Nëse ju kujtohet, gjatë debatit për Shën Kozmain dhe qëndrimin e tij ndaj gjuhës shqipe, vumë re se qarkullonin dy përkthime të ndryshme të një citati krucial të këtij misionari ortodoks – njëri, pas gjase i Sherif Delvinës dhe tjetri i Pëllumb Xhufit.
Në artikullin e vet polemizues në Dita, filologu grek Pantoulas e akuzoi Xhufin se e kish përkthyer [qëllimisht] keq paragrafin e Shën Kozmait ku shpjegohet pse fëmijët u dashkan mësuar të flasin gjuhën greke. Atje ku Xhufi përkthen “kisha jonë edhe kombi ynë janë grek”, origjinali paska vetëm “t’i arsimoni fëmijët tuaj të mësojnë greqisht, sepse kisha jonë është në greqisht”, siç e konfirmuan pastaj edhe disa kolegë këtu në blog. Duket sikur edhe versioni i Sh. Delvinës [le ta quajmë kështu] nuk përmban ndonjë referencë ndaj “kombit.”
Mirëpo një lexues i blogut më dërgoi, pikërisht dje, një citat nga një vepër e A. Konstantakopulos, me titull Ellenike glossa sta Balkania, Janinë, 1988, f. 35; Agora, Joannina, 1984, f. 20, ku thuhet pikërisht (kam shënjuar me të verdhë pjesën ku shfaqet referenca ndaj kombit):
Çka duket sikur i jep të drejtë versionit të Xhufit. Si qëndron kjo punë? A mund të ndihmojë ndonjëri për ta shkoqitur? A është e mundur që të ketë versione të ndryshme të predikimeve të Shën Kozmait?
Po ky lexues më njofton edhe se irritimi ndaj shqipes vernakulare nuk ka qenë dhe aq i rrallë brenda kishës ortodokse në trojet e banuara nga shqiptarë. Ai i referohet librit të Xhufit Dilemat e Arbrit ku ka gjetur informacionin e mëposhtëm në f. 464-465 [theksimi im, 2Xh]:
Gjurmët e kësaj politike “informale” të realizuar nën hijen dhe nën mbrojtjen e Portës së Lartë, i gjejmë edhe një shënim të harruar të Kodikut të Delvinës të vitit 1736, i cili tregon se si peshkopi grek Genadhi e braktisi detyrën e bariut të të krishterëve të atyre trevave, “pasi nuk mund të duronte që banorët e tyre të flisnin gjuhën shqipe” [Th. Bamichas, Kodiks tou naou tes poleos Delvinous, në: “Epeirotika Chronika” 5 (1930), f. 58 e vijim.]. Apo tek rregullorja e vitit 1882 e shkollës fetare greke të fshatit Nivan të Zagorisë, e shtypur enkas në Athinë, ku u imponohej nxënësve të komunikonin në shkollë vetëm në gjuhën greke dhe të shmangnin përdorimin e “idiomës shtëpiake, dmth. të folurin shqip”, sa të jetë e mundur edhe në familje. Si për të thënë, që përveç se të konvertonin vetveten, nxënësit duhet të kontribuonin edhe për të helenizuar prindërit e vet. [Kanonismos kai Programma kentrikou ellenikou ekpaideuteriou Zagorias en Nivane tes Epeirou, Athenai, 1882, f. 12.]
Sërish – a nuk na sugjeron kjo një politikë armiqësore ndaj vernakularit shqip? Nuk jam në gjendje t’i kontrolloj burimet që citon Xhufi, por ma merr mendja se ato janë gjerësisht publike.
Po i kthehem kësaj teme sepse dua që ajo të trajtohet veç dy temave të tjera të përafërta, me të cilat është ngatërruar keq: (1) zëvendësimi i greqishtes me shqipen, si gjuhë liturgjike e Kishës Ortodokse; dhe (2) miti i mallkimit të gjuhës shqipe, që ka marrë ngjyrime të forta nacionaliste dhe jeton në mënyrë të pavarur nga argumentimet.
