nga Besnik Sinani
Në një takim përkujtimor në nder të klerikut françeskan, Shtjefën Gjeçovi, i njohur ndër të tjera si mbledhës i Kanunit të Lekë Dukagjinit, Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga ndër të tjera tha:
Me Kanunin e Maleve të njohur si Kanuni i Lekë Dukagjinit, pasardhësit të Skënderbeut në rezistencën kombëtare kundër pushtimit otoman, rregullohet jeta e njerëzve, dhe kjo e pamundësonte zbatimin e Sheriatit në këto troje dhe te populli ynë, qoftë i besimit katolik apo i besimit mysliman. Në trojet shqiptare nuk mund të paramendohej që autoritetet osmane t’ia këpusnin dikujt dorën, të akuzuar për vjedhje, ose që dikujt t’i jepeshi pesëdhjetë kamxhik publikisht trupit. Pra ky Kanun ruajti nderin dhe dinjitetin e njeriut dhe dinjitetin kombëtar gjatë më shumë se pesëqind vjetëve.
Znj. Jahjaga nuk po flet për rastet që dëgjojmë në lajme nga Nigeria apo Pakistani që lidhen me ligjin fetar të Islamit, Sheriatin, ekzekutime me gurëzim e rrahje publike për imoralitet, apo prerje dore për vjedhje, ndëshkime që kritikohen ashpër si forma drakoniane dënimi. Këto evente shqetësuese kërkojnë shqyrtim më të gjerë, por znj. Presidente i vendos këto forma të ashpra ndëshkimi në një realitet të njohur historik, atë të periudhës osmane. Mënyra se si Presidentja kosovare i referohet Kanunit është trajtuar më parë e nga autorë të tjerë e për këtë arsye do kufizohem në disa sqarime rreth ligjit islam, Sheriatit, gjatë periudhës osmane, me fokus në ndëshikimet penale me had, dënime për të cilat Sheriati parashikon gurëzim, rrahje apo prerje dore.
Së pari lexuesi mund të ketë vënë re se unë po dalloj midis atyre që paraqiten sot si shfaqje të aplikimit të Sheriatit dhe Sheriatit të Perandorisë Osmane. Ky dallim është prezent dhe i qartë për historianët. Duke komentuar mbi këtë dallim dhe në lidhje me lajme që dëgjojmë këto ditë mbi forma të ashpra ndëshkimi, historianja e Universitetit Georgetown, Judith Tucker, shkruan:
[…] interesi im kërkimor si historiane sociale e periudhës osmane në botën arabe, më kish sjellë në kontakt me materalet legale islame, përfshi disa nga tekstet juridike dhe të dhënat e praktikave legale që kanë mbijetuar nga shekulli i 17të dhe 18të. E pata të vështirë të akordoj masën e këtyre diskutimeve dhe parktikave, të cilat ishin të ndikuara nga shqetësimi i thellë për të drejtat e anëtarëve më të dobët të shoqërisë – të varfërve, jetimëve, grave me tonin e debateve të sotme mbi veshjen dhe imoralitetin. Cila është marrëdhënia e juristëve tradicionalë me ata të sotmit?” (Judith Tucker. Women, Family and Gender in Islamic Law. Cambridge University Press. 2008.)
E kemi më të lehtë për të kuptuar këtë vështirësi të Prof. Tucker duke lexuar më tej një tjetër historiane të ligjit në periudhën osmane pranë Whitman College, vepra e të cilës është fokusuar tek sistemi penal Osman në çështje të imoralitetit, Elyse Semerdjian. (Off the Straight Path: Illicit Sex, Law and Community in Ottoman Aleppo. Syracuse University Press. 2008.)
Një kapitull në këtë libër i dedikohet praktikës osmane në ndëshkimet penale. Osmanët, vëren prof. Semerdjian, e shihnin veten si mbështetësit e ligjit të Sheriatit, por njëkohësisht kishin ngritur dhe një sistem paralel ligjor, kanunamet dhe kanunamet tregojnë më së miri jo vetëm preukopimin Osman me moralitetin dhe rendin social, por edhe mënyrën e evoluimit dhe ndryshimeve të Sheriatit në sistemin Osman. Kur vjen tek çështja e zinasë (marëdhënieve seksuale jashtë martese), shkruan Semerdjian, osmanët u bazuan në dy principe legale që shërbenin për të evituar ndëshkimet had, ndëshkime si ato që përmendëm më sipër.
Zina – ja dhe Shubha në legjislacionin Osman.
Largoni sa më shumë dënimet e përcaktuara për myslimanët (had) duke u bazuar sa të mundni në forcën e dyshimit (shubha).
-Profeti Muhamed.
Le të sqarojmë paraprakisht se këtu po flasim për popullsitë myslimane të Perandorisë pasi të krishterët dhe hebrenjtë kishin gjykatat e tyre komunitare në bazë të së drejtës fetare të bashkësisë së tyre. Popullsitë e krishtera, pra, për të cilat flet znj. Jahjaga se u mbrojtën nga kanuni, u mbrojtën nga sistemi Osman që njihte të drejtën që çdo bashkësi fetare të administrohej nga ligjet e veta. Ata kishin opsionin për të zgjedhur gjykatën e Sheriatit siç bëhej në fakt veçanërisht nga femrat hebreje për shkak të akomodimit më të favorshëm të pronësisë për femrat se sa në ligjin hebre. Por ndodhte dhe nga shumë femra të krishtera siç na bëhet e qartë nga një numër studimesh historike të praktikave legale, përfshi studimin e historianit francez Gilles Veinstein për Vlorën.
Së pari, vetë në praktikën më të hershme të Sheriatit ka patur shembuj kur dënimet ndryshonin dhe duke qenë se në të drejtën islame, ashtu si në atë anglo-saksone për shembull, precedenti i pranuar kthehet në pjesë të ligjit, atëherë juristët osmanë shqyrtuan këto raste. Por mbi të gjitha, ata përdorën nocionin në ligjin e Sheriatit të Shubha – dyshimit juridik, për të evituar implementimin e dënimeve të had-it. Shpjegimet rreth këtij nocioni gjenden në një nga tekstet bazë të shkollës Hanefi, shkolla juridike e Perandorisë Osmane si dhe shkolla tradicionale e myslimanëve shqiptarë, El Hidaja (Al Marghinani. Al Hidayah: The Guidance. Përkth. Imran Ahsan Khan Nyazee. Amal Press. 2006). Kësisoj, mjafton për të akuzuarit të deklarojnë se nuk e dinin që ishin përfshirë në një akt ilegal, apo qoftë të shprehnin dyshimin se ndoshta ishin të martuar, që juristët hanefi, veçanërisht ata të periudhës osmane të vendosnin se nuk kishte mjaftueshëm siguri për t’u implementuar dënimin e had-it. (Shiko gjithashtu Judith Tucker. In the House of the Law: Gender and Islamic Law in Ottoman Syria and Palestine. University of California Press. Berkley. 1998).
Këtë logjikë juristët osmanë e çuan gjer aty sa të thonin shprehimisht që ky nocion dyshimi aplikohej edhe nëse një njeri kapej me një prostitutë dhe kjo shpjegon, sipas historianëve si Tucker dhe Semerdjian, se pse nuk kemi ndëshkime trupore as të prostitutave.
Vërejmë këtu se juristët myslimanë morën seriozisht edhe standartin e lartë të provës për raste imoraliteti, ku nëse dikush sillte akuzën por nuk e mbështeste gjendej para dënimit për shpifje. Kësisoj, në të drejtën klasike islame, duhen katër dëshmitarë që të dëshmojnë aktin e marrëdhënieve seksuale jashtë martese. Na kërkohet të jemi grafikë në përshkrim për të sqaruar këtë çështje: Nuk është e mjaftueshme që katër veta të shohin një burrë e një grua sëbashku në shtrat, të zhveshur, por nevojitet që të shohin aktin si “pena që futet në shishen e bojës.”
Qysh në ditët e para të Islamit kemi protesta se ky standart evidence është i pamundur për t’u plotësuar. Por shumë komentatorë kanë vënë në dukje, se kjo ishte pikërisht arsyeja. Ligji po i tregonte bashkësisë së besimtarëve se sa gjë e rëndë ishte krimi i imoralitetit në sytë e Zotit, por duke vendosur njëkohësisht standarte prove që një dënim aq i ashpër të bëhej pothuaj i pamundur. Juristët myslimanë kanë konsideruar marrëdhëniet jashtëmartesore apo vjedhjen jo vetëm si krim i individit apo ndaj individëve, por si kërcënim ndaj rendit social. E megjithatë, Profeti Muhamed këshilloi: “Mos nxitoni të dilni dëshmitarë kundra vëllezërve tuaj në fe,” apo “Mbuloni mangësitë dhe të fshehtat e vëllezërve tuaj në fe që Zoti të mbulojë mangësitë tuaja.” Kjo frymë u pasqyrua gjerësisht në mendimin e juristëve osmanë.
Kanunamet dhe sijasa në ligjin Osman.
Por Sheriati njeh edhe një hapsirë ligjore ku pushtetit qeverisës i jepet hapsirë për të marrë vendime që nuk gjenden në Sheriat nëse kjo është në interesin publik (maslaha) dhe vendimet e marra si pjesë e kësaj hapsire quhen në terminologjinë islame si sijasa. Osmanllitë krijuan një sistem të tërë legal për të administruar burokracinë perandorake dhe siç vë në dukje Semardjian, në studimin e sistemit Osman vihet re se kemi të bëjmë në fakt me dy sisteme ligjore, Sheriatin dhe Kanunamet. Përmendim këtu pa patur mundësinë ta shqyrtojmë më gjerësisht, se megjithë pikëtakimet, në periudhën paramoderne Sheriati nuk ka qenë në duart e shtetit dhe shpesh është ngritur si mekanizëm për të kontrolluar dhe kufizuar pushtetin e shtetit.
Juristët, klerikët, myftitë prodhuan mendimin juridik, por pikëtakimi i strukturës së Sheriatit me shtetin ka qenë tek institucioni i Kadiut, apo gjykatësit. Në sistemin Osman, juristët njohën autoritetin e shtetit për të ekzekutuar dënimet e zinasë, meqënëse këto krime ndikonin në mbarëvajtjen e shoqërisë. Sipas historianit Colin Imber, juristët hanefi të perandorisë osmane njohën autoritetin e sulltanit për të implementuar dënimet e had-it vetëm në nivel teorik, pasi në praktikë kjo ishte virtualisht e pamundur për shkak të faktit se kriteret e kërkuara për evidencën shërbenin si mënjanues të sjelljes së këtyre rastëve para ligjit (kujto këtu dënimin e rëndë për shpifje për dikë që sjell një akuzë për zina që nuk e mbështet dot.) Sipas Imber, krime që përbënin shkelje fetare si zina, apostasia, pirja e alkolit i lihen në fakt drejtësisë hyjnore. Sipas Imber, vetëm vjedhja në sulmet në prita në rrugë nga banditët (banditizmi) ishte krimi që shteti vendoste drejtëpërdrejtë dënimin.
