momenti Qethiri kishte qenë për mua subjekt, jo objekt. Fenomen, jo njeri i hekurosur! E nëse do duhet të ishte njeri, atëherë duhet të ishte me mjekër e flokë të zgjatura si diversantët e fshehur në male dhe i pisët, me baltë e më thonj të palarë!
Por kur nisi të fliste me zë të hollë si të një gruaje, atëherë e kuptova përnjëherë, pa pasur nevojë për sqarime të mëtejshme se pse të qenit si Qethiri “me zë të hollë si grua” mund të përbënte problem.
Arsyet pse në Shqipëri komuniteti LGBTI vazhdon të paragjykohet dhe të marxhinalizohet nuk kanë të bëjnë thjesht me mungesën e informacionit apo me mungesën e emancipimit të shoqërisë. Rrënjët janë të largëta, që kur marrëdhënia intime mes dy burrave u kriminalizua dhe u bë pjesë e Kodit Penal.
Është pafund interesant dokumenti zyrtar i shkruar në gjuhën shqipe që hedh dritë mbi tentativat e para të kriminalizimit të homoseksualizmit. Ndryshe nga çfarë mund të mendohet, kriminalizimi ndodhi jo gjatë periudhës së komunizmit, por shumë më herët, që në 1925.
Në vitin 1925 Shqipëria me siguri kishte probleme shumë më të mëdha dhe ekzistenciale për një shtet të sapokrijuar, megjithatë zyrtarë të Ministrisë së Brendshme shkruanin faqe të tëra relacion për Këshillin e Ministrave për të argumentuar domosdoshmërinë e futjes në Kodin penal të marrëdhënies mes dy burrave.
Unë kam mundur ta shikoj me sytë e mi këtë dokument në Drejtorinë Qendrore të Arkivave të Shtetit mirëpo nuk arrij të kuptoj se për çfarë arsye shtetarët e asaj periudhe shqetësoheshin për diçka të tillë. Një teori e besueshme do të ishte se kjo bëhej ndoshta për të ndjekur gjurmët e Gjermanisë së Bismarkut, imituar më pas nga Austro-Hungaria aq shumë e rëndësishme për pavarësinë dhe frymëzimin e shtetit shqiptar, vende këto që e kishin kriminalizuar homoseksualizmin (në Shqipëri konsiderohej pederasti, ndërsa termi homoseksualizëm është një term i mëvonshëm i dalë nga qarqet mjekësore).
Ja çfarë thoshte ky dokument që “Kryesija e Republikës” ia dërgonte Ministrisë së Drejtësis në vitin 1925 (arkivuar në skedarët me titullin “Krime të Kundërnatyrshme” në Arkivin e Shtetit, vitet 1912-1944):
“Për t’u studiue nga ajo Ministri e për të na u njoftue mendimi i saj, këtu ngjitur ju dërgohet kopja e një projekt ligji mbi ndalimin e pederastis paraqit për në Kryesi të Këshillit t Ministruer me shkresa numër 2166 datë 30-10-925 (dmth viti 1925) të Ministris së P. Mbrendshme.
Aktet të na kthehen prap.”.
Më poshtë fillon edhe arsyetimi për këtë projekt ligj. Arsyetimi kryesor ka të bëjë me faktin që deri në atë moment në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë pederastia dënohej vetëm në rastet e marrëdhënieve seksuale mes një të rrituri dhe një të mituri (nën moshën 15 vjeçare).
Duhet thënë që në fakt, kjo me konceptet aktuale nuk quhet marrëdhënie mes së njëjtit seks, por pedofili (!) e për pasojë ai kod penal ishte më se normal dhe që duhet përshëndetur. Por shikoni se çfarë ndodh më poshtë me amendimin e tij. Thotë Kryesija:
“Në nenin 197 të Kodit të sipërthan dënohen ata q’i bajn punën e shëmtuet një tjetrit q’i asht pesë me dhet vjeçe e posht e nuk ndëshkohen ata q’i i bajn po kët vepër nji personi 15 vjeç e nalt. Dmth në ligjet sod në veprim Pederastia asht e ndalueme kur qi pasivi asht 14 vjeç e poshtë dhe e lirë kur qe ay asht 15 e nalt”.
M’u kujtuan të gjitha këto detaje këtë javë kur kryeministri i Kanadasë Justin Truedeau mbajti një fjalim të shumëpritur për të kërkuar ndjesë, në emër të shtetit kanadez, të gjithë pjesëtarëve të komunitetit LGBTQ2S (2 spirit apo njeriu me 2 shpirtra është termi që përdorin banorët e parë indigjenë të Kanadasë për personat gej ose lezbike ose transgjinorë ose biseksualë, persona që përpara se Kanadaja vetë të kolonizohej nuk ishin të kriminalizuar).
“Mua më vjen keq! Ne të gjithëve na vjen keq!”, tha Trudeau teksa lexonte ndjesën zyrtare. “Një nga zgjedhjet më të nderuara që një person mund të bëjë në jetën e tij është të zgjedhë t’u shërbejë qytetarëve. Ndoshta t’u shërbejë në qeveri, ose në ushtri, ose në polici. Në çfarëdolloj detyre që dikush vendos të shërbejë, ta dedikosh jetën për ta bërë Kanadanë, – e në fakt të gjithë botën, – një vend më të mirë, është një nga thirrjet më fisnike. Mirëpo mundohuni tani të përfytyroni, nëse mundeni, që vendi të cilit ju keni vendosur t’i shërbeni, nuk ju do! Befas vendos të mos ju pranojë! Ky vend ju shikon ju si me defekte, madje ju konsideron si rrezik kombëtar. Dhe jo sepse ju nuk mund ta bëni punën tuaj, apo se ju mungon patriotizmi, apo kurajoja, por për shkak të asaj që ju jeni si individë dhe për shkak të asaj që janë partnerët tuaj”.
