Sjell në vijim një grup tjetër fjalësh orientalizma të shqipes, të cilat kanë fituar jetë të dytë brenda regjistrit bisedor, por jo vetëm. Si bazë për këto krahasime dhe përsiatje leksiko-semantike më shërben Fjalori i Orientalizmave në Shqipe, i Tahir Dizdarit; ndërsa Fjalori i Shqipes së Sotme (2006) më jep referencën e nevojshme për përdorimin e tanishëm.

kopuk te FShS cilësohet si sharje dhe e jep me sinonimin “horr”; në shqipen e sotme bisedore, ndoshta edhe nëpërmjet ndikimit të kopil, me të cilën fjalë ka ngjashmëri fonetike, anon nga kuptimi “dinak, i djallëzuar”, edhe pse e ka ruajtur kuptimin “i hurit dhe i litarit.” Gjithsesi, nuk e ka më kuptimin “vagabond, endacak, i pastrehë” me të cilin do të ketë hyrë nga turqishtja.

goxha sot ka marrë disi befas përdorim të gjerë, në kuptimin “mjaft i madh”, ose për të shënjuar një cilësi që zotërohet në sasi të mjaftueshme ose të duhur: goxha djalë (vajzë, grua, burrë, çun, gocë); ka ndryshuar goxha. Përdoret si mbiemër dhe si ndajfolje, mes të tjerash sidomos edhe si pjesëz intensifikuese për të formuar një shkallë të mbiemrit (i madh, mjaft i madh, goxha i madh, shumë i madh, tejet i madh, jashtëzakonisht i madh), si në goxha i ditur, e flet shqipen goxha keq, një deklaratë goxha pozitive, ishte goxha sëmurë; krahas përdorimeve më tradicionale, si ai është goxha djalë dhe ti je goxha profesor, si nuk të vunë në krye të tavolinës! Edhe orientalizma të tjerë dalin me këtë funksion si beter (ishte beter e bukur), kijamet (ishte kijamet/qamet e vështirë), hata (ishte e bukur hata), bajagi (vjet.). Ndryshe nga intensifikues të tjerë që janë neutralë (tejet i bukur, tejet i shëmtuar), goxha ende duket ta ruajë një ngjyrim pozitiv: thuhet djalë goxha i zoti, por jo *goxha i pazoti; por vështirë se kjo do të vazhdojë edhe për shumë, meqë fjala tashmë është integruar në sistemin e intensifikuesve. Të vihet re që goxha shënjon vërtet një lloj shkalle sipërore të mbiemrit, por e bën këtë me një farë rezerve, ose sa herë që folësi kërkon ta zbutë pak efektin që do të kishte sipërorja tradicionale: të krahasohet filmi ishte shumë i gjatë me filmi ishte goxha i gjatë (it. abbastanza, angl. quite). Në turqishte kjo fjalë (koca) ka vërtet edhe kuptimin “shumë i madh”, “i dorës së parë”, por nuk më rezulton të përdoret si pjesëz intensifikuese: koca bir bahçe ka Dizdari, që i përgjigjet shqipes goxha bahçe, ose në përdorim thjesht mbiemëror. Që këtej, gramatikalizimi duhet marrë si zhvillim i brendshëm i shqipes.

llokmë vjen nga turqishtja lokma, por kjo e fundit ka kuptimin “kafshatë” dhe lidhet kuptimisht me të kafshuarit; në një kohë që në shqipen e sotme bisedore ka rrëshqitur drejt kuptimit “thelë, fetë, copë”, duke i humbur lidhjet e drejtpërdrejta me kafshatën.

maraz në shqipen e sotme ka evoluar nga kuptimi “hidhërim i thellë, brengë” drejt kuptimit të ri “smirë, mllef, mëri, urrejtje”; duke u larguar kështu nga kuptimi i turqishtes maraz, që ka shënjuar, sipas Dizdarit, iletin, lëngatën dhe më tej, edhe një gjendje shpirtërore të padurueshme. Lëvizja kuptimore që ka ndodhur brenda shqipes mund të shihet si “kundër-metaforike”, ose nga pasoja te shkaku: sëmundja ose lëngata e shënjuar fillimisht nga maraz janë parë si pasojë e një gjendjeje shpirtërore negative, e cila e ka marrë pastaj emrin për vete.

maskara sot në shqipe përdoret me kuptimin “njeri i pacipë, faqezi, i poshtër” (angl. scoundrel, it. mascalzone); edhe si sharje; dhe duket të jetë larguar nga kuptimi burimor në turqishte, meqë këtu theksi kuptimor i fjalës, kur përdoret për të karakterizuar dikë, vihet te të qenët qesharak, kloun, bufon (të krahasohet me pezevenk që ka dhënë shqipen pizeveng). Dizdari nuk thotë gjë për këtë zhvendosje kuptimore; dhe fjalë të kësaj kategorie priren të ndryshojnë kuptim shpesh – prandaj nuk mund të përjashtohet që edhe në turqishte-osmanishte fjala të ketë pasur një kuptim të tillë si në shqipen e sotme dhe pastaj ta ketë humbur; edhe pse kjo hipotezë nuk ka shumë gjasë; sidomos po të ketë pasur fillimisht lidhje, fjala në turqishte, me dikë që mban maskë (angl. masquerader) ose me teatralitetin, spektaklin dhe dëfrimin (kjo etimologji mbetet e diskutueshme, krahas asaj nga arabishtja). Për pasojë, edhe këtu shqipja do të ketë ndjekur rrugën e vet.