E megjithatë, osmanllitë i kushtuan rëndësi krimit të zinasë duke e parë atë si kërcënim ndaj rendit social. Ata ulën standartin e evidencës ashtu siç ulën edhe dënimin, duke e kthyer në gjobë financiare. Kjo gjobë, në dallim nga standartet e Sheriatit, kishte karakter klasor, pasi gjoba paguhej në bazë të pasurisë së personit dhe më i pasuri paguante më shumë. Kemi pothuaj heshtje për prostitutat në tekstet historike. Sipas Imber, heshtja e disa teksteve ndaj prostitucionit apo mënyra si e trajtojnë disa tekste të tjera të kanunameve, ka të bëjë me faktin se shqetësimi kryesor i ligjit nuk dukej të ketë qenë me prostitutat por me padronët e tyre, krimi i të cilëve konsiderohej zina. Kanunamet e konsiderojnë prostitucionin si detyrim me forcë për të kryer zina. Kanunamet kanë gjuhë shumë të ashpër për padronët e prostitutave ku disa propozojnë që t’u bëhet shenjë me damkosje në ballë e disa që t’u pritet hunda. Kanunamet shprehin shqetësim dhe me rëmbimin e femrave dhe përdhunimin e femrave të rrëmbyera, për të cilat kanunamet propozojnë kastrim, tekstualisht, “burrëria t’i pritet.” Diskutimi është i gjatë për raste të ndryshme marrëdhëniesh seksuale, por le të përfundojmë këtu duke vënë në dukje se dënimet financiare për ata që kryejnë marrëdhënie jashtëmartesore mbetën të njëjta në shumën në para sa u vendosën në kanunamet e para, megjithë inflacionin e mëvonshëm.
Por ka patur raste, edhe pse të rralla, prerje gjymtyre. Le të sjellim një rast që gjejmë në literaturë që na tregon mbi marrëdhënien e Sheriatit dhe konsideratave shtetrore, meqënëse edhe znj. Jahjaga përmend rastin e prerjes së gjymtyrëve për vjedhje nga Sheriati. Shënojmë këtu që Sheriati parashikon që nuk mund të ketë dënim të tillë në kohë varfërie apo urie të përhapur, nuk ka prerje dore përpara se të kalohet në vleftën e vjedhjes së një shume që përcaktohet si e shtyrë nga nevoja, dhe nuk ka prerje dore për vjedhje ushqimi nga nevojtarë. Kalifi i dytë, Omeri, për shembull, pezulloi ligjin në kohë varfërie dhe urie. Rasti në fjalë është përmendur nga Rudolph Peters (Crime and Punishment in Islamic Law: Theory and Practice from Sixteenth to Twenty First Century. Cambridge University Press. 2005).
Në 1812 një bandë hajdutësh u kapën në Kajro dhe u sollën para kadiut kryesor të qytetit. Ata pranuan krimin dhe se kishin bërë një sërë vjedhjesh të mëpërparshme, por kadiu vendosi që nuk mund t’i dënonte pasi ata nuk kishin përdorur formën gjuhësore “ne kemi vjedhur” por thanë “ne kemi marrë.” Sipas kadiut kryesor të Kajros kjo sillte dyshim dhe prandaj nuk mund të kishte dënim të had-it në bazë të shubha – dyshimit juridik. Guvernatori i Kajros tregoi në këtë rast humbjen e durimit me manipulimet juridike të juristëve të Sheriatit dhe vendosi që në bazë të autoritetit – jo te Sheriatit, por të tij si guvernator, t’u presë duart anëtarëve të kësaj bande. Ky rast ka hyrë në shënime për shkak të faktit se është i rrallë, por gjithsesi tregon se sa larg ishin të gatshëm gjykatësit e Sheriatit të shkonin në përdorimin e dyshimit juridik si metodë për të evituar dënimet e had – it.
Katolicizmi i lirisë dhe Sheriati i robërisë.
Nga sa kemi sjellë më sipër, ngrejmë pyetjen se çfarë mbrojtje ka sjellë kanuni si rezistencë ndaj Sheriatit; për çfarë po flet presidentja Jahjaga? Si i ka mbrojtur një kod lokal “pasardhësit e Skënderbeut,” si i ka mbrojtur katolikët kur është se Sheriati parashikonte që katolikët të përdornin ligjet e fesë së tyre? Si i ka mbrojtur myslimanët nga prerjet e gjymtyrëve apo rrahjet me kamxhik, për të cilat flet znj. Jahjaga, kur është se ne lexojmë që kjo nuk ka qenë praktika ligjore e Sheriatit në Perandorinë Osmane?
Pak kush ka iluzione mbi njohjet historike të znj. Jahjaga, por nuk ka dyshim që ajo po i kontribuon një retorike konflikti fetar. Në dallim nga shumica e kontribuesve të retorikës anti-osmane, ku dimensioni anti-Islam është më së shumti gjer diku i fshehur, znj. Jahjaga flet për rezistencë jo vetëm ndaj “pushtuesit ottoman,” por dhe ligjit islam të Sheriatit. Kujtojmë këtu se pjesa më e madhe e Sheriatit ka të bëjë me ritualet themeltare të fesë islame, lutjeve (namazi), agjërimit, pastrimit ritual, ndihmës së detyruar fetarisht për të varfërit (zekati), pelegrinazhi në Mekë (Haxhi). Nuk është për t’u habitur protesta që ka ngjallur mes myslimanësh kosovarë kjo retorikë kundra Sheriatit. Por znj. Jahjaga vendos këtë retorikë kundra Sheriatit përballë vlerësimit për katolicizmin:
“Kisha Katolike ishte gjithherë me popullin, në të shumtën e rasteve në ballë të përpjekjeve për liri, dhe për emancipim, dhe roli i priftit ishte i madh në çrrënjosjen e zakoneve të prapambetura që hynin këtu, me ndikimet e huaja, ndonjëherë edhe me plan e me qëllim të caktuar, si ishin besëtytnitë dhe magjitë, që përhapeshin lehtë, si shpresë e rrejshme për popullin e vuajtur dhe për zgjidhjen e telasheve me të cilat ballafaqoheshin.”
Testimi historik i këtyre deklarimeve nuk është çfarë na intereson këtu. Ajo që duam të vëmë në dukje është kjo vendosje përballë e Katolicizmit si mbartës së lirisë dhe rezistencës kundra Sheriatit si shkelës i dinjitetit njerzor nga kreu i shtetit të Kosovës. Znj. Jahjaga vendos ballë për ballë si dy ushtri në fushë betejë një Islam e Sheriat të imagjinatës historike me një Krishtërim që gjendet – si përherë – në ballë të progresit kombëtar.
Është e vërtetë që koha e budallenjve tashmë ka mbaruar, siç është e vërtetë që propoganda institucionale, nisur nga injoranca, frika, apo qëllimi i mirë, bijen pre’ e absurditeteve.
Megjithë spjegimet e hollësishme të autorit, në imagjinatën kolektive, dhe jo vetëm të Jahjagës, nisur qoftë edhe nga një fakt i vetëm, është i pranuar që Ligji Islamik të pret duart po vodhe. Ky akt, për sado barbar që të duket në vetvehte, përtej pregjykimeve se kush e ka të sanksionuar në ligj si dëlnim, do të ishte ëndërra e çdo njeriu të ndershëm që i ka ardhur në majë të hundës nga se si ja hedhin pa lagur nga ligji hajdutët e sotëm, qoftë myslyman, katolik apo ateist.
Me këtë nuk dua të them se Sherihatit i bihet në qafë vetëm për arsye “lufte ndërfetare”, por e sjell si shembull për të vënë në dukje që absurditete edhe më të mëdha janë thënë… dhe jo të gjitha vetëm në emër të luftës ndërfetare (komunistët me bisht, apo që hanë fëmijët, p.sh).
p.s: Nuk besoj se Jahjaga (apo Topalli) në aktivitetin e tyre istitucional merren vetëm dhe eskluzivisht me kanunin apo Nënë Terezën… shpresoj për to, që përveç kësaj të merren dhe me aktivitete të tjera… natyrisht, ashtu siç aspekti i jetës seksuale të tyre nuk më intereson (përderisa nuk bëjnë sex me mua), nuk më duket e drejtë që të bëhen target për t’u vënë në shenjë për një episod të veçuar.
Në këtë mënyrë të shprehuri të presidentes së Kosovës shoh më fort cektësinë e këshilltarëve të saj. Nuk mund të trajtosh këtë problem kaq të mprehtë bazuar në një « kulturë » filmash, si puna e Hajdutit të Bagdadit.
Koncepti I Shubha – s më intrigoi shumë për natyrën e tij moderne dhe humane. Me sa duhet është fjala për atë që drejtësia frënge e quan “bénéfice du doute”, që shkurt mund të interpretohet se nuk mund të dënosh askënd pa pasur prova të prekshme dhe këto prova duhet t’i sjellë akuzuesi.
Kjo ka vlerë edhe në jetën e përditshme. Kur kalamani të thotë se nuk shkova në shkollë se kishte vdekur mësuesja, nuk mund t’i shkulësh veshin pa qenë i zoti të provosh të kundërtën…
Me sa thonë, idenë e këtij koncepti e gjejmë te një letër që Shën Pali u dergon korintianëve, por që pa dyshim në juridiksionin islam është formuluar më qartë.
Në parim vendimi i dhënë nga dikush që nuk është palë e krimit (ata që gjykonin sipas kanunit ishin nga një fshat ku kishte ndodhur krimi apo ku banonin palët në konflikt dhe gjithsesi të lidhur direkt a indirekt me to), në parim është më i drejtë.
Kjo bën të besosh se Sheriati ka qenë një hap më parapara se Kanunet shqiptare, që ishin pjesë të deformuara të së drejtës romake, që shtoheshin e cungoheshin sipas kujtesës së njerëzve, në rastin më të mirë…
Nga ana tjetër nuk ka prova që të bëjnë të besosh se në terrenin e botës islame probleme tilla të jenë trajtuar me aq delikatesë e filozofi, siç do të thotë Shubha .
Të paktën në trojet e Shqipërisë shënimet e udhëtarëve të ndryshëm, nuk të lënë të mendosh një gjë të tillë. Pukëvili dhe Leak, por edhe të tjerë flasin për një klimë të ashpër terrori në fushën e ndëshkimeve të ndryshme.
Në korrupsionin e gjyqtarëve të sotëm nuk ka asgjë të re dhe ai nuk duhet parë pa lidhje me korrupsioni e njohur të kadive të dikurshëm të perandorisë
Dhe kadiu i mehqemesë
Që rri sipër sixhadesë
……………………………
Ja di kimenë parasë,
thotë një dëshmitar i besueshëm, që e njohim të gjithë.
”’Kjo bën të besosh se Sheriati ka qenë një hap më parapara se Kanunet shqiptare, që ishin pjesë të deformuara të së drejtës romake, që shtoheshin e cungoheshin sipas kujtesës së njerëzve, në rastin më të mirë…”’
Po behen shume apo mbase teper vite qekur kam dhene historine e se drejtes romake dhe institucionet e se drejtes romake, po kjo lidhje nuk me figuron, jo se nuk ka, po kur jam marre me vone me kanunin, nuk eshte se fap me kujtonte ndonje gje nga e drejta romake.
Perndryshe e drejta private ngjan si dy pika uji me te drejten romake (kuptohet duke hequr modernizmat) dhe kush ka bere te drejte private e eshte marre me kanunin, perseri nuk e sheh kete lidhje shkak-pasoje si e ben ti.
Mbase ti ke pasur me shume te besh se une apo je marre me shume se te terheq argumenti, po do me pelqente qe ta debatonim kete pike, meqe asnjehere s’me ka rene mundesia, e vertet qe jam i interesuar per nje debat te ketille, jo per gje po edhe tek vete Kanuni liber, me shume lidhje jepeshin me Kodin e Manuse sesa me te drejten romake.