Dhe po i kthehem, sepse nuk arrij të kuptoj mirë ç’interes do të kishte kisha ortodokse, si institucion religjioz, që besimtarët e saj të ndërronin vernakularin; dhe nëse mund të shpjegohet kjo ndryshe, përveçse si aleancë e segmenteve të caktuara të klerit ortodoks me alergjinë ndaj shqipes dhe shqiptarëve – nuk po di si ta quaj ndryshe – të segmenteve të caktuara të elitave greke?
Shembujt e sjellë këtu janë të mjaftueshëm për të nisur një debat. Por janë të pamjaftueshëm për të shprehur një prirje a politikë, nga këndvështrimi i studimeve historike. Paçka se kjo e fundit mund të tingëllojë tepër paqëtuese karshi frymës mbizotëruese në opinion mbi idenë e politikës së ndjekur nga kisha greke për helenizimin e kishave dhe popujve rreth saj, unë mendoj se debati real ka nevojë pasurohet me studime, botime e fakte të tjera, që të jetë i bindshëm.
Nga ana tjetër, përpjekja për ta ndarë këtë diskutim nga të tjerë të pranëvendosur e mbivendosur me të, edhe pse është fort e lavdërueshme, është ca e vështirë të qëndrojë brenda kornizës së vet dhe të mos shihet në kuadrin e një vargu goditjesh ndërmarrë së fundmi ndaj kupolës drejtuese të Kishës Ortodokse. Dhe në këtë pikë do t’i yshtja njerëzit për të bërë kujdes, pasi është e lehtë që njeriun ta përfshijë dallga e turmës. Qëndrimet ndaj subjekteve fetare janë çështje delikate, që prekin ndjeshmëritë e pasuesve të një besimi a riti të caktuar, dhe ndërhyrjet nga jashtë këtij rrethi duhen bërë edhe duke mbajtur parasysh ato ndjeshmëri, cënimi i të cilave shkakton prishje ekuilibrash – të cilat edhe kështu si janë, janë delikate.
Prej Shën Kozmait kanë pasur ç’të mësojnë edhe vllahët, e sidomos çifutët. Racizmi ndaj romëve ka qenë mëse prezent siç kuptohet nga fjalët e predikimeve apo profecive për suliotët. Por arsyet e veprimeve të Kozmait, dhe atyre që e kanë projektuar si flamur sot, nuk duhen parë vetëm si çështje dhe problem i Kishave ortodokse greke, të Stambollit apo Athinës; qoftë, i kishave të shek. XVIII dhe atyre të sotme.
Pohojmë ndonjëherë se të gjitha kishat ballkanike nëpërmjet përfaqësuesve të tyre janë marrë, dhe merren, më shumë me politikë sesa me teologji apo ndonjë çështje tjetër. Jo vetëm tek fqinjët, por tek shqiptarët mes figurave më të shquara kombëtare ka priftërinj katolikë dhe ortodoksë. Ne fatkeqësisht kemi shembuj të tjerë kur klerikë katolikë, myslimanë dhe ortodoksë, kanë punuar kundër Shqipërisë. Aq sa të lind dëshira të pyesësh, – A ekziston një lidhje mes veshjes prift apo hoxhë dhe pasionit për politikën, e më tej nacionalizmin?
Unë nuk e besoj, por mendoj që kemi të bëjmë me njerëz si gjithë të tjerët, që veprojnë edhe politikisht dhe që për arsye të kulturës më të lartë dhe të gjithë mjeteve që zotërojnë ndodh të vihen në qendër të proceseve politike.