Mijëra e mijëra vetë u dënuan në kohën e Mbretërisë shqiptare, e më pas në Republikën Popullore Socialiste. Dënimet janë mbajtur të fshehura në shumicën e rasteve ngaqë pushteti shqiptar nuk ka dashur në asnjë rast të pranojë publikisht ekzistencën e individëve të cilët i konsideronte si një rrezik për moralin shoqëror, e për pasojë u druhej sikur të ishin një rrezik kombëtar.
Janë me mijëra familjet e atyre qytetarëve të shkatërruar nga ai neni i shkurtër me 46 germa. Disa prej tyre nuk dolën nga burgjet, disa të tjerë u detyruan të bëheshin pjesë e sistemit të shtypjes përmes spiunimit, disa të tjerë u shkatërruan përfundimisht për fajin e vetëm se nuk e fshehën dot që ishin, deri diku, ndryshe nga shumica.
Pati, ndër ta, edhe njerëz si Qethiri, të cilët u detyruan të vuajnë një dënim më të madh se dënimi me burg. Ata u detyruan që pas burgut të ktheheshin në shoqëri, jo për tu integruar, por për tu shndërruar në tabele qitjeje për të mbrojtur me demek moralin shoqëror!
Përndjekja ndaj njerëzve si Qethiri ishte sistematike, ishte shtetërore, ishte zyrtare dhe ligjore. Dhe pastaj, ishte edhe shoqërore…
Unë e kam të vështirë të besoj që dikush që është lindur dhe rritur në atë sistem të pranojë befas brenda një kohe kaq të shkurtër se e ka gabim tërë botëkuptimin me të cilin është formuar, qoftë dhe në mënyrë të dhunshme, në një shoqëri të padrejtë dhe hipokrite. Si mund t’u thuash sot shqiptarëve se ajo me të cilën ata janë brumosur si detyrë ndaj vendit nuk është gjë tjetër veçse përndjekje dhe krim i frymëzuar nga shteti?
Çfarë është më e dhimbshme është fakti që në Kuvendin aktual ka njerëz të pushtetit të dikurshëm totalitar që e kishin pjesë të karakterit dhe të punës së tyre përndjekjen e të tjerëve.
Nuk e harroj se si në një emision televiziv deputeti Tritan Shehu, i cili në politikë nuk mbahet mend, sipas mendimit tim, për asgjë tjetër veçse për një episod në Lushnjë ku askush nuk e di ku mbaron realiteti e ku fillon legjenda urbane, pra nuk e harroj dot momentin kur ky zotëri tha se edhe në vitin 1995 kur Shqipëria e dekriminalizoi homoseksualizmin, pra e shfuqizoi nenin 137, ky vetë e votoi jo sepse ashtu e besonte, por sepse kishte qenë presioni i Këshillit të Europës që e kishte detyruar Parlamentin të votonte ashtu!
Pra njerëz si ky edhe sot do donin që individët ose të futeshin në burg, ose të trajtoheshin si të sëmurë për shkak të mënyrës dhe personit që dashurojnë.
Unë nuk jam budalla që meqë tani jetoj në Kanada, të besoj vërtet se Shqipëria do ndjekë tani përnjëherë shembullin e Kanadasë dhe do i kërkojë ndjesë atyre qytetarëve të vendit që i ka përndjekur sistematikisht për më shumë se 70 vjet. Unë jam idealist vërtet, por jam edhe i ndërgjegjshëm që kjo gjë nuk ka për të ndodhur tani shpejt në vendin tonë të dashur të zaptuar nga pesimizmi, korrupsioni, fataliteti dhe mungesa e shpresës.
Ama, nëse nuk i kërkoj unë sot Shqipërisë të kërkojë falje për krimet që ka bërë ndaj komunitetit LGBT, nuk mund të rroj dot i qetë as tani e as për vitet në vijim. E sigurisht, e di edhe se deri ditën kur ky vend të bëjë paqe me krimet e së kaluarës, ndaj kujtdo, jo vetëm ndaj LGBT, ditët e mira e të bardha për fëmijët tanë do të jenë akoma larg.
Më tërhoqi shumë, po shumë vëmendjen emri i Qethirit (Backës) në krye të titullit. Nuk di nëse autori i këtyre radhëve, kur ka studiuar në AQSh, ka kërkuar edhe rastin e Qethirit. Kam lexuar rastësisht diçka për të në AQSh. Ishte një kërkesë e Qethirit drejtuar Presidiumit të Kuvendit Popullor, përmes së cilës kërkonte t’i falej një pjesë e dënimit. Pas kërkesës vinte diskutimi i komisionit të Kuvendit, ku përmendej edhe arsyeja e dënimit të Qethirit. Ishte akuzuar dhe shpallur fajtor pas kallëzimit të një nxënësi shkolle 8 vjeçare, i cili pohonte se Qethiri kishte provuar të kryente marrëdhënie seksuale me të. Pas tij ishin ankuar edhe të tjerë nxënës. Si pasojë, ishte dënuar me ca pak vite heqje lirie, dhe më pas ishte çuar të punonte si mjek në një fshat të Pogradecit. Sa i drejtë dhe i mbështetur në fakte është dënimi i Qethirit? Nuk e di. Mund të jetë gjithçka një kurth, fantazia ka flatrat e Pegasit, të çon kudo. Por pyetja është shumë konkrete: autori e konsideron Qethirin një fatkeq, për të cilin shoqëria duhej të kujdesej, apo një njeri të zakonshëm, i cili ka ca probleme me ca ligje të padreja? Në rastin e parë, do të habitesha, pse është fatkeq dikush si Qethiri, apo çdokush që identifikohet me të, vetëm se ka zgjedhur të jetojë jetën e tij siç i shijon. Në rastin e dytë, pavarësisht orientimit tim seksual, jam në krah të Qethirit dhe Kristit apo kujtdo, pasi jam kundër atyre ligjeve që cenojnë lirinë individuale. Por jo pro veprimeve që cenojnë tjetrin, në cilëndo formë. Po jap ca shembuj të tjerë. Nuk di nëse i njeh edhe z. Pinderi.