nishan kjo fjalë e huazuar nga turqishtja nişan duket t’i ketë trashëguar shumë kuptime që i ka pasur dhe/ose i ka burimi; por nuk më del askund në turqishte me kuptimin e angl. birthmark ose italishtes neo.

muhabet, që vjen nga turqishtja muhabbet është fjalë me përdorim të dendur në shqipen e sotme bisedore, dhe e ka ruajtur kuptimin burimor të bisedës (angl. chat). Megjithatë, sot e dëgjon jo rrallë edhe me një kuptim tjetër, të një plani ose marrëveshjeje informale që nuk ka pse ose nuk duhet ta marrin vesh palë të treta; ndonjëherë edhe me funksion eufemistik, për të shmangur emërtimin e drejtpërdrejtë të një çështjeje delikate: Si ishte ai muhabeti që më the? U mendove ndonjë çikë për atë muhabetin? Pastaj kur të takohemi të them për atë muhabetin. U doli një muhabet i ri tani. Lëre atë muhabet se nuk bëhet. Ky s’di gjë për muhabetin. Ashtu ishte muhabeti. Thelbi i këtij zhvillimi kuptimor është informaliteti ose intimiteti (konfidencialiteti) i bisedës ku është trajtuar çështja, ose që e ka krijuar çështjen. Ky kuptim është zhvillim i brendshëm i shqipes, i mungon krejt turqishtes.

pajë Dizdari e sjell me një farë rezerve nga turqishtja pay, që ka kuptimin “racion, porcion, pjesë, kuotë”; kuptimisht kalimi nga e përgjithshmja te specifikja – duke qenë paja në thelb “pjesa” që sjell nusja – nuk do të kishte të sharë; dhe do të ketë ndodhur brenda shqipes. Ndërkohë, Meyer-i e nxjerr nga shumësi pallia i latinishtes pallium, të krahasueshme, mes të tjerash, me italishten e sotme paglio. Më duket më bindës ky shpjegim i Meyer-it.

pallaskë Dizdari e nxjerr nga turqishtja palaska, që shënjon mes të tjerash “spaletat e oficerëve” dhe “gjerdanin, fishekoren”; por FShS e ka edhe për “send si pllakëz a paftë”; në Tiranë pallaska kemi quajtur rëndom raketat e ping-pongut, kuptim që është përftuar brenda shqipes bisedore dhe që është ngulitur tashmë në këtë përdorim gati terminologjik.

pusht në shqipen e sotme, sipas FShS, shënjon “dikë që shkon pas femrave, gruar, kurvar” dhe pastaj me zgjerim kuptimi edhe “maskara”; në një kohë që në turqishte, sikurse e vëren Dizdari, lidhet me një fjalë tabu, puşt, që ka pasur kuptimin “bythë”; dhe që sot përdoret si fjalë përbuzëse për homoseksualin pasiv (angl. f*ggot, it. fr*cio). Fjalë të tilla, sikurse e kemi vënë re edhe në raste të ngjashme, priren drejt një fluiditeti semantik të pazakonshëm; por në shqipe pusht shënjon edhe dikë që është shumë dinak dhe i poshtër (sinonimi: kopuk); në një kohë që fjalorët e turqishtes më japin “son of a bitch, bastard”. Për t’u shënjuar zhvillimi kuptimor, i brendshëm në shqipe, prej “homoseksual pasiv” në “kurvar” – Freud-i do ta kish gjetur shumë zbavitës.

qyp vjen nga turqishtja küp, me kuptimin “enë e madhe balte, etj.”; por ka zhvilluar, në shqipen bisedore, kuptimin “njeri i trashë, kokëtrashë, budalla” (nëpërmjet asocimit të enës me formën e kokës së dikujt), që turqishtja nuk e ka; pas gjase, sot përdoret më shumë me këtë kuptim metaforik, sesa për të shënjuar enën, e cila priret të zëvendësohet nga gjithfarë bidonash dhe enësh të tjera plastike. Të vërehet edhe që në turqishten e sotme, küp duket të ketë zhvilluar kuptimin “i dehur”.

sedër, që sot është fjalë e gjithmbarshme e shqipes, me kuptimin “ndjenja e vlerësimit që ka njeriu për veten; ambicje”, rrjedh – sipas Dizdarit – nga turqishte-osmanishtja sadır sot me kuptimin “gjoks, krahëror”, por më parë edhe “kreu i diçkaje, vendi i nderit, vendi i spikatur”. Duke shënjuar që fjala e osmanishtes sot është relativisht e rrallë në turqishte; ndërsa sedër ka zënë vend mirë në shqipe, për të shënjuar një koncept të rëndësishëm të psikologjisë morale, do të shtojmë se kalimi kuptimor ose metaforizimi paraqet disa vështirësi që mbeten për t’u ftilluar.

qibër, në shqipen e sotme, ka kuptimin “sqimë” dhe i përgjigjet, edhe morfologjikisht edhe kuptimisht, mbiemrit qibar “shumë i kujdesshëm dhe i zgjedhur në të ngrënë dhe në veshje; fodull”. Të dyja vijnë nga turqishte-osmanishtja, përkatësisht kibir dhe kibar; por turqishtja e sotme kibir del me kuptimet “arrogancë, krenari e tepruar, vanitet, superioritet, hubris”, të cilat shqipja qibër i ka humbur; duke fituar, nga ana e vet, kuptimin e të qenit “diskriminativ, i zgjedhur”, i cili në turqishte jepet nga kibarlık. Njëfarësoj, shqipja qibër ka vazhduar kështu ato kuptime të huazimit qibar, të cilat turqishtja i ka shprehur me mjete të tjera fjalëformuese.