Episodi i rrëfyer prej J. C. Faveyrial mbi djegien e dorëshkrimeve ne latinisht nga murgjit e manastirit të malit Atos (disa donin ti digjnin ndërsa të tjerë përpiqeshin ti mbronin) është një shembull që besoj se mund ti japë një përgjigje pyetjes në fund të artikullit. Dëshirën për eleminimin e teksteve dhe gjuhëve e e kanë pasur vetëm segmente të caktuara, apo thjesht njerëz të caktuar, të cilët kanë vepruar në hije, përndryshe do të kishim më shumë informacion. Kështu që problemi është kur ndodh që klerikëve nacionalistë u jepet njëfarë pushteti mbi besimtarë popujsh të tjerë.
Po sjell këtë pasazh tjetër mjaft interesant të Faveyrial, i cili shkruan se misioni helenizues i Shën Kozmait ishin motivuar prej Patriarkut grek të kohës, dhe kjo ishte (për Faveyrial) arsyeja e vrasjes së tij, me urdhër të Kurd Pashës.
“Fakti është se u shkua në hu, jo sepse predikoi doktrinën e apostujve, por pikërisht helenizmin në emër të patriarkut grek. Hapi i parë i bërë nga ky patriark për të implantuar helenizmin në Maqedoni dhe Shqipëri ishte eleminimi i patriarkanave të Ohrit dhe Pejës. I dyti duhet të ishte asgjësimi i gjuhëve vulgare: vllahe, shqipe dhe bullgare të përdorura në këto vende të ndryshme.” (f. 273)
Ndërsa një paragraf më parë shkruan, se, “Pas fjalës së tij, vllahët e Zagorisë në Epir dhe shumë të tjerë hoqën dorë nga përdorimi i gjuhës së tyre.”
Për më shumë: http://www.albanianhistory.net/pdf/FaveyrialHistoireAlbanie.pdf
Bindja se punët e fesë dhe punët e shekullit janë të ndara është kryekëput ideologji. Vetë feja është një prej fytyrave të pseudouniversalizmit imperial – gjuhët liturgjike në fakt janë shenja dhe shenjues të imperiumit të dikurshëm apo të sotëm.
Ndaj shteteve kombe feja qëndron – në vija të trasha – dysoj. Tek shtetet-komb me traditë (apo ambicie) imperiale (sado rudimentare të jetë kjo), feja përdoret si gurthemel për ideologjitë ekspansioniste (nacionalizmit ofensiv). Tek shtetet-komb që nuk e kanë këtë traditë apo këtë ambicie, feja përgjithësisht përdoret për subversion ndaj nacionalizmit difensiv, duke përdorur fytyrën e saj trans-nacionale.
Vërej shpeshherë se si ideja se “nacionalizmi dhe shtet-kombi janë konstrukt i shekullit XIX” lexohet a thua se komunitetet etnike/kulturore/gjuhësore, urrejtjet ndëretnike, aleancat etnike, apo edhe shtetet që favorizonin përbrenda një etni ndaj tjetrës, e që ndiqnin politika të asimilimit/spastrimit etnik lindën veç asokohe, e më përpara baza identitare për themelime komunitare, politike e shtetërore ka qenë kryesisht feja. Shumë thjesht vërtetohet pavërtetësia e këtyre leximeve përgjithësisht të sheshta dhe deri diku vulgarizuese (të temës).
E lindja e “nacionalizmit dhe shtetit-komb” në shekullin e XIX ka të bëjë jo me këto, se sa me “enfranchisement-in” e Tiers Etat-it, konceptit se nëse je anëtar i kombit je edhe shareholder shtetit, i politikëbërjes dhe vendimmarrjes. Ky moment historik që në fillim, në Francën revolucionare, u shoqërua që prej fillimit me veshjen identitare-kulturore-gjuhësore (në kombin-qytetar francez që në fillim u deklarua se anëtar mund të ishte kushdo, mjaft të zotëronte kulturën franceze – dhe ky kushti i fundit e bëri Francën qytetare të asimilojë e homogjenizojë ndoshta më shumë se sa Gjermania “e gjakut”), ama nuk e shpiku atë.