Në faqen online të Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave, albarchive.gov.al, ofrohet prej ca muajsh inventari i AQSh në formë elektronike. Duke kërkuar me fjalën kyçe “pederasti” (po, termi është i gabuar, mirëpo nuk mund të korrigjohen mjetet e informimit të AQSh, mund vetëm të pasurohen, dhe kjo duhet të ndodhë) dalin disa të dhëna, si për periudhën para 1944, ashtu edhe më pas. Më patën bërë përshtypje, teksa shikoja, në një tjetër rast, kërkesat që i drejtoheshin Presidiumit të Kuvendit Popullor nga të dënuarit për pederasti. Bashkangjitur tyre qëndronin edhe vendimet e dënimit. Ishin, një pjesë, oficerë të dënuar për dhunë seksuale ndaj ushtarëve. Ushtarët, zakonisht, ishin të saporekrutuar (“rrula”, në zhargon), dhe ishin dhunuar teksa u ishte caktuar detyrë të ruanin thasët e çimentos, rërën, zhavorrin me të cilat do të ndërtoheshin bunkerët, apo ndonjë magazinë të vetmuar. Ishin ushtarët që kishin paditur oficerët, atëherë kur u kishte ardhur shpirti në majë të hundës nga ngacmimet apo, më keq, nga dhuna. Mosha e tyre ishte diku tek 16-19 vjeç… Duket se ligji i sipërpërmendur nuk kishte qëllim në vetvete të ndëshkonte dikë për mënyrën dhe personit që dashuronte. Nëse është zbatuar në mënyrë të gabuar, kjo mund të provohet, mendoj, duke shfletuar faqet e dosjeve gjyqësore. Në të kundërt, ashtu siç dënoheshin marrëdhëniet seksuale duke i konsideruar krim, pa më të voglën arsye, po ashtu demonizohet një realitet i cili nuk është vetëm padrejtësi në kurriz të të pafajshmëve.
Po, më vjen keq për ato raste kur shoqëria apo regjimi politik bëhet i dhunshëm. Diktatura e Proletariatit ishte e dhunshme, pa dyshim. Më vjen keq edhe për sjelljet patriarkale të periudhave më të hershme të shtetit shqiptar. Shoqëria, sipas masës në të cilën ka përgjegjësi, duhet të kërkojë falje. Por nuk mund të anashkalojmë edhe shembuj të tjerë, të cilët ilustrojnë se nuk bëhet fjalë vetëm për inkriminim të prirjeve seksuale individuale, por edhe për penalizim të shkeljes së lirisë së tjetrit. Mes tyre, nëse gjykimi ka qenë i drejtë dhe i mbështetur në prova, është dënuar edhe Qethiri. Të mos ngatërrojmë gabimet e shoqërisë tradicionale shqiptare, me shtetin e së drejtës (në atë masë sa ka funksionuar si i tillë, në cilëndo periudhë).
Në fund, duke qenë arkivist në profesion, një sqarim. Klasifikimi (në formën e plotë) “Krime për kryerjen e marrëdhënieve seksuale me dhunë dhe të kundërnatyrshme” në skedarë ekziston si i tillë sepse ekziston kategoria e dokumenteve të prodhuara në zbatim të ligjeve, akteve nënligjore, rregulloreve, etj., të cilat merren me atë çështje që në kohën e krijimit të dokumentit konsiderohej “krim kundër natyrës”. Në po këtë klasifikim futen edhe marrëdhëniet seksuale me dhunë, çnderimi i grave, incesti. Ky klasifikim nuk përdoret vetëm për marrëdhëniet homoseksuale, por mbledh nën një emërtesë një kategori veprimesh të paligjshme.
Pershendetje Sokol,
Se pari mendoj se ceshtje personale te njerezve qe figurojne neper arkiva te mos i ndajme publikisht, pasi edhe nese ata nuk jane me gjalle eshte shkelje e privatesise se tyre dhe e te drejtave te familjareve te tyre (edhe e ligjeve e rregulloreve ne fuqi).
Ne asnje moment une nuk kam folur per dosjen e Qethirit ne shkrimin tim. Ai eshte marre si nje shembull nga qyteti ku une jam rritur si nje personazh qe ne menyre shoqerore, kolektive dhe fort te pandershme tregohej ne gisht aq sa te rriturit e perdornin dhe si nje menyre per bullizmin e femijeve (njefare gogoli lokal).
Ne kete menyre une nuk e di cfare permban dosja dhe as cfare kane qene detajet e denimit te tij. Por, si ekspert i arkivit qe je duhet ta dish se nuk jane te pakta rastet kur per arsye nga me te ndryshmet (deri tek xhelozia ne pune) jo pak njerez jane perballur me akuza te tilla. Ka episode anekdotike nga Arkivi kur familjare te ndryshem edhe sot edhe kesaj dite indinjohen kur zbulojne ne menyre aksidentale akuza te tilla per paraardhes te vecante te tyre. Ti besoj duhet ta dish kete. S’ka mundesi te mos e dish persa kohe e di edhe une qe nuk punoj aty por e kam mesuar nga ish drejtoresha e institucionit per te me paralajmeruar per dicka qe une si ish student i historise e di shume mire: qe cdo gje, perfshire dokumentat arkivore duhen pare me rezerva dhe me sy kritik.