””Ky akt, për sado barbar që të duket në vetvehte, përtej pregjykimeve se kush e ka të sanksionuar në ligj si dëlnim, do të ishte ëndërra e çdo njeriu të ndershëm që i ka ardhur në majë të hundës nga se si ja hedhin pa lagur nga ligji hajdutët e sotëm, qoftë myslyman, katolik apo ateist.””
Une mendoj se njeriu i ndershem nuk do fare qe hajduti te denohet, por do qe ti kthehet malli i vjedhur, mundesisht dyfish.
Per njeriun e ndershem, hadjuti nuk futet ne burg, po futet ne pune te detyrueshme nga shteti derisa te paguaje mallin e vjedhur pronarit, mundesisht dyfish, nese vlera eshte e madhe aty ne pune 10 vjet a 20 vjet.
Ja iu pre dora a u denua 3-4 vjet burg, çfitoe ti derezi qe u vodhe ? Asgje.
Ne vend qe te mbrohet shoqeria si koncept abstrakt, njeriu i ndershem do te mbrohet si individ, qe ti kthehet malli ne radhe ne pare.
Kjo eshte edhe logjika e kanunit ne lidhje me vjedhjen, logjika e njeriut te ndershem, pastaj nga teoria ne praktike te gjitha zgjidhjet fusin uje.
“Po behen shume apo mbase teper vite qekur kam dhene historine e se drejtes romake dhe institucionet e se drejtes romake, po kjo lidhje nuk me figuron… ”
Kam parasysh theniet dhe shenimet perkatese te vete Gjeçovit, i cili pothuaj çdo neni te Kanunit i gjen origjinen te e drejta romake dhe e citon te plote si eshte formuluar origjinali. Pa dyshim Ligji i Dymbedhjete Rrasave eshte ne krye te vendit, por edhe Lex cassia agraria, si edhe Corpus juris civilis, te Justinianit, qe u shkrua ne latinisht me duket dhe prandaj e cilesoj si te tille.
Nderkohe ketu e keqja e et dy paleve. Kanuni reflekton nje Ligj te ngrire ne kohe dhe qe pasqyronte mardhenie ekonomike e zakonore te nje a dy mije vjeteve me pare, nderkohe qe edhe Sheriati terhiqte kembet zvarre, sidomos pas Reformave (Tanzimatit)
Nderkohe kam bindjen se znj. Jahjaga nuk synonte te ballaqafonte dy fe, por dy vizione te antropologjise kulturore.
””Në dallim nga shumica e kontribuesve të retorikës anti-osmane, ku dimensioni anti-Islam është më së shumti gjer diku i fshehur, znj. Jahjaga flet për rezistencë jo vetëm ndaj “pushtuesit ottoman,” por dhe ligjit islam të Sheriatit. Kujtojmë këtu se pjesa më e madhe e Sheriatit ka të bëjë me ritualet themeltare të fesë islame, lutjeve (namazi), agjërimit, pastrimit ritual, ndihmës së detyruar fetarisht për të varfërit (zekati), pelegrinazhi në Mekë (Haxhi).””
Pikerisht, pse pjesa me e madhe e Sheriatit ashtu sikunder pjesa me e madhe e Kanunit, merren me doket,zakonet, parimet kryesore te bashkejeteses, sheriati behet i rrezikshem, sepse sjell nje menyre te jetuari e te menduari qe i ka rrenjet ne Arabine preislamike dhe kalifatin arab, pra eksporton jashte Arabine.
Pastaj si çdo eksport i ketille (psh eksporti hebraik nepermjet Bibles, eksporti indian nepermjet budizimit) edhe ky perfton karakteristika te reja kudo qe ngulitet, zakonisht doke nga te cilat vendasit s’duan te heqin dore, mirepo ne thelb, ne rrafshin ontologjik ai mbizoteron.
Ndersa nje kanunor eshte 100% shqiptar, nuk mund ti kontestohet ne asnje menyre shqiptaria (i krishtere a myslyman), nje sheriatist eshte absolutisht i kontestueshem, gjithnje ne nivel ontologjik.
Jahjaga ben punen e duhur, le te shkulin mjekrat ata te vellazerise islame.
”’Kam parasysh theniet dhe shenimet perkatese te vete Gjeçovit, i cili pothuaj çdo neni te Kanunit i gjen origjinen te e drejta romake dhe e citon te plote si eshte formuluar origjinali. Pa dyshim Ligji i Dymbedhjete Rrasave eshte ne krye te vendit, ”’
Tek versioni im, ka ndonje te 12 rrasave por me shume te kodit te Manuse e gjithsesi nuk flitet per origjine por per ngjashmeri (meqe ta zeme referimi i kodit te manuse, indo-arian, nuk do te thote prejardhje).
Ne pergjithesi mund te flitet per ngjashmeri konceptuale indo-europiane, sidomos per referimet ndaj 12 rrasave, kur e drejta romake ishte shume pak ‘romake’, meqe ne 450p.l.k Roma ish me shume nje katund i humbur i Lacios sesa Republika me emer.
Pra gjithe korpusi ka si bazament te pakten disa qindra vjet pervoje ( ne mos mijera), vite te cilat Roma nuk i kish.
””Nderkohe ketu e keqja e et dy paleve. Kanuni reflekton nje Ligj te ngrire ne kohe dhe qe pasqyronte mardhenie ekonomike e zakonore te nje a dy mije vjeteve me pare, nderkohe qe edhe Sheriati terhiqte kembet zvarre, sidomos pas Reformave (Tanzimatit)””
Kanuni nuk ngrin ne kohe, jane marredheniet ne fshat qe ‘ngrijne’ ne kohe, liria e kalimit gojor eshte se nepermjet sofistikimeve te vogla te mundeson modifikimin pa u ndjere, perndryshe ato qe shkruhen e zeza me te bardhe, veshtire se modifikohen.
E thene ndryshe Kanuni ne nje forme X ‘zhduket’, Sheriati nuk zhduket.
Sheriati eshte shume me i rrezikshem, sepse nuk eshte dukuri qe i takon historise si Kanuni, ky ka grahmat e fundit, tashme eshte tretur ne formen e pergjithesuar te zakoneve dhe trashegimise shqiptare, por perkundrazi Sheriati paraqitet edhe si e ardhmja.
Ne kete pike, diskutimi ne nivelin historik, thjesht synon qe nepermjet rehabilitimit historik ti garantoje simpati edhe ne te tashmen.
Mirepo tek Kanuni sado qe te mbrohet nga pikepamja historike, askush nga mbrojtesit s’do e propozonte si alternative, ndersa z. Sinani apo gjithe keta te tjeret si ai, nepermjet rehabilitimit historik, synojne ta bejne me te tretshem per stomakun e islamikut te sotem.
Pra kjo e Sinanit nuk eshte ndonje shtyse e ç’interesuar intelektuale, nje krahasim keshtu per hir te se vertetes.
Po ti pyesesh jane te gjithe per zbatimin e sheriatit, e me shume jane te interesuar ne propogandimin e tij sesa ne te verteten historike te Kanunit apo Sheriatit.
Keshtu Jahjaga, qe nuk ka lindur dje, e sheh Kanunin historikisht si pozitiv, duke synuar te frenoje keto perpjekjet islamike per zbatimin e sheriatit. Por ajo vete nuk do te miratonte kurre ringjalljen e Kanunit dhe (me forcen e ligjit kuptohet) ta paraqiste si baza e legjislacionit te shtetit.
Ne kete debat, nuk ka dy pale, nje qe do te zbatohet Kanuni dhe tjetra qe do te zbatohet Sheriati, por ka nje qe respekton historikisht Kanunin dhe ia le kete te fundit Historise dhe tjetra qe do te zbatohet edhe sot sheriati.
Nuk do mend qe mes 2 paleve, le te themi 95% e shqiptareve duhet te jene me Jahjagen.
Hyllin, kete muhabetin tend nuk ke ku ta ndukesh me pare. Ti thua qe 95% e shqiptareve jane me Jahjagen (gjithnje per ceshtjen qe po flitet ne artikull). Jo 95% po edhe 100% t’i besh, kjo nuk ndryshon dot se cfare ka ndodhur ne Perandorine Osmane se eshte histori dhe eshte kryer nderkaq. Kesisoj, Jahjaga dhe shqiptaret sipas perqindjeve qe desheron ti mund te brockollisin sa te duan se si kanuni i ka mbrojtur gjate periudhes osmane nga rrahjet me kamzhik te sheriatit, por do jene duke ja futur kot, pavaresisht nga perqindja. Se paku ato vlonjate te krishtera qe i kam permendur ne artikull i kane bere gjemen ty dhe Jahjages.
Nje pyetje me keto perqindjet: keto 95% jane nga 100% qe jane “ontologjikisht” shqiptare apo cfare shqiptaresh jane keta?! Aman kete shqiptarin 100% ontologjikisht na e sqaro pak, mundesisht duke sjelle edhe perqindjet per ata te tjeret qe nuk jane 100%, pra per shqiptaret qe nuk jane kanunore.
Ti thua qe Jahjaga me keto qe thote ben punen e duhur. Jahjaga kete transportin arab sic ti mund ta lexosh e perballe ne fakt pikerisht me ate transportin hebraik biblik, me kishen si agjent transportues. Ti mund te kesh preferencat e tua, por ve re ketu qe nga Jahjaga eshte hedhur nga penxherja qofte aparenca e nje barazlargimi te shendetshem te shtetit nga fete dhe ne kete vendosje perballe te ushtrive ne variantin banal shqiptar te “perplasjes se qytetrimeve” ish oficerja e policise e ka bere te qarte se ku qendron. Por barazlargimi i pretenduar eshte baza e mareveshjes sociale per nje shoqeri qe nuk ngrihet mbi baza preferencash teologjike. Nese do te propozosh formula politike superioriteti fetar, bujrum: khjelltesia do na ndihmoje te tereve.
Sa per spekullimet mbi axhendat e mia, je i/e lutur te vazhdosh te mendosh skenare edhe me te frikshme se keto me sheriat.
Unë Kanunin e shoh si një kod zakonor arkaik ose relike nga Mesjeta, të përshtatshëm për mënyrën e jetesës në komunitete patriarkale malësore të prapambetura në ekonomi dhe në kulturë dhe që nuk ka ndonjë lidhje organike me shqiptarinë moderne; ai entitet të cilit i referohen njerëz si Jahjaga, kur flasin për Kanunin, nuk është Kanuni si i tillë, por miti kitsch i Kanunit, i zbrazur nga aspekti funksional dhe i shndërruar në shenjë të kombit ideal. Në kontekstin modern, e aq më tepër urban, Kanuni veç do të krijojë probleme sociale dhe të përftojë kriminalitet, siç edhe ka ndodhur rregullisht.
Kur flasim për Shqipërinë, ne tregojmë si diskursi kombëtarist i shihte malet si mjedisin gjeografik dhe kulturor specifik ku u zhvillua kanuni, një bashkësi kodesh dhe institucionesh zakonore. Kanuni përshkruhej si një institucion veçanërisht shqiptar kombëtar. Në të dy temat e studimit parimi që i nënvendoset diskursit kombëtarist është i njëjtë: malet përfytyrohen si instrumentale në ruajtjen, madje edhe zhvillimin e vlerave kombëtare dhe etnike të të dy popujve në fjalë.