Në fakt, solnox, mua më intereson kjo punë nga pikëpamja më shumë (socio)linguistike. Më duket pak e pazakonshme që misionarë ose priftërinj të kishës ortodokse të kërkojnë që greqishtja të përdoret jo vetëm si gjuhë liturgjike, por edhe të zëvendësojë vernakularin, si gjuhë “e vatrës.” Nuk më rezulton që kjo të ketë ndodhur gjëkundi me latinishten si gjuhë e Kishës Katolike në Mesjetë; dhe as ka ndodhur me arabishten, me besimtarët myslimanë në Shqipëri dhe gjetiu. Edhe Perandoritë kam frikë se janë të interesuara të përdoret një gjuhë e përbashkët publike, por nuk merren shumë me vernakularët – madje në këtë pikë Perandoritë janë treguar shumë më të buta se shtetet kombe: krahaso, bie fjala, Francën me Austro-Hungarinë. Gjithsesi, në rastet që përmenden në shkrim, duket sikur misionarët dhe priftërinjtë e kanë menduar edhe zëvendësimin e vernakularit (shqip) me greqishten si mjet evangjelizimi – çfarë, më duket mua, nuk ka shumë lidhje me kishën, as me liturgjinë; dhe për këtë nuk kam dëgjuar të flitet shumë: evangjelizim nëpërmjet ndërrimit të gjuhës?
Une, me shume se sa te etabloj ndonje ligjesi – po perpiqem te tregoj se ka gjurme te nje relacioni. Nuk po them qe secila ideologji imperiale eshte fe, por po them se (thuajse) secila fe madhore bart shenjen e nje perandorie.
Gjithashtu nuk po them qe secila fe qe eshte gershetuar me interesat perandorake ka prodhuar ne secilin moment impulse asimiluese. Por, ne momente ekspansioni perandorak feja eshte nje prej aparateve qe perdoren ne kete menyre (me sukses relativ, pasi edhe perandorite nuk jane bash fenomen homogjen).
Keshtu psh. latinizimi i territoreve te gjera ne Evrope, qe ne mase te madhe ka ardhur duke i zevendesuar edhe vernakularet, nuk ka mundur te vije vetem permes kolonizimit fizik. Imponimi i kultit zyrtar, qe perfshinte edhe angazhimin e klerit, ka luajtur rol ne kete drejtim. Dhe Roma vazhdimisht eksperimentonte me synim te permiresimit te funksionimit te ketij aparatusi – qofte duke themeluar kulte perandoresh, qofte duke greqizuar (fillimisht) e me pas mitraizuar apo egjiptizuar panteonin e vet. Deri sa u gjet nje fe filozofikisht me robuste dhe organizativisht me ekonomike e me moderne, e cila thuhet se iu fanit perandorit si chi-rho ne enderr duke i thene in hoc signo vinces. Kjo e pershpejtoi latinizimin neper koloni. Natyrisht latinizimi deshtoi aty ku gjeti kultura me te shkuar te veten imperiale, psh. ne Greqi apo Persi.
Bizanti, ne momentin historik kur filloi te zevendesonte latinishten me greqishten ishte nje perandori nen presione te vazhdueshme e qartesisht jo ne ekspansion (per kete arsye nuk pati ndonje vale te madhe greqizimi). Perkundrazi, elementi hegjemonik i kishes qe do te duhej te ndihmonte perandorine – u vu ne diskutim dhe efektivisht u ca, prej perandorive te tjera. Keshtu Bullgaret moren kishen e vet (cne qe kerkuan kishe te veten qe ne mesjeten e hershme, c’eshte kjo, vetedije kombetare qe atehere?), se ciles menjehere i ndryshuan gjuhen. Po ashtu Serbet pak me vone me perandorine e tyre, e edhe me vone Ruset. Shenjtore te ketyre kishave ishin edhe perandore, gjenerale, politikane te cilet ndihmuan perandorite e tyre te pushtonin vende te tjera ortodokse (duke e vene shume ne diskutim komunionin fetar) Keto presione ne margjinat e Bizantit kane luajtur rol te madh, mendoj une, ne farketimin e nje lidhje edhe me te ngushte mes kishes bizantine e greqishtes si gjuhe dhe si identitet.