Se dyti, me duket e padrejte cdo perpjekje e qellimshme apo padashje per te relativizuar idene e shkrimit tim duke sjelle detaje nga dosjet e njerezve, detaje per te cilat ti vete nuk je i sigurt nese jane objektive dhe nese qendrojne. E zeze mbi te bardhe (pra qe nuk ka ne mes asnje lloj subjektivizmi) eshte Neni 137 i Kushtetutes Popullore Socialiste te Shqiperise qe kriminalizonte marredheniet homoseksuale mes dy burrave deri ne vitin 1995. Ky eshte nje trajtim kriminal i nje realiteti, te cilin e pranojme ne apo jo ka ekzistuar dhe do ekzistoje gjithmone. Ishin me mijera (sic ne fakt kane qene, pavaresisht se dosjet sofistikohen dhe shume-degezohen pas luftes se dyte boterore), apo ishte vetem nje individ i vetem qe u denua permes ketij ligji evaziv (edhe denimi “gjer ne dhjete vjet” eshte evaziv, pra eshte lene me qellim ne kete forme per tu perdorur edhe si nje forme kercenimi apo torture psikologjike), pra ishin me mijera apo ishte vetem nje qe u denua, kjo nuk ka fare rendesi. Ne jurisprudencen boterore edhe sot njihet koncepti i krimit te urrejtjes, per shembull, qe eshte zakonisht nje krim qe pavaresisht se viktime e te cilit mund te jete nje individ i vetem, ne fakt mesazhi qe synon ai krim eshte nje mesazh qe i drejtohet nje komuniteti te tere te perfaqesuar nga ajo viktima specifike! E per pasoje, krimet e urrejtjes, edhe ne legjislacionin shqiptar denohen me rende (tek Kodi une penal, pavaresisht se nuk zbatohet, parashikohet qe ne nje krim urrejtje eshte njekohesisht faktor per te mos perfituar ulje te denimit dhe konsiderohet si rrethane renduese).
Pra, ideja kryesore e shkrimit tim eshte qe eshte e veshtire te tregosh me gisht injorancen shoqerore dhe mungesen e informacionit kur sulmi dhe denigrimi i njerezve behej si pjese e strukturuar e nje sistemi shteteror, sanksionuar me ligj e zeze ne te bardhe.
Se treti, une e kuptoj gjysme te verteten kur permend krimet ndaj te miturve, ne nje forme qe une qe i njoh ato dokumente, me duket sikur behet pikerisht per te relativizuar me pa te drejte idene e mesiperme te shkrimit. Ngaterresa mes pedofileve dhe “pederasteve” eshte nje ngaterrese e qellimshme, e padrejte, e pasakte dhe e demshme.
Tek gjithe ato dokumenta qe ne arkiv jane te skeduara nen dosjen “Krime te kundernatyrshme”, une jam i ndergjegjeshem per shume krime, ne fakt monstruoze, ndaj te miturve (si per shembull rrembime te vajzave, ngacmime te djemve te mitur, etj). I kam lexuar. Ndaj eshte interesant shqyrtimi i dokumentit qe une permend ne shkrim qe i perket vitit 1925 pasi nga ai moment nuk denohej me (sic duhej denuar) krimi ndaj te miturve, por edhe marredhenia mes dy personave te te njejtit seks (meshkuj, ne kete rast). Madje ne argumentat mes zyrtareve te qeverise litej dhe per termat pasiv e aktive (dmth mashkulli ndaj te cilit penetrohet dhe mashkulli i cili penetron)!
Dhe ketu nuk kemi te bejme me me pedofili, sepse po te ishte keshtu, do e kishim ne fuqi edhe sot e kesaj dite ate ligj 🙂
Se fundi, te sugjeroj miqesisht te shikosh nje dokumentar te titulluar Paragraph 175, eshte realizuar nga nje student gjerman i historise. E gjen kollaj dhe ne Youtube. Ai dokumentar dhe menyra si ky studenti arriti te gjeje ne shekullin e 21 ata viktima gej te nazismit qe numeroheshin me gishtat e nje dore dhe ti intervistonte pak para se te gjithe te vdisnin e keshtu, te hidhte drite ne nje kendveshtrim me global dhe ta zgjeronte kontekstin historik te kesaj teme, eshte nje pune e shkelqyer qe edhe ne Shqiperi, heret ose vone dikush do te kete guximin ta beje.
Ndaj une me inisiativen time personale per dy muaj arrita te shkoja shpesh dhe te angazhoja nje grup te vogel aktivistesh per te hedhur nje sy ne arkiv derisa arritem te kuptonim qe ka aty pafund pune per tu bere. Synimi ishte te ndertonim nje bibliografi dhe ta botonim ne menyre qe studentet e historise dhe studiesit ta kishin me te lehte per te studiuar ne rast se do donin. Sepse une besoj do vije nje kohe kur edhe ne Shqiperi studentet e historise te kerkojne profilizime dhe specializime deri kaq shume te detajuara.
Por nuk patem kohe fizike dhe mundesi reale per ta realizuar ate ide, per fat te keq.
Përshëndetje Kristi,
Gjithë informacioni që jap më sipër nuk është i klasifikuar, d.m.th., nuk është sekret, i ndaluar, etj. Nuk ka ndonjë rregull që thotë se teksa je duke studiuar një shirit mikrofilmi, nuk ke të drejtë të lexosh dokumentet para apo pas atij që ke kërkuar. Po ashtu, mos harro se të jesh arkivist, nuk të privon nga e drejta për të qenë studiues. Si dhe qysh, është punë tjetër. Jo gjithçka që shoh, ndodh “për efekt të detyrës”. Nuk punoj në arkiv sekret, mos ngatërro Arkivin Qendror Shtetëror me Arkivin e MPB, të Sigurimit, etj. Qethiri ka qenë dënuar me një vendim të Gjykatës Penale të formës së prerë. Këto vendime kanë qenë dhe janë publike. Vendimet e gjykatës nuk janë kurrë të fshehta. Atij vendimi iu referova, nuk ka “dosje” (nga ato të Sigurimit) në arkivin ku punoj. Çfarë ka dashur të të thotë ish drejtoresha, prof. Nika, ka qenë: Mos i valëvit si flamur të dhënat personale.
