Lexoj se një grup pikturash, akuarelesh dhe vizatimesh të Adolf Hitler-it qenkan shitur në ankand, në Nuremberg, për 450 000 USD.

Vështirë të thuash se ky vlerësim i bëhet artit të këtyre veprave, apo kujtimit të autorit të tyre.

Në fakt, sa herë që bie fjala për krijimet e Hitler-it piktor, gjithkush ngutet të thotë se ai ishte piktor i keq.

Veprat e tij i kanë quajtur, sipas rastit, mediokre, të tmerrshme, banale, monumente të shijes së keqe ose të kitsch-it.

Megjithatë, kam frikë se edhe këto vlerësime negative, njëlloj si çmimet aq të larta në ankandet e herëpashershme, kushtëzohen nga reputacioni politik i liderit nazist.

Është shumë lehtë ta quash “të keqe” një vepër arti, sidomos kur ndihesh njëfarësoj i autorizuar nga rrethanat. Një snob do të shprehet kështu për pikturat që sheh në restorant ose në një dhomë hoteli; ose për skulpturat gjeometrike të së ashtuquajturit corporate art.

Snob-i e bën këtë sepse (1) e di që gjasat janë të larta, për një vepër arti të ekspozuar në një hotel ose restorant, që të jetë “e keqe”; sikurse e di edhe që (2) të shprehesh kështu për një vepër arti është cool.

Autorësia e Hitler-it vepron, në këtë rast, njëlloj si konteksti i restorantit. Lideri nazist frymëzues i një ideologjie që e çoi botën në kasaphanë dhe miliona hebrenj në kampet e shfarosjes, nuk mund të ketë qenë piktor i mirë, as të ketë nxjerrë nga dora vepra sublime.

Mundohem të përfytyroj çfarë do të thoja sikur të më zinin sytë një pikturë të Hitler-it në një restorant: me siguri as që do ta vija re, meqë pikturat në këto kontekste thjesht zënë vende bosh në muret.

Adolf Hitler: Katedralja në Vjenë.

Edhe po ta kisha parë, ta zëmë, në Metropolitan Museum, do të kisha ecur më tutje, pa i kushtuar vëmendje; meqë kur shkoj në një muzeum arti pres që veprat e atjeshme të jenë përzgjedhur për nga cilësia artistike; dhe ngaqë, kur shkoj në një muzeum arti, nuk jam i interesuar që të përçmoj veprat e ekspozuara.

Njëlloj nuk do të çuditesha edhe sikur një nga këto krijime të Hitler-it piktor ta gjeja në muret e katit përdhes të pallatit ku banoj; kush jeton në NYC, e di që qiraxhinjtë shpesh lënë pas, në apartamente, vepra arti që nuk u duhen më; dhe që pastaj super-intendenti i përdor për të hijeshuar mjediset “publike” në ndërtesë.

Përndryshe, kritikët e artit nuk tregohen kaq të prerë në refuzimin e tyre, kur u tregohen vepra të liderit nazist, por pa ua thënë autorin; çka do të thotë se Hitler-i piktor do të ketë qenë, së paku, kompetent.

Ironikisht, talentin e këtij piktori të ri e zbuloi pronari i një galerie në Vjenë, hebreu Samuel Morgenstein, që në 1911; i cili më pas do të internohej në geton e Lodz-it dhe atje edhe do të vdiste, në 1943.

Vetë Hitler-i kish konsideratë të madhe për talentin e tij në fushën e artit vizual. Sipas një artikulli të botuar në revistën Life, 30 tetor 1939, lideri nazist i pat thënë ambasadorit britanik në Gjermani, Neville Henderson, se

“Unë jam artist, jo politikan. Pasi të gjejë zgjidhje çështja polake, unë dua ta mbyll jetën si artist.”

Këtu virtuozët e klisheve do të thonë se, sikur bota t’i kish treguar më shumë vëmendje Hitler-it piktor, kushedi Lufta II Botërore do të ishte mënjanuar me koston minimale të një salle të shtuar në një cep të Louvre-it.

Dhe që këtej vjen edhe pyetja tjetër, pashmangshëm: ç’lidhje ka midis Hitler-it piktor të dështuar dhe monstruozitetit të tij politik?

Pyetje të tilla e sjellin rrejshmërinë me vete; sepse nënkuptojnë që një artist i mirë do të jetë edhe njeri i virtytshëm, përkatësisht politikan i virtytshëm; ose edhe të kundërtën – që një artist i madh nuk mund të jetë njeri i keq, batakçi, palaço, lëtyrë.

Sikurse i bëjnë jehonë edhe rrejshmërisë tjetër, se një artisti të madh i falen shumë gjëra që atyre të tjerëve, të patalentuarve, nuk do t’u ishin falur.

Natyrisht, bota është plot me artistë të dështuar; sikurse është plot me artistë që nuk kanë talent, e që megjithatë këmbëngulin dhe ndonjëherë edhe shkëlqejnë.

Për këtë, sidomos sot, mjafton simpatia e dy-tre kritikëve dhe kuratorëve dhe tekat e dy-tre japonezëve ose brazilianëve që nuk dinë ç’t’i bëjnë paratë.

Nga ky këndvështrim, interesi i koleksionistëve për pikturat e liderit nazist nuk është fare pa lidhje me refuzimin që ia bën arti bashkëkohor koleksionimit si të tillë, dhe veçanërisht atij privat.