E ekspansioni i kalifatit arabizoi gjysmen e dynjase se njohur atebote. Serish arabizimi nuk mund te themi se erdhi si pasoje e dominimit fizik te nje populli qe per nga permasat origjinale ishte teper i vogel. Serish arabizimi i gjeti kufijte e veta aty ku hasi ne popuj me te shkuar a te tashme imperiale, perset, greket, dhe franket.
Perandoria otomane ndaj kalifatit qendron si Bizanti ndaj Romes. Nuk mberriti te otomanizonte (dhe aq) shume, pasi ne terrenin e vet kishte te bente me popuj qe ne vetvete mbrunin kujtesa kolektive apo aspirata imperiale permes fese, folkut apo kultures (perfshi dhe gjuhes se tyre). Nder ta perset, arabet, greket, bullgaret, serbet, armenet etj. Ne te te tilla raste kemi nje lloj transformimi te vetedijes politike dhe fetare te popullit, dikur agresive e me vektor ekspansionist, tash kthehet ne mjet rezistence pasive, ne pritje te momentit mesianik kur do te nise lufta per clirim. Sigurisht qe Perandoria Otomane ka pretenduar t’i rregulloje e normalizoje miletet e veta, e t’ua kontrolloje edhe edukimin fetar. Zyrtarisht eshte pretenduar se prifterinj e hoxhallare kane qene besnike te saj, e ne mase te konsiderueshme do te kete qene keshtu. Por besnikeria, me sa duket, ka qene e diskutueshme lehte, lehtesisht e kthyeshme ne disidence.
Fisnikeria gjermane e Perandorise se Shenjte fillestare, perfshi ketu edhe bijat e saj, nder te cilat Austro-Hungaria eshte ndoshta me prominentja, eshte rast i vecante. Kjo Perandori dihet qe me shume ka vepruar si konfederate, e shenjuar prej konteksteve kulturore gjermanike te trasheguara, se sa si Perandori klasike. Edhe origjina e AH qendron ne konfederim. Bashkimet e kurorave me shpesh kane ndodhur si pasoje e trashegimit, kontrates etj, se sa si pasoje e luftes (zonat e pushtuara me lufte jane mbajtur pergjithesisht shkurt). Pastaj, kemi te bejme me mesjeten e vone, shume shpejt perandorite europiane u shekullarizuan (bashke me shekullarizimin e fese, me te cilin aq shume levdohet Europa).
Ama nuk hezituan ta perdorin kristianizmin si mjet ndihmues ne kolonizimin e Afrikes, e cila ne mase te madhe (aq sa lejoi koha e konteksti) nisi te flase frengjisht e anglisht.
Ndersa protestantizmi, si fe relativisht moderne, e lindur ne kushte tashme “shekullare” nisi te perdoret si ideologji e perandorise jo ne sensin klasik. Pasi dhe perandorite klasike kishin pushuar se qeni (shekullarizimi ne nje fare menyre shenoi fundin e tyre per arsye te tjera, qe nuk po zgjatem ketu – por eshte interesante te vihet re se binomi perandori-fe di te jete i ashper dhe i bute ne momente te ndryshme te zhvillimit te vet). Protestantizmi nisi te sherbente si justifikim etik i neo-imperializmit, ekspansioni i te cilit eshte i nje lloji tjeter. Kjo gje tashme qe etabluar ne mase te madhe, kur u shkruajt “Etika protestante dhe shpirti…”.
Mund te argumentohet kesisoj edhe per fete lindore, por ato jane kontekste qe i njohim me pak.
Ne te njejten kohe, duhet bere sqarimi se kjo e imja eshte nje tentative shume modeste per te vene ne dukje nje lidhje ne vija te trasha midis njerit prej aspekteve te religjionit si praktike organizative-edukative dhe shtetit perandorak, jo per te bere ndonje barazim matematik, as per te pergjithesuar aspekte, funksione, modalitete e dimensione te tjera te ketyre dy fenomeneve.