Të sugjeroj të kërkosh në këtë mënyrë online: albarchive.gov.al -> Katalogu online -> full text search (në qoftë se po e përdor në shqip: kërko me tekst të plotë) -> pederasti -> search (kërko). Ke për të parë plot tituj dosjesh. Mua më dalin 79 tituj, për shembull, për periudhën para dhe pas 1944, por duke bërë kërkim të kombinuar, mund të dalin edhe më tepër.
Me kauzën që ke ngritur dhe po mbron nuk kam asnjë konflikt, të dukshëm a të fshehur. Prandaj mos u ndje i sulmuar nga çfarë shkruaj. Kam përshtypjen se rasti i Qethirit nuk është shembulli më i mirë për t’u marrë për shembull. Besoj e ke ndjerë shprehjen “Gruaja e Cezarit jo vetëm duhet të jetë e ndershme, por edhe të duket e tillë”. Tashti, ose kërko përgjegjësi ligjore dhe morale, duke marrë shembull figura që denja, ose lëre fare.
Ky neni 137 mos është gjë i Kodit Penal, jo i Kushtetutës? Se ajo e vitit 1976 ka 112 nene. Dhe, si rrjedhojë, pyetja tjetër: a je i sigurt në çfarë thua dhe çfarë kërkon? Para se ta përgjithësosh rastin e Qethirit, të paktën saktëso të dhënat. Aq më tepër kur pozicionohesh publikisht. Mund të kem simpati për kauzën tënde, por jo domosdo për shembujt apo mënyrën e argumentimit, aq më tepër kur flasim për çështje historike. Si ish student i historisë duhet ta kuptosh më mirë se dikush tjetër këtë.
P.S. E di përpjekjen tënde dhe të një grupi djemsh e vajzash që erdhët në AQSh, para ca vitesh, për të mbledhur të dhëna. Ishte frymëzim për mua, dhe një shkëndijë që më bëri të kuptoj vakumin që kanë mjetet e kërkimit të AQSh. Gjynah që nuk përfundoi ai projekt. Arkivat e sotshme duhet të kujdesen që të mos ketë më klasifikim dhe skeda me “krime kundër natyrës” por “çështje LGBTI” apo diçka e ngjashme. Ende nuk ka ndodhur, dhe, për aq sa mund të kontribuoj, jam duke e bërë.
“E zeze mbi te bardhe (pra qe nuk ka ne mes asnje lloj subjektivizmi) eshte Neni 137 i Kushtetutes Popullore Socialiste te Shqiperise qe kriminalizonte marredheniet homoseksuale mes dy burrave deri ne vitin 1995”.
– Neni 137 i Kodit Penal, doja te thoja
Po, tani lexoj këtu më poshtë. Atëherë, mbetet të saktësosh a të bën Qethiri si model, apo jo…
Zoti Pinderi, kur shkruani : – “Janë me mijëra familjet e atyre qytetarëve të shkatërruar nga ai neni i shkurtër me 46 germa”, i referoheni ndonje statistike zyrtare apo eshte thjeshte nje menyre te theni ?
Jam kurioz te di sa eshte realisht numri i qytetareve te denuar prej ketij ligji deri ne vitin 95, dhe ketu flas per vendime te formes se prere nga gjykata, pra pertej stigmes dhe problematikave te natyres sociale.
PS : Nje verejtje e vogel miqesore nese mundem. Fakti qe Tritan Shehu ka deklaruar se nuk ishte i bindur ne vitin 95 per ta votuar heqjen e atij neni, NUK tregon detyrimisht qe ai mendon keshtu edhe sot. Eshte nje gabim llogjik dhe relevant mendoj, sepse pranuar kete,merret i mireqene fakti qe njeriu e ka te pamundur te ndryshoje qendrim me kalimin e kohes, cka ne rastin e komunitetit LGBTI do ishte dramatikisht renduese.
