[një intervistë e pamundur]

Ajkuna: Hyni, hyni pa ndrojtje! Ju lumshin këmbët! Dukeni pak i lodhur e i drobitur. E patët të vështirë?

Intervistuesi: Zonjë e nderuar, ju falenderoj nga zemra që më bujtni. Mua, për ju një i panjohur. Rruga qe e gjatë, e ndërlikuar dhe tretej shpesh në mjegull. Deri te Lugjet e Verdha, në bazë të disa hartave që disponoja, arrita pak a shumë të eci me ritëm të kënaqshëm, por pastaj shtigjet ngatërroheshin e ndërthureshin aq keq sa e humba fare. Qarret u zëvendësuan nga lisa shekullorë dhe prapë s’ia gjeja gjurmët Jutbinës. Lëvizja rryeshëm herë malit të blertë e herë bjeshkës ngarkuar dëborë. Iu shmanga me kujdes rrëgallave, grykave që ndjellin orteqet e humnerave ndër shpate mali thikë ku zgavron çutrra nëpër krepa. Vetëm fati më ndihmoi që ia beha më së fundi te kulla juaj. Gjithnjë me frikën se mos Zanat…

A: Ah, nga ato të uruara mund të presësh gjithçka. Jo se janë të këqija, por shpesh u pëlqen t’i shpotisin e t’u ngrenë rengje udhëtarëve. Me se mund t’ju ndih, pra, o njeri i mirë?

I: Zonjë, sipas kumtit që, ndoshta, keni marrë, kam ardhur për një intervistë të shkurtër me ju, që do të botohet në një nga gazetat kryesore të Tiranës.

A: Tiranës?! Nga bie ky vend? Shpresoj të mos jetë kah Kotorret e Reja. Po s’ka gjë! Qoftë si qoftë. Më përpara, ama, desha t’ju qeras, siç bëhet me miqtë. Çfarë dëshëroni? Kam verë, shurup me petëla trëndafili për astemët, hoje me mjaltë bjeshkësh…

I: Zonjë, mos u bezdisni. Sa për adet: po patët mundësi, pak qumësht deleje me dëborë të shkrirë brenda. Edith Durhami, kur e provoi për herë të parë në malësitë tona, iu duk me një shije të rrallë. Keni dëgjuar, zonjë, për Miss Durham-in: “krajlicën e malësorëve”?

A: Jo zotëri, nuk e njoh, nuk e kam dëgjuar. Ndonjë e huaj, sigurisht. Shpesh janë të huajt që na i njohin ca zakone e tipare të fisme më fort se ç’jemi ne të zot t’ia njohim vetes. Se ç’ishte edhe një i huaj tjetër… mos edhe ai nga anët e kësaj zonje. Nuk më kujtohet si quhej, pa më ndihmoni pak, si i lëçitur që jeni. Udhëtonte shumë dhe thurte poema të gjata. Njëfarë rapsodi, pra. Me B. sikur i fillonte emri.

I: Byron, zonjë, quhej Byron. Meqë përmendët rapsodët, le të hyjmë në temë. Ne ju njohim nga këngët (sidomos njërën në veçanti) që këndojnë për ju rapsodët shqiptarë…

A: Shqiptarë? Thatë shqiptarë? Më ndjeni, nuk e di ç’domethënë, por mund ta marr me mend gjithsesi, se janë ata që flasin si ne, flasin qartë, shkoqur, kuptohen, me pak fjalë. Ah, më falni që ju ndërpreva, po thoshit, rapsodët shqiptarë…

I: Pikërisht. Këta këngëtarë të çuditshëm të bjeshkëve tona kahmoti ia kanë marrë një kënge për ju, nga më të bukurat e eposit. E kanë bartur përmendësh nga shekulli në shekull, e kanë shpallur gojazi nën tingullin e zvargur të lahutës, bashkë me shumë këngë të tjera që erdhën e i dhanë trajtën e sotme eposit. Tetëdhjetë vjet më parë do priftërinj françeskanë e volën, si të thuash, këngën dhe e botuan. Mirash Gjoni nga Curraj i Epër, quhej ky rapsod i famshëm nga ata e dëgjuan për së pari këngën tuaj. E njihni?

A: Emër i padëgjuar për mua. Rapsodë? Poetë? I njëjti mall. Po a nuk është që poetët sot s’i njeh askushi, që thurin vargje vetëm për veten e tyre dhe për 3-4 miq e të afërm të ngeshëm t’i dëgjojnë? Aq është e vërtetë sa, thonë, sot ka më shumë poetë se lexues. Qofsha e gabuar, po kjo a nuk do të thotë, nga ana matematikore flas, që poetët nuk lexojnë as vargjet që i shkruajnë vetë? Nejse!