E drejtë, kjo mund të vlejë, por vetëm për kishat ortodokse. Specificiteti i për shembull asaj ortodokse greke është pikërisht gjuha greke, ndaj përpjekja për zgjerim e pushtet më të madh kalon nëpërmjet helenizimit. Është një përpjekje gjithsesi jo fort e lavdërueshme, dhe pa ndonjë lidhje me tekstet, doktrinat apo kanonet e krishtera, ndaj duhet parë më tepër si problem segmentesh dhe individësh që i kapërcejnë disa kufij. Jo vetëm kufij shtetërorë, natyrisht.
Kjo përpjekje për tjetërsimin e gjuhës së tjetrit duhet sqaruar, siç shkruan 2xha, pasi dëshira të tilla nuk janë edhe aq të natyrshme.
Në perandoritë e stëmëdha është e vërtetë që ndonjëherë synohej homogjenizimi, por për arsye të caktuara, shpesh nga frikëra të arsyetuara përpallë fqinjsh. Veçse edhe këtu procesi nuk është kaq standart apo një prirje e natyrshme. Në fakt me aq sa kam lexuar (jo gjithçka) nuk më duket se romanët dëshironin ti latinizonin « barbarët », as ata brenda kufijve dhe as të tjerët. Përkundrazi të merrje qytetarinë romake, ishte një rrugëtim shpesh i mundimshëm. Perandori Konstandin vetëm ndali persekutimet dhe zgjodhi fenë e krishterë si fe personale, imponimi i saj është bërë vonë, nëse nuk gabohem nga Justiniani (shek. VI) dhe duhet të jetë imponimi i parë i një feje prej romanëve. Fetë e mëparshme lidheshin me kultin e të parëve, hyjnitë ishish edhe krijues popujsh dhe çdo dëshirë për t’jua imponuar besimin personal popujve të tjerë mund të shihet si dëshirë për t’ju imponuar tê njëjtit parardhës, çka nuk shkon. Justiniani përndryshe lejonte predikimet në çdo gjuhë, madje Prokopi në të njëjtën periudhë shkruan se dëgjonte gjuhë barbare shumicën e kohës në institucione e pikëtakime të tjera elitare romano-bizantine. Mos të harrojmë përpjekjen për pavarësimin e Kishës së Ilirikut, po prej Justinianit. Pra nuk kishte politika latinizuese prej tij.
Kemi në Antikitet shembuj mendimtarësh grekë që diskutonin nëse do ta quanin grek dikë i cili e kishte nënen trake dhe babain grek. Shembulli i lojërave olimpike është i mirë njohur. Dëshmohen gjithashtu sado pak zakonet e popujve si gjermanët, hebrejtë, etc. S’bëhej fjalë që ti kërkonin dikujt të ndryshonte gjuhën për tu asimiluar, përkundrazi përbuzja apo edhe urrejtja etnike (siç shkruani me të drejtë) ishte më normale.
Dua të them që dëshira për tjetërsimin e tjetrit nuk ështê premisë e askujt, por duhet sqaruar dhe i gjetur shkaqet. Të cilat i shoh më së shumti në frikëra, dëshirë për fuqizim e personazhe problematikë por jo të lidhura medoemos me fe apo politika Kishash.
Nuk jam duke ecur ne gjurmet e arsyes se deshires per tjetersim apo asimilim. Une personalisht e shoh me dyshim te madh vete konceptin e tjetersimit, pas kritikes qe ia ka bere dhe Althusseri nder te tjere edhe kuptimit marksist/modernist te ketij koncepti. Cka do te thote tjetersim, ne analize te fundit? Ndryshim te natyres origjinale te tjetrit? A ka valle “natyre” te tjetrit.