Sapo e permenda me lart te pergjigja e komentit per Sokolin. Eshte pjese e te teres, nuk e heq dot nga konteksti, po nuk pertove lexoje aty 🙂
Lëvizja për mbrojtjen e të drejtave të LGBTI-ve në Shqipëri është importuar nga Perëndimi – si edhe shumë dukuri, koncepte dhe praktika të tjera bashkëkohore, përfshi këtu edhe vetë sistemin demokratik, pluralizmin, të drejtat e njeriut, ndarjen e pushteteve dhe kështu me radhë. Duke qenë produkt i kulturës perëndimore, kësaj lëvizjeje në Shqipëri dhe ndër shqiptarë i duhet të identifikojë dhe të marrë parasysh ato karakteristika të seksualitetit mes shqiptarëve që nuk i përkasin as traditës as kulturës perëndimore, por i referohen asaj lindore të krishterë ortodokse dhe sidomos osmane-islame. Kjo sepse problemet që ka shoqëria jonë me seksualitetin në përgjithësi dhe homoseksualitetin në veçanti nuk mund të adresohen dhe aq më pak të zgjidhen me receta, mënyra dhe praktika të përpunuara për kultura të tjera. Për t’iu afruar tani temës që po diskutohet dhe në mbështetje edhe të Sokolit, po shtoj që “pederastia” tradicionalisht – ose në vitet e regjimit totalitar – i referohej më shumë një praktike seksuale ku një burrë në moshë të pjekur hynte, ose kërkonte të hynte në marrëdhënie seksuale me një djalë të ri, që mund të ishte edhe i mitur. Kësisoj, “pederastia” ishte diçka e ndërmjetme midis homoseksualitetit dhe pedofilisë, duke ruajtur tipare të së dyjave. Nëse kjo lidhet edhe me një traditë qytetare orientale të “dylberëve”, në rrethanat kur në statusi i vajzës dhe i gruas në shoqëri nuk kish lidhje me atë çfarë vërehet në shoqëritë perëndimore të kohës, unë këtë e dyshoj por nuk mund ta pohoj me siguri. Në kulturën popullore qytetare, “pederastia” shihej si rrezik për çunat e vegjël dhe djemtë e rinj, që mund të binin pre dhe të mashtroheshin nga një burrë i pjekur ose në moshë; në një kohë që burrat si Qethiri, ose me sjellje dhe manierizma të njohura si femërore, ishin më tepër objekt hilariteti dhe qesëndisjesh. Kjo pavarësisht nga fakti që edhe këta përndiqeshin nga regjimi. Në Tiranë, në Kavajë dhe në Elbasan – me sa kam dëgjuar – ka pasur një traditë të tillë kur burrat në moshë joshnin dhe rrethoheshin me djem të rinj herë-herë të mitur; edhe pse për seksualitetin në këto marrëdhënie nuk di ç’të them. Çështja këtu është që të sqarohet nëse ka qenë relativisht e pranueshme, për një kategori shoqërore burrash në moshë që u përkisnin shtresave të mesme urbane të traditës orientale dhe të besimit mysliman, për t’i vështruar djemtë e rinj si objekte seksuale. Romani “Hide mbi kalldrëm”, i autorit me pseudonim Tom Kuka, hedh një farë drite mbi këtë lloj shoqërie, e cila – më duket mua – nuk mund të ekzistonte veçse në kushtet kur femra seksualisht aktive, qoftë vajzë e qoftë grua, përjashtohej krejtësisht nga jeta publike. Jam kurioz të di nëse legjislacioni shqiptar pas 1912 është përpjekur të frenojë dhe të ndëshkojë pikërisht këtë lloj seksualiteti, që nuk përshtatej më me regjimin shekullar dhe laik që filloi të instaurohej në Shqipëri.
Ne fakt, nuk jam fare dakort me kete ide.
Se pari, nuk e mendoj Levizjen si dicka te importuar nga perendimi. Kjo levizje i ka rrenjet ne produktin shqiptar te perfaqesuar nga nje grup djem e vajzash qe ne nje moment te caktuar pasi arriten te identifikojne njeri tjetrin, te njihen me njeri tjetrin e te formesojne idene e perkatesise ne nje komunitet te perbashket ndermorren hapat e pare totalisht underground, per tu fuqizuar derisa dalengadale dolen ne skene dhe, sigurisht, terhoqen vemendjen.
Edhe metodat qe ne kemi perdorur, pavaresisht se jane te ngjashme me kulturen perendimore, ne fakt jane thelbesisht lokale dhe shqiptare 🙂 i kemi gjetur mes nesh. Psh, format e lobimit dhe advokimit ne parlament apo mes partive politike i kemi imituar nga pervoja qe kishte krijuar levizja per te drejtat e gruas ne Shqiperi; format e aksionit ne rruge ishin pasoje e nje metode tjeter qe ishte dhe kjo nje gjetje shqiptare, e cila ishte pak a shume keshtu: ndersa ne kohen e Stonewall ne USA kishte nje queer scene dhe club-e te ndryshme te cilat sherbyen si infrastruktura e rezistences ne rruge epr shkak te raprezaljeve te policise, tek ne nuk ekzistonin, ndaj gjeja e pare qe beme ishte krijimi i mundesive per socializim qe do te sherbente me vone si platforma per aksionet e ndryshme; deri te eventi me bicikleta eshte teresisht shqiptar, aq sa pas nesh jane te pakten 7 vende te tjera te Lindjes qe e kane imituar nga Shqiperia (mbaj mend te fundit vend Vietnamin).
Per kuriozitet te ftoj te shikosh si The Economist ate kombinimin tone te parades me bicikleta e konsideron si a smart solution:
https://www.economist.com/news/international/21595034-more-places-are-seeing-gay-marchesor-clever-substitutes-pride-and-prejudice
Se dyti, qasja ndaj te drejtave te njeriut si dicka qe duhet te kete parasysh aspekte te antropologjise sociale me duket ekzotike dhe fort interesante por nuk eshte ky as qellimi as forma. Nuk mund te presesh qe aktivistet te kene kete vemendje ndaj historise ekzotike te lindjes per te arritur te zberthejne problemet akute qe ata/ato jetojne pikerisht sot.
Sigurisht, ne nje levizje ka dinamizem dhe ka vend per shume perqasje. Derisa te dale ai ajo apo ata qe do duan te merren me kete pjese studimi, une mendoj se eshte me mire mos e presim kete gje nga aktivistet e sotem qe u duhet te bejne gjithcka: ndergjegjesim, advokim, ndryshim ligjesh, strategic litigations, street actions, mbeshtetje per komunitetin, ofrim sherbimesh, lufte me injorancen, etj etj
Kristi, në përgjigje të komentit tim, për veçoritë sociologjike dhe antropologjike të homoseksualitetit (mashkullor) në Shqipëri, si specifike në krahasim me ato të homoseksualitetit në Perëndim (që merret si standard nga mediat), shkrove:
Por unë nuk do ta quaja këtë qasje ekzotike, as në vetvete, dhe sidomos në kontekstin e një shkrimi, si ky yti, që kërkon reflektim dhe ndjesë për përndjekjen dhe keqtrajtimin e homoseksualëve nga shteti shqiptar në të kaluarën. Sepse nuk mund të ndahet – besoj unë – qëndrimi i shtetit shqiptar ndaj kësaj dukurie nga koncepti social për homoseksualitetin gjatë shekullit XX në Shqipëri dhe pikërisht: çfarë konsiderohej si homoseksualitet (dhe me gjuhën e ligjit të atëhershëm “pederasti”) në atë kohë? Cilët pëzgjidheshin për t’u përndjekur pikërisht? Në mënyra të ndryshme, këtë e thanë edhe Çunga edhe Relapsoja më parë. Problemet e sotme të komunitetit tuaj kanë përparësi, por kur flasim për të kaluarën dhe nevojën për të shlyer fajet e djeshme, problemet e sotme nuk janë më relevante.