HIGHLAND VALUES AND NATION-BUILDING
IN THE BALKANS1
Ulf Brunnbauer and Robert Pichler*
Balkanologie VI [1-2], décembre 2002, p. 77-100 77
[Shënim: Lutem sillini citatet të përkthyera. 2Xh]
Ja se cfare thote ne nje interviste per gjermanen Shpigel ministri i jashtem iranian Ali Akbar Salehi:
Our revolutionary leader Ayatollah Ali Khamenei issued a fatwa, a ruling according to religious law, describing nuclear weapons as un-Islamic. They are “haram,” forbidden, which means these weapons of mass destruction play no role in our defense strategy. That’s the truth, and anything else is propaganda.
Apo e divanizuar ne shqip: Lideri yne revolucionar Ajatollah Ali Khamenei leshoi nje fetva, nje dekret sipas ligjit fetar, qe i pershkruan armet berthamore si jo-islamike. (anti!). Ato jane “haram”, te ndaluara, c’ka do te thote se keto arme te shkaterrimit ne mase nuk luajne ndonje rol ne strategjine tone te mbrojtjes. Kjo eshte e verteta dhe cdo gje tjeter eshte propagande. (http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,797620,00.html)
Si kundervihet ligji fetar ne kete rast me normat nderkombetare, megjithese nuk e shquaj mire kush luan rolin e Kanunit ne kete rast.
Besnik, ne radhe te pare vete Atifete Jahjaga nga emri nuk ka si te jete e krishtere, prandaj keto viktimizmat nuk hecin. Ne Kosove dihet qe kanuni ka qene jetik, te pakten ne zonat rurale, si kunderpergjigje ndaj turkut por edhe serbit, keshtu qe Kosova i detyrohet kanunit me teper edhe se Shqiperia.
Natyrisht Kosova eshte edhe vendi qe me 1908 ngrihet pro xhonturqve dhe me 1911 pret Sulltanin me brohoritje (dhjetra mijera njerez), prandaj edhe gjenden 2 kendveshtrimet. Perpjekjet per Kosoven i kane bere ata te Kanunit dhe jo te Sheriatit, e thote historia.
Tani, si ta thote mideja ty, qe mes myslymanesh kanunore dhe sheriatiste, me ke jane ne pergjithesi shqiptaret ?
Nga pikepamja ontologjike do i kthehem nje dite tjeter, po them vetem qe te qenit shqiptar i detyrohet kanunit, ndersa te qenit shqiptaro-turk ose osmanlli i detyrohet sheriatit.
Kanuni ka qene jetik kundra turkut, thua ti. Ne mbrojtjen nga kamzhiket e sheriatit e ke fjalen, sic mendon znj. Presidente? Po nuk dite te lexosh nuk te ndihmoj dot e aq me pak mund te te ndihmoj per meraqet qe ke. Kjo perballja qe kerkon te vendosesh ti midis kanunoreve dhe “atyre te sheriatit” nuk ka kembe ku te qendroje e prandaj do duhet ta vazhdosh vete me veten kete muhabet. Viktimizime? Une po lexoj tekste e deklarata publike e komentoj mbi to. Po te lutem mos e ler pa ju kthyer asaj pikepamjes ontologjike se mezi po pres.
Ajo qe thua ti Hyllin eshte spekullim i paster. Personalitetet publike qe promovojne krishterimin nder shqiptare jo detyrimisht jane te krishtere. Mjafton te permendim Rugoven, Kadaren Berishen etj. Pra nuk eshte kusht qe te kesh emrin musliman dhe te jeshe ne konseguence me kete besim.
Kjo ndarja me thike ndermjet muslimaneve qe aplikonin Kanunin dhe te tjereve me sheriat eshte antropologjikisht e pa sqaruar nga ju, dhe kuptohet sikur ne trojet shqiptare ka pasur dy tipe Islami. Per ta mbeshtetur kete te duhet shume djerse per te leshuar. Megjithate besoj se me kete skeme ne mendje veshtire te na e demostrosh.
Sa per Kanun versus Sheriat qe vazhdon edhe ketu te na imponohet, po te jap disa arsyetime qe ndoshta mund te te ndihmojne. E para: sot e gjith diten kur kryhet ndonje shfarosje familjeje e me the e me te thash, ne nje pjese te mire te rasteve krimineli nxjerr si motiv Kanunin e famshem. Kjo nuk do te thote se ne zona ne te cilat nuk eshte njohur historikisht Kanuni nuk ka krime hakmarrese, por ne asnje rest as ne veri e as ne jug nuk kemi degjuar qe pas ndonje motivi krimi te fshihet Sheriati. Sa per Sheriatin e kam theksuar edhe nje here se ai nuk perfshin vec ceshtjet legale dhe penale te Islamit, dhe per rrjedhoje ai mbetet i aplikueshem ne cdo moment njerzor tek muslimanet.
E dyta: mos harro se Sheriati ne dimensionet e tije me te plota eshte aplikuar ne zonat urbane te Shqiprise, dhe jane keto zona nga te cilat dolen individet qe dalengadale e transformuan te drejten fetare ne ate shekullare te cilen e kemi edhe sot e kesaj dite. Pra me pak fjale vedija per domosdoshmerine e ligjit, ishte garant per suksesin e tije gjate procesit te ndryshueshmerise se kodeve. Dhe mos harro se shumica e shtetareve qe ishin ne balle te transformimeve ishin nga shtresa qytetare fetarisht muslimane.Me kete nuk dua te them se ishin muslimanet qe ishin aktoret e vetem te saj, por kete dimension qe e siperpermenda nuk duhet ta neglizhosh. Ngado qe te kercejme nuk ka qene nje transformim nga Kanuni drejt kodeve moderne, por nje perpjekje nga intelektualet nen frymen e sekularizmit per te zevendesuar ligjet ekzistuese(Sheriati)ne ligje perendimore.
Ne debatin ne fjale, lepuri fle gjetiu. Nga mosnjohja e sheriatit ne detaje nga publiku, shfrytezohen mire nga menaxheret perkates steriotipet e tij per qellime thjeshte denigruese, duke ja lene imagjinates individuale kete pune. Asnje studiues serioz nuk do te bente gafa te tilla si ajo e Presidentes. Per sa kohe te mungojne studiues te tille nder shqiptare, dhe per sa kohe te tilla studime te mos etiketohen per keq nga islamofobet, menaxheret e proselitizmit do ti lejojne vetes gjithcka mbi keto tema.
Edhe dicka tjeter. Ata qe jan ngritur kunder Turqise jo netem e zbatonin Sheriatin, por edhe ishin mesues te tije. Permendim ketu myderizin Ymer Prizreni, mulla Haxhi Zeken, hafiz Ali Ulqinakun, hafiz Vehbi Dibren, hafiz Ibrahim Dalliun, hafiz Ali Korcen.
Per ta kuptuar perse disa lidere fetare musliman kundershtonin Turqine dhe disa e mbeshtesnin, nder te tjera eshte e domosdoshme te njohesh edhe dimensionet e Sheriatit. Pra jo domosdoshmerisht kjo mund te shpjegohet me Kanunin kunder Sheriatit.
Kanuni si perpjekje e shqiptareve a paraardhesve te tyre per te organizuar jeten ne komunitet dhe disi per te vene ca sinore qe duhen per te pasur nje bashkekzistence edhe ne kohen kur nuk kishin shtet, eshte dicka qe ja vlen te shikohet e te vleresohet, por kapercimi i kesaj dhe lavderimi i Kanunit si sistem rregullash i mire eshte sponsorizim i shume prej plageve sociale qe kalon sot Shqiperia (ose shqiptaret ne pergjithesi). Nese e thote dikush pa ofiq shteteror edhe mund te kalohet, por kur thuhet nga personi qe eshte ne detyren e presidentit te nje vendi, eshte shqetesuese e mendoj duhet te kete edhe pasoja.
Kanuni te keqen me te madhe ka jo vetem se inkurajon por ne fakt i jep dore te lire dhe e urdheron personin qe te beje vetegjyqesi. Ky mentalitet i vetegjyqesise eshte rrenjosur thelle ne psiken e shqiptareve dhe sot jemi ne situaten kur ende vazhdojne hakmarrjet e gjakmarrjet, vrasjet per nje llaf goje, vrasjet per “nder” etj. Edhe sikur shteti te jete shume i forte, ne psiken e shqiptareve (por kjo ka qene edhe ne Italine e jugut) kur dikush te ben nje padrejtesi eshte burracakeri dhe ofendim qe t’i drejtohesh autoriteteve, padrejtesine duhet ta zgjidhesh vete, nese je burre.
Nga ana tjeter, Sheriati, pikerisht per gjerat per te cilat sulmohet, ka nje procedure legale dhe nje gjykim duke ja hequr te drejten personit te beje vetegjyqesi. Keto jane gjera elementare te cilat presidentja Jahjaga qe ka marre persiper te beje eksperten duhet t’i dinte.
Problemi eshte se keto gjera jo se nuk i dine por nuk duan t’i thone. Prandaj edhe Kanuni perdoret ose keqperdoret per te sulmuar muslimanet e ligjin dhe rregullat e tyre. I mshohet ketyre te pavertetave pasi tani eshte mode te shahet Islami dhe te pikturohet Krishterimi si e mira e te mirave.
Per te mos e renduar shume aradhen e kryqtareve te rinje, duhet thene qe kjo lloj qasje ndaj Islamit dhe muslimaneve ose edhe Lindjes ne pergjithesi vjen nga vete filozofia europiane, bile edhe nga ata figura e baballare te asaj qe quhet Enlightenment.
Tani ne kohe krize pershembull kur kapitalizmi si sistem shikohet me sy kritik e analizohet, te gjitha kritikat, premisat e analizave apo edhe alternativat jane made in west, nuk ka nga Lindja. Ne te kundert Lindja merret si shembull i keq e per ta denigruar. Pse? Cdo gje e mire eshte ne Europe ose Perendim, te tjeret nuk jane aq te afte e te zote dhe as nuk munden te japin dicka qe mund t’iu vleje edhe te tjereve.
Meqe qe po i kerkoni ontologji Hyllinit, po ia filloj une.
Malesite e Gashit – 1890:
Kenge per hoxhen:
Hypi hoxha n’kerr
Kerri u thy
Hoxha u shky
U kap prej fije t’barit
Fija barit u kput
Hoxha ra me krye n’m….t
Berat – 1900
Eci prifti papapa
Shkeli m…in dhe s’e pa
Vajti ne qishe me nje dore pishe
Pisha iu shua
B…. iu zbulua
Keto ishin kenge femijesh te asaj kohe, dhe vec tyre ka pasur sa e sa te tjera te te njejtes natyre.
Nuk di te kete bere kush parodi per Kanunin.
As per mendesh nuk kalohesh..
”Popullsitë e krishtera, pra, për të cilat flet znj. Jahjaga se u mbrojtën nga kanuni, u mbrojtën nga sistemi Osman që njihte të drejtën që çdo bashkësi fetare të administrohej nga ligjet e veta”.
Si llogjike pak e sforcuar po duket kjo mua. Pse po mos te ishte shteti Osman, ca do ndodhte me popullsite e krishtera?
Cili ishte qellimi tani i ketij artikulli? Qe praktika ligjore e Sheriatit në Perandorinë Osmane nuk paska qene ajo qe mendon Zonja Jahjaga por nje nje forme me liberale te shkolles Hanafi e praktikuar nga ligjvenesit osman dhe keshtu qe automatikisht hedh posht argumentin qe Kanuni mbronte dinjitetin e njeriut pasi forma extreme te shari’as nuk qenkan zbatuar. Shume bukur.