Prirem ta shoh “natyren” e “tjetrit-kolektiv” gjithnje si histori te shtresezuar, se ciles shtresat e mikroshtresat nuk mund t’ia njohim, por mund t’i shohim vektoret “makro” te zhvillimit dhe konstrukteve te pergjithshme (dhe kjo shkon perkunder shkolles se mikrohistorise, kaq ne mode ne periudhen pasmoderne).
Qe ne institucionet romake degjoheshin shume gjuhe, kjo eshte afermendsh, sic eshte afermendsh te thuash se edhe ne oborrin e kalifit te Bagdadit (jo ketij te sotmit) do jene degjuar turlifare gjuhesh. Fakt eshte se arabet, nje popull relativisht i vogel dhe jo i njesuar, as jo i zhvilluar ne krahasim me boten e njohur te kohes, mberriten ne arabizonin ne mase te madhe popullsi, qe prej Spanje e deri ne kufijte e Persise dhe Indise. Te thuash se i arabizuan me shpate, eshte perqindje e vogel e se vertetes. Te thuash se i arabizuan me program, prape eshte pjesez. Te thuash se i arabizuan me deshire e vetedije, ka gjasa te jete ne mase te madhe e pavertete. Te thuash se i arabizuan me fe, prape eshte pjesez. Pergjithesisht ky ka qene rezultat i ideologjise imperiale – duke perdorur ideologjine ne ate kuptimin se “i bejme gjerat pa i vene ne pikepyetje, pa e ditur pse, pa patur nevoje te na tregojne, apo qe t’i deshirojme”.
Njejte pak a shume ceshtja e pjellorise se latinishtes, prej nje gjuhe shume te vogel ne nje gadishull qe ende nuk ka qene me i zhvilluari i kohes se vet…
Nuk kemi te bejme ketu me ate fenomen qe rendom e quajme shovinizem, e qe ka te beje me shfaqjen e pasionit shfaroses apo asimilues qe lidhet me shume me impotencen per te ndertuar perandori. Perkundrazi kemi te bejme me faqen tjeter te monedhes, shtrirjen e hegjemonise, ideologjise, aparateve te edukimit e te kulturimit qe e bejne te vetvetishem asimilimin, gradualisht.
Nuk pajtohem se fenomeni ka lidhje me kishat ortodokse per shkak te ndonje problemi doktrinar ne ortodoksi. Me duket se ne momente te ndryshme fenomeni eshte shfaqur dhe ne perendim, gjersa mbreter te ndryshem e rregjuan personalitetin e papes, e thuajse njekohesisht sponsorizuan luftera sektare etj, qe prodhuan ndarje ne katolicizem etj.
Ajo qe dua te them, shkurt, duke u nderlidhur me pyetjen qe shtron autori, eshte:
Nese pranojme nje lidhje intrinsike funksionale dhe tejfunksionale te fese ne dimensionin e saj edukativ-riprodhues-paqtues dhe shtetit imperial ne dimensionin e vet njesues (duke bere dallimin mes shtetit imperial aktual ne faze ekspansive, shtetit imperial aktual ne faze difensive dhe shtetit imperial potencial qe ekziston vec si ideologji/ambicie/program); nese pranojme edhe nje fare rregullsie produktive ne raportin gjuhe liturgjike/gjuhe imperiale (duke i pasur parasysh tre gjendjet e permendura te imperiumit) – atehere ndoshta mund te shtrohej nje hipoteze qe shpjegon prej nje pikepamjeje te ideologjise (me burim imperial) misionin gjuhesor te Kosma Etolianit, apo qe shpjegon problemet ne pranimin e Kishes Maqedone apo Kishes Ukrainase prej komunionit ortodoks, apo qe shpjegon shfarosjen e huguenoteve ne France, barrikadizimin dhe lidhjen e ngushte te shiizmit me perset (ne fakt iranianet) se voni, etj etj.
Është hipotezë mjaft llogjike dhe sigurisht e mirë sqaruar. Vetëm dua të them se aktet e klerikëve dhe Kishës janë rezultat edhe i një procesi gjatë të cilit veprojnë e kundërveprojnë faktorë të shumtë. Mund të dallojmë një dimension imperializmi, por kemi besim dhe shpresojmë në një doktrinë dhe filozofi humaniste dhe jo agresive deri në këtë pikë; të tjetërsimit gjuhësor.
