Pashë, të regjistruar, një pjesë të intervistës që ia dha Kryetarja e Parlamentit, Jozefina Topalli, Blendi Fevziut këtë javë.

Jo se kisha ndonjë kureshtje të madhe të dëgjoja çfarë kishte për të thënë z. Topalli, sesa për të dëgjuar si do ta fliste ajo shqipen, pas polemikave të fundit në shtyp.

Sikurse e kisha vënë re edhe më parë, Kryetarja e Parlamentit e zotëron standardin dhe e flet atë, me timbrin (akcentin) e gegërishtes. Timbrin nuk mund ta shmangësh, përveçse po të marrësh trajner të posaçëm; prandaj askush nuk pret prej folësve të standardit që ta shlyejnë timbrin nga ligjërimi.

Megjithatë, z. Topalli gjatë intervistës kalonte rregullisht nga standardi në substandard, i cili megjithatë nuk ishte aq i plotë, sa ta quaj dialekt. Ky substandard shfaqej kryesisht në pjesoret e foljeve (kemi punu, në vend të kemi punuar; kemi shku, në vend të kemi shkuar; kemi hapë, në vend të kemi hapur); në ndonjë paskajore të tipit me punu (rrallë); në ndonjë formë përemrore (kët, në vend të këtë); si dhe në forma fonetike karakteristike, p.sh. thjeshtimi i diftongjeve (shlyj në vend të shlyej), etj.

Më me interes se të përshkruash, gjuhësisht, substandardin e Kryetares është të identifikosh kontekstet e kalimit nga standardi në substandard, ose të ndërrimit të marshit ligjërimor.

Si rregull, zonja Topalli përdorte standardin kur i fliste publikut, ose kameras; dhe substandardin gegërisht kur i drejtohej intervistuesit Fevziu.

Standardi, kështu, i shërbente asaj si gjuhë publike, në rolin e saj shtetëror institucional; ndërsa substandardi i shfaqej sa herë që Kryetares së Parlamentit ia zinte vendin Jozefina njeri dhe individ.

Kjo ndodh rëndom, sa kohë që standardi perceptohet, nga folësit, si gjuha me të cilën flasin institucionet dhe me të cilën u flitet atyre. Përkundrazi, regjistri bisedor mbetet i spërkatur me forma nëndialektore, deri edhe në zotëruesit më të përkushtuar të standardit. Aq e vërtetë është kjo, sa paaftësia për të ndërruar regjistër është simptomë e një lloj ngurtësimi mendor patologjik.

Për fat të keq, pjesët e intervistës ku Kryetarja Topalli fliste në standard, ishin edhe ato ku ajo dukej sikur recitonte një vijë politike të gatshme, në mos të mësuar përmendsh; në një kohë që pjesët e tjera, ku në ligjërim i nxirrte kokën shkodranishtja, ishin edhe më autentike, më të besueshme, deri edhe më njerëzore.

Kjo s’ka të bëjë me personin e Kryetares dhe idiolektin e saj; për fat të keq, në gojën e personave zyrtarë, standardi po shndërrohet në ligjërimin e bullshit-it, të formulave dhe klisheve, si prej nxënësi që ia reciton mësuesit.

Dhe nuk mund të ndodhë ndryshe, në rrethanat ku dhe si vepron shteti shqiptar sot.

Shënim: me idiolekt kam parasysh atë lloj gjuhe që është karakteristik për një individ, ose person unik.