Autori mund ta linte me kaq, por ja qe pa nje pa dy, arrijme ne perfundimin se kjo i ‘’kontriboun një retorike konflikti fetar’’. Fakti qe tendencat drejt fundamentalizmit me importimin e wahabismit, si dhe levizjet politike per ringjalljejen e nje Islami ne nje forme te pa pare me perpara ne Kosove, te tipit Hanbali, tregon se konflktin fetar po e e sjellin Islamistet. Ndoshta vertet Jahjaga mund te jete shprehur gabim me menyren se si ishte aplikuar Sheriati ne periudhen osmane por ata qe kerkojn ta ringjallin Islamin sot jane pikerisht ata tipa që dëgjojmë në lajme nga Nigeria apo Pakistani.
Jo vetem Sheriati por i gjith besimi Islam eshte aplikuar dhe jetuar ndryshe nga rivitalismi qe kerkohet ti behet sot dhe per mendimin tim nje nga arsyet e komenteve te presidentes eshte pikerisht nje kunderpergjigje e gjith atyre qe kerkojne politizimim e islamit ne te gjitha sferat e jetes Kosovare.
Dhe do shtoja edhe ca gjera. Kanuni ka magesite dhe komponentet e veta qe e bejne te pahijshem në driten e të kuptuarit tone modern por e njejta gje vlen do te thoja edhe per sheriatin. Nuk do me kishte vajtur kurr mendja, qe edhe ky kuvend aq i shejte i i diskutimit racional dhe mendimit kritik do te merrej peng nga Islamistet, per te ngjyrosur ligjet Islamike sado pak nga absuridtet dhe mangesite e veta qe ka. Dhe pastaj shohim qe komentues sensitiv ndaj ceshtjeve te besimit Islam i marrin kritikat ndaj tij teper emocionalisht dhe perdorin terma te tipit ‘Islamofob’. Une vetem do ti uroja ketyre personave qe Sheriati te vihet si sistem legal ne Shqiperi ashtu si praktikohet nga vende qe e konsiderojn veten Islamike …tip Arabia Saudite apo Irani.
Per mendimin tim ky tip neologjizmi “Islamofobi” eshte simptome e falimentimit intelektual te Islamofileve per te dale me argumente logjike dhe mbrojtur islamin kunder kritikave ne menyre racionale. “Islamofobia” eshte nje ad hominen. Ky eshte nje gabim logjik dhe nje fyerje e hedhur kunder kritikeve te Islamit. Vetem se thekson faktin se Islami eshte i paafte per t’i bere balle kritikave. Kjo eshte arsyeja pse Islamistet jane kaq histerike dhe mbrojtes ne lidhje me fyerjet ndaj tij – ata e dine, brenda thelle, se Islami nuk i qendron dot.
Si mundet nje diskutim te zhvillohet vertete, kur ka tabu të tilla të renda kunder shqyrtimit kritik të Islamit? Si mundet një diskutim te zhvillohet vertete kur akuza per Islamofobi mbijne nga te gjitha anet sa here qe jepet një opinion në lidhje me një aspekt te praktikes islame, politikes islame, ligjeve, tradites, apo historise që kundershton “linjen e pranuar” ?
A e ke lexuar shkrimin siper ti Nejse? Ku ka ad hominem dhe emocione dhe histeri dhe thirrje per pezullim te kritikes aty? A e kupton se nuk po merret njeri me ndonje historian apo sociolog apo teolog, po me nje figure politike? A e kupton qe behet fjale per Presidenten e nje vendi multietnik dhe multifetar (nejse…), e cila pa ia kerkuar fare detyra analizen historiko-fetare, kunderve Islamin me dinjitetin njerezor dhe pasi e ka bere kete, i jep Kishes e priftit atributet e mbrojtesve te kombit nga armiku dhe bestytnite “te cilat vini nga jashe” me “qellim te caktuar”? Mos valle nuk kishte menyre tjeter per te nderuar At Gjecovin Presidentja, pervecse duke fyer simbolikat e myslimaneve?
Ne fund fare, diskutimi i Besnikut eshte me shume me theks historik, dhe ky eshte privilegj i tepert qe i behet nje politikaneje. Diskutimi i tille eshte luks ne rastin tone dhe duhet te ishte kryesisht politik, se nuk eshte problem fare qe nje ish-police nuk ka haber nga historia; problemi eshte pikerisht qe ne prani te klerit katolik, ne nje takim per nder te nje kleriku katolik, Presidentja – simboli i unitetit dhe kushtetutes – shpall superioritetin moral, historik, nacional te Kishes, dhe nese permend dicka nga feja tjeter, eshte vetem kritike. Le t’i heqe spaletat Presidentja dhe pastaj le te shkruaje edhe ajo si te tjeret, si ti per shembull, per Hanafizmin qe rrezikohet nga Hanbalizmi dhe Wahabizmi, per mosekzistencen e Islamofobise, per rrezikun qe vjen nga cdokush qe shkruan per Islamin pa e kritikuar etj etj. “Tabute e renda ne shqyrtimin kritik te Islamit” qe permend ti, jane probleme importuara nga Egjipti apo blogjet vjeneze, se keto jane te tejkaluara si etapa tashme ne Shqiperi, qe ne vitet ’30, ’60, ’90.
Ne Shqiperi e Kosove kemi njerez qe kane bere thirrje periodikisht ne shtyp per nxjerrjen jashte ligji te Islamit, deri edhe per deportimin e masakrimin preventiv te myslimaneve; kemi artikuj gati te perditshem qe shpjegojne prapambetjen dhe paralizen e Islamit; ne gazeta joperiferike shqiptare jane botuar gjykime vendasish mbi profetin e Islamit, te tilla si “pushtarak haremesh” (per nje shqyrtim kritik ka terma pak me teknike besoj) etj etj. Ku qenka pra frenuar, jo me diskutimi kritik i Islamit, po edhe cytja sadiste, thjesht per per sport, ndaj myslimaneve? Ne Shqiperi e Kosove jo qe jo.
Deshtimi intelektual i “Islamofileve” per te mbrojtur racionalisht Islamin eshte problem qe nuk te perket ty. Nuk ka asgje askush per te te provuar ty as askujt. Problemi eshte vetem politik: ne baze te ligjeve dhe marreveshjeve ne fuqi, te gjithe shqiptaret jane te barabarte me gjithe shqiptaret dhe joshqiptaret qe banojne ne shtetet Kosove/Shqiperi. Zyrtaret e shtetit nuk kane pse promovojne apo mbrojne, racionalisht apo jo, nje fe ne kurriz te nje tjetre: pike. Liria e shtypit, e kerkimit akademik, e krijimit artistik nuk ka te beje fare me nje president qe promovon percarje dhe diferencim.
Argumente racionale pse falemi pese here ne dite dhe jo gjashte, pse besojme se Mesihu lindi pa baba nga nje Virgjereshe, nuk denjojme te japim: ne si Islamofile pra.
—————-
Kanuni
—————–
Lavderimi i Kanunit nga politikanet dhe intelektualet shqiptare, ne nje kohe qe ai sherben si justifikim i perdishme per te shkelur ligjin ne Shqiperi e Kosove, duhet te ishte i denueshem me burg ose gjobe.
Ne ato territore ku rivalizon ligji kanunor, ekzistojne gjykata paralele, burgje ilegale ku ndryhen familjarisht qindra njerez, pasi ligji kanunor promovon fajesimin kolektiv.
Shtetet shqiptare e kane asgjesuar denimin me vdekje, po ato jane pergjegjese per denimet me vdekje qe autorizohen ne territoret e qeverisura me iluzionin e Kanunit. Shtetaret shqiptare qesharake, jo vetem qe nuk garantojne dot mbrojtjen e jetes dhe lirise prej verdikteve te gjykatave ambulante kanunore, por, per t’i shtuar kripe plages, himnizojne e glorifikojne Kanunin kur u jepet rasti.
Ata jane bashkepunetore ne te gjitha vrasjet me paramendim ku vrasesi ia atribuon krimin ligjit kanunor.
Para disa vitesh, ne Malesi te Mbishkodres u mblodhen qindra delegate, ardhur deri edhe nga Njujorku i larget, per te bere nje reforme mbi denimet me vdekje a me burg te Kanunit, Nuk e di mire se cfare rezultatesh arriten, po ngjarja u pasqyrua ne shtyp gjeresisht, me detajet etnografike te veshjeve e gatimeve ne panairet qe shoqeruan kongresin e kanunit. Gati askush nuk u kujtua te pyese si ka mundesi qe certifikohet buzagaz nje ligj per vrasje njerezish e privim te tyre nga liria, ne shkelje te plote te Kodit Penal te Republikes?
Shqiperia nuk eshte vetem nje demokraci hibride: eshte nje republike reticente parlamentaro-kanunore, nje shtet qe ndan ne menyre diskrete pushtetin me Komisionin e Xhibalit, si para 80-90 vjetesh.
Dhe ne fund fare, sekseret e Kanunit kane hapur edhe biznese ku pajisin me deshmi gjakmarrjeje shqiptare qe kerkojne strehim politik si viktima Kanuni. Ka sajte te specializuara ne internet ku gjen lajme te pafajshme ne dukje, mbi te perndjekur prej Kanunit, pajisur me foto viktimash, emer-mbiemer-atesi: problemi eshte se keto lajme te pafajshme nga Shqiperia perkthehen ne anglisht, dhe pastaj i gjen ne deshmite per azil ne zyra te emigrimit nga Kanadaja ne Australi. Kinematografia ekzotike dhe specialet televizive “Vende dhe Popuj” bejne te besueshme skemen e seksereve, falas.
“Jo vetem Sheriati por i gjith besimi Islam eshte aplikuar dhe jetuar ndryshe nga rivitalismi qe kerkohet ti behet sot dhe per mendimin tim nje nga arsyet e komenteve te presidentes eshte pikerisht nje kunderpergjigje e gjith atyre qe kerkojne politizimim e islamit ne te gjitha sferat e jetes Kosovare.”
Jo vetem Kanuni por edhe shqiptaret kanunore kane jetuar ndryshe nga rivitalizimi qe kerkohet ti behet sot dhe per mendimin tim nje nga arsyet e artikullit te mesiperm eshte pikerisht nje pergjigje ndaj gjithe atyre qe kerkojne politizimin e Kanunit, krishterimit e shqiptarit kanunor ne te gjitha sferat e jetes se shqiptareve.
@Nejse,
Po te drejtoj pyetjen qe te eshte bere me pare nga nje tjeter komentues: Ti e le lexuar shkrimin, po komentet me te cilat po repiikon? Ti thua, per shembull, se “Presidentja Jahjaga tha ca gjera per sheriatin ku deri diku jane te verteta,” Cfare te vertete thote Jahjaga, qe kanuni mbrojti shqiptaret gjate perandorise osmane nga denimet me kamzhik dhe prerjes duarsh? Pa bere asnje akrobaci, kam sjelle kater historiane dhe specialiste te se drejtes islame qe thone qe per periudhen per te cilen flet zonja kjo nuk eshte e vertete? Akrobacira me intepretimet e shkollave? Perseri, ke lexuar shkrimin? Shkolla qe permendet ketu permendet me te vetmen arsye se ishte shkolla e perqafuar nga shteti osman, e vetmja qe eshte aplikuar ne teritoret ku jetojne shqiptaret dhe se fundmi edhe shkolla me shtrirjen me te madhe ne popullsi dhe territore ne boten islame.