« A ka valle “natyre” te tjetrit ?» Flasim për një natyrë kulturore, apo veçanërisht për një trajtë kulturore që synohej apo synohet të trejtësohet.
Për shembullin e Prokopit, në fakt ishte vetëm argument për të mbështetur pohimin se Justiniani nuk ka pasur synime asimiluese kur detyroi praktikimin e kësaj feje në fjalë. Përndryshe shembulli i Bagdadit të abasidëve, është gjithashtu mjaft interesant. Sot mendojmë për një Bagdad si qendër e rëndësishme historike dhe kulturore arabe, por sigurisht është (ai dhe e gjithë Mesopotamia) qendër qytetrimesh e perandorish të tjera përpara pushtimit arab.
Ja nje lajm i fresket fare nga Athina: Dy te rinj shqiptare arrestohen sepse flisnin shqip:
http://www.gazetatema.net/web/2014/09/03/turizem-ne-rajonin-e-policise-dy-te-rinj-shqiptare-u-shoqeruan-ne-komisariat-sepse-flisnin-shqip/
Atyre aneve duket se nuk ka levizur gje qysh nga koha e shen Kozmait.
Guri tundet, por greku nuk tundet nga parimet, tha.
Ne shek 18, Turqia kishte filluar renien e ngadalte dhe te pashmangshme, Rusia qe prej Pjetrit te madh i kish vene syrin Kostandinopojes, madje ne mos gaboj Katerina e Rusise i kish propozuar Perandorit austriak, rikrijimin e Bizantit, propozim i hedhur poshte prej austriakut.
Thelbi i lojes se Patriarkanes se Kostandinopojes ishte rikrijimi i Bizantit, synim qe e çoi te bente loje te dyfishte si me Rusine ashtu edhe me Turqine.
Projekti i Patriarkanes u katandis ne krijimin e Greqise, ne radhe te pare per shkak te interesave angleze qe metonin bllokimin e Rusise.
Nxitja e greqizimit ne gjysmen e dyte te shek 18 ishte pjese e projektit bizantin, mandej kur u verejt pamundesia e tij, u kalua ne projektin me pak ambicioz te Greqise si shtet-komb.
Te shikosh nxitjen e greqizimit si çeshtje e mirefillte fetare dhe politikisht e painteresuar do te thote te kerkosh te gjesh ishullin e Kurrkundit, gje per te cilen Edoardo Bennato e ka dhene pergjigjen me kohe
Seconda stella a destra
questo è il cammino
e poi dritto, fino al mattino
poi la strada la trovi da te
porta all’isola che non c’è
Ne nje blog nacionalist grek rashe ndesh me nje shkrim te stergjate ku akuzohet Shen Kozmai si shenjtor i mblivleresuar nga kisha ortodokse greke, si anti-grek dhe turkofil, i cili synonte vetem perhapjen e vlerave te krishterimit dhe ortodoksise permes mesimit te greqishtes nderkohe qe nuk i interesonte “koncepti i kombit, as i pavaresise, as i kryengritjeve dhe i ceshtjeve te tilla “heretike”.
Misioni i Shen Kozmait dhe roli i kishes ortodokse greke gjate gjithe periudhes se pushtimit turk duhet pare nen driten e lartesimit dhe hyjnizimit te greqishtes si gjuhe biblike dhe kishtare dhe jo te kombit grek. Nuk eshte aspak kontradiktore po te merret parasysh se Greqia dhe kombi grek eshte rezultat i “marteses se dhunshme” te civlizimit antik grek dhe atij bizantin, qe perpos filozofise dhe botekuptimit te ndryshem ishin te huaja dhe armiqesore mes tyre.
Per greqishtlexuesit: http://toksipnitiri.blogspot.be/2011/02/blog-post_1337.html