I: Mjerisht keni të drejtë, zonjë. Po më mirë të vazhdoj me shtjellimin që ju bëja. Kështu pra, me kalimin e viteve kjo këngë hyri nëpër tekstet shkollore ku lexohet, studiohet, çmohet. Nxënësit e komentojnë në klasë, e mësojnë përmendësh sot e gjithë ditën. Më besoni, nuk dua aspak t’ju sjell në mend ngjarje të hidhura, po ja që ju dilni aq rrallë në epos (dhe vetëm në titullin e kësaj kënge me emrin tuaj të plotë), sa bëhet e rëndësishme për ne sot të marrim një informacion të dorës së parë. Edhe ato pak raste kur përmendeni në epos, përdoret trajta Kune (shkurtim i emrit Ajkunë, sigurisht). Bile njëherë me këtë emër thirret e motra e burrit tuaj, Mujit. Quhet edhe ajo Ajkunë, apo kemi të bëjmë me lajthitje të poetit popullor?

A: Duke pasur parasysh atë që përmenda më herët për poetët, them që është kjo e dyta. Të gjorët, janë të keqpaguar. Po më shuani edhe ju një kërshëri, zotëri. Në këtë jetën tuaj aq ndryshe nga e jona, aq moderne (kjo është fjala e duhur, vallë: moderne?), çne ky interes për këngën time. Nga njëra anë më vjen mirë, por ta marrim hollë-hollë, a nuk qenkësh zia ime e vrazhdë dhe e trishtuar për veshët tuaj? Unë qaj fëmijën tim të vdekur. Dhe jo nga një sëmundje kushediçfarë, por i vrarë dhunshëm, more zot. Apo ende ka fëmijë që vriten dhunshëm, në jetën tuaj sot, sa të shihni në këtë këngë të lashtë, që rrëfen një dert tretur kohërash që as unë s’i mbaj mend dot mirë, siparin e hapur të tragjedisë suaj?

I: E thatë tamam, zonjë. Edhe ne sot vajtojmë fëmijë të vrarë. Jo nga armiku, jo më në luftë, falna Zot. Por duke luajtur me njëri-tjetrin me pistoletat e baballarëve, duke u hedhur në erë me tritol në vend të prindit, të shkrumbuar nga korrenti teksa hipin në shtylla për ta vjedhur. Por të më falni, jam unë i detyruar t’ju bëj të rikujtoni, qoftë edhe vetëm për disa çaste, hatanë që ndodhi në jetën tuaj…

A: Ah, Omeri im, për ta thënë me ju, “ishte njish”. I mitur, tek e nxorra së pari me edha, me shkathtësinë dhe zgjuarsinë që kish, solli vetë lepurin e egër të bjeshkëve dhe e mbylli në ahur të kullës me kopenë. Ende i vogël pastaj, u nis të shpëtojë nga burgu të atin me të ungjin. U përpoqa ta përmbaj, e gënjeva se nuk desha të merrej qysh atëbotë me zanatin e luftës, mbaj mend që sajova e i thashë, bile, që Muji me Halilin kishin vdekur nga lia. Por nuk më besoi. Gjogu u ul në gjunjë që t’i hipte njoma ime. Atë çast intuita e nënës më tha se do ta humbisja edhe atë si të tjerët. Dhe kisha jo një e dy, por shtatë, shtatë djem, të gjithë vdekur dhunshëm. Tani kanë kaluar vite, shekuj, as emrat nuk ua mbaj mend; në mendjen time të mekur të gjithë më quhen turbull Omer, fytyrat më përzihen e bëhen ujém dhe, brenda jermit tim, kam për secilin syresh po atë kujë, të njëjtën, të zvargur e të gjatë. Varret e tyre janë shpërndarë nëpër bjeshkë një këtu, një aty, sa tani kam filluar t’i ngatërroj e eci me ditë e net nga një varr te tjetri pa mundur dot t’i gjej gjithmonë të gjithë.

I: Zonjë, bëni zemër, jini burrneshë. Me ndihmën e Zotit…

A: Ah, zotëri, mos ma pëmendni Perëndinë. Ke dëgjuar t’u vëmë të vdekurve tanë ndonjë kryq a tjetër gjë të shenjtë te koka? Mjaftojnë ahat treqind vjetësh, vigaj e rremba-rremba. Thelbësore kemi tokën dhe përmbi tokë, gurin. Vetë cilësia sipërore e heroit të çon aty: te burri i dheut. Kurse qielli, më besoni, është krejt bosh. Shpirtërisht bosh. E vërtetë, ne këtu në Jutbinë edhe betohemi ndonjëherë për qiell, por e marrim thjesht për një lëndë fizike, konkrete. E dini, besoj, ai rapsodi që ia harrova emrin do ta ketë kënduar mallkimin tim për diellin e hënën që nuk ma kumtuan vdekjen e djalit. Dhe yjet, yjet e qiellit çfarë bënin? Zinin vend si në lozhat e një teatri tragjik, për ta dëgjuar sa më mirë vajin e një nëne si unë.