Ti shkruan:””Popullsitë e krishtera, pra, për të cilat flet znj. Jahjaga se u mbrojtën nga kanuni, u mbrojtën nga sistemi Osman që njihte të drejtën që çdo bashkësi fetare të administrohej nga ligjet e veta”.
Si llogjike pak e sforcuar po duket kjo mua. Pse po mos te ishte shteti Osman, ca do ndodhte me popullsite e krishtera? ”
Perseri, di te lexosh? Presidentja thote qe kanuni mbrojti popullsite e krishterat nga aplikimi i sheriatit. Une shkruaj se kjo nuk eshte e vertete pasi popullsite e krishtera mbroheshin nga sheriati prej faktit se sistemi osman (bazuar ne te drejten islame) njeh te drejten qe popullsiste jo-myslimane te perdorin ligjet e tyre. Ky eshte fakt i mirenjohur. Ku eshte logjika e sforcuar ketu?
Ti thua: “Jo vetem Sheriati por i gjith besimi Islam eshte aplikuar dhe jetuar ndryshe nga rivitalismi qe kerkohet ti behet sot dhe per mendimin tim nje nga arsyet e komenteve te presidentes eshte pikerisht nje kunderpergjigje e gjith atyre qe kerkojne politizimim e islamit ne te gjitha sferat e jetes Kosovare.”
Ti mund te duash te lexosh me “thelle” ne fjalimin e presidentes por ajo nuk po flet as per islamin sot, as per rivitalizimin por per periudhene perandorise osmane dhe me kete po merem. Nese do kish mbajtur ndonje fjalim per zhvillimet e sotme, do e kishim shqyrtuar mbi kete, por kur flet per perandorine osmane, do e gjykojme per cfare thote per perandorine osmane.
Tani, qe mos merem duke komentuar cdo paragraf qe ke shkruar por dhe kam mare me shume se nje apo dy kurse kolegji per keto pune, po perfundoj duke vene ne dukje se e ke gabim: e drejta islame nuk bazohet mbi kuranin dhe hadithin, por mbi kuranin, hadithin, kategorine e analogjise dhe konsensusin juridik. Ku eshte dallimi? Jo vetem tek numri i burimeve juridike. E para , ajo qe thua ti, eshte pretendimi i shume pak fundamentalisteve myslimane. E dyta eshte formulimi shekullor dhe dominant sot. E para thote qe sheriati eshte ligji i Zotit. E dyta thote qe sheriati eshte perpjekje njerzore per te kuptuar ligjin e Zotit.
Tani eshte fakt i mirenjohur qe praktikat fetare te myslimaneve ndryshojne ne tere boten ahstu sic ka praktika qe jane te perbashketa. Kesisoj, perderisa as levizja Bashkohu e as ndonje grup apo organizate tjeter ne Kosove nuk po ben thirrje qe te priten duar apo gurezohen ata qe kane maredhenie jashte martese, atehere c’lishje ka kjo me gjithe llafet qe po hedh lart e poshte per “Hanbalizmin” “Islamin politik” etj etj. dhe c’lidhje ka kjo me cfare Jahjaga po thote per perandorine osmane, per dinjitetin e mborjtur njerzor nga Kanuni etj.
Per me teper, perderisa ne praktikat e popullsise myslimane shqiptare, ashtu si ne te kaluaren e tyre historike, sheriati nuk ka lidhje me prerje duarsh apo kamzhik, por me falje, agjeirm etj, dhe kjo behet ne te njejten kohe qe flitet per katolicizmin si ne ball te perpjekjeve per liri e emancipim, atehere si nuk eshte kjo shkelje e barazpeshave te sekularizmit nga nje presidente dhe fyerjeve per nje bashkesi fetare per te cilen, perseris, sheriati do te thote agjerim, falje etj? Nejse, mund te perpiqesh te lexosh shkrimin dhe jo jehonen e mendimeve te tua.
Mua nuk me rezulton qe presidentja ti jete referuar fese te ndonje popullate.
Sikur vetem te kishe mundur ta lexoje: “Me Kanunin e Maleve të njohur si Kanuni i Lekë Dukagjinit, pasardhësit të Skënderbeut në rezistencën kombëtare kundër pushtimit otoman, rregullohet jeta e njerëzve, dhe kjo e pamundësonte zbatimin e Sheriatit në këto troje dhe te populli ynë, qoftë i besimit katolik apo i besimit mysliman.” Te krishteret kishin te drejten per te perdorur gjykatat e tyre. Perjashtohet rasti kur sic na kujton Gilles Veinstein ne studimin per Vloren, grate e krishtera dhe hebreje zgjidhnin te perdornin gjykatat e sheriatit.
Nga ‘Lidhja Shqiptare e Prizrenit ne dokumenet osmane, 1878-1881’ e Kristaq Priftit, Tirane 1978.
Me 3 gusht te 1880 nga qendra e vilajetit te Kosoves i dergohet nje telegram Stambollit ku thuhet se Ali aga, perfaqesues i Mitrovices, se bashku me 15 perfaqesues te tjere te Prizrenit, pas nje vendimi te Lidhjes se Prizrenit per shfuqizimin e gjykatave dhe vendosjen e gjykimit sipas ligjit te shenjte, ka kerkuar shperndarjen e gjykates osmane te shkalles se pare. Gjykata e shfuqizuar ishte laike dhe, akoma me ironike, eshte zyrtari osman qe ankohet tek Porta e Larte – «se do ta bejne kudo» – per veprimin e Lidhjes shqipare, te cilen dikush me lart ia atribuoi indirekt “atyre te kanunit”.
I pyetur nga trupi gjykues me 4 tetor te 1885 se çfare e kishte shtyre te behej kryengrites, Sulejman Vokshi i pergjigjet shkurt: «per te mbrojtur vendin tone nga te pafete, lidhem besen me te gjithe popullin. Besoj se ky veprim i yni perputhej me vullnetin e shetit tone». Me “sheti i jone” Sulejman Vokshi nenkupton Perandorine Osmane; te “pafete” jane fqinjet qe sulmuan “vendin tone”, ndersa “besa” ne kete kontekst lidhet me bashkimin popullor. Eshte me se e qarte si ky udheheqes shqiptar, nga “ata te kanunit”, integron nje etikete fetare me nje “kontrate” bashkimi (besa) qe shtjellohet gjeresisht ne Kanunin e Gjeçovit. Vokshi, Seferi, Draga, Prishtina, Boletini, jane disa emra qe armikun paresor e projektonin tek serbo-malazezet, me gjithe momentet e bashkepunimit (te gabuar) ne ndonje rast – kam nder mend Isa Boletinin. E nuk eshte ceshtje Kanuni apo sheriati, edhe pse Sulejman Vokshi i citon sllavet ne stilin me afer “sheriatit”, dhe kete nuk e ben nga vullneti per t’i shpetuar denimit – kjo deshmohet nga pergjigjet e tjera gjate gjyqit.
***
Ta mirepresesh sulltanin nuk perben nje akt “sheriatizimi”, ashtu sic nuk ka asnje baze kanunore kryengritja antiosmane. Kanuni i Leke Dukagjinit nuk permban asnje nen ku flitet ne menyre specifike per atdhe, komb, Shqiperi, ose, ne menyre me te pergjithshme, per popullin shqiptar, e gjithashtu as per ndonje identitet etnik ne kuptimi abstrakt. Atdheu i vetem i individeve te Kanunit ne fjale eshte bajraku. Sami Frasheri, i rritur pa Kanunin e Gjeçovit, percakton dy vatane, siç ishte normale per ate situate: memedheun, si vendlindje te ngushte, por te shtrire ne territoret shqipare, dhe nenshtetesine osmane. Eshe pse osmano-shqiptar ai nuk ishte “nga ata te sheriatit”: ec e kuptoje me kete logjike te ngushte ku qendronte “ai i kanunit”, Leke Dukagjini, qe luftoi kunder Skenderbeut me shume se te gjithe prijesit e tjere shqiptar/arber. Kjo metode krahasimore mes dy sistemeve, duke i dhene Kanunit perparesi ideologjike nacionaliste, eshte teresisht e gabuar per vete evidencen e fakteve te dokumentuara, pa nevojen e degezimeve teorike: “ligji i maleve” nuk ka patur pretendime ideologjike, ai thjeshte ishte rregullator i jetes se perditshme te komuniteteve te ngushta ne mungese te autoriteteve shteterore, per te shmangur anarkine e xhungles.
Per me teper, Porta e Larte pas Tanzimatit (filluar ne viet ’30 te shek. XIX) kishte ndermarre hapa modernizimi. Nenpunesi i mesiperm, me “deshperimin” e tij, deshmon laicitetin e gjykatave osmane te atij shekulli. Te mos harrojme gjithashtu se jane kreret shqiptare te ndjekur nga “masat”, vecanerisht ato te Kosoves, qe zhvillojne rezistencen mbase me te ashper ballkanike ndaj Tanzimatit, ndaj nje kompleksi reformash modernizuese, qe ne aspektin juridik nuk kishin lidhje me sheriatin. “Kanuni” u jepte mjetet kandidateve per “patriotizem” qe te mbylleshin vete dhe te mbyllnin te tjeret neper kulla, si pasoje e hasmerive te gjakut. I njejti “Kanun” u jepte edhe ilaçin e beses se pekohshme per te luftuar dhe mbrojtur perballe rrezikut, pa asnje reference ndaj kombit dhe atdheut.
Qe shkruesit te fjalimit te Jahjages, per te cilin eshte pergjegjese Presidentja, fantazojne rreth Kanunit dhe dispozitave juridike te zbatuara nga Porta ne trevat shqiptare, nuk kerkon njohuri te vecanta historike per t’u konstatar. Vezhgimit i duhet shtohet edhe naivieti i fjalimit ku krijohet pershtypja se hartuesit mendojne qe Kanuni i Gjeçovit eshte identik me realitetin e jetuar nga Leke Dukagjni, e pse jo, ky realitet eshte identik me pellazget. Nje shekull pas Gjeçovit dhe Kanuni ka degjeneruar ne rezervuar justifikimesh per zbatimin e ligjit te xhungles. Njerezit quajne kanunore disa normativa qe nuk lidhen me Kanunin, pra ka nje evolucion. Kete e shohim sepse kemi nje Kanun te standartizuar ne fillimet e shek. XX, por Gjeçovi, qe nuk kishte dokumente te tjera pervec memories se njerezve – te njejtit qe mendonin se ne kepucen e Mujit dhe Halilit mund te flinte nje burre – mund te pershkruante vetem perjetimin e atyre brezave mbi normat kanunore, pa mohuar nderhyrjen perpunuese te vete autorit, te verejtur nga juristi Patetta.
”’Kanuni i Leke Dukagjinit nuk permban asnje nen ku flitet ne menyre specifike per atdhe, komb, Shqiperi, ose, ne menyre me te pergjithshme, per popullin shqiptar, e gjithashtu as per ndonje identitet etnik ne kuptimi abstrakt.”’
Me duhet te te pergenjeshtroj, se eshte mire qe genjeshtra t’i kete kembet e shkurtra.
Ne gjithe te drejtat zakonore indoeuropiane (qe nga persianet, skithet e gjermaniket) pavaresisht ne ishin te kodifikuara ne nivel shteteror(ku kishte shtet), etnik apo kombetar, fiset i dallonin ‘te tyret’ nga ‘te tjeret’, kryesisht ne baze gjaku/prejardhje dhe gjuhe.
NYE I NANDËT.
Familja e kuptueme në vedvedi..
§. 18. Percaktimi i familjes.