Për arsye të ngjashme, unë nuk do ta quaja “ekzotike” historinë e Lindjes, sa kohë që shqiptarët kanë qenë për disa shekuj pjesë e Perandorisë Osmane dhe një pjesë e mirë e tyre, sot e kësaj dite, i përkasin besimit Islam. E them këtë sepse qëndrimi i Perëndimit ndaj homoseksualëve është kushtëzuar, në masë të madhe, nga botëkuptimi i krishterë i komuniteteve përkatëse dhe nga mësimet e fesë së krishterë për seksin, seksualitetin dhe homoseksualitetin. Në këtë kontekst, a i duhet kushtuar vëmendje qëndrimit tradicional të Islamit ndaj homoseksualitetit, sa kohë që po flasim për përndjekje homoseksualësh në një shoqëri dje të dominuar nga Islami dhe sot ende të karakterizuar në rryma herë të nëndheshme e herë të mbidheshme islamike? Kjo nuk do të ishte aspak ekzotike, të paktën aspak ekzotike për ne.
Gjithashtu Ardian, te sugjeroj nje dokumentar qe ne kemi realizuar dy vjet me pare, me pamje nga arkivat tona dhe me intervista ekskluzive, qe ka fituar disa cmime dhe vemendje nderkombetare (premiera eshte dhene ne Tirane). Eshte nje pune shume e mire, shume e dobishme dhe mund te kalosh 60 minuta te vlefshme te jetes tende me nje informacion qe perndryshe sbesoj se do kishe mundesi ta merrje
https://www.youtube.com/watch?v=MJoK4M5UKKI&t=2896s
Ne traditen dhe ne praktiken tone legjislative ligji denonte abuzimin seksual. Qe te hapej nje proces kunder pederastise procedura penale kerkonte medoemos kallezimin e pales se demtuar, pra nje denoncim nga ana e viktimes. Ishte njesoj si ne rastet e perdhunimit. Viktima denonconte perdhunuesin dhe vetem atehere mund te niste procesi gjyqesor. Edhe ne rastet e denimeve per pederasti ka qene gjithmone nje viktime e abuzuar, ose prinderit e tij, qe benin denoncimin. Kjo persa i perket aspektit ligjor.
Kultura homofobe e shoqerise shqiptare eshte çeshtje tjeter qe duhet trajtuar veçmas dhe nuk duhet perzier me traditen ligjore.
Nese flasim per perdhunim, cfare u dekriminalizua ne vitin 1995?! Perdhunimi eshte akoma veper penale, pavaresisht se nese perdhunon nje person te gjinise femerore sipas Kodit aktual denohesh me shume se po perdhunove nje person te seksit mashkull (nje absurd qe ka mbetur si vjetersi nga komunizmi).
Dmth, po ngaterron perdhunimin me kriminalizimin e homoseksualizmit.
Neni 137 i Kodit Penal nuk fliste per perdhunim, por per “pederasti”?
Kristi, shkrimi yt prek shkarazi shume aspekte qe duhen thelluar veçmas.
Duke filluar me ligjin e vitit 1925, i cili qofte ne terminologji, qofte ne koncept, eshte ndikuar nga legjislacioni italian i kohes, jo nga ai gjerman. Veçse ki parasysh se asokohe e deri pas L2B shume vende te qyteteruara te Europes e denonin penalisht homoseksualizmin.
Eshte e vertete qe regjimi komunist ishte homofob, sikurse kane qene homofobe te gjitha diktaturat e majta dhe te djathta pa perjashtim. Mirepo regjimi u rrezua 27 vjet me pare, nderkohe qe homofobia ne shoqerine tone ka mbetur e pacenuar. T’i kerkosh rrenjet e problemit te ligjet e dikurshme jo vetem qe nuk te ndihmon, por perkundrazi e fsheh ate dhe te pengon t’ia zbulosh arsyet e verteta. Problemi nuk eshte dhe nuk ka qene kurre as ligjor, as ideologjik, por vetem socio-kulturor, prandaj duhet trajtuar me terma, qasje dhe metodologji socio-kulturore.
Mendoj se Arben Dedja ka te drejte. Homoseksualet para se te kerkojne njohje nga shoqeria, duhet te njohin veten, te mos fshihen, te dalin nga “ilegaliteti”, te deklarojne hapur, pa frike dhe pa turp orientimin e tyre seksual, natyrshem, me dinjitet dhe mbi te gjitha pa u qurravitur dhe pa marre poza viktime. Ky eshte hapi i pare, pastaj vijne te tjerat. Sepse nese nuk njeh dhe nuk respekton vetveten, nuk mund te presesh te te respektojne te tjeret.