I: Zonjë, të më falni, desha t’ju bëj me dijë që për ne gazetarët thuhet që shpesh jemi “të patakt” në pyetjet që bëjmë. Prandaj, në qoftë se kam qenë ndonjëherë i këtillë deri më tash, lyp ndjesë. Edhe pse, në fakt, dikush, Oscar Wilde quhej, një tjetër njeri i madh i asaj ujdhesës së mirënjohur britanike, thosh shprehimisht që “pyetjet nuk janë kurrë të pacipa, përgjigjet ndonjëherë edhe janë”. Po, gjithsesi, dua t’jua theksoj që në qoftë se ju ngjaj vërtet i patakt në pyetjet e mia, mund të kalojmë në pyetjen tjetër. Desha të di, për shembull, si ndikoi kjo tragjedi, por edhe të tjerat tragjedi të shpirtit tuaj fisnik, në raportin me bashkëshortin tuaj, Mujin e madhërishëm? A jeni marrë vesh si duhet, a jeni mish e thua, kur i thonë?

A: Zotëri, unë jam një nënë qyqe që qan përjetësisht djalin e vdekur, vrarë ende i mitur. Që mbetet e padjalë jo një herë e dy, por bash tetë herë. E si mund ta kuptojë një burrë të gjithë këtë? Një hero mitologjik, akoma më pak. Më vjen të them që truri i një heroi mitologjik ngjan nganjëherë më i vogël se i pulave. Jo se është i tillë Muji im, nuk dua aspak të më keqkuptoni, po nganjëherë kjo djallo mendje femre aty më vete. Nuk e di si i kanë dhënë ata, rapsodët, faktet, por Muji vërtet me atë mendjelartësinë prej heroi, nganjëherë nuk sheh dot përtej hundës së vet. Iu luta e lubita të ma kishte kujdes djalin, loçkën e nënës, kurse më duket sikur e çoi me këst tek exheli, kur i tha të futet në kishë atë të shtunë mbrëma. E si mund të ndodhte ndryshe, pos që shkjatë të vinin në kishën e tyre të dielën në mëngjes për të ndjekur shërbesat dhe, pasi ta gjenin të mbyllur, mbi të gjitha me kufomën e popit të vrarë aty, të bëheshin bisha? Pa vihuni njëherë ju vetë në vend të tyre. Dhe i ati bashkë me të vëllanë ku ishin? Tepër vonë në ndihmë të djalit. Tani Muji rri më tepër jashtë kulle, se këtu me mua. Jo se pi e dehet, po thjesht nuk i rrihet brenda. Kështu e kanë heronjtë. Nuk bëhem më merak për të. Sa herë vdes, aq ringjallet. Dhe nuk janë të vërteta ato pallavrat e tërheqjes në shpellë kur kinse e provoi në pëllëmbë se plumbi i pushkës të shpoka dhe kështu kuptoi se epoka e tij kish mbaruar. Puna është se tashmë as vetë im shoq nuk e di nëse trimëritë i bën i gjallë, apo i vdekur, fantazmë, abe. Shpirtin e ka hije, vemesë trupore të pajisur me një fije materialiteti. Trimëritë, sjelljet e mbinatyrshme nga këtej e përtej varri i janë bërë një rutinë e mërzitshme. E them pa ndrojtje: tash së fundi ka filluar të ketë frikë nga trimëria e radhës. Se s’ka ç’të jetë tjetër, veç një riprodhim i ronitur trimërish të shkuara. Por kur vjen në odën time troket, heq opingat pas dere dhe avitet të m’i mbështesë kryet në parzëm dhe atëherë qetësohet, materializohet dhe (e ndiej), lumturohet të mësojë që s’është më ai zot në këtë kthinë.

I: Po me nënën e Mujit, vjehrrën tuaj, si iu venë punët?

A: Kaloni në pyetjen tjetër, ju lutem.

I: Nuk ka më pyetje tjetër, e nderuar zonjë, se pyetja për vjehrrën, që i bëhet një gruaje të martuar, është maja e të gjitha pyetjeve. Ju faleminderit për intervistën.

A: Ha-ha-ha! Lol! Me nder qofshi. Vë re, ama, zotëri, më lejoni t’jua them, që bota juaj qenka njëlloj si jona: e krimbur me maskilizëm. Kam çuar lajm dhe ndokush prej tridhjetë agëve të Jutbinës do të vijë t’ju shoqërojë shëndoshë e mirë gjer matanë Lugjeve të Verdha. Dhe tani më lejoni të shkoj në dhomën tjetër për të ndjekur një histori që tash së fundi po më tërheq fort, tek pres tim shoq të më kthehet dikur në shtroje.

I: Epo të më falni, zonjë, por kështu kurioziteti im po mbuzet aq sa po jua bëj edhe pyetjen më të mbrame. A mund ta di për çfarë bëhet fjalë?

A: Si mik i rrallë që jeni, po jua shuaj këtë kuriozitet të fundit. Po mirë do të jetë të mos e bëni me fjalë. Shëëëëët! Tani fillon episodi i radhës i telefilmit “Sulejmani i madhërishëm”.

Kjo intervistë e pamundur është marrë nga libri Kulla e mishit, Pika pa sipërfaqe, Tiranë 2016.