Familja asht nji të mbledhun gjymtyrësh, të cilët gjallisin nen nji kulum, qellimi i të cillvet asht të shtuemt e gjindes nper mjet të martesës, të mkanbuent e tyne kah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi i mendes e i shises.
§. 19. Pjestarët e Familjes.
Familjen e perbajn gjindja e shpis; si të shtohen këta, dahen në vllazni, vllaznija në gjini, gjinija në fise, fiset në flamur e të gjith zbashku permblidhen në nji Familje ma të hapët, e cila quhet Kom, e kan nji atme, nji gjak, nji gjuhë, e doke.
Persianet e lashte i dallonin te tyret, mes te tyreve kryet e vendit e kishin medet dhe persianet, po keshtu edhe per skithet, qe jo vetem i dallonin te tyret, po ne rast lufte (si fushata e Dariusit ne Skithi) mblidheshin edhe te gjithe bashke.
Per gjermaniket ka edhe me shume te dhena, e pavaresisht mungeses se nje qendre, gjithsesi modeli ne thelb eshte i njejti.
Si shembull lufta me Romen ne fillim te eres sone , gjermaniket e Renit u kerkojne gjermanikeve te Bohemise e Moravise (Markomaneve e Quadeve), aleance ne emer edhe te ‘gjermanizmit’.
Eshte plotesisht i qendrueshem arsyetimi se edhe iliret e traket (per daket eshte e sigurte sepse arriten te mblidhen ne nje shtet pothuaj te gjithe) kane pasur te njejtin model, sikunder dihet se ka qene po njesoj edhe per frigjet dhe lidet e Azise se vogel.
Prandaj, duke pare karakteristikat socio-kulturore te hapesires shqiptare, meqe ndanin pak me vendet ku sundonte e drejta kishtare dhe shume me modelin indoeuropian eshte i pranueshem supozimi se qysh para kodifikimit te Kanunit te kishte nje vetedije etnike si e lashtesise indoeuropiane.
Ketu pastaj lidhet me shqiptarine ontologjike, pra vijimesia e kesaj vetedije, e dokeve dhe zakoneve, parimeve te lashta, vete te qenit ne kete menyre, jane te shkruara ne te drejten zakonore qe pastaj u kodifikua e mori emrin Kanun ( I Lekes, i Skenderbeut, i Arberise, i Laberise etj varej nga zona).
Perndryshe sheriati arriti te depertoje aty ku nuk hyri dot Kisha, pra ne vijimesine e vetedijes, dokeve, zakoneve, parimeve, mendesise etj keshtu qe shqiptaria ontologjike u cenua rende nga osmanllizmi.
Ndersa Krishterimi arriti te martohej me Kanunin dhe ti nenshtrohej ketij, sheriati nuk deshi as te martohej as ti nenshtrohej Kanunit.
Frytet e ketij cenimi te frymes, i gjejme tek kjo teme, ju psh e keni shqiptarine ontologjikisht ne pikepyetje.
”’por Gjeçovi, qe nuk kishte dokumente te tjera pervec memories se njerezve – te njejtit qe mendonin se ne kepucen e Mujit dhe Halilit mund te flinte nje burre –”’
Po pse ti qe beson se Muhameti ka shkuar ne parajse mos je me pak per tu tallur ?
Hyllin, përveç respektit ndaj njohurive dhe kapacitetit tënd, nuk rri dot pa të thënë që me sensisn e hollë të humorit, tashmë të adhuroj!
Edrus, se mos nis të besosh edhe ti se Hyllini do të shkojë në parajsë, kur t’i vijë radha!
T’shkojë ku t’dojë… e rëndsishme është që ta presin 40 femra… (kujdes, nuk thashë virgjëresha! 😛 )
Përtej shakave, po të ishte vetëm për Vehbiun gjuhëtar, do kujtoje se do të ndiqeshe me kaq interes? Pa mohuar vlerat e gjuhëtarit, po të mos kishte edhe Maksgjeraz, Krypë e obbbobonews, që gjithsesi lënë gjurmët e tyre në çdo artikull që shkruan, vështirë se do të fitoje interesimin konstant të shumicës prej lexuesve dhe komentuesve të këtij blogu.
Pa ju mohuar kontributin gjithë autorëve të tjerë të këtij blogu, që çdo artikull e trajtojnë me seriozitet dhe rigorozitet, vetë fakti që artikujt e tu janë më të komentuarit, pikërisht, për kontornon e ironisë, sarkazmës, provokimit, tregojnë që edhe kjo anë e juaja ka merituar vlersimin e lexuesve… dhe e kotë që të shtoj, edhe timin.
Tani, sic thote populli i atdheut tim kanunor, “re si krapi n’rrjet”.
Ne fillim kisha shkruar ‘Kanuni i Gjeçovit’, por e ndryshova, dhe eshte i vetmi moment qe kam shkruar ‘Kanuni i Leke Dukagjinit’. Mendoni se ishte nje preference e rastit? Keshtu kot, sepse u merzita me percaktimin ‘Kanuni i Gjeçovit’, apo thjeshte ‘Kanuni’?
Termin e ‘Kombit’ mund ta njhte Gjeçovi, por jo Leke Dukagjini: edhe nese ky i fundit e perdori, ai komb nuk dilte jashte “tokave te babait”. Gjithashtu edhe mjaft terma te tjere, siç i ka nenvizuar juristi, filologu dhe historiani i sipercituar nga une. Faktikisht pershkrimi i Kombit sipas paragrafit 19 eshte plotesisht i perputhshem me konceptin e Herderit, qe, kujtome, jetoi mes shekujve XVIIII dhe XIX. Meqenese ju mendoni se ishte koncepti Leke Dukagjinit (shek. XV), ju keshilloj t’i hidhni provat ne leter dhe mund te kandidoni per çmimin Nobel.
Meqenese me lart u citua Roma, dhe meqenese u caktua nje ndarje me vendet ku sundonte e drejta kishtare, po kujtoj Ciceronin – pra, perpara te drejtes kishtare – ne analizen e propozuar nga Tzvetan Todorov. Ciceroni sjell shembullin e Katonit nga Tuscolo, per te shpjeguar si atdheu e se bashku me ate edhe gjuha, traditat dhe etnia, reduktohen tek shtrirja e Tuscolos, jo tek Perandoria, e as tek Italia e atehershme (nenkuptoj njesine teritoriale italike). Tuscolo ndodhej vetem pak kilometra larg Romes. Tuscolo per Katonin misheron Arpinon e Ciceronit, atdheun (‘patria’) e tij, disa kilomentra larg Romes. Tani, nuk e di se cfare mendonin iliret per Kombin, por ka raste qe Barleti, bashkekohes i Leke Dukagjinit, me termin ‘ilir’ nenkupton sllavet. Fatkeqesisht nuk kemi mundesi t’i bejme kurs ideologjik Barletit. E kam te veshtire te mendoj se Leke Dukagjini, qe Hyllin e mendon si autor te paragrafit 19, mund te permblidhte ne horizontin e kombit tokat e arbrit. Sa ishte siperfaqja e strirjes se kombit te Lekes? Pergjigja 28.000 km2 eshte qartesisht komike, per moderinitetin e kesaj shifre dhe per perjashtimin e te pakten Kosoves, pasi, ky Leka i paragrafit 19 flet per gjuhe dhe gjak, pra domosdoshmerisht shtrihet edhe ne Kosove.‹‹Barleti shton se, per “t’u shpaguar” ndaj Brankovicit per ndihmen qe ky u kishte dhene turqve, Skenderbeu me ushtrine e vet beri nje inkursion “nder viset armike te despotit”, duke i plackitur, djegur e shkaterruar››, shkruan Aurel Plasari. A nuk banoheshin keto vise, te djegura dhe plackitura, nga bashkekombasit e Lekes? Vertet i perkisnin Brakovicit, politikisht, por te ndeshkuarit i perkisnin komunietit te paragrafit 19, gjithmone nese ndajme mendimin se iliro-shqiptaret e kane banuar Dardani-Kosoven ne menyre te vijueshme pa nderprerje.
Duke ju rikthyer dy heronjve tane, me 4 qershor te 1459, Skenderbeu e cilesonte Leke Dukagjinin si armik i tij dhe i Krishtit. Kater vite me vone, Leke Dukagjini, pasi rishfaqte vullnetin per te mos u “paqesuar” me Skenderbeun, i kujtonte franceskanit Eugjen Suma qe Venediku duhet t’i siguronte vendstrehim, “nese” – thote ai – “turqit me debojne nga toka ime”. Ketu nuk flitet as per Komb e as per Atdhe, sic e koncepton Gjeçovi.
Pastaj, hapesira normative qe Kanuni i Gjeçovit ka ndaj entiteteve teritoriale pertej bajrakut eshte e pallogaritshme.
Do te ishte e udhes te mos zhyteshit ne teorite e tejakaluara te kompaktesise etnike te gjermaneve, te “gjermanizmit”, dhe popujve te tjere homologe. Medievisti Patrick Geary e cileson klasifikimin e ketyre popujve si “burgu i tradites etnografke klasike”. Ketu hyjne edhe Markomanet dhe Kuadet e sipercituar. Fjala ‘Alaman’, sipas Gearit, eshte thjeshte ‘Populli’. Imagjinojme se cfare aglomeratesh etnike mund te ishin. Per medievistin Walter Pohl, gotet u “bene” gjerman shume vone, pra ne historiografine moderne. Edhe ato jane nje aglomerat. E kroatet? Hipotezat me te akredituara i paraqesin si popull i perbere nga nje minorance iranike (nder te tjera, fjala ‘hrvat’ nuk eshte sllave), qe sundonte mbi nje mazhorance sllavesh, antesh, mbetjesh avare, pa harruar disa popullsi te tjera te Dalmasice veriperendimore. Sot renditen tek sllavet, ashtu si bullgaret, nje shembull tjeter perzierje.
Hyllin mendon se te ashtuquajturit barbare veterenditeshin ne nje etni perpara 2000 vitesh, ne nje kohe qe rreth 23-24 milion individe, banues te Frances pararevolucionare (perpara 250 viteve), konsideroheshin nga dy shtresat sunduese (aristokracia dhe kleri) si skllav, pasardhes te galeve (as ato vete nuk e dinin qe ishin gal), pra “francezet” e shek. XVIII nuk dinin se ishin francez. Revolucioni do te shpallte jofranceze minorancen aristokratike.
Kur Leka i Dukagjinit paska njour kombin, identik me gjykimin herderian, studentet e universiteteve italiane (dhe jo vetem) regjistroheshin me kombesi sipas qyteteve nga vinin.
Shpesh e degjoj kete teze, dhe me kujtohet mesimi nr 2 i vlefshem prej shkolles te biznesit (nr 1 eshte: shkaku i tere problemeve jane zgjidhjet): check your assumptions!
Po flasim per nje popull mbarevatja e puneve te te cilit ne Mesjete kerkonte ligje te posacme prej autoriteteve temporale, ne dac ne zoterimet e Dushanit, ne dac ne ato te Tomas Preljubovicit me ne jug. Si ka mundesi atehere qe te njihka i huaji si ‘kombi-nacion’ te vecante, por nuk e njihka dot veten si i tille individi pjesetar ketij kombi-nacioni qe vuan keto ligje (e sot keto llogje) mbi shpine?
Une personalisht e vleresoj Sheriatin si me human ne trajtimin e shoqerise, viz-a-viz psh, Pushtuwali-ut te Pushtuneve, apo edhe kodeve te tjera fisnore. Por, per nje shtet-komb eshte esenciale te mos shkrihet ne nje det ‘legalist’, ‘sheriatik’, ‘globalist’ e me the te thashe, ne menyre qe te mbijetoje.