Mendoj se në Shqipëri duhet të ngrihet niveli kulturor i komunitetit LGBT. I zoti e nxjerr gomarin nga balta! Mund të ketë një numër gjithnjë në rritje njerëzish si unë që janë 100% pro tyre, por ne jemi sfond. Sa kohë që flasim për homofobi në nivel deputetësh, intelektualësh; i tillë duhet të jetë edhe niveli i pjestarëve të LGBT, që të peshojnë. Jo me ndihmësmjekë, pra. Kanë kaluar 27 vjet dhe asnjë coming out. E pra njohim mjekë, intelektualë, artistë të tillë: qarkullojnë fjalët. Por për sa kohë që ata nuk dalin haptas (është e drejta e tyre, sigurisht, nuk është e lehtë), krejt shoqëria ka ngërç.
…”ditët e mira e të bardha për fëmijët tanë do të jenë akoma larg….”
Paradoks… tha.
Filloje me wikipedia, si fillim, dhe pastaj thellohu po munde per te gjitha ato qe nuk kupton dot 🙂
Sa per dijeni, nuk ka asnje ligj as natyror as zyrtar/shteteror qe te pengoje personat LGBT te jene prinder. Studimet flasin edhe qe jane prinder shume te mire. Po eshte e gjitha ceshtje thellimi 🙂
E pranojme se studimet qe flasin per prinderimin e mire te personave LGBT jane te sakta.Madje per nje pjese te mire te tyre,per nje prinderim te shkelqyer.Gjithsesi,duke qene krejt indiferent per aspekte te tjera,ketu shoh nje problem,qe per mua eshte i madh.
Problemi eshte ky: femijet e biresuar nga personat LGBT mund ta vuajne kete ne rrethin e tyre shoqeror,ne lagje,ne shkolle e me tutje.Do t’i tregojne me gisht si femije personash LGBT.Eshte,si te thuash,nje bulizem i sigurte per ta.
Si mendoni ju ,zoti Pinderi,a mos valle ky eshte nje cmim qe do te duhet ta paguajne keta femije per prinderimin e mire qe ju thoni?!
filloje qe ketu, se eshte info bazik
https://en.wikipedia.org/wiki/LGBT_parenting
Gjynah mos paça, por kur degjoj per denimet e ashpra, persekutimin e masakrimin e dinjitetit te personave gay ne vende si Egjipti, Arabia Saudite, Pakistani etj,. ma ka deshira ta them se shoqria shqiptare e kohes per te cilen ben fjale shkrimi pasionant i Kristit, ka qene mjaft me tolerante. Kujtoj persona te ndryshem gay qe shoqeroheshin e i propozonin me ze te larte njohurite dhe sherbimet e tyre alternative te rinjve te lagjes, qe per me tej, kur rriteshin, nese e kishin ende te gjalle pasionin alternativ, do te kryqezonin ne rruge persona te nderuar si Maestro, qe e ushtronte ne drite te diellit orientimin e tij seksual dhe qe kurre nuk u trazua ndonjehere.
A u duhet kerkuar falje personavete ndryshem qe megjithate e kane pesuar ne ate kohe, nen shembullin e Kanadase (se ketu me duket se synon shkrimi)? Pse jo? Do ishte ideale, madje shume ideale. Veçanerisht kur kujtoj eshtrat e pagjetura ende te qindra e mijra veteve, qe familjet i kerkojne me ankth e askush nuk u tregon ku jane e jo me t’u kerkojne falje, them se duhet repektuar nje jerarqi vuajtjesh. Dhe duhet thene se Kanadaja nuk e ka njohur nje rrethane te tille, perndryshe kryeministri i saj simpatik, do te kishte duke kerkuar ndjese per diçka tjeter me pare.
Padrejtesite nuk e perjashtuan asnjehere njera tjetren (ne fakt nga natyra, ato e frymezojne njera tjetren). Ndaj edhe aktet e ndjeses duhet gjithashtu te frymezohen nga njera tjetra dhe te mos e perjashtojne njera tjetren. Ne kete menyre nuk do te kishim me hierarki ne denimin e te keqes, pavaresisht nese e keqja mund ta kete ne te vertete nje lloj hierarkie. Por per kete te fundit eshte me e qarte Dhiata e vjeter 🙂
me respekt
Nuk e kuptova cfar kerkonte ne fund autori i shkrimit, ashtu sic nuk del qarte per cfare akuzon ai dhe cfar denohet ne shkrim! Qethiri, te cilin e denonte opinioni pogradecar, ligji i manget mbi homoseksualizmin, Tritan Shehu me mentalitetin e tij mesjetar dhe denimi i shtetit shqiptar ne periudha te ndryshme ndaj homoseksualve! Disa evintetime te pashkueshem me njeri-tjetrin dhe bashkimi i tyre ekletik ne shkrim, per t’mos kerkuar gje ne fund! Te thuash se evintetohej diskriminimi i homoseksualve nga shoqeria shqiptare, dhe c’duhet bere kundra ketij diskreminimi, -kjo nuk u pa ne shkrim! (Te pakten ne Tirane, ku kam banuar vete, ata 5-6 homoseksuale te njohur dikur nuk diskriminoheshin.) Te thuash se ne shkrim evintetohej diskriminimi dhe denimi i homoseksualve nga ligji dhe shteti shqiptar ne periudha te ndryshme, kjo pershkohej turbullt ne shkrim. (Per vitet 70-80 nuk kam pare qe shteti shqiptar te fuste ndonje nga homoseksualet e njohur te Tiranes ne burg per arsye se ishte homoseksual dhe shkonte me nje te rritur.) Mendoj se sot tema mbi homoseksualizmin perqendrohet ne pika te qarta, nese duhet njohur ligjerisht martesa e tyre (me gjithe te drejtat dhe detyrat e nje nje familjeje hetero), nese duhet lejuar ose jo adoptimi i femijve te tjere, (nese po, kujt i shkojne femijet kur kemi ndarje), nese duhet trajtuar ne libra shkollash edhe familja e homoseksualve, etj. tema per te cilat ka nisur diskutimi.