Islami eshte nje ideal global, Islami eshte globalizem, e per njerez si puna ime qe nuk e honepsin dot parullen ‘nje glob, nje qendrim’ , eshte me mire ‘nje komb, nje qendrim’. Mali e Kanuni jane rifuxho qe garantojne mbijetese kur deshton globalizmi (ne dac kapitalis ne dac islamik) e permbyten te gjithe si ne kohen e Nuhit (Noes). Jahjaga me komentarin e saj e kupton kaq gje. Interesantja eshte se ithtaret e fese te Profetit, ithtaret e fese te Birit, (por cuditerisht jo ata te fese te Babes) e kane marre shume per zemer globalizmin, a thua se nuk i lexojne asnjehere Shkrimet e tyre.
Hyllin,
nese ka njerez ketu qe vijne te genjejne dhe te mashtrojne, sado e veshtire te jete kjo per t’u zbuluar, eshte mire te kastigohen, me ato mjete qe na ndodhen ketu: ironi, sarkazem apo qesendi a pjese te tjera te aparatit retorik. Nderkohe, une nuk e di ku ke zbuluar ti se Doani, siper, genjen: neper vende si ky, kolegu duhet supozuar se gabon, se kembengul ne gabim, se nuk e njeh temen, se nuk po shprehet qarte, se nuk po na kupton, deri edhe se nuk kupton; por t’i thuash tjetrit se po perdor genjeshtra, pa u permbushur kushti etik qe do genjeshtra per t’u provuar, kjo eshte e tepert. Megjithate kjo eshte pune per ty dhe per perfytyrimin qe ke ti per komunikimin dhe temperaturen qe ky duhe te kete.
Po te bej nje pyetje, pa tendence fare, dhe ftoj ke ndihet pergjegjes, te pergjigjet po desh: cdo te thote fjala “Kom” ne tekstin qe ke sjelle? Nuk po dua as te hedh dyshim ne menyrat e rreshtimit te materialit; as te tjerr teori frengu mbi rikuptimesimet qe periudha te ndryshme mveshin ne fjale, e kryesisht te jomateriales, (po e supozojme pra te njejte me veten kurdo konceptin e sotem “komb”); pyes vetem nga vjen kjo fjale, dhe, nese biem dakord me shkollen qe e nxjerr te ardhur, kur mund te jete popullarizuar “Komi” ne oda e logje te malesive te Kanunit?
Nese do kembengulesh se “kom(b)i” vjen nga “nyja”, eshte tjeter muhabet, dhe mbetsh i respektuar mbi kedo variant qe kembengul: nuk eshte faj a “genjeshter” as nder profesioniste.
ps: Pseudonimi nuk ka te beje me ty, por vetem me menyren sesi une e kuptoj cilesimin tend mbi shqiptare si une.
Eshte rrokja e pare e fjales kombinacion.
Qenka investim serioz blogu. Pas-qyre, me falni, tejqyre e fatit. Une mendoja se do mjaftonte vetem puna serioze.
Ndoshta. Thjesht per nje moment mendova se mos dimensioni njerezor, pasoi nje flash vizionesh nga tejqyra. Por paska qene serioziteti ne pune. Ndjese.
Qafiranranut, do te jeni shume i qartesuar nese niseni nga ndryshimi themelor i konceptit Komb, sic e sintetizon Gjeçovi – perkufizim i thjeshte i modelit herderian -, nga popull, ose edhe komb, sic ekzistonte ne mesjete. Hidhni nje sy vezhgimeve te Edith Durham, meqenese “hyn” ne detajet e teorive te mevonshme te Ernest Gellner dhe Eric Hobsbawm.
Dua te bej edhe nje saktesim. Kanuni, ndonese tejmase i bastarduar, aplikohet sot jo si rezistence ndaj globalizimit, por mundesohet nga dobesia e autorietit te Shtetit tone. Normat kanunore u aplikuan ne forma te ndryshme perpara dhe gjate sundimit osman. Ky aplikim ne shek. XIV, per eshembull, do te thote se vinte si rezulat i ndonje globalizimi? Aty kun arriti Zogizmi, Enverizmi i menjanoi, te pakten ato me karakter penal e civil, dhe sot kane shperthyer ne formen self-service. Sheti i Zogut dhe 20 vitet e fundit perbejne/perbenin rrezikshmeri globalizimi? Ne periudhen osmane nuk mund te flitet per dobesi se sa per vullnet ne tolerimin e permledhjeve te tilla normative. I gjithe konfuzioni i Jahjages vjen ngase nuk njeh historine e shekujve te kaluar, por ndjek thjeshte nje mode diskutimi te denje per forumet e rendomta dhe kafenete, ose direktivat e salloneve qe e kane sjellur ne pushtet. Nuk eshte ceshtje globalizimi. Te pakten historiografia e kundershton. Lidhja e Prizrenit i dergoi Portes se Larte nje kerkese ku kerkohej zbatimi i ligjit sheriatik. E pra, tek Lidhja kishte edhe te krishtere, ashtu sic kishte synimin e mbrotjes se territoreve “tona” ne kuadrin perandorak. Lidhja kerkonte globalizimin? Per injorancen e Jahjages kjo Lidhje eshte kunder dinjitetit te popullit shqiptar, kunder nderit te tij. Duhet thene gjithashtu se shkruesit e fjalimit te Jahjages mendojne se fjalet ‘dinjitet’ dhe ‘nder’ – e shtjelluar ne kanun – jane sinonime.
Ashtu sic nuk honepsni dot moton nje “nje glob, nje qendrim”, dhe une respektoj plotesisht, ashtu nuk mund te perkufizoni teorikisht moton “nje komb, nje qendrim”. E meqenese ju vini nga shkolla e biznesit mund te gjeni nje shembull-analize mjaft interesante ne nobelistin ne ekonomi Amartya Sen, nder te vetmit ekonomiste qe shtjellon ceshtjet e identietit. Ai dallon nje shumesi identitetesh qe perbejne njerezimin e globit dhe nje larmi drejtimesh veprimi te globalizimit, qe jo domosdoshmerisht reduktohen tek ekonomia e tregut ose biznesi. Vete kombi eshte nje shumesi njerezish me nje shumesi identifikimesh. T’i reduktosh ne nje qendrim do te thote se eshte e mundur te thjeshtosh njerezimin ne moton “nje glob, nje qendrim”. Harruam debatin Topalli-Topi? Ai erdhi si rezulat i dy qendrimeve: “nje qytet, nje qendrim” dhe “nje shtet, nje qendrim”, ku me “qendrim” mund te nenkuptohet veprimtaria (disa sociologe preferojne termin ‘besnikeri’) ne perputhje me nje identifikim ose ‘rreth perkatesie’. Dikush preferon edhe “nje lagje, profesion, pasion artistik, fe, sekt, parti, ideologji, krahine, gjuhe, gjini (gender), grupmoshe, shkolle, fis, familje, etj, nje qendrim”. Mund te arrijme deri tek rrethi me i ngushte, tek vetvetja. Perse duhet te imponohet nje qendrim kombetar dhe jo nje qendrim krahinor ose, ne te kundert, global, do te pyeste Amartya Sen.
Amartya Sen nuk lexohet ne asnje kurrikul biznesi. Ne mos u gabofsha ai eshte Indian karaibesh, dhe product i drejteperdrejte I globalizmit.
Me duhet te ve ne dukje ne lidhje me kete debat: Pushtunet paskeshin patur nje Gjecov te tyrin, dhe ne fillesat e saj, levizja “studentore” e Hindu Kushit, vuri nen shenjester nje personazh si Gjecovi. Nuk habitem shume se nje zell I ngjashem kunder nje personazhi te ngjashem nxjerr koken ne PTF
Safir. Perpjekja juaj per te deligjitimuar debatuesit eshte qarte pamundesi per tu perballur me argumentat. Natyrisht kjo eshte zgjedhja e juaj dhe perdoreni ate si t’ju a doje kokrra e qefit. Por sado qe te luash kukamshefti dhe me pas te prishesh lojen, lart jane te shkruara e zeza ne te bardhe argumentat, dhe kush eshte i vemendshem di te dalloje perpjekjet per te vendosur pikat mbi I, si dhe di te shohe goditjet kuturu poshte brezit. Kur nuk ke c’te shkruash, me mire mos i hy fare debatit se stonon. Nuk impresionohet njeri nga tentativa juaj e sforcuar per te barazuar me talebanet e larget ata qe mendojne ndryshe nga ti.
Ndonse mjelli dhe uji vijne duke u shtuar ne kete debat, thelbi i tij mbetet i qarte si drita e djellit: nxitur nga islamofobet, presidentja ka dale ne prite per te plagosur nje pjese te madhe te popullit shqiptar.
Ne fakt, eshte komplet e kunderta. Ajo qe eshte qarte si drita e diellit eshte se Leka eshte para Muhametit per nga rendesia.
“Ajo qe eshte qarte si drita e diellit eshte se Leka eshte para Muhametit per nga rendesia.”
Dmth ky eshte hamendesimi yt apo ky eshte thelbi i debatit? Nese eshte ky thelbi i debatit, atehere ceshtja qe shtron artikulli eshte c’instrument te matjes perdor zonja Presidente per te bere kete hitparade se kush vjen i pare e kush vjen i dyte, besoj.
Me mire do qe Leku, ai i zgjidh ca gjera.
…”Termin e ‘Kombit’ mund ta njhte Gjeçovi, por jo Leke Dukagjini: edhe nese ky i fundit e perdori, ai komb nuk dilte jashte “tokave te babait”…
Shume e thjeshtuar si ide. Pozitivisht moderniste.
Sepse po te duash te ulesh ne sofer e te kalosh naten me te ngrene e te pire e me muhabet, nje nga pyetjet qe do pergjigje psh eshte deshira e Stefan Uroshit per ta shpallur veten mbret edhe te shqiptareve. E me siguri serbi i famshem s`e ka pasur fjalen per “tokat e babait”
…”Do te ishte e udhes te mos zhyteshit ne teorite e tejakaluara te kompaktesise etnike te gjermaneve, te “gjermanizmit”, dhe popujve te tjere homologe. Medievisti Patrick Geary e cileson klasifikimin e ketyre popujve si “burgu i tradites etnografke klasike”. Ketu hyjne edhe Markomanet dhe Kuadet e sipercituar. Fjala ‘Alaman’, sipas Gearit, eshte thjeshte ‘Populli’. Imagjinojme se cfare aglomeratesh etnike mund te ishin. Per medievistin Walter Pohl, gotet u “bene” gjerman shume vone, pra ne historiografine moderne. Edhe ato jane nje aglomerat…”
Medievalistit Geary i del pune me Tacitin dhe kompany. Por nese te parit i duhet te mbroje koromanen, te dytit nuk i quhen te shruarat. Nuk eshte i “akredituar”.
Geary mund te mendoje se fjala “alaman” do te thote thjesht popull.
Po si i behet per “alemannic guard” te Stefan Uroshit? Apo kemi te bejme edhe ketu me nje percaktim te pakualifikuar, dhe si rrjedhit te gabur, te termit?
Nuk eshte puna se Taciti s’paska ‘diplome’, por se e paska perdorur punen e tij per hesap te vet ‘E keqja me madhe qe mund te kete pare bota’, por qe fatlumturisht u mund